Kabinetsformatie Overhandiging verslag en persconferentie verkenner Koolmees

[0:00:08] Goedenavond allemaal.

[0:00:11] De verkenner zal zometeen een korte toelichting geven op zijn eindverslag.

[0:00:16] Daarna zal hij hem overhandigen aan de voorzitter van de Tweede Kamer en zal die daarna nog kort enkele van jullie vragen kunnen beantwoorden.

[0:00:23] Het woord is aan de verkenner.

[0:00:24] Goedenavond.

[0:00:26] Op de kop af een week geleden stond ik hier ook en had ik net mijn opdracht van de voorzitter ontvangen.

[0:00:32] Ik ben nu een week verder en heb veel intensieve gesprekken achter de rug.

[0:00:36] Ik kan u melden dat ik mijn opdracht heb afgerond.

[0:00:39] Ik zal de voorzitter zometeen...

[0:00:40] ...het verslag aanbieden.

[0:00:42] In alle gesprekken met de fractie voorzitters kwam het belang... ...om snel een stabiel landpostuur te vormen en duidelijk naar voren.

[0:00:49] En daar zijn mijn aanbevelingen ook op gericht.

[0:00:51] Ook zag ik grote overeenstemming over de problemen... ...die het volgende kabinet moet oplossen.

[0:00:56] Het gaat in ieder geval om het investeren in woningaanbod... ...en de aanpak van stikstof, asiel en migratie... ...investeringen in defensie en veiligheid...

[0:01:05] ...investering in energiezekerheid en klimaat... ...en het verbeteren van het investeringsklimaat voor bedrijven en ondernemers.

[0:01:12] Het is daarom goed om op zoek te gaan naar een werkbare vorm... ...die op voldoende steun in de Tweede Kamer... ...maar ook zicht heeft op een meerderheid in de Eerste Kamer.

[0:01:21] En daarbij zie ik ook dat een grote meerderheid, 99 van 150 zetels... ...samenwerking met de PVV uitsluit.

[0:01:28] En een groot deel daarvan ook met Forum voor Democratie.

[0:01:32] Er lijkt brede steun voor een coalitie te vormen met in ieder geval CDA en D66, de twee grootste winnaars van deze verkiezingen.

[0:01:39] Om tot een meerderheidscoalitie te komen, zullen wij D66 en CDA in ieder geval twee partijen moeten aansluiten.

[0:01:45] Er is ook brede steun om daarbij in ieder geval naar de VVD te kijken.

[0:01:49] Veelgenoemde potentiële partners zijn vervolgens GroenLinks, PvdA en JA21.

[0:01:55] Voor het oplossen van de eerder genoemde problemen is echter ook wetgeving nodig... ...die met succes door zowel de Tweede als ook de Eerste Kamer kan worden aangenomen.

[0:02:04] En daar in de Eerste Kamer spelen GroenLinks, PvdA en BBB een sleutelrol.

[0:02:10] Brede samenwerking is dus onontbeerlijk om tot oplossingen te komen.

[0:02:13] En daarom is mijn advies om D66 en CDA samen een positieve agenda te laten opstellen.

[0:02:20] Deze partijen zijn de enige partijen die, buiten PVV en FvD... ...geen blokkades in de samenwerking hebben opgeworpen... ...en die bovendien zelf niet geblokkeerd worden.

[0:02:30] Partijen dus die een meerderheid in de Tweede Kamer... ...en de Eerste Kamer dichterbij kunnen brengen.

[0:02:35] En dit is de eerste stap in het verwerven van breed draagvlak.

[0:02:40] Ik ben blij dat D66 en CDA bereidheid hebben getoond om hiermee aan de slag te gaan.

[0:02:45] Dat vraagt van hen dat ze compromissen verkennen... ...en op zoek gaan naar overeenstemmingen in plaats van verschillen.

[0:02:51] En dat ze dat willen doen, is te prijzen.

[0:02:54] In de agenda die ze gaan schrijven, zullen zij contouren van het beleid opnemen... ...dat zij voor zich zien in de komende kabinetsperiode... ...en ook waarvan zij verwachten in beide Kamers tot een meerderheid te kunnen komen.

[0:03:05] Mijn advies is om, gegeven de brede wens om snel tot een nieuw kabinet te komen, daar drie weken de tijd voor te nemen.

[0:03:11] Daarna kunnen andere partijen beoordelen of zij aanknopingspunten zien om hier aan mee te werken.

[0:03:17] Dan nog een slotwoord.

[0:03:18] Het is begrijpelijk dat alle partijen kort na de verkiezingen en de campagne... ...sterk zijn gericht op hun eigen standpunten en opvattingen.

[0:03:26] Opvattingen die twee weken geleden de keuze van hun kiezers in het stemhokje bepaalden.

[0:03:31] Tegelijkertijd hebben de gekozenen in een vertegenwoordigde democratie... ...de verantwoordelijkheid meer te doen dan de opvattingen van hun kiezers te verwoorden.

[0:03:39] Zij dragen ook een verantwoordelijkheid voor het overkoepelende belang van Nederland.

[0:03:43] Dat betekent samenwerken in Den Haag en daarbuiten met mede-overheden, sociale partners, uitvoeringsorganisaties en het bedrijfsleven.

[0:03:51] Ik wil hen dan ook oproepen om dat te blijven doen, om zo te komen tot een stabiel kabinet dat in de komende vier jaar oplossingen voor de grote problemen in dit land kan vinden.

[0:04:02] Dank u wel.

[0:04:02] Dan wil ik nu graag het verslag aanbieden aan de voorzitter.

[0:04:27] Ik heb de voorzitter beloofd dat ik donderdag bij het debat aanwezig zal zijn... ...om ook vragen te beantwoorden van de partijen over mijn advies.

[0:04:37] Ik wil nu graag een paar vragen beantwoorden, maar als ik te politieke vragen krijg... ...dan wil ik die graag bewaren voor donderdag voor bij het debat.

[0:04:44] Ik vind het netjes om eerst de Kamer te woord te staan.

[0:04:48] Eerste vraag NOS en dan RTL.

[0:04:49] U zegt, het zijn twee partijen die beide geen blokkades hebben opgeworpen.

[0:04:54] Maar heeft D66 niet toch een blokkade opgeworpen... ...waardoor er niet met jaar 21 verder kan worden geplandeerd?

[0:05:02] Er is geen blokkade opgeworpen.

[0:05:04] Er is wel een voorkeur uitgesproken... ...om niet met de combinatie D66-VVD-CDA jaar 21 te gaan onderhandelen.

[0:05:11] Met name ook om de combinatie van drie rechtse partijen.

[0:05:14] Dat kunt u ook lezen in het verslag.

[0:05:15] Maar er is geen blokkade op een partij opgeworpen.

[0:05:18] ...maar ook niet intern wat sterker dan naar buiten leek.

[0:05:23] Ik heb alles opgestreven wat tegen mij gezegd is.

[0:05:25] Dat zult u ook vinden in het verslag, zowel in het hoofdverslag als in de bijlagen.

[0:05:29] En daar is geen harde blokkade richting jaar 21 opgeworpen.

[0:05:33] GESPREKSLEIDERAAR.

[0:05:34] Is dit niet uitstelgedrag?

[0:05:36] Want over drie weken sta je toch nog steeds voor de keus over rechts of over links?

[0:05:41] Wat ik net al zei in mijn inleiding, het is wel belangrijk dat je breed draagvlak hebt.

[0:05:45] Zowel in de Tweede Kamer als in de Eerste Kamer.

[0:05:46] Verschillende varianten die ik heb verkend blijven hangen op 75 zetels bijvoorbeeld.

[0:05:51] Dan is de vraag, is dat een meerderheid ja of nee?

[0:05:54] Er is in ieder geval bescherming tegen moties van wantrouwen, maar geen meerdaard.

[0:05:57] Er zijn altijd meer partijen nodig.

[0:05:59] En het is ook belangrijk om draagvlak te hebben in de Eerste Kamer.

[0:06:02] En wat ik ook al zei in mijn inleiding... ...daar zijn GroenLinks Partij van de Arbeid met 14 zetels... ...en BBB met 13 zetels relevante factoren.

[0:06:10] Dus om ook succesvol te zijn in het vinden van breed draagvlak... ...zul je deze eerste stap moeten zetten om daarna verbreding te gaan zoeken.

[0:06:19] En is dit dan een beetje zo'n proeven van een regeerakkoord... ...zoals Kok in 1994 schreef?

[0:06:24] Nee, Kok ging pas nou honderd dagen onderhandelen die proeven schrijven.

[0:06:28] Dit is echt een agenda op vijf onderwerpen... ...waar twee partijen die in het politieke centrum zitten... ...en zowel links kunnen kijken als rechts kunnen kijken... ...contouren van hun beleid kunnen gaan maken... ...waar ze vervolgens steun kunnen gaan vinden bij andere partijen.

[0:06:44] U zei net aan het einde, de partijen die ik sprak waren sterk gericht op eigen standpunten en opvattingen.

[0:06:52] Heeft u het idee dat mensen nog te veel in hun verkiezingsstand zijn blijven hangen?

[0:06:57] Nou, blijven hangen weet ik niet, maar het is maar twee weken geleden nu, de verkiezingen.

[0:07:02] En de campagne is lang geweest en de opvattingen zijn stevig geweest.

[0:07:05] Dus ik begrijp ook wel dat, toen ik die gesprekken voerde... ...vorige week woensdag en donderdag, was het een week na de verkiezingen... ...dat er ook nog wel veel adrenaline, zal ik maar zeggen, in de lijven zat.

[0:07:16] Maar ik denk dat het wel belangrijk is om na die verkiezingen... ...na te gaan denken over hoe we een stabiel landsbestuurvorm gaan geven.

[0:07:22] Iets wat alle partijen ook aangeven bij aan tafel, dat ze dat belangrijk vinden.

[0:07:26] En is dat dan een oproep aan sommige partijen om misschien blokkades los te laten?

[0:07:30] Dat is een oproep aan alle partijen.

[0:07:32] En niet aan één partij in het bijzonder?

[0:07:35] Nee.

[0:07:35] Oké, en nog een laatste vraag.

[0:07:37] Waarom zit de VVD niet bij deze twee?

[0:07:41] Daar heb ik wel over nagedacht, natuurlijk.

[0:07:45] De afpelsom, de afpelmethode... ...is dat deze twee partijen, dus D66 en CDA... ...allebei hebben gewonnen bij de laatste verkiezingen... ...allebei geen blokkade hebben op een andere partij... ...en ook niet door een andere partij zijn uitgesloten... ...en vanuit het politieke centrum kunnen opereren.

[0:08:01] Dus daarom vanuit links en rechts kunnen zoeken... ...naar verbreding van de draagvlak.

[0:08:05] En dat is, denk ik, belangrijk in die eerste stap.

[0:08:07] Als je direct begint een bepaalde kant op... ...is mijn conclusie uit mijn gesprekken van afgelopen week... ...dan loopt het al heel snel vast, door blokkades.

[0:08:15] Maar dan ligt er straks dus een stuk... ...en dan komt bijvoorbeeld de VVD erbij en die zegt... ...nou, dan wil ik nu gaan heronderhandelen op dat stuk.

[0:08:21] Dan kan je eigenlijk weer van voor of aan beginnen.

[0:08:23] Nou ja, zo zou je het kunnen zien.

[0:08:26] Ik denk niet dat dat het geval is.

[0:08:27] Ik denk dat er nu... Kijk, al deze thema's, die zijn genoemd ook door bijna alle fractievoorzitters, zijn natuurlijk onderwerpen die al een aantal jaren stilliggen.

[0:08:36] Waar al heel veel rapporten over zijn geschreven, waar al heel veel analyses over zijn gemaakt, waar zelfs wetsvoorstellen over zijn geschreven.

[0:08:42] ...waar ook, naar mijn idee, relatief snel keuzes in kunnen worden gemaakt... ...waarvan ook D66 en CDA ook kunnen nadenken als we hun voorstellen opschrijven... ...hoe ga ik dan ook andere partijen verleiden om daar aan mee te doen?

[0:08:55] Dus ik zie het niet als een heronderhandeling of een opening van onderhandeling.

[0:08:58] Ik zie het soms zeggen, hoe gaan we bouwen aan een agenda... ...waarvan alle partijen zeggen dat dit de problemen zijn die opgelost moeten worden?

[0:09:05] Telegaaf en dan AD.

[0:09:09] ...als een soort afkoelperiode, bijvoorbeeld, omschrijven... ...zodat partijen wat tijd kunnen kopen om inderdaad misschien een draai te maken?

[0:09:17] Nee, ik zie het echt als een eerste stap in de formatie.

[0:09:21] Een eerste stap om langs de lijnen van de inhoud... ...zoals Herman Tjek Willink dat altijd zo mooi zei... ...langs de lijnen van de inhoud een stap vooruit te zetten.

[0:09:29] En ik denk dat dit de meest kansrijke methode is om ook verder te kunnen komen.

[0:09:33] Wat is nou uiteindelijk... Ja, welke partij zou nou eigenlijk de grootste draai uiteindelijk moeten maken?

[0:09:38] Is dat bijvoorbeeld de VVD, die dan weer op de wagen moet springen?

[0:09:41] Het past mij niet om partijen te becommentariëren als aan de partijen zelf.

[0:09:45] Ik heb gewoon uitgevraagd bij alle fractievoorzitters... ...wat zijn hun voorkeuren?

[0:09:50] Welke meerderheidsvarianten zijn er mogelijk?

[0:09:52] En dan heb ik de optelsom gemaakt.

[0:09:54] Wat is nu mogelijk?

[0:09:54] Ik heb nog een verdiepend gesprek gevoerd afgelopen vrijdag... ...met zowel Rob Jetten als Joost Eerdmans... ...en met Dylan Jezikus en Jesse Klaver.

[0:10:02] Ik heb nu geconstateerd dat er zoveel inhoudelijke verschillen zijn... ...dan wel blokkades, waardoor starten met een meerderheidsvariant... ...nu niet voor de hand ligt.

[0:10:10] Dus vandaar ook dat ik voor deze weg kies... ...om langs de lijnen van de inhoud het op te bouwen de komende periode.

[0:10:16] Dus ik zie het echt als de eerste stap in een verbreding van de agenda later.

[0:10:21] Ziet u het ook niet als een risico door nu twee partijen bij elkaar te zetten... ...en de andere nog buiten de boot te houden?

[0:10:28] Dat zou een risico kunnen zijn, maar wat ik net al zei, mevrouw Bremer, is... ...de partijen weten prima waar de andere partijen voor staan.

[0:10:36] Dus als ze compromissen maken, als ze samen gaan onderhandelen... ...en mijn ervaring is overigens dat er best wel grote verschillen bestaan... ...tussen D66 en CDA, dat je ook met een schuin oog moet kijken naar andere partijen... ...om te kijken hoe ga ik die partijen ook verleiden om aan te sluiten.

[0:10:51] Dan sluit ik niet uit dat er nieuwe onderhandelingen volgen.

[0:10:53] Dat lijkt me voor de hand liggen, eerlijk gezegd.

[0:10:55] Maar je hebt wel een basis waar je verder kunt gaan.

[0:10:57] Het is ook geen compleet regeerakkoord.

[0:10:59] Het is gefocust op die vijf onderwerpen die ik net heb genoemd... ...plus een financieel kader, wat de basis moet vormen voor een regeerakkoord.

[0:11:05] Later.

[0:11:06] GESPREKSLEIDERAAR.

[0:11:06] AD, en dan Nieuwsuur.

[0:11:07] JOURNALISTE.

[0:11:15] U zei net ook dat partijen de verantwoordelijkheid hebben... ...om meer te doen aan de refusies.

[0:11:17] Ik zat ook te denken, is dit dan een noodgreep die u nu doet... ...om deze twee partijen met elkaar aan de tafel te zetten?

[0:11:20] Nou, noodgehebben is het niet.

[0:11:22] Ik heb het afgepeld, zoals ook Herman Tjeen Willink altijd deed.

[0:11:26] Vormeren is faseren.

[0:11:29] Ik heb eerst geconstateerd dat er op dit moment meerderheidsvarianten... ...en die zijn meerdere genoemd, dus de brede en minder coalitie... ...D66, CDA, VVD, GroenLinks, PvdA.

[0:11:39] Of de variant met jaar 21, dus D66, VVD, CDA, jaar 21.

[0:11:43] Of de variant D66, CDA, GroenLinks, PvdA, jaar 21, ChristenUnie.

[0:11:48] Dat al die varianten nu niet op een meerderheid kunnen rekenen... ...of dat er nu geen opening is om over die varianten te praten.

[0:11:54] Dat betekent dat je automatisch terugvalt in een andere variant.

[0:11:57] Daarvan blijkt het mij verstandig, gegeven blokkades... ...gegeven verschillende inhoudelijke standpunten... ...om die vanaf onderaf op te bouwen vanuit D66 en CDA.

[0:12:07] Vindt u dat er te weinig verantwoordelijkheidsgevoel is bij de politieke partijen?

[0:12:12] Nou, ik vind wel dat er... Wat ik heel positief vind... Ik ga hem anders formuleren.

[0:12:16] Wat ik heel erg positief vind, is dat iedereen unisono bij mij aangeeft... ...we moeten snel en stabiel landsbestuur hebben.

[0:12:24] Worden ze misschien wat hol?

[0:12:25] Ja, want we moeten op al die thema's die ik net heb genoemd... ...asielmigratie, stikstof, woningbouw, defensie, investering in de economie... ...willen wij een positieve agenda neerleggen.

[0:12:35] Dus het positieve van deze ronde vind ik... ...dat er eigenlijk best wel veel overeenstemming is... ...over waar het zou moeten gaan.

[0:12:42] En dan constateer ik wel dat er inhoudelijke verschillen zijn... ...die overbrug moeten worden.

[0:12:46] En daar past wel mijn oproep bij... ...je krijgt nooit helemaal je zin.

[0:12:49] Je zal altijd compromissen moeten sluiten... ...altijd water bij de wijn moeten doen... ...om gezamenlijk eruit te komen in het landsbelang.

[0:12:55] Deze twee partijen hebben 44 zetels samen.

[0:12:58] Heeft u er vertrouwen in dat er uiteindelijk een meerderheid samen te stellen valt?

[0:13:02] Een variant dat... Even, ik hoop dat er een kabinet uitkomt.

[0:13:06] Ik denk ook dat de verantwoordelijkheid is, sterker geformuleerd... ...dat de verantwoordelijkheid is van de partijen in de Tweede Kamer... ...om daar een kabinet uit te maken.

[0:13:14] Dat zou kunnen zijn een meerderheidsvariant.

[0:13:15] Het zou ook een andere vorm kunnen zijn.

[0:13:17] Het zou ook een minderheidsvariant kunnen zijn... ...met bijvoorbeeld goede afspraken met andere partijen... ...om toch te komen tot een meerderheid in de Tweede Kamer en in de Eerste Kamer.

[0:13:26] En nogmaals, dat benadruk ik ook wel, omdat in de Eerste Kamer... ...de Eerste Kamer zit tot medio 2027, is GroenLinks-PvdA groot met 14 zetels... ...en BBB heeft 13 zetels.

[0:13:37] Dus als je zicht wil hebben op een meerderheid in de Eerste Kamer... ...zul je ook breder met andere partijen politieke afspraken moeten maken.

[0:13:44] JOURNALISTE 1 Laatste vraag.

[0:13:45] Waarom is die meerderheid in de Eerste Kamer zo belangrijk voor u?

[0:13:47] Want dat is eigenlijk de afgelopen jaren helemaal niet geweest... ...en dat ging best prima, toch?

[0:13:51] Ja, de afgelopen jaren is dat zo.

[0:13:53] Ik heb ook andere jaren meegemaakt.

[0:13:55] Toen ik zelf nog kamerlid was of minister was.

[0:13:57] Ik denk dat de afgelopen jaren relatief weinig is omgebogen.

[0:14:01] Dat er weinig controversiële wetsvoorstellen in de Eerste Kamer hebben gelegen.

[0:14:05] Dat eigenlijk sinds corona dat het geval is.

[0:14:08] Ik kan me goed herinneren dat ik zelf financieel woordvoerder was... ...in de constructieve oppositie zat, in Rutte 2.

[0:14:16] Toen waren we juist nodig om tot een meerderheid te komen in de Eerste Kamer.

[0:14:18] Niet voor de Tweede Kamer, maar voor de Eerste Kamer.

[0:14:21] En de Eerste Kamer stemt natuurlijk over alle wetten.

[0:14:23] Maar ook over alle begrotingswetten en het belastingplan.

[0:14:26] En wil je iets voor elkaar krijgen, zul je toch ook iets met geld moeten.

[0:14:29] Dat betekent ook dat de begrotingswetten en het belastingplan... ...zullen moeten worden aangenomen in de Eerste Kamer.

[0:14:35] En ik weet dat dat best wel wat werk kost om die meerderheden te vinden.

[0:14:40] GESPREKSLEIDER.

[0:14:40] Nieuws hier dan SBS en BNR.

[0:14:45] U heeft een week lang gesprek gevoerd met heel veel partijen.

[0:14:49] Wat zegt u dan dat u van al die partijen u uiteindelijk maar kunt beginnen of de voorzet kunt geven dat twee partijen een begin van die formatie gaan doen.

[0:14:56] Met dus maar 44 zetels terwijl u zegt er moet worden gekeken naar iets dat een breed draagvlak heeft, ook in de Tweede Kamer.

[0:15:03] Dat geeft aan dat het landschap ontzettend ingewikkeld is... ...en wat ik al eerder gezegd heb deze week, dat het een hele complexe puzzel is.

[0:15:10] Ook omdat er vanuit verschillende hoeken blokkades of... ...ja, blokkades zijn om met elkaar samen te werken... ...waardoor het heel moeilijk is om uit de Tweede Kamer een meerheid te vinden.

[0:15:23] Ik zei net al in mijn inleiding, 99 zetels van de 150 sluiten in samenwerking met PVV en 77 met het Forum voor Democratie uit.

[0:15:31] Dus dat betekent eigenlijk dat om een meerderheid te vinden in de resterende zetels... ...je nog maar 120 zetels over hebt, zou ik maar zeggen.

[0:15:39] En dat betekent dus dat het heel ingewikkeld is om daaruit een meerderheid te vinden.

[0:15:43] En dat zie je dus ook in deze fase.

[0:15:45] Zijn de blokkades van de VVD zo hoog dat zij niet als derde partij kunnen aanschuiven?

[0:15:56] Nee, ik heb geformuleerd... Ik heb gekozen voor de twee grootste winnaars van de verkiezingen... ...die allebei niemand hebben uitgesloten... ...en zelf ook niet worden uitgesloten door anderen... ...en die vanuit het politieke centrum kunnen opereren.

[0:16:10] Het is heel duidelijk, mevrouw Jezugus heeft zowel bij u als ook bij mij aan tafel gezegd... ...ik ga niet samen in een kabinet zitten met GroenLinks, PvdA.

[0:16:18] Dat is een politiek feit, dat heb ik aan te nemen in de zin van... ...dat is meermaals tegen mij gezegd.

[0:16:23] Maar dat betekent ook dat je moet gaan nadenken... ...hoe je misschien op een andere manier samenwerking tot stand kunt brengen.

[0:16:30] Want nogmaals, ik wees net ook al op de Eerste Kamer... ...ook daar zul je toch samenwerkingsafspraken moeten maken... ...om tot meerderheden te kunnen komen voor wetgeving... ...voor begrotingen, voor belastingplannen.

[0:16:41] Maar als het begin al zo moeilijk is, ziet u dan dat het wel eens een hele lange formatie kan worden, een hele ingewikkelde.

[0:16:47] Want dit is alleen maar het begin, wie met wie wil gaan praten.

[0:16:50] Dat is ook wel mijn ervaring uit zowel 2017 als 2021, toen ik zelf deelnam aan de formatie.

[0:16:56] Daarom lijkt het me ook niet gedienstig om nu te beginnen met vier partijen bij elkaar in een hok zetten... ...als je bijna zeker weet dat dat spaak gaat lopen.

[0:17:04] Want dan gaan de verhoudingen verzuren, worden de emoties alleen maar hoger... ...en ben je steeds verder van huis.

[0:17:12] ...zie ik dat het juist verstandig is om met een positieve agenda... ...waar zitten de overeenkomsten, wat kan er wel veranderd worden in het land... ...om die stap er te zetten vooruit.

[0:17:22] En daarmee voorkom je ook dat gelijk in de eerste fase de verhoudingen verzuurd zijn... ...en er een hele lange formatie uit gaat rollen.

[0:17:31] Ik heb het niet over één individu.

[0:17:40] Het geldt voor alle politieke partijen die betrokken zijn met deze formatie.

[0:17:44] Als alle politieke partijen aangeven dat zij een stabiel landsbestuur willen...

[0:17:47] Dan zullen er compromissen moeten worden gesloten en zal er moeten worden gezocht naar samenwerking.

[0:17:52] De oude klassieke uitspraak zal er over schaduwen heen gesprongen moeten worden.

[0:17:58] Dat is wel heel relevant om te komen tot dat brede dagvak.

[0:18:02] Het gaat ook over onderwerpen...

[0:18:03] Asielmigratie, energietransitie, investeringen in Defensie 2035, die meer zijn dan één kabinetsperiode.

[0:18:12] Het gaat over langjarige transities waar je een breed draagvlak voor nodig hebt.

[0:18:19] Dat kan ik me nog herinneren uit mijn pensioentijd.

[0:18:22] Dan gaan we naar SBS en dan BNR-AP.

[0:18:25] U noemt vaak hoe belangrijk die Eerste Kamermeerderheid is.

[0:18:30] Die is er ook sneller met GroenLinks, PvdA, dat noemde u ook.

[0:18:33] Waarom is dan uw advies niet om die richting op te gaan?

[0:18:37] Omdat ik ook zie... In het verslag zult u lezen, als u het straks gaat lezen... ...dat ik wel die variant heb verkend... ...en dat daar nu op dit moment geen voorkeur voor is.

[0:18:48] Dus dat betekent ook dat die variant nu afvalt... ...en dus dat er een andere variant over moet blijven... ...om die eerste stap te kunnen zetten.

[0:18:57] Ook noemt u best wel behoorlijk grote thema's waar ze op papier richting in moeten zoeken of overeens moeten worden.

[0:19:04] Van een aantal van die thema's weten we al dat het lastig wordt een meerderheid te vinden in ieder geval al de Tweede Kamer.

[0:19:10] Hoe zijn jullie dan tot die thema's gekomen en waarom zoveel?

[0:19:15] Het zijn thema's die door heel veel, niet door allen... ...maar door heel veel fractievoorzitters vorige week tegen mij zijn verteld.

[0:19:22] Er zijn heel veel thema's die ook in de brieven... ...die u ook heeft gezien van de partijen die aan mij zijn overhandigd... ...tijdens de gesprekken, zijn opgeschreven.

[0:19:29] Dus al deze thema's, kijkt u maar naar de brieven van D66, VVD, CDA... ...al deze thema's worden daarin genoemd.

[0:19:37] Dat is ook de reden geweest waarom ik ze opgenomen heb in de opdracht.

[0:19:40] Maar het is niet zo dat u dan dacht, oké, het wordt wel heel moeilijk... ...om meerderheden te vinden op al deze thema's.

[0:19:45] Laten we ze iets compacter maken.

[0:19:47] Nou, het zijn grote thema's waar veel politieke verschillen over bestaan... ...en waar al langjarig een fors debat over is.

[0:19:56] Niet alleen in de politiek, maar ook in de samenleving.

[0:19:57] Dus tegelijkertijd zeg ik net ook al, er zijn heel veel rapporten over geschreven.

[0:20:01] Er zijn heel veel conceptwetsvoorstellen voor gemaakt.

[0:20:05] En ik denk ook dat het tijd is om daarin keuzes te maken.

[0:20:08] U noemt een aantal keer al een positieve agenda die opgesteld moet worden.

[0:20:12] Was dat een verzoekje van de heer Jetten?

[0:20:15] Nee, dat was een zelfverzonnen term.

[0:20:17] Ik denk dat het belangrijk is om te zoeken naar niet alleen het uitvergroten van de verschillen, maar ook het zoeken naar waar de overeenstemming zit.

[0:20:25] En ik denk oprecht dat tussen heel veel partijen ook heel veel overeenstemming is te vinden in hoe we deze problemen op kunnen lossen.

[0:20:32] Dan gaan we naar BNR en dan ANP Volkskant.

[0:20:34] U zei blij dat D66 en CDA bereidheid hebben getoond... ...om mee te werken in dit stadium.

[0:20:40] In hoeverre was die bereidheid er bij andere partijen in deze fase?

[0:20:46] Ik heb niet alle partijen dit gevraagd.

[0:20:49] Voor deze variant bedoelt u dan, hè?

[0:20:51] Ik heb niet alle partijen dit gevraagd.

[0:20:53] In het verslag kunt u ook lezen dat ik daar wel nog gesprek over heb gevoerd... ...met mevrouw Jezielkus voor afgelopen maandag.

[0:21:00] Maar ik heb gekozen voor deze twee partijen, nogmaals vanuit de argumentatie... ...de twee verkiezingswinnaar, maar ook vanuit de argumentatie... ...dat er geen blokkade ligt op één andere partij.

[0:21:10] Want dat verkleint namelijk automatisch de mogelijkheden.

[0:21:13] En ik denk dat dat onverstandig is in deze fase.

[0:21:15] En dan toch even voor het spoorboekje in hoeverre heeft u het bij de VVD aangegeven.

[0:21:20] Iemand moest het maken, toch?

[0:21:22] Iemand moest het maken, ja.

[0:21:23] Ik ben op tijd, hè, voorzitter.

[0:21:26] Ik ben op tijd.

[0:21:28] Wanneer heeft u dan op maandag bij de VVD aangegeven van... ...nou, we kiezen nu niet voor de VVD in deze ronde, of hoe ging dat gesprek?

[0:21:36] Ik heb drie individuele gesprekken gehad... ...achter en volgens meneer Bonteboom, mevrouw Jezielkoes en meneer Jetten.

[0:21:43] Gisteravond nog een Webex-call gehad daarover.

[0:21:47] Daar hebben we deze variant ook besproken.

[0:21:49] Dat zult u ook keurig kunnen teruglezen in het verslag zometeen.

[0:21:52] En u zei, ik heb ook andere jaren meegemaakt.

[0:21:54] Het landschap is ontzettend ingewikkeld geworden.

[0:21:57] Een brede samenwerking, desondanks onontbeerlijk.

[0:22:00] U bent eerder verkennen geweest, u zei net al, 2021.

[0:22:03] Wat zijn de verschillen tussen nu en toen?

[0:22:06] Nou, ook in 21 was er de onafsprake van een geparalyseerd landschap.

[0:22:10] Dat kan ik me herinneren.

[0:22:10] Ik werd verkennen tijdens of vlak voor het debat van 1 april... ...toen de foto werd gemaakt...

[0:22:18] ...Pieter Omtzigt's functie elders, zou ik maar zeggen.

[0:22:20] Dus tot toen was er ook al sprake van een hoop emotie en polarisatie.

[0:22:24] En ik zei net al in een eerdere vraag die werd gesteld... ...ik denk dat het verstandig is om niet in de eerste fase weer die tegenstellingen op te zoeken... ...maar juist te zoeken naar de overeenstemming en een positieve agenda... ...om vooruit te kunnen kijken in plaats van in tegenstellingen te blijven hangen.

[0:22:38] Dat is ook wel mijn ervaring uit zowel 2017 als 2021.

[0:22:41] En denkt u dat dit verkenningsproces op deze manier nog wel houdbaar is... ...nu het landschap zo versnipperd is?

[0:22:47] Er werd ook eerder gesproken, moet de koning niet meer terugkomen?

[0:22:52] Daar ga ik al helemaal niet over.

[0:22:52] Dat laat ik aan de Zijnenkamer.

[0:22:53] En dan tot slot, drie weken de tijd.

[0:22:56] Daarna kunnen de andere partijen beoordelen of ze aanknoppingspunten zien.

[0:22:59] Hoe moeten we dat zien?

[0:23:03] Zijn dat één, twee pagina's?

[0:23:04] Is dat... Hoe, ja... Eerlijk gezegd, ik heb geen vormvereisten meegegeven.

[0:23:07] Dat moeten de twee partijen zelf uitmaken.

[0:23:10] Maar ik denk dat op sommige onderwerpen twee, drie pagina's niet voldoende zullen zijn... ...en op andere onderwerpen wel.

[0:23:16] Dus dat zullen de twee partijen moeten gaan doen.

[0:23:18] ANP en dan Volkskrant.

[0:23:20] Dan hebben we nog één vandaag en de NOS en dan gaan we afronden.

[0:23:23] Ja.

[0:23:24] Meneer Koolmees, over het vervolgproces eigenlijk voornamelijk.

[0:23:27] U schrijft nu advies dat u zegt één of meerdere informateurs.

[0:23:30] Heeft u nog een voorkeur?

[0:23:32] Nee.

[0:23:34] Moeten dat bijvoorbeeld mensen zijn van beide politieke partijen?

[0:23:38] Dat laat ik over aan de politieke partijen.

[0:23:41] Dat zullen zij er naar verwachting donderdag doen in het debat waar ik bij aanwezig zal zijn.

[0:23:47] U heeft natuurlijk eerder ook zowel solo als in een duo gedaan.

[0:23:51] U heeft daar geen wijze lessen uit die u nu aan de partij kunt delen?

[0:23:56] Nee.

[0:23:58] Ik heb er geen opvatting over.

[0:24:01] In mijn eentje was het ook heel leuk met de mensen van de bureau-kabinetsformatie.

[0:24:05] Met z'n tweeën, mevrouw van Ark en ook met Johan Lemkes, was het ook heel leuk.

[0:24:10] Ik heb er geen hele verstandige dingen over te zeggen.

[0:24:12] Maar wat is dan het voornaamste wat die informateur of informateurs zo meteen over drie weken op moeten leveren?

[0:24:19] ...de contouren van een agenda langs die vijf lijnen... ...inclusief de hoofdleiding van een financieel kader.

[0:24:23] Ik denk dat het ook heel belangrijk is om dat ook mee te sturen.

[0:24:26] Het moet wel betaald worden natuurlijk ook, zeg ik als oud-financieel woordvoerder.

[0:24:32] Die agenda moet worden opgeleverd... ...en die zal moeten worden opgeleverd aan de voorzitter... ...voor, ik denk, een debat in de Tweede Kamer.

[0:24:40] GESPREKSLEIDERER.

[0:24:40] Volgenskant?

[0:24:44] Denkt u dat er een kabinet mogelijk is zonder de VVD?

[0:24:51] Ik heb een... Ik heb gevraagd... Ik ga het alles formuleren.

[0:24:58] Er zijn een aantal partijen geweest die ook de variant hebben neergelegd... ...D66, CDA, Gronings Partij van de Arbeid, ja, in het Twintig ChristenUnie.

[0:25:05] Die heb ik ook in mijn ronde langs de fractievoorzitters ook langs gehad.

[0:25:10] Daarvan zeg ik bijvoorbeeld dat de ChristenUnie zegt... ...met onze drie zetels willen wij geen regeringsverantwoordelijkheid nemen.

[0:25:16] We willen niet in een kabinet stappen.

[0:25:18] Toen zij vijf zetels hadden in Rutte 3, is dat een hele zware belasting voor een kleine fractie.

[0:25:23] Dus vanuit dat optiek is die variant hier ook weggevallen.

[0:25:28] En er is ook geen voorkeur voor jaar 21 voor deze variant.

[0:25:31] Ik vraag dit omdat u, naar mijn idee, de VVD nu wel in de ideale positie zet, terwijl zij het probleem veroorzaken.

[0:25:39] Zij hebben de meeste blokkades.

[0:25:42] En zoals hier al eerder is opgemerkt, gaan nu de twee middenpartijen onderhandelen.

[0:25:50] En dan kan de VVD later aanhaken en allemaal weer extra eisen gaan stellen als voorwaarde om mee te doen.

[0:25:58] En daarmee beloont u eigenlijk toch wel problematische opstelling van de VVD.

[0:26:05] Als u het niet erg vindt, laten we alle kwalificaties voor u. Ik wil graag hebben de strekking, dat u daar even op reageert dan.

[0:26:12] Nou, alle kwalificaties leid ik voor u. Ik denk dat het... Nogmaals, dat het van belang is dat je zoekt naar een bredere meerderheid.

[0:26:19] Dat daar meerdere partijen naast D66 en CDA ze moeten aansluiten.

[0:26:25] Ik heb het ook genoemd in mijn inleiding.

[0:26:27] Ik heb hem hier voor me liggen.

[0:26:28] Er is ook brede steun om daarbij in ieder geval naar de VVD te kijken.

[0:26:31] Veel genoemde particiële partners zijn vervolgens GroenLinks, PvdA en JA21.

[0:26:35] Dus zal ik maar zeggen, ook door al mijn gesprekken met alle fractievoorzitters... ...zijn dit de partijen die het meest zijn genoemd als een potentiële coalitiepartners.

[0:26:45] En daar, als verkenner, heb ik het mee te doen.

[0:26:47] Ja, maar goed, ik vraag dan toch af wat dit dan oplost.

[0:26:51] Want je krijgt twee scenario's.

[0:26:53] Of D66 en CDA gaan drie weken praten en komen met heel obligate teksten... ...waar werkelijk niemand het mee oneens kan zijn.

[0:27:03] of ze gaan echt onderhandelen en dan moeten ze kaarten op tafel leggen en echt al compromissen sluiten, waar vervolgens niet alleen de VVD, maar ook JA21 en GroenLinks PvdA later kunnen zeggen, oh jullie hebben dat al weggegeven, maar wij willen nu nog meer.

[0:27:17] En dat is heel nadelig.

[0:27:19] Dus vanuit CDA, GroenLinks, D66 is het riscant om al echt te gaan onderhandelen.

[0:27:27] Dus u loopt toch niet... Hiermee toch misschien het hele risico... ...dat inderdaad maar drie weken uitsteld wordt... ...en dat er daarna niks is opgelost?

[0:27:35] Ik heb ook in mijn inleiding gezegd... ...ik ben blij dat D66 en CDA bereikheid hebben getoond... ...om hiermee aan de slag te gaan.

[0:27:39] Dat vraagt van hen dat ze compromissen verkennen... ...en op zoek gaan naar overeenstemming in plaats van verschillen.

[0:27:43] En dat ze dat willen doen, is te prijzen, want ik ben het wel met u eens.

[0:27:46] Het is wel ook een politiek risico natuurlijk dat deze twee partijen nemen.

[0:27:50] En tegelijkertijd is het de eerste stap... ...richting een bredere meerderheid in de beide Kamers.

[0:27:57] Een vraag is, waarom vindt u de Eerste Kamer zo belangrijk?

[0:28:02] Want als de formatie klaar is, zit die nog maar één jaar.

[0:28:06] En daarna heb je eigenlijk, als we dan even weer uitgaan van vier jaar, dus nog drie jaar een andere Eerste Kamer met een samenstelling die je nu nog niet kent.

[0:28:15] Er zitten dus twee elementen in die ik relevant vind om mee te wegen.

[0:28:18] De eerste is inderdaad, tot medio 27 zit deze samenstelling er... ...en daarna weet je het niet.

[0:28:25] Dus dat is een onzekerheid die daarin zit.

[0:28:26] De andere is dat je tot medio 27 alle begrotingswetten, belastingplannen... ...maar ook alle wetgeving die je tot stand wil brengen, om vaart te maken.

[0:28:37] En mijn ervaring is, ook uit eerdere kabinetten... ...dat juist dat eerste jaar heel belangrijk is... ...om vaart te kunnen maken in je beleidsagenda.

[0:28:44] En daarmee is dus de positie en de meerderheden in de Eerste Kamer... ...zijn relevant zijlicht voor deze formatie.

[0:28:54] Dat betekent helemaal niet dat je daar je coalitie van moet laten afhangen.

[0:28:56] Je moet wel nadenken over hoe ga je dan de samenwerking daarin vormgeven... ...en hoe ga je op zoek naar meerderheden daarin.

[0:29:03] En dat gat kan heel groot zijn... ...dus daar moet je ter degene rekening mee houden aan de voorkant, vind ik.

[0:29:09] GESPREKSLEIDER.

[0:29:09] Een vandaag en dan een laatste vraag voor nu.nl.

[0:29:11] Er lijkt in het verslag en ook in de aanpak toch iets door te klinken... ...van ergernis aan de houding van de VVD.

[0:29:18] Omdat erin staat, de VVD had hier graag bij aangesloten.

[0:29:21] Niet de ergernis bij u, maar bij de andere partijen... ...die bij u aan tafel hebben gezeten.

[0:29:26] Klopt die constatering?

[0:29:27] Wat in het verslag staat, klopt.

[0:29:31] De VVD heeft ook... Dat hebben ze ook aangegeven.

[0:29:34] Dat het ook uit ergernis voortkomt, deels.

[0:29:37] Nee, vanuit een andere inschatting van wat op dit moment verstandig is.

[0:29:42] Hebben jullie het ook gehad over een optie van een minderheidskabinet of een manier waarbij je werkt met wisselende meerderheden?

[0:29:59] Ik heb aan alle partijen gevraagd de voorkeuren voor meerderheidsvarianten... ...en ook voor minderheidsvarianten.

[0:30:04] Daar werd in mijn verkenningsronde bijna unisono gezegd... ...de voorkeur gaat uit naar een meerderheidsvariant... ...maar we kunnen een minderheidsvariant niet uitsluiten.

[0:30:12] Dat heb ik ook zo opgeschreven in het verslag.

[0:30:15] Dus die opties liggen wat mij betreft allemaal open... ...voor de vervolgfase van deze formatie.

[0:30:23] Oké.

[0:30:23] Nu.nl.

[0:30:25] U zei vorige week bij de eerste persconferentie, het was wel de bedoeling dat ze zouden gaan bewegen.

[0:30:32] Dat is niet gebeurd.

[0:30:36] Heeft u een informele opdracht meegegeven.

[0:30:39] U krijgt nu drie weken om dit te doen.

[0:30:40] Maar u zegt tegen VVD er moet wel schot in de zaak komen, ook vanuit de partijen die niet aan tafel zitten.

[0:30:47] Maar dit is helemaal niet mijn positie.

[0:30:50] Mijn positie als verkenner is om de verschillende mogelijkheden, opties en routes te verkennen en te kijken wat naar mijn idee de meest verstandige route is om een formatie te starten.

[0:31:02] Dat is mijn opdracht.

[0:31:04] En aanstaande donderdag in het debat zullen ongetwijfeld alle politieke partijen een opvatting hebben over de positie van anderen en wat eventuele varianten zullen zijn.

[0:31:13] Maar dat is niet aan mij, dat is echt aan de politieke partij.

[0:31:16] In het verslag van Jette las ik snel dat hij ook pleit voor een combinatie met GroenLinks PVDA, ChristenUnie en jaar 21.

[0:31:30] De variant die ik net heb genoemd.

[0:31:33] ChristenUnie wil niet, zei u. Het gaat er meer om dat Jette aangeeft dat hij bereid is om met jaar 21 te praten.

[0:31:42] Dat klopt, maar dat is ook de eerste vraag van u. Er is geen blokkade op jaar 21.

[0:31:51] Er is een sterke voorkeur om niet met drie rechtse partijen... ...en 75 zetels in een kabinet te zitten.

[0:31:56] Maar er is geen blokkade op de partij jaar 21.

[0:31:57] Oké, maar wat is dan het verschil tussen een blokkade bijvoorbeeld enerzijds... ...of liever niet in een coalitie anderzijds?

[0:32:02] Want ziet u bijvoorbeeld GroenLinks, VVDA en VVD wel als een echte blokkade?

[0:32:07] Dat heb ik net ook gezegd.

[0:32:09] Mevrouw Jezielkoes heeft zowel bij u als bij mij aangegeven... ...echt niet met Gronings PvdA in een kabinet te gaan zitten.

[0:32:16] Ik heb met mevrouw Jezielkoes drie keer gesproken deze week, afgelopen week.

[0:32:21] En drie keer kwam bevestiging van dat standpunt.

[0:32:24] Dus daar heb ik het ook mee te doen.

[0:32:26] Dat is ook een politiek feit dat ik heb meegenomen in mijn afweging... ...om tot dit advies te komen.

[0:32:32] Tot slot, wat zou de grootste wind zijn de komende drie weken, wat u betreft?

[0:32:36] ...dat er een hele mooie, positieve agenda komt... ...die verschillen overbrugt en een mooie bodem biedt... ...voor vervolg naar een breedgedragen, stabiel kabinet... ...wat de grote problemen oplost.

[0:32:48] Mag ik dat een beetje platslaan tot uitstel eigenlijk?

[0:32:53] Nee, dat mag u echt niet plats... Nee, echt niet.

[0:32:57] Ik vond mijn zin mooier.

[0:33:00] Ja, ik dacht het ook.

[0:33:01] Dank u wel.

[0:33:01] Dank u wel en fijne avond.