Persconferentie verkenner Wouter Koolmees met betrekking tot de kabinetsformatie

[0:00:09] Goedenavond.

[0:00:10] Goedenavond, welkom bij de persconferentie van de Verkenner.

[0:00:15] Ik zal je even introduceren.

[0:00:18] Verkenner zal eerst even een kort statement geven waarna de ruimte is voor een aantal vragen.

[0:00:23] Het woord is aan de heer Koolmees.

[0:00:24] Dank u wel.

[0:00:25] Goedenavond.

[0:00:27] Vanmiddag heeft Kamervoorzitter Bosma gesproken met de fractievoorzitters en de lijsttrekkers.

[0:00:32] En naar aanleiding van die gesprekken heeft hij mij gevraagd om een korte verkenning uit te voeren met het oog op het komende Kamerdebat.

[0:00:39] Het is een eer om deze verkenning te mogen uitvoeren en ik ben me ook zeer van bewust dat het geen eenvoudige opdracht is.

[0:00:46] De verkiezingsuitslag is best complex.

[0:00:49] De zetelverhoudingen zijn fors gewijzigd in de Tweede Kamer en tijdens de verkiezingscampagne zijn soms stevige voorkeuren uitgesproken over en weer.

[0:00:58] En dat maakt het belangrijk om nu zorgvuldige gesprekken te voeren en ook zaken op een rijtje te zetten.

[0:01:05] Tegelijkertijd stel ik ook vast dat er zowel in de politiek als in de samenleving de wens is om tempo te maken met de vorming van een stabiel kabinet.

[0:01:13] Daarom wil ik geen tijd verliezen en snel beginnen.

[0:01:16] Dat betekent dat ik me vanavond ga inlezen... ...en vanaf morgen gesprekken ga voeren met alle aankomende fractievoorzitters.

[0:01:23] En die gesprekken ga ik voeren in de volgorde van de verkiezingsuitslag... ...te beginnen met de grootste partij vanaf morgenochtend.

[0:01:30] En afhankelijk van het verloop van die gesprekken... ...zal ik bezien hoever te handelen.

[0:01:34] En wellicht is in een aantal gevallen nog een vervolggesprek noodzakelijk.

[0:01:37] En het is ook te vroeg om daar nu al vooruit te lopen.

[0:01:39] Dat zal ik zien in de loop van de komende dagen.

[0:01:42] Op basis van die gesprekken maak ik een verslag dat ik tijdig voor het Kamerdebat aan de Kamervoorzitter zal overhandigen.

[0:01:49] Het verzoek van de voorzitter is om dat uiterlijk op 11 november te doen.

[0:01:52] Dat is volgende week dinsdag.

[0:01:55] Ik ga mijn best doen om dat te halen.

[0:01:58] Dat was het qua mededeling van mijn kant.

[0:02:00] Ik ben graag bereid uw vragen te beantwoorden.

[0:02:03] Eerste vraag NOS, dan SBS.

[0:02:06] Meneer Koolmes, er is veel gespeculeerd al over mogelijke coalities en dan lijkt het altijd neer te komen op twee mogelijke coalities, namelijk eentje over het midden met dus GroenLinks, Partij van de Arbeid en VVD, of eentje aangevuld met rechts jaar 21.

[0:02:26] Ziet u dat ook zo of ziet u meer mogelijkheden?

[0:02:28] Nou ja, ik ga eerst met alle fractievoorzitters praten over wat de wensen en de beelden van de fractievoorzitters zijn, hoe zij zelf denken dat er een stabiel kabinet te vormeren is.

[0:02:39] Er zijn natuurlijk getalsmatig meerdere mogelijkheden mogelijk, maar het ligt natuurlijk aan de fractievoorzitters waar de voorkeur daaruit gaat.

[0:02:47] Maar goed, een verkenning is natuurlijk ook net wat het zegt, een verkenning.

[0:02:51] Maar hoopt u dan dit proces toch met die verkenning wel iets verder te brengen dan een verkenning?

[0:02:55] Want wij doen natuurlijk niet anders elke dag in de Tweede Kamer.

[0:02:59] U leest de kranten ook, u ziet de televisie.

[0:03:02] Ik heb alle analyses van de afgelopen week natuurlijk gelezen, alle varianten heb ik natuurlijk ook al voorbij zien komen.

[0:03:06] Maar in mijn rol als verkenner is het vooral belangrijk om te horen wat de fractievoorzitters, politiek leiders in de Kamer vinden als de juiste weg vooruit.

[0:03:15] Daarvoor heb ik die eerste gesprekken nodig, om dat vast te kunnen stellen en daar een soort conclusie op te kunnen trekken om een weg vooruit te kunnen maken.

[0:03:22] En hoopt u dan in die vertrouwelijkheid van deze gesprekken toch iets verder te komen dan wat nu publiekelijk al geuit is en vooral aan blokkades?

[0:03:30] Ja, dat is natuurlijk wel de bedoeling van zo'n verkenningsronde.

[0:03:33] Dat je enigszins in vertrouwen kunt zeggen van ja, wat zie je zelf als combinatie voor je?

[0:03:38] Wat zou een weg vooruit kunnen zijn?

[0:03:40] En in welke combinaties moeten we dan denken?

[0:03:42] Ja, en in die vertrouwelijkheid hoopt u dus toch wel iets verder te komen dan het spel van blokkades wat we nu vooral zien?

[0:03:48] Ja, dat hoop ik wel inderdaad, want anders heeft het natuurlijk niet zo heel veel zin.

[0:03:51] Zo'n verkenning is natuurlijk bedoeld om ook na de verkiezingen een nieuw moment te creëren om dit soort gesprekken te kunnen voeren met de politieke partijen.

[0:04:00] SPS?

[0:04:01] Ja, wat waren uw overwegingen om deze tijdelijke functie aan te nemen, gezien ook sommige mensen scepticis hebben en zeggen het loopt in uw eigen organisatie allemaal niet helemaal op rolletjes?

[0:04:11] Ik ben benaderd door Rob Jetten, af derde vanmiddag door de Kamer, door alle fractievoorzitters om dit te doen.

[0:04:21] Ik heb gelijk gezegd, het is een grote eer om dit te mogen doen.

[0:04:24] Ik heb natuurlijk ook een aantal ervaringsmomenten hierin.

[0:04:26] Ik heb zelf deelgenomen aan een formatie.

[0:04:29] Ik ben verkenner geweest, ik ben informateur geweest.

[0:04:32] En tegelijkertijd heb ik ook gezegd... ik kan niet lang wegblijven bij de NS.

[0:04:36] Er is veel te doen bij de NS.

[0:04:37] Dus afgelopen weekend heb ik ook met mijn raad van commissarissen gesproken... en de afspraak ook gemaakt, deze verkenningsfase doe ik.

[0:04:42] Dat is een korte periode, één à twee weken.

[0:04:45] En daarna keer ik terug naar de NS.

[0:04:47] En daar was meteen binnen de organisatie ook akkoord op?

[0:04:50] Binnen de Raad van Commissarissen wel, ja.

[0:04:52] Dan nog één vraag.

[0:04:54] De Staat is ook honderd procent aandeelhouder van bedrijven waar u werkzaam bent.

[0:04:58] U kunt natuurlijk... U gaat uw inhoud niet in als het goed is met deze partijen, maar u weet wel hoe elke partij daar tegenaan kijkt en kunt daar wel weer rekening mee houden.

[0:05:07] Hoe gaat u daarmee om?

[0:05:08] Dat weet ik al uit de verkiezingsprogramma's.

[0:05:09] Dus dat is op zich geen nieuws voor mij.

[0:05:12] De verkenning gaat natuurlijk niet over de inhoud.

[0:05:13] De verkenning gaat over mogelijke samenwerkingen en mogelijke combinaties.

[0:05:18] En die kunt u een kant op sturen?

[0:05:20] Dat is waar, maar tegelijkertijd is het de ervaring en de historie is dat de verkenning gaat niet over inhoudelijke onderwerpen verder uittippen.

[0:05:27] Het gaat meer over wat zou een eerste logische stap zijn in de combinatie van partijen om te komen door een stabiel kabinet.

[0:05:33] En daar heb je niet zo heel veel impact op de inhoud, zou ik maar zeggen.

[0:05:37] Ja, maar wel dus op welke partijen uiteindelijk met elkaar door gaan formeren.

[0:05:40] Ja, maar uiteindelijk is dat aan de partijen en niet aan de verkenner, is ook mijn ervaring.

[0:05:45] Oké, dankuwel.

[0:05:45] RTL en dan AD.

[0:05:46] Wanneer is uw opdracht een succes?

[0:05:51] Als uit deze fase een advies van mijn kant komt waar de Tweede Kamer in meerderheid achter staat als een logische vervolgstap in de formatie.

[0:06:02] En hoe haalbaar, want u zegt het wordt ingewikkeld, hoe haalbaar is dat?

[0:06:06] De uitslag, wat ik net al zei in mijn inleiding, de uitslag is volgens mij ingewikkeld en complex.

[0:06:10] Dat zien we nu ook aan alle de voorkeuren die worden uitgesproken door de verschillende partijen.

[0:06:17] Taak voor mij om daar nu chocola van te maken en daar toch een weg vooruit te vinden met elkaar om toch te komen tot zo'n stabiel kabinet.

[0:06:24] Hoe nadrukkelijk houdt u de optie open dat een stabiel kabinet ook een minderheidskabinet kan zijn?

[0:06:29] Daar wil ik nog niet op vooruitlopen.

[0:06:31] Daar wil ik echt eerste gesprekken met de fractievoorzitters voor gevoerd hebben, voordat ik daar een beeld van kan maken.

[0:06:38] Daarom natuurlijk ook samen met de vraag hoe stabiel is dat en wat voor meerderheden kun je dan rekenen en waar kun je dan ook rekening mee houden in je beleidsvorming.

[0:06:49] AD, dan Nieuwsuur ANP.

[0:06:50] De vorige formatie was vrij emotioneel.

[0:06:53] Hoe gaat u de emoties er een beetje uithouden?

[0:06:59] Nou, het is niet per se verkeerd als je af en toe ook wat emoties bij kan bekijken.

[0:07:04] De vorige keer was het vrij buitensporig op momenten.

[0:07:07] Ja, die vorige keer heb ik niet meegemaakt.

[0:07:08] Die keer daarvoor heb ik wel meegemaakt.

[0:07:10] Toen was het ook af en toe best emotioneel en dat heeft ook af en toe best een functie in zo'n proces.

[0:07:15] Maar ik denk ook, dat zei ik net ook in mijn inleiding al, dat ik van meerdere partijen heb gehoord dat ze allemaal streven naar een stabiel kabinet voor de komende periode die ook de grote problemen van het land kan aanpakken.

[0:07:28] En wat wordt uw methode?

[0:07:29] Is er een methode-Koolmees?

[0:07:31] Ja, als die er is, ga ik niet tegen u vertellen.

[0:07:34] Maar heeft u dan een toverformule om de partijen aan elkaar te verbinden?

[0:07:37] Nee, zo'n toverformule is er niet.

[0:07:39] Wat ik wel steeds heb geleerd, ook als actief politicus, maar ook in informatie- en formatieronde, is dat je je goed moet inleven in de gedachten en de overwegingen en de overtuigingen van de ander om ook een stap verder te kunnen komen.

[0:07:54] In Rotterdam heeft u links en rechts bij elkaar gebracht, leef bij Rotterdam en denk.

[0:07:59] Is dat ook het voorland wat hier gaat gebeuren wat u betreft?

[0:08:02] Dat weet ik nog niet.

[0:08:03] Dat zal echt moeten blijken uit die gesprekken.

[0:08:06] Ik ben inderdaad informateur geweest in Rotterdam.

[0:08:08] Daar was het ook wel zo dat de verkiezingsuitslag een duidelijke richting opwees.

[0:08:12] En dat ook de vier partijen al vanaf het begin zeiden van dit willen wij graag tot een succes maken.

[0:08:17] En daar ben ik als procesbegeleider als het ware bij aanwezig geweest.

[0:08:20] En dat moet nog blijken de komende dagen uit mijn gesprekken met de fractievoorzitter.

[0:08:23] En roept u de partijen op om over hun schaduw heen te stappen?

[0:08:27] Nou, ik denk wel dat, wat ik ook in mijn inleiding zei, ik denk dat het ontzettend belangrijk is dat er een stabiel kabinet komt, dat de grote uitdagingen in ons land daadkrachtig kan aanpakken.

[0:08:38] Ik denk dat heel Nederland daarnaar snakt en ik denk ook dat heel veel politieke partijen daarnaar snakken.

[0:08:42] Laatste vraag, wordt u ook formateur?

[0:08:44] Nee, formateur zou betekenen dat ik minister-president... Of informateur, sorry, informateur.

[0:08:49] Nee.

[0:08:50] Oké.

[0:08:50] Nieuwsuur.

[0:08:51] Lijsttrekkers hebben ook gezegd dat het belangrijk is dat er goed onderling vertrouwen is.

[0:08:55] Hoe gaat u daarmee aan de slag?

[0:08:58] Dat is ook wel mijn ervaring van de eerdere gesprekken.

[0:09:09] Juist dat vertrouwen, wat in een verkiezingscampagne vaak in elkaar wordt geslagen... ...beroods wordt gemaakt, waar heel veel spanning op komt te staan... ...dan moet juist in die fase, na de verkiezingen, dus in de verkenningsfase... ...in de eerste fase van informatie, moet dat weer bij elkaar worden gelijmd.

[0:09:25] Daarom is het wel goed dat je zo'n verkenningsfase inbouwt... ...om weer dichter bij elkaar te komen, als het ware, als politieke partijen... ...en toch een gezamenlijke weg vooruit te kunnen vinden.

[0:09:36] Beetje relatietherapie.

[0:09:38] Beetje wel, ja.

[0:09:40] U was ook betrokken bij de langste formatie ooit.

[0:09:43] We horen al van lijsttrekkers dat er haast is.

[0:09:47] Hoe gaat u zorgen dat dit vaart krijgt?

[0:09:52] Ik denk wel dat... Ik heb ook wel veel geleerd van die langste formatie ooit.

[0:09:58] Ik hoop inderdaad dat het zich niet gaat herhalen nu.

[0:10:02] Ik denk ook dat er urgente problemen zijn die daadkrachtig en snel moeten worden aangepakt.

[0:10:07] Dat daar ook wel heel veel breed draagvlak voor is om dat te gaan doen, ja.

[0:10:11] Ja, maar wat heeft u dan geleerd?

[0:10:12] Moet het andere volgorde?

[0:10:15] Nou ja, dat doen we wel een keer apart bij een kopje koffie als u het goed vindt.

[0:10:19] Maar ja, ik hoor graag wat uw inzet wordt.

[0:10:22] Nee, maar die formatie ging natuurlijk heel snel fout op emotie, op argwaan, op wantrouwen en tegenover elkaar blijven staan.

[0:10:31] Het debat van 1 april heeft daar niet aan bijgedragen en ook alle fases daarna is er niet toe bijgedragen.

[0:10:38] Dat is denk ik wel een manier hoe je het niet moet doen.

[0:10:40] Dus je gaat ook iedereen vragen, blokkades en alles bij de voordeur te laten liggen.

[0:10:47] Nou ja, dat zullen we zien.

[0:10:51] ANP, dan nu.nl en Telegraaf.

[0:10:54] Meneer Kolmees, u zei net al dat u tijdens de verkiezingscampagne de media goed heeft gevolgd.

[0:11:00] Wat hoopt u achter de schermen te horen wat u voor de schermen niet al gehoord heeft?

[0:11:06] Nou toch wel, hoe gaan we er gezamenlijk voor zorgen als alle politieke partijen die straks zitting nemen in de Tweede Kamer?

[0:11:15] Hoe ga je er gezamenlijk voor zorgen dat je ook problemen snel kunt aanpakken?

[0:11:20] En dat betekent dat je meerderheden moet hebben en dat je samen moet werken en dat je compromissen moet sluiten en dat je ook moet nadenken hoe je dat beleid vorm gaat geven.

[0:11:29] Ook misschien ook wel wie dat beleid vorm moet gaan geven.

[0:11:32] Dus dat zijn wel vragen die ik ook ga stellen in mijn gesprekken de komende dagen.

[0:11:38] Ja, juist.

[0:11:38] En kan de uitkomst daarvan... Moet dat één combinatie van partijen zijn om verder te onderzoeken, of kunnen dat er ook meerdere zijn?

[0:11:47] Dat ga ik nog niet op vooruitlopen.

[0:11:48] Dat ga ik zien na de gesprekken.

[0:11:50] Oké, tot slot.

[0:11:51] Hoe laat precies begint u morgen?

[0:11:54] Half tien.

[0:11:54] Half tien.

[0:11:57] Ja?

[0:11:57] U.nl.

[0:11:58] Sjoerdanje is tevreden, ja.

[0:12:01] Ja, half tien is oké.

[0:12:03] Rick Holmees.

[0:12:06] Kan ik nou een beetje uit een van uw eerste antwoorden concluderen... ...dat u zegt, als er niet wordt bewogen, heeft het geen zin?

[0:12:12] Kan ik dat zo vaststellen?

[0:12:15] Nou, in zijn algemeenheid is dat, denk ik, een terechte constatering.

[0:12:21] Maar ik heb allemaal uitspraken gehoord de afgelopen weken van partijen over waar de voorkeur ligt, of waar uitsluitingen liggen, of waar blokkades liggen.

[0:12:30] Als dat allemaal in stand blijft, wordt het natuurlijk heel erg ingewikkeld om een stabiel, constructief kabinet te formeren.

[0:12:38] Dus de zoektocht is wel, hoe kom je met elkaar tot dat vertrouwen, waar net naar werd gevraagd, hoe kom je met dat vertrouwen om grote stappen vooruit te kunnen zetten op die onderwerpen die al zo lang stil liggen.

[0:12:49] Dat is wel de zoektocht inderdaad.

[0:12:51] Dat is eigenlijk een soort van opening van daar kun je mee overweg nemen.

[0:12:57] Maar een blokkade of inderdaad het uitsluiten, wat we vandaag ook weer hebben gehoord onder andere bij de VVD, dan wordt het ingewikkelder.

[0:13:06] Bent u van plan om daar een beetje druk op te zetten of hoopt u juist dat het van die partijen komt?

[0:13:12] Ik ga eerst die gesprekken voeren.

[0:13:14] Pas daarna kan ik daar een oordeel en een beeld over vellen.

[0:13:18] Ik ga niet voor niks één op één met alle fractieorganisaties praten om echt te horen, wat zit er aan wensen achter, maar ook wat zit er aan

[0:13:26] ...belofteslokales gevoelens achter.

[0:13:29] Maar hebt u dan voor de ene partij wat meer tijd ingeramd?

[0:13:32] Nee, voor alle partijen hebben we nu dezelfde tijd ingeramd... ...voor het eerste gesprek.

[0:13:38] En we hebben ook een vragenlijst die we aflopen... ...voor alle partijen dezelfde vragenlijst.

[0:13:44] Maar ook natuurlijk wel de vraag van hoe nu verder?

[0:13:47] Wat zijn mogelijke wegen vooruit?

[0:13:50] Helemaal tot slot hoor maar, ik hoor een paar keer over stabiel en dan nog even iets scherper.

[0:13:54] Is 75 zetels of daaronder, is dat stabiel?

[0:13:58] Nou, daar ga ik nu nog geen aanspraak over doen.

[0:14:01] Telegraaf.

[0:14:02] Meneer Koolmees, ik vroeg me af, er wordt door een aantal politici telkens gezegd van er is nu een nieuwe generatie aanzet.

[0:14:09] In hoeverre denkt u dat dat, nou ja, kan helpen om de impasses te doorbreken?

[0:14:15] Wat ik heb gezien en wat ik heb gehoord in verschillende podcasts die ik heb geluisterd de afgelopen weken tijdens de verkiezingscampagne is dat dat wel een belangrijk onderdeel is van goede verstandhouding, vertrouw je elkaar, kun je bij elkaar ook je hart luchten of bij elkaar steun zoeken bij wijze van spreken.

[0:14:36] Vanuit verschillende fractievoorzitters heb ik ook gehoord dat

[0:14:38] ...die persoonlijke link er wel is en dat die persoonlijke connectie er wel is.

[0:14:42] En mijn ervaring is dat het wel heel belangrijk is.

[0:14:44] Op het moment dat het er niet zo is, is het heel moeilijk om tot elkaar te komen.

[0:14:49] Want de vorige keer is de verkenning behoorlijk ontspoord, kunnen we denk ik wel zeggen.

[0:14:52] In hoeverre denkt u dat dat dus nu voorkomen kan worden door inderdaad die nieuwe generatie?

[0:14:57] Misschien moeten we het concreter maken.

[0:15:00] In hoeverre is bijvoorbeeld het uitsluiten door de VVD van GroenLinks, BVD-huizen, is dat een vorm van oude politiek?

[0:15:06] Ik ga geen commentaar leveren op wat partijen doen.

[0:15:09] Ik ga vooral aan de partijen vragen... wat zijn jullie beelden, wat zijn jullie plannen... en hoe gaan we komen tot een stabiel kabinet?

[0:15:16] En de rest is aan de politieke partijen.

[0:15:18] In hoeverre kijkt u ook naar de Senaat?

[0:15:20] Want daar is natuurlijk ook sprake van lastige meerderheden.

[0:15:26] Weegt u dat ook mee in uw verkenning?

[0:15:28] Ja, dat is zeker een onderdeel van de gesprekken.

[0:15:30] Voorheen was het natuurlijk altijd zo... kunnen rekenen op een vruchtbare samenwerking... in beide Kamers en Staten-Generaal.

[0:15:35] Ik denk dat die in 2017 al is laten vervallen, die formulering.

[0:15:40] Maar nog steeds wel is er altijd gekeken naar... zijn er ook meerderheden te maken in de Eerste Kamer.

[0:15:44] Het is natuurlijk ook heel relevant of wetgeving ook door de Eerste Kamer heen komt.

[0:15:48] Dus zeker een belangrijk opletpunt.

[0:15:50] Juist met het oog op die snelle doorbraken.

[0:15:53] Wat is nou uw vorige coalitie?

[0:15:55] Daar ga ik niks over zeggen.

[0:15:57] Dat ga ik morgen en overmorgen van de fractievoorzitters horen.

[0:16:03] NRC en dan FD?

[0:16:05] Ja, de vraag is eigenlijk net al een beetje gesteld, maar ik was toch wel benieuwd of u een kabinet van 75 zetels, of u dat nu als een meerderheidskabinet ook niet beschouwt of als een stabiele optie?

[0:16:15] Op dit moment is dat niet aan mij nog om daar een oordeel over te vellen.

[0:16:18] Het is aan mij nu om de gesprekken te voeren met de fractievoorzitters om te kijken hoe zij er zelf naar kijken.

[0:16:24] Hoe ze zelf kijken hoe je daar tot stabiele wetgeving kan komen die blijft staan in beide Kamers en Staten-Generaal.

[0:16:33] En dat is niet in eerste instantie aan mij, maar in eerste instantie aan de politieke leiders in de Tweede Kamer om daar een pad voor te zoeken.

[0:16:41] Sommige partijen zeggen dat stabiliteit meer is dan zetels.

[0:16:44] Bent u het daarmee eens?

[0:16:46] Uit eerdere ervaringen weet ik dat dat ook een relevant criterium is.

[0:16:54] Hoe stabiel zijn de politieke partijen?

[0:16:58] Ik heb meerdere keren meegemaakt, ook in mijn eigen politieke carrière, dat coalities begonnen met een ruime meerderheid, maar omdat er mensen wegliepen of uit de coalitie stapten, ze eindigden met een minderheid.

[0:17:09] Dus dat is wel een heel relevant criterium om mee te nemen in die gesprekken.

[0:17:13] En dan denk ik de laatste vraag voor het VVD.

[0:17:17] De verkiezingsuitzag complex is, dat is vanuit uw perspectief als verkenner natuurlijk zo.

[0:17:22] Maar hoe duidt u de verkiezingsuitzag zelf eigenlijk?

[0:17:27] Ja, dat vind ik ook heel complex eerlijk gezegd.

[0:17:30] Welk signaal of de kiezer proberen af te geven is dan eigenlijk de vraag?

[0:17:33] Ik denk dat D66 Rob Jetten natuurlijk een grote winnaar is en een grote stap vooruit heeft gezet.

[0:17:40] Ik denk dat het Rijk en Tijd ook meerdere winnaars zijn.

[0:17:42] Denk aan het CDA, denk aan JA21.

[0:17:46] Dus dat er ook wel echt sprake is van forse zetelverschuivingen in het parlement die andere krachtsverhoudingen met zich meebrengen.

[0:17:53] Dus er is niet één signaal uit te halen, denk ik.

[0:17:57] En als we kijken naar coalitievormingen, dan vaak na een bepaalde termijn zien we ook dat coalitiepartijen worden afgestraft.

[0:18:05] In hoeverre hebt u nog vertrouwen in dat partijen pijn durven te nemen?

[0:18:11] Nou, op zich is het een terechte vraag.

[0:18:15] Ik heb zelf ook wel gezien, in het kabinet waar ik zelf in heb gezeten, dat er ook... En ook wel bijvoorbeeld in het Lenteakkoord, waar ik in 2012 zelf aan meegewerkt heb, dat ook het nemen van besluiten, ook al zijn het pijnlijke besluiten of ook al zijn het besluiten die niet per se, zal ik maar zeggen, op gejuich kunnen rekenen, maar wel Nederland een stap vooruit helpen, ook wel op heel veel...

[0:18:38] gejuich of heel veel enthousiasme kan rekenen.

[0:18:42] Dus het is niet per definitie zo dat daadkrachtige besluiten automatisch betekenen dat je de volgende verkiezingen verliest.

[0:18:48] Dat was in ieder geval niet mijn ervaring.

[0:18:52] Dat was het dan.

[0:18:54] Ik wens u een fijne avond.

[0:18:56] Fijne avond.

[0:18:57] Tot morgen.