Netcongestie en energie-infrastructuur

[0:00:01] Goed, we gaan beginnen.

[0:00:03] Ik open de vergadering van deze vaste commissie voor Klimaat en Groene Groei, een debat over netcongestie en energieinfrastructuur.

[0:00:12] En ik heet de leden welkom, ik heet de minister welkom en haar ondersteuning.

[0:00:18] En er zijn een aantal leden die vanaf drie uur een andere verplichting in het Kamergebouw hebben en die daarom als eerste snel gaan en daarna ook weg zullen gaan.

[0:00:31] ...leden, ja.

[0:00:34] De inbrengtijd is vijf minuten... ...en we beginnen met vier interrupties.

[0:00:41] En ik geef heel graag het woord aan de heer Vlag.

[0:00:45] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:00:47] Vandaag wordt er pleunair gedebatteerd... ...over de ellendige situatie in Oekraïne... ...waar de energie-infrastructuur ook onder vuur ligt.

[0:00:55] In gedachte zijn we bij die leidende Oekraïnse bevolking... ...maar het laat wel zien dat energie-infrastructuur...

[0:01:01] ...een achilleshiel van de samenleving is geworden.

[0:01:04] Zo ook hier.

[0:01:05] Al zijn de problemen hier wel van een heel andere orde, gelukkig.

[0:01:09] Woningbouwprojecten stokken.

[0:01:11] Fabrieken kunnen niet meer elektrificeren enzovoorts.

[0:01:13] Ja, aanpak van netcongressie staat hoog op de agenda.

[0:01:17] Aan plannen geen gebrek.

[0:01:18] Ik zie innovatieve projecten langzaam doorbreken... ...maar het is nu wel zaak om concreet door te pakken.

[0:01:25] De opgave is de omschakeling van een centraal, overzichtelijk, strak geregeld en geliberaliseerd energiesysteem naar een meer decentraal, kleurrijk en flexibel energiesysteem met een nadrukkelijkere rol voor overheden en netgebruikers.

[0:01:43] Kijk naar de moeizoomheid waarmee energiehubs tot stand komen.

[0:01:46] Het is spannend en vraagt van iedereen een medenkhouding, creativiteit en lef.

[0:01:52] ...zou een regeringscommissaris energietransitie misschien kunnen helpen... ...om alle neuzen de goede kant op te krijgen?

[0:01:59] Met een schuin oog naar de hybride oorlogsvoering op ons continent... ...eerst maar beginnen met het aspect veiligheid.

[0:02:05] Stroompieken maken het energiesysteem kwetsbaarder dan vroeger.

[0:02:08] Er wordt veel aangelegd.

[0:02:10] Hoe worden cybersecurity en brandveiligheid geborgd?

[0:02:13] Liggen er rampenplannen klaar voor eventuele blackouts?

[0:02:18] Dan, voorzitter, gemeenten en andere decentrale overheden maken zich zorgen... ...over het ontwerpprioriteringskader voor netaansluitingen.

[0:02:25] Ze zijn beperkt betrokken.

[0:02:28] Deelt de minister hun inzet om de gevraagde bewijslast... ...voor prioritaire woningbouwprojecten beter werkbaar te krijgen?

[0:02:36] Een definitief ruimtelijk besluit vragen over bijvoorbeeld een woonwijk... ...terwijl de aansluiting hoogst ongewis is, dat vind ik echt teveel gevraagd.

[0:02:45] Is de minister dat met de SGP eens?

[0:02:48] En wordt het begrip congestieverzachters wel breed uitgelegd... ...zodat ook energiehubs en woningbouwprojecten uitgedaagd worden?

[0:02:55] Wordt gestuurd op netbewuste en zelfs congestieneutrale oplossingen... ...ook bij de projecten die prioriteit krijgen?

[0:03:02] Wordt gekeken hoe decentrale overheden via de Energie- en Omgevingswet... ...meer regie kunnen hebben bij de verdeling van schaarse netcapaciteit... ...bijvoorbeeld via een congestietoets?

[0:03:14] In de FGU-regio, Flevoland, Gelderland, Utrecht, zijn prognoses aangescherpt.

[0:03:19] De verwachte netbelasting is daardoor naar beneden bijgesteld.

[0:03:22] Dat biedt ruimte op het net.

[0:03:24] Gaat dit ook voor andere gebieden gedaan worden, vraag ik aan de minister.

[0:03:28] Voorzitter, goed dat de minister inzet op versnelling van procedures... ...voor energieinfraprojecten.

[0:03:33] Bijna de helft loopt nu vertraging op.

[0:03:36] Het stikstofknelpunt is ons daarbij een doorn in het oog... ...omdat al die projecten uiteindelijk bijdragen aan stikstofreductie.

[0:03:44] De SGP ziet graag meer lef om via vrijstellingen stappen te zetten.

[0:03:49] Red 3 gaat niet alleen over soepelere vergunningverlening voor hernieuwbare energieprojecten, maar ook over de daaraan verbonden infraprojecten.

[0:03:56] Dat laatste zie ik nog niet terug in de Kamerbrief.

[0:03:59] Daarnaast is er meer energieplanologie aan de voorkant nodig.

[0:04:03] Reserveer bij gebiedsontwikkeling standaard ruimte voor een energieeiland.

[0:04:07] Zorg ervoor dat tijdig de beschikbare ruimte voor kabels en stations in beeld wordt gebracht en gereserveerd.

[0:04:14] ...en dat warmteprogramma's onderdeel worden van energieprogramma's.

[0:04:17] Hoe gaat dit handen en voeten krijgen?

[0:04:20] Voorzitter, de pieken moeten omlaag.

[0:04:22] Flexibiliteitsafspraken tussen netbeheerders en bedrijven komen... ...maar moeizaam van de grond.

[0:04:26] Bedrijven zeggen dat ze te weinig inzicht krijgen in de frequentie... ...en de locatie van de flexbehoefte.

[0:04:32] Contracten worden opgesteld zonder de marktpartijen te consulteren.

[0:04:35] Hoe kunnen we hier nog een slag in maken?

[0:04:39] Het steeds opstellen van nieuwe contractvormen heeft weinig zin... ...als het onderliggende probleem bij bestaande methoden wordt genegeerd.

[0:04:46] Gaat de minister de bestaande subsidieregeling... ...voor flexibiliteitsmaatregelen opschalen?

[0:04:50] En worden meewerkende bedrijven op een andere manier beloond... ...voor flexibilisering?

[0:04:56] Ook in de gebouwde omgeving moeten de pieken omlaag.

[0:04:58] Wil de minister e-boilers en andere systemen... ...voor meer zelfverbruik van stroom ondersteunen via de ISDA?

[0:05:05] Daarnaast is netbewust bouwen cruciaal.

[0:05:08] Het bouwbesluit loopt daarbij achter.

[0:05:10] Berekeningen voor een nieuwe Arnhemse woonwijk... ...lieten zien dat met 1500 euro extra per woning... ...80 miljoen euro aan systeemkosten bespaard kan worden.

[0:05:19] Er wordt gezorgd voor subsidiëring van de onrendabele top... ...bij netbewust bouwen.

[0:05:25] Energiehubs bieden kansen.

[0:05:27] Een concreet knooppunt is dat weinig ruimte wordt geboden... ...voor de aansluiting van bedrijven op gesloten distributiesystemen... ...met energieopwekking of voor het rechtstreeks koppelen van de windturbine... ...aan het verdeelstation voor een bedrijfterrein.

[0:05:38] Maar dit past toch, vraag ik de minister... ...bij de gewenste decentralisering en lokale zelfvoorziening.

[0:05:45] We hebben elektrolyse en energieopslag hard nodig.

[0:05:49] De SGP wil snel duidelijkheid over geschikte locaties... ...en verlaging van nettarieven hiervoor.

[0:05:54] Afrondend, voorzitter.

[0:05:56] Het congestiespook groeit, maar maatregelen pakketten ook.

[0:05:59] Wil de minister in de volgende voortgangsrapportages inzicht geven in de vraag of het voldoende is om achterstanden in te lopen en opgaven bij te benen?

[0:06:07] Daarbij zou het goed zijn om als nieuwe Kamercommissie een rapporteur te benoemen die voor ons de vinger aan de pols houdt.

[0:06:16] Dank u wel.

[0:06:17] Ik zie geen interrupties.

[0:06:19] Ik zie een interruptie van de heer, ik moet helaas spieken, Vandenberg.

[0:06:25] Je vindt op de valgreep... Ik hoorde de heer Vlag spreken over e-boilers... en of we daar niet eerst die e-subsidie voor zouden moeten toekennen.

[0:06:32] Naar mijn weten zijn het ook gewoon boilers die helemaal niet efficiënt zijn... en juist in momenten dat er dan een tekort is aan zonnestroom... juist voor meer netcongressie kunnen zorgen.

[0:06:41] Kunt u toelichten waarom dat volgens u een goed idee zou zijn?

[0:06:44] De heer Vlag.

[0:06:46] Ja, voorzitter, we zitten in een fase... waarin we ook met hybride oplossingen werken op die manier... en waarbij we ook niet de luxe hebben om helemaal...

[0:06:54] ...op het ideaal alleen in te zetten.

[0:06:55] Het zijn stapjes op weg naar uiteindelijk de goede richting.

[0:06:59] Dus wij zien het als een tussenoplossing.

[0:07:03] Goed, dan geef ik graag het woord aan de heer Geen Wiss.

[0:07:07] Ja, voorzitter, dank.

[0:07:08] En bij die laatste oplossing van... ...om in ieder geval zelf als Kamer een rapporteur aan te stellen... ...daar sluit ik me van harte bij aan.

[0:07:14] Ik heb ook nog gedacht, moeten we hier niet eens een groot project van maken?

[0:07:17] Dat is misschien iets too much, maar de suggestie van de heer Vlag... ...omarm ik als eerste maar gelijk.

[0:07:23] Goed dat we spreken over netcongesti.

[0:07:28] Eigenlijk iedereen die iets wil bouwen in dit land luidt de noodklok.

[0:07:31] Dan denk ik bijvoorbeeld aan ondernemers die niet kunnen ondernemen, aan woningen die niet in gebruik kunnen worden genomen.

[0:07:36] En ik zie hoe hard men werkt aan oplossingen.

[0:07:38] En tegelijkertijd merk ik dat de frustratie bij bijvoorbeeld ondernemers, gemeenten,

[0:07:42] ...en provincie in het land heel hoog is.

[0:07:44] Bijvoorbeeld als het gaat om de stroperigheid bij netbeheerders.

[0:07:47] Daar wordt veel over geklaard, maar ook over de black box die de ACM is.

[0:07:52] Kan de minister eens kernachtig schetsen wat nou bereikte resultaten zijn... ...maar ook wat aangekondigd is om een versnelling te brengen, maar wat niet lukt... ...en wat daarbij de grote bottlenecks zijn?

[0:08:01] Bij de voorbereiding van dit debat kwamen mij diverse voorbeelden ter oren van de showstopper die in het congressie op dit moment is.

[0:08:07] Zo hoor ik dat er technische problemen zijn in transformatorhuizen in Zuid-Holland, die bijna 3.000 woningen raken.

[0:08:13] Om het heel concreet te maken, een klein voorbeeld.

[0:08:15] In Wallingsveen wachten de aankomende bewoners van zes tiny houses op een aansluiting.

[0:08:19] De belofte was dat ze in november 2024 in hun huisje konden.

[0:08:23] Vertraging.

[0:08:24] Het zou nu begin deze maand gebeuren.

[0:08:26] Maar toen bleek er weer een technisch probleem... ...in de transformatorhuisjes te zijn.

[0:08:29] Weer vertraging.

[0:08:30] Je zou maar één van die bewoners zijn en dan zakt de moed je in de schoenen.

[0:08:33] En dat is maar één voorbeeld van velen.

[0:08:36] Denk ook aan de gemeentereisenholter... ...waar ondernemers dolgraag een groepstransport overeen kunnen sluiten... ...waardoor zij ook meer ruimte krijgen om stroom te verbruiken.

[0:08:44] Het kan echter nog anderhalf jaar duren voordat alles juridisch rond is.

[0:08:47] Opslagpartijen willen graag aan de slag met capaciteitssturingscontracten die congestie kunnen verminderen, maar zitten in onzekerheid over het behandelen van hun aanvraag.

[0:08:55] Dergelijke initiatieven zijn voorbeelden van innovatie, van denken in mogelijkheden in plaats van in onmogelijkheden en dat zou een minister van VVD-huizen toch moeten aanspreken.

[0:09:04] En toch is het refrein met positieve uitzonderingen daargelaten, onduidelijkheid bij de netbeheerder, stroperigheid, een nee zonder zicht op welke mogelijkheden er wel zijn.

[0:09:15] En het is goed dat de ACM netbeheerders achter de broek zit om meer flexibiliteit mogelijk te maken en dat de netbeheerders het boetekleed aantrekken, maar welke rol vervult de minister om ondernemers en andere partijen tegemoet te komen?

[0:09:28] Ook de minister kan met hen om tafel gaan zitten... ...duidelijke afspraken maken over werkwijze, creatieve oplossingen... ...en over de manier van communiceren.

[0:09:34] Het lijkt mij echt meer dan nodig.

[0:09:37] Innovatie is ook het kernwoord als het gaat om de SDE+.

[0:09:39] Innovatieve, duurzame bedrijven zijn zeer bezorgd... ...over de voortgang van deze projecten... ...en veel verwachten dat de ontwikkeling halveert of stilt komt te liggen.

[0:09:47] Wanneer kan de minister duidelijkheid geven... ...over de voortgang van de SDE-regeling in 27 jaar en verder?

[0:09:52] Die bezuiniging van 1 miljard op de risicobuffer... ...uit het coalitieakkoord per jaar, begint echt enorm zijn tol te eisen.

[0:10:00] Energieopslag dan, kan op sommige plaatsen een rol spelen... ...in het verminderen van congestie.

[0:10:04] Hoe staat het in dat kader met de aangenomen motie... ...om die opslaglocaties in kaart te brengen?

[0:10:08] Het jaar loopt ten einde en ik ben benieuwd of het is gelukt.

[0:10:11] De hoge tarieven zijn nu vaak een bottleneck voor opslagprojecten.

[0:10:13] Om de CEO van een energiebedrijf te citeren... ...in België, waar het elektriciteitsnet half zo groot is... ...hebben we ongeveer tien keer zoveel batterijen in aanbouw.

[0:10:21] Dat is toch niet de bedoeling, dat we hier zo achterlopen?

[0:10:23] Er loopt momenteel een onderzoek van de ACM naar de tarief voor batterijen.

[0:10:27] Wordt het onderzoek naar het invoedingstarief, waar een motie van mij over is aangenomen, hierbij betrokken?

[0:10:31] Tot nu toe ben ik niet helemaal tevreden over de voortgang, in ieder geval bij de ACM in dit dossier.

[0:10:37] Ik heb hier vaker gestaan met de vraag voor een opslagdoel.

[0:10:39] De minister wil er niet aan, maar andere Europese landen hebben wel een dergelijk doel.

[0:10:44] En waarom wijkt Nederland hiervan af?

[0:10:45] Is een doel alsnog niet een goed idee, alleen al als we naar Welgië kijken?

[0:10:50] Als laatste wil ik wat langer stilstaan bij de ruimtelijke ontwikkeling.

[0:10:52] Impact op het net moet een van de belangrijkste aandachtspunten zijn.

[0:10:55] Er is momenteel, zoals gezegd, een van de belangrijkste blokkades.

[0:10:59] Belangrijk is, maak keuzes, een heel provincies keuzes te maken.

[0:11:02] Neem bijvoorbeeld Brick Valley in Gelderland.

[0:11:06] Als al die steenfabrieken gaan elektrificeren... ...hebben we een onoplosbare puzzel op het net de komende decennia.

[0:11:12] Als ze op de waterstofbackbone worden aangesloten, gaat het veel soepeler.

[0:11:16] Het is mee aan u om deze gordiaanse knoop door te hakken en breder ervoor te zorgen dat we keuzes maken in plaats van praten, praten, praten.

[0:11:23] En hoe gaan we dat doen?

[0:11:25] Dan, het lijkt me een no-brainer dat bij bouwprojecten netbewust bouwen de norm moet zijn.

[0:11:29] Projectontwikkelaars maken daar echte kosten mee, waardoor het niet aantrekkelijk is om te bouwen op plekken waar die normen al gelden, terwijl je ook nog kunt uitwijken naar andere plaatsen.

[0:11:38] Zouden die normen van netbewust bouwen niet landelijk moeten worden toegepast?

[0:11:41] En ik kan de minister en haar collega minister Keizer daartoe aanmoedigen

[0:11:45] Want ik snap dat zij met haar operatie stoer niet op dit soort dingen zit te wachten, maar tegelijkertijd, dit is ook niet ideaal.

[0:11:52] En geef Defensie ook gelijk het goede voorbeeld met al haar projecten voor netbewust bouwen.

[0:11:57] Dat is misschien wel aardig als de Rijksoverheid het goede voorbeeld geeft.

[0:12:00] En helemaal tot slot, ik hoor veel zorgen over het ACM-prioriteringskader, bijvoorbeeld over de gevolgen van woningbouw en mkb.

[0:12:06] Waar het mkb als kleinverbruiker relatief snel een aansluiting kan krijgen, komt dat straks achteraan in de maatschappelijke prioritering.

[0:12:12] En kan het zijn dat er straks geen netcapaciteit is voor woningbouwprojecten, omdat de capaciteit wordt vergeven aan projecten die in een verder gevorderd stadium waren?

[0:12:19] Ik begrijp dat er bijvoorbeeld al een verleende omgevingsvergunning moet liggen voordat gemeenten een prioriteringsbezoek voor woningbouw kunnen indienen, maar dan zitten we veel te ver in het stadium.

[0:12:29] En kan de minister schetsen dat er gevolgen zijn voor woningbouw en het MKB van die prioriteringsladder en wat we daar nog aan kunnen doen?

[0:12:36] Dat was tot slot mijn laatste vraag.

[0:12:39] Ik zie een interruptie van de heer Peter de Goud.

[0:12:44] Ja, dank u voorzitter.

[0:12:45] Ik wil eigenlijk dit debat niet voorbij laten gaan om de heer Gims niet een interruptie te doen toekomen eigenlijk.

[0:12:51] Ik sloeg eigenlijk aan op het verhaal over Brick Valley.

[0:12:55] In de campagne waren we ook bij de steenfabrieken.

[0:12:57] Daar hadden we ook een mooi debat met elkaar, waarin ze ook aangaven... ...ja, we weten zelf niet eens zozeer goed hoe wij tot die overschakeling komen... ...met ons intensieve productieproces.

[0:13:07] Of een deel elektriciteit kan, maar het zal vooral waterstof worden.

[0:13:11] Maar eigenlijk weten de bedrijven zelf niet zo goed van... ...ja, wanneer dan, hoe dan, op welke wijze dan eigenlijk... ...wat zou er nog meer moeten gebeuren naast de oproep die de heer Gimwis nu doet... ...aan de minister van kom met duidelijkheid, blijf niet praten... ...en ga naar de praktijk toe.

[0:13:25] Ja, wat is dat dan precies?

[0:13:27] Vraag de heer Gimwis aan de minister om met die bedrijven in gesprek te gaan.

[0:13:30] Maak er onderdeel uit van klusser zes, gebeurt al.

[0:13:32] Dus ik probeer een beetje te zoeken naar van wat moet er meer gebeuren, om te kijken of we daar de schouders dan onder kunnen zetten met elkaar.

[0:13:39] JOURNALISTE 1 Jurgen Wie?

[0:13:40] Voorzitter, dank aan collega De Groot voor deze vraag.

[0:13:42] Kijk, ik kan als eenvoudig Kamerlid niet vandaag hier helemaal vandaan voorschrijven hoe dat dan in Gelderland precies opgelost zou moeten worden.

[0:13:49] Feit is dat ik hoor dat er inderdaad duidelijkheid nodig is over waar zijn wij aan toe.

[0:13:54] En dat zit niet alleen in moeten wij hier elektrificeren en wanneer kunnen we dan rekenen op een zwaardere aansluiting of moeten we helemaal op waterstof inzetten.

[0:14:03] Het gaat ook over die ruimtelijke afweging.

[0:14:05] En daar wordt nu te veel naar elkaar gekeken zonder dat er knopen worden gehakt.

[0:14:09] En je weet dat je een enorme opgave hebt, alleen al om je stroomcapaciteit op orde te brengen voor alle woningbouwontwikkelingen, dan is het misschien ook wel aardig om gewoon nu de kool te maken van beste steenfabrieken.

[0:14:23] U kunt voorlopig niet rekenen op een zwaardere stroomaansluiting.

[0:14:25] U moet helemaal inzetten op waterstof, maar we gaan u in de randvoorwaardelijke sfeer helpen door te zorgen dat u een aansluiting krijgt op die backbone die we met elkaar gaan aanleggen.

[0:14:34] Dus het zit er meer op dat vlak dat we ruimtelijk knopen hakken.

[0:14:38] En ruimtelijk zijn we altijd heel goed om in procedures te denken... ...en eindeloos te praten, maar geen knopen te hakken.

[0:14:43] En tegelijkertijd dan in de randvoorwaardelijke sfeer... ...dan die steenfabriek in dit geval, in dit voorbeeld... ...die dan dus wel even achteraan in de rij voor een zwaardere stroomaansluiting komen... ...dan te helpen met het alternatief, namelijk de waterstofbackbone.

[0:14:56] Dat zijn denklijnen waar ik nu zelf aan denk.

[0:15:00] Maar ik zeg het hier vanuit Den Haag, uiteindelijk moet het in het gebied gebeuren... ...maar het kan, denk ik, helpen als de minister die keuzemakerij aanjaagt... ...en ook klaarstaat met de rand verwaardelen, de lukke kant.

[0:15:14] Want als we alleen maar zeggen van... ...ja, u moet het met waterstof gaan doen, want de stroom... ...de netten zijn vooralsnog nodig voor andere ontwikkelingen...

[0:15:23] Ja, en als je geen aansluiting op die waterstofbackbone kan krijgen, dan sta je dus met lege handen.

[0:15:27] En wat moet je dan, hè?

[0:15:29] Welk toekomstscenario heb je dan nog als steenfabriek?

[0:15:32] Ik ga vragen om de antwoorden en ook de interrupties iets bondiger.

[0:15:38] Zijn er nog andere interrupties voor de heer Ginwis?

[0:15:42] De heer Vermeer, zodat de heer Ginwis kan laten zien hoe snel die werkt.

[0:15:50] Ik denk dat we het hem wel heel moeilijk gaan maken.

[0:15:54] Maar voorzitter, een vraag aan de heer Grinwis.

[0:15:58] Zoals hij schetst, kunnen die steenfabrieken geen stroomaansluiting krijgen.

[0:16:02] Moet hij aansluiten, dan is zijn advies op een waterstof backbone die er ook nog niet is, waarvan ook de datum van realisatie niet bekend is.

[0:16:10] Is de heer Grinwis het met BBB eens dat we hangende al dat uitstel en het niet duidelijk zijn van de realisatiedata van alternatieven, iedere heffing op deze bedrijven gecompenseerd zou moeten worden?

[0:16:24] die zij evengoed gaan krijgen rond CO2-uitstoot.

[0:16:32] JOURNALISTE.

[0:16:33] Hier val ik terug op de lijn die ik heb gehanteerd bij eerder de discussie die we hebben gehad over de nationale CO2-heffing aan de marge.

[0:16:40] Mijn stelling was, zolang de overheid in gebreken blijft en de randvoorwaarden niet invult, zou je een hardheidsclausule moeten inbouwen in die heffing, dan wel de heffing op nul moeten zetten.

[0:16:52] De facto hebben we die CO2-heffing nu in het belastingplan... ...wat we zojuist hebben aangenomen, op nul gezet voor langere tijd.

[0:17:00] Dat is, blijkt mij, niet meer dan een terechte stap richting die bedrijven... ...die totaal buiten hun schuld totaal niet kunnen verduurzamen.

[0:17:09] En dan is het niet fair om ze met een steeds hogere rekening lasten te vallen.

[0:17:13] Tegelijkertijd, ik kan het niet met een schaatsje helemaal knippen... ...of dat dan helemaal geen enkele lastenverzwaring daarom die kant uitgaat.

[0:17:21] Maar in algemene zin geldt wel, en dat was met name de casus bij die CO2-heffing, dat het zeer unfair zou zijn om een bedrijf dat buiten zijn schuld niet kan verduurzamen, terwijl de wil en de plannen er wel zijn, om die in rekening te presenteren.

[0:17:36] De premier.

[0:17:37] Ja, voorzitter.

[0:17:38] De heer Grimwes, die vernoutert nu naar alleen de CO2-heffing aan zich, de nationale kop, maar we hebben ook nog ETS, we hebben extra belasting op gas, et cetera.

[0:17:48] Is de heer Grinwis met BBB eens dat alle extra heffingen die deze bedrijven feitelijk niet kunnen vermijden, gecompenseerd zouden moeten worden?

[0:17:57] Ja of nee?

[0:17:59] Voorzitter, daar moeten we even onderwerp voor onderwerp dat even doorakkeren.

[0:18:04] Kijk, ETS is in principe een Europees systeem.

[0:18:07] Iedereen die CO2 uitstoot en die onder het ETS systeem

[0:18:11] Het moet in principe voor die rechten betalen, behalve voor dat deel, wat op dit moment nog steeds gegrandfatherd wordt.

[0:18:17] Een deel van die CO2, van die ETS-rechten, wordt nog gratis uitgedeeld.

[0:18:21] Een deel daarvan komt, denk ik, ook bij die steenfabrieken terecht, in het voorbeeld van de heer Vermeer en mij.

[0:18:27] Dus ik kan dat hier niet met een ja of nee helemaal zwart-wit beantwoorden.

[0:18:32] Sommige systemen zijn al helemaal Europees, daar moet je even naar kijken.

[0:18:35] Maar ik kan me voorstellen dat wij als overheid heel terughoudend zijn met het leggen van rekeningen op het bordje van bedrijven die we eigenlijk niet in staat stellen randvolwaardelijk

[0:18:46] ...om te kunnen verduurzamen.

[0:18:47] Dus de grote boodschap van mijn betoog is... ...overheid, breng je randvoorwaarden op orde... ...pest in de tussentijd geen bedrijven weg... ...maar geef ze de kans om te verduurzamen.

[0:18:59] En als die kans daadwerkelijk fair en reëel geboden wordt... ...dan kun je daarna verder praten over heffingen.

[0:19:08] GESPREKSLEIDER.

[0:19:09] Ik zie geen andere interrupties, dus dan geef ik graag de heer Kops het woord.

[0:19:13] Dank u wel, voorzitter.

[0:19:14] Eerst even een mededeling.

[0:19:15] Ik moet helaas om drie uur even naar een technische briefing en dan kom ik weer terug.

[0:19:19] Ik hoop dat ik het überhaupt red, maar dat komt goed.

[0:19:22] Voorzitter, ja, energie is een basisbehoefte en ik denk dat niemand hier dat zal ontkennen, maar hoe tegenstrijdig is het dan eigenlijk dat het hebben, verbruiken van energie eigenlijk steeds minder vanzelfsprekend wordt?

[0:19:34] En dat probleem is tweeledig.

[0:19:36] Dan hebben we enerzijds natuurlijk de betaalbaarheid.

[0:19:39] TNO heeft berekend dat 510.000 huishoudens in energiearmoede leven.

[0:19:44] Vorige week zagen we ook nog een bericht dat het gaat om één op twaalf kinderen die in energiearmoede leven.

[0:19:51] Dat 58 procent van de huishoudens de kachel eigenlijk niet eens meer aanzet uit angst voor die hoge kosten.

[0:19:58] En dat kan natuurlijk niet, voorzitter.

[0:20:00] En aan de andere kant hebben we dan het probleem van netcongesti.

[0:20:04] kun je überhaupt een aansluiting krijgen.

[0:20:07] We hadden ooit het beste net ter wereld met een betrouwbaarheid van 99,99 procent.

[0:20:13] Maar ja, is het dat eigenlijk nog wel?

[0:20:15] Want bedrijven staan op de wachtlijst, maar niet alleen bedrijven, ook woningen staan steeds vaker op de wachtlijst.

[0:20:22] Hoe tegenstrijdig is dat eigenlijk?

[0:20:24] De woningbouw wil maar niet vlotten.

[0:20:26] Worden er uiteindelijk woningen gebouwd, kun je geen elektriciteitsaansluiting krijgen.

[0:20:31] Heel tegenstrijdig.

[0:20:32] We hebben zelfs berichten gezien dat er klimaatneutrale nieuwbouwwijken op dieselaggregaten werden aangesloten.

[0:20:39] Hoe gek wil je het eigenlijk hebben?

[0:20:42] En voorzitter, het wordt ook steeds erger.

[0:20:45] Een bericht van Tennet.

[0:20:46] De leveringszekerheid staat na 2030 onder druk, want nu heeft Nederland nog voldoende kolen- en gascentrales om stroom op te wekken, maar over vijf jaar gaan de kolencentrales dicht, terwijl de vraag naar elektriciteit vanwege de energietransitie alleen maar toeneemt en duurzame energie niet toereikend is.

[0:21:07] Ik citeer, duurzame bronnen leveren niet altijd stroom op de momenten dat die nodig is.

[0:21:11] Dat maakt het systeem complexer en kwetsbaarder.

[0:21:15] En dan een vraag aan de minister, voorzitter.

[0:21:16] Ja, als we dit weten, waar zijn we dan eigenlijk mee bezig?

[0:21:21] We weten dat netcongestion een groot probleem is.

[0:21:24] Het wordt alleen maar erger en erger.

[0:21:26] En dan wil de minister wel die kolencentrales gaan sluiten uiterlijk over vijf jaar, waardoor de problemen alleen maar erger worden.

[0:21:34] Voorzitter, dat is toch geen...

[0:21:35] Is de minister dat met mij eens?

[0:21:39] Want is deze minister zelf, die notabene in antwoord op kamervragen van de PVV erkent dat, ik citeer, de krapte op het net vooral wordt veroorzaakt door de snelle toename van duurzaam opgewekte energie en het groeiende duurzame energieverbruik, terwijl de uitbreiding van de netcapaciteit achterblijft?

[0:21:58] Ja, voorzitter, kan de minister dat nog eens uitleggen?

[0:22:01] Je kunt toch niet doorgaan met maar die uitrol van die duurzame energie als het net überhaupt niet aankan?

[0:22:09] Graag een reactie, voorzitter.

[0:22:11] Want dan lezen we in het actieplan Windenergie op zee dat de minister gewoon door wil gaan met de aanleg van nieuwe windparken.

[0:22:20] De minister wilde zelfs subsidie voor gaan uittrekken, omdat partijen zich terugtrekken, niet meer willen investeren.

[0:22:27] Ik citeer, door stijgende kosten en onzekerheid komt de bouw van nieuwe windparken op zee in veel landen stil te liggen.

[0:22:33] Zonder hulp van de overheid kan het gebeuren dat er voorlopig geen nieuwe windparken op zee bijkomen.

[0:22:39] Einde citaat.

[0:22:40] Voorzitter, kan de minister daarop reageren?

[0:22:43] Als je ziet dat partijen zich terugtrekken, dat er weer subsidie nodig is, dat het net het allemaal niet aankan, waar zijn we in hemelsnaam mee bezig?

[0:22:54] Voorzitter, dan kom ik bij het landelijk actieprogramma Netcongesti.

[0:22:58] En we hebben er een hele hoop brieven over ontvangen.

[0:23:01] Er staan heel veel brieven op deze agenda.

[0:23:03] Veel brieven zijn ook alweer een half jaar oud.

[0:23:06] En als ik dat dan zo lees, dan is mijn eerste vraag...

[0:23:09] Leuk, al die plannen, al die teksten, al die ideeën, maar wat komt er nu eigenlijk precies van terecht?

[0:23:17] Kan de minister daar een update van verstrekken?

[0:23:19] Want we lezen uitbreiding van het net.

[0:23:23] Tot 2040 komen er aan ruim 50.000 transformatorhuisjes bij, meer dan 100.000 kilometer kabel en honderden hoogspanningsstations.

[0:23:33] Oké, maar hoe staat het daar dan nu mee?

[0:23:36] Kortere procedures voor de aanleg van de benodigde energie-infrastructuurprojecten.

[0:23:40] Ik denk dat we het er allemaal wel over eens zijn, maar hoe zit dat dan precies?

[0:23:45] Voldoende personeel bij provincies en gemeenten door de oprichting van een Vliegende Brigade.

[0:23:51] Oké, wat is daar nou precies het probleem bij die provincies en gemeenten?

[0:23:56] Hoe zit het daar met de capaciteit en hoe gaat dan een Vliegende Brigade, wat het ook is, daarbij helpen?

[0:24:03] En, voorzitter, ook belangrijk, zoals we lezen in de stukken, spreiding van het elektriciteitsverbruik.

[0:24:10] En dan lezen we in de brief van de minister, ik denk dat die een paar maanden oud is, van maart 2025, daar lezen we... ...verder is zichtbaar dat het aantal gesloten flexibele contracten is toegenomen.

[0:24:23] Maar lezen we in de krant dat dat eigenlijk niet het geval is.

[0:24:26] Namelijk, netbeheerders komen de afspraken niet na.

[0:24:29] Netbeheerders moeten van de ACM meer haast maken met het wegwerken van de wachtlijsten, omdat zo'n 14.000 ondernemers op de wachtlijst staan.

[0:24:39] En onderdeel daarvan is dus het aanbieden van die flexibele contracten.

[0:24:43] Hoe staat het daar dan mee?

[0:24:44] Want... Ja, voorzitter, ik moet afronden.

[0:24:46] Excuses.

[0:24:47] Want, voorzitter, dat staat haaks op de brief van de minister.

[0:24:51] Ik dank u.

[0:24:53] Ik zie geen interrupties, dus dan geef ik het woord aan mevrouw Van Oosterhout.

[0:24:58] Dank u wel, voorzitter.

[0:24:59] En via de voorzitter zou ik ook graag tegen de collega's willen zeggen dat ik het fijn vind om jullie te leren kennen en met jullie eerst debat te mogen doen.

[0:25:07] Voorzitter, de discussie over netcongressie mogen we niet geïsoleerd voeren.

[0:25:11] Netcongressie is een technisch probleem, maar het is vooral een symptoom van een veel bredere systeemverandering waar we als Nederland middenin zitten.

[0:25:19] We staan voor de opgave om onze economie te verduurzamen, de natuur te beschermen, onze energiezekerheid te garanderen en tegelijkertijd een sociaal rechtvaardig overgang te realiseren.

[0:25:28] En dat betekent dat we verder moeten kijken dan het plakken van pleisters op ieder nieuw probleem dat opduikt.

[0:25:33] Het is cruciaal dat we moeten durven bepalen welk energiesysteem we voor ogen hebben en de keuzes die daarbij horen.

[0:25:40] Want alleen dan bouwen we aan een Nederland dat sociaal, groen en welvarend blijft.

[0:25:45] En om tot dat energiesysteem te komen, moeten we verder durven te kijken dan enkel het versterken van het net en verbruik verspreiden in de tijd.

[0:25:52] Als Rijk kunnen we ook de regie in handen nemen door slim te prioriteren, te versnellen in decentraliseren en volop in te zetten op energieefficiëntie.

[0:26:01] En op deze drie aspecten van netcongres heb ik een aantal vragen voor de minister.

[0:26:06] Ten eerste, het prioriteren.

[0:26:08] De netcongestieproblemen waar we nu mee zitten... ...zijn het gevolg van marktpalen en gebrek aan keuzes in het verleden.

[0:26:14] Juist daarom ook dat die veelbesproken regie zo nodig is.

[0:26:18] Door te prioriteren kiezen we voor die projecten... ...met de grootste maatschappelijke meerwaarde voor het Nederland van de toekomst.

[0:26:24] Voor de transportcapaciteit zijn we benieuwd naar het prioriteringskader van de ACM... ...dat begin volgend jaar in werking treedt.

[0:26:30] We krijgen echter nu al signalen dat dat mogelijk niet veel zal oplossen.

[0:26:34] Hoe gaat de minister in de gaten houden of dit kader werkt?

[0:26:38] Daarnaast is het aan het Rijk en de netbeheerders om te prioriteren op de investeringskeuzes.

[0:26:42] Onze aanpak van netcongrestie is niet neutraal.

[0:26:46] Het is wat ons betreft aan het Rijk om de regie daarop in handen te nemen.

[0:26:50] Welke plannen heeft de minister om een kader te scheppen voor netbeheerders om toekomstgericht, dus met de doelen voor 2030 en 40 in het achterhoofd, te prioriteren in investeringsplannen?

[0:27:00] Het MIEK en het PMIEK zijn wat ons betreft nog te weinig sturend.

[0:27:04] Is de minister bereid om een soort ontwikkelkader met scherpere investeringskeuzes voor energieinfrastructuur te integreren in het Nationaal Plan Energiesysteem dat volgend jaar wordt geactualiseerd?

[0:27:14] Dan decentraliseren.

[0:27:16] Ik ben heel blij om te lezen dat er al best wat goede voorstellen rond decentralisering klaar liggen, maar toch blijft het belangrijk over een goede uitvoering te waken.

[0:27:24] De minister verwijst onder andere naar de mogelijkheid voor een energiegemeenschap om een congestion service provider te worden.

[0:27:30] Hoe haalbaar is het voor energiegemeenschappen om zich op een dergelijke manier te organiseren?

[0:27:35] Tegelijk lazen we gisteren in de krant dat de netbeheerders nu al voor industriële bedrijven te weinig aantrekkelijke flexibele contracten beschikbaar stellen.

[0:27:44] Wat gaat de minister doen om te garanderen dat netbeheerders zowel voor grootverbruikers als voor kleinere spelers, zoals energiegemeenschappen, meer aantrekkelijke flexibele contracten aanbieden?

[0:27:54] Tot slot, besparen.

[0:27:57] Een van de meest effectieve manieren om de druk op het net te verlagen, is door zuinig met elektriciteit om te gaan.

[0:28:03] Het loont om volop in te zetten op energie-efficiëntie.

[0:28:06] De minister benoemt het belang hiervan in haar brieven, maar het is essentieel om ook tot concrete actie over te gaan.

[0:28:12] Dat ontlast niet enkel het net, maar biedt tegelijkertijd ook de kans om meer dan een tiende op te vangen van de ontbrekende CO2-uitstootreductie om onze klimaatdoelen te halen.

[0:28:21] Welke concrete plannen heeft de minister op het vlak van energieefficiëntie?

[0:28:24] Hoe zit het bijvoorbeeld met het beter handhaven van de energiebesparingsplicht?

[0:28:28] Wat zijn de hindernissen in het handhaven van die plicht?

[0:28:31] Krijgen gemeenten en toezichthouders hier wel voldoende middelen voor?

[0:28:35] En kan de minister toezeggen dat ze met de voorjaarsnota gaat regelen?

[0:28:39] En op welke manier zorgt de minister ervoor dat met name grootverbruikers van elektriciteit meer gaan investeren in energieefficiëntie?

[0:28:45] En wat zouden nog meer knoppen zijn waar de minister aan zou kunnen draaien?

[0:28:49] Ik zie een interruptie van de heer Van den Berge.

[0:28:52] Ja, dank, voorzitter.

[0:28:53] Ja, ik hoor mooie woorden over een sociaal en een rechtvaardig en betaalbaar energiesysteem en allemaal plannen over hoe we dan de minister kunnen oproepen om dan sneller aan de slag te gaan met flexibele contracten.

[0:29:05] Maar ik volg nog niet helemaal hoe we met de maatregelen die... of eigenlijk het gebrek aan maatregelen die u voorstelt, dan komen tot zo'n systeem.

[0:29:13] Dus kunt u dat eens toelichten hoe uw verhaal nou het energiesysteem sociaal en rechtvaardig maakt?

[0:29:19] Het is heel duidelijk dat we netcongestion niet zien als een technisch probleem, maar als onderdeel van de systeemverandering waar we als Nederland in zitten.

[0:29:28] Om zo snel mogelijk van fossiele brandstoffen af te komen, om toe te gaan naar een energiesysteem dat volop inzet op wind en zon.

[0:29:36] En daar is het prioriteren een belangrijk onderdeel van.

[0:29:39] Dat we echt kijken naar hoe die aansluitingen worden verdeeld.

[0:29:43] Daarbij is energieefficiëntie ook een heel belangrijk onderdeel.

[0:29:46] Daar kan nog enorm veel CO2-reductie uit voortkomen.

[0:29:49] Dat geeft ook heel veel ruimte op het net.

[0:29:51] En lokaal, dus echt de opwek... ...nauwe afstemmen op het lokaal, is ook daar een heel belangrijk onderdeel van.

[0:30:04] Ja.

[0:30:04] Ik zie een vervolgvraag.

[0:30:05] Dat klopt.

[0:30:06] Nou ja, daar hoor ik weer allerlei plannen van.

[0:30:08] We moeten af van fossiel en ons energiesysteem.

[0:30:10] Dat moet anders en dat kan lokaal, dat kan met hernieuwbaar.

[0:30:13] Maar nogmaals, hoe maakt dat het systeem sociaal en rechtvaardig?

[0:30:17] En ik reflecteer maar even naar gewoon simpelweg de huishoudens die de afgelopen tien jaar

[0:30:22] is de gasrekening met 160 procent gestegen, ook al is het verbruik getaald.

[0:30:26] Wanneer is dat dan dus rechtvaardig?

[0:30:27] Totaal niet, want het raakt dus juist die mensen die een smalle beurs hebben.

[0:30:33] Dus nogmaals, hoe gaat dat systeem van u dan zorgen voor die mensen?

[0:30:37] Ik ben heel blij dat u die vraag stelt, want GroenLinks-PvdA is het oplossen van energiearmoede ook echt absoluut een prioriteit.

[0:30:43] Maar dat gaat verder dan alleen netcongesti.

[0:30:45] Dan denk ik aan een wijkgericht isolatieoffensief, waarmee huishoudens gaan helpen om vooral in die wijken waar zoveel energiearmoede is, om hen zo snel mogelijk te helpen met het isoleren van hun huis.

[0:30:57] Dan denk ik ook aan fossiele brandstoffen.

[0:31:01] Als je daarvan afstopt en overstapt op wind en zon, zorgt dat op de langere termijn ook voor een lagere energierekening.

[0:31:07] Dus echt het omschakelen van ons energiesysteem, het verlagen van energiearmoede, gaat er uiteindelijk voor zorgen voor die sociale energietransitie.

[0:31:17] Maar dat gaat breder dan netcongrestie alleen en daarom had ik het ook over dat we netcongrestie in die bredere context moeten zien.

[0:31:26] Mevrouw Van Oosthout vervolgt haar betoog.

[0:31:29] Dan nog een aantal belangrijke randvoorwaarden... om van de oplossing van netcongressie een echt succes te kunnen maken.

[0:31:35] Er zijn met netbeheerders een aantal belangrijke knelpunten geïdentificeerd... in het proces van vergunningsverlening.

[0:31:41] Vanuit GroenLinks BVDA zouden we graag zien dat dit pakket zo snel mogelijk... in één keer aan de Tweede Kamer ter debat wordt voorgelegd... binnen het kader van de Energieversnellingswet.

[0:31:50] Hoe staat de minister tegenover dit voorstel?

[0:31:52] Bij de aanpak rond netcongrestie is het ook belangrijk... ...om de sociale kant niet uit het oog te verliezen.

[0:31:57] En hoewel flexibilisering zeker toe te juichen valt... ...biedt het ook een grote uitdaging voor vele huishoudens.

[0:32:02] Welke plannen heeft de minister om te vermijden... ...dat een grote groep mensen achterblijft in dit verhaal?

[0:32:07] En hoe zorgt de minister voor voldoende informatie voor burgers... ...bij de omschakeling naar een flexibele net om weerstand te vermijden?

[0:32:14] Het bijbouwen van netinfrastructuur kan soms ook ten koste gaan van natuur en compensatie is vaak absoluut niet ideaal.

[0:32:20] Hoe zorgt de minister ervoor dat er voldoende waarborgen zijn voor natuurbescherming en herstel bij de uitbouw van het net?

[0:32:29] Veel dank.

[0:32:32] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:32:33] Ik heb een vraag aan mevrouw Van Oosterhout.

[0:32:35] Aldus, wij hebben eerder met elkaar in de verkiezingstijd in een campagne gezeten.

[0:32:38] Het is niet ons eerste debat, maar fijn om dat hier nu ook te mogen doen.

[0:32:41] Dat wil ik maar even gezegd hebben.

[0:32:43] Mijn vraag gaat over de energiebesparing als een oplossing voor het aanpakken van netcongressie.

[0:32:48] Dan is het wel nodig...

[0:32:50] En dat is nu eigenlijk ook een probleem, wat er net weer is aangegeven, is dat je natuurlijk wat met de contracten kan die gewoon op piek uitgelijnd zijn.

[0:32:56] Dan kan een bedrijf nog zeggen, joh, ik bespaar, maar dat... Ja, daar maak ik dan zelf gebruik van, maar ik laat het contract in stand, wat ik heb.

[0:33:03] Dan kan nog steeds niet een nieuw contract worden uitgedeeld.

[0:33:06] Hoe kijkt mevrouw Van Oosterhout, namens Gronings Partij voor de Arbeid, naar die problematiek?

[0:33:10] Wil zij dan bedrijven gaan verplichten om daar afstand van te doen?

[0:33:13] Of hoe gaat dat in de praktijk?

[0:33:15] Mevrouw Van Oostraat.

[0:33:17] Ik heb de minister nu in eerste instantie gevraagd naar de energiebesparingsplicht die er al is.

[0:33:20] En dat betekent dat je, als je een maatregel kan doen en die binnen vijf jaar kan terugverdienen, dat je dat dan zou moeten doen.

[0:33:26] En we zien vooral dat daar nog heel veel winst te behalen is.

[0:33:29] Als er ook iets aan de contracten zou kunnen doen, dan wil ik daar graag naar kijken.

[0:33:32] Daar heb ik nog niet eerder over nagedacht.

[0:33:33] Maar het ging vooral nu even over die energiebesparingsplicht die er al ligt en die nog veel beter gehandhaafd zou kunnen worden en waar nog heel veel ruimte voor verbetering is.

[0:33:44] GESPREKSLEIDER 1.

[0:33:45] Een vervolgvraag van de heer Peter de Groot.

[0:33:47] Ja, ik kijk er als het vanuit de VVD natuurlijk zo tegenaan... ...is dat we gemiddeld genomen gebruiken we 30, 40 procent van de capaciteit... ...van het net gebruiken we nu.

[0:33:55] Alleen, we zijn natuurlijk uitgeleid op die contracten... ...en wat uitgegeven is, laat ik het maar even zo zeggen.

[0:34:01] Dus daar zullen we dan flexibel mee moeten omgaan... ...wil je energiebesparing al kunnen inzetten... ...om nieuwe aansluitingen te kunnen uitgeven.

[0:34:07] Dus er zal toch iets moeten gebeuren.

[0:34:08] En de VVD pleit niet voor dwangmaatregelen, maar ik probeer gewoon...

[0:34:12] ...te kijken in de bijdrage van mevrouw Van Oosterhout... ...gaat u uiteindelijk dan bewegen naar het dwang... ...of zegt u nee, dat moet samen met die bedrijven afgestemd worden... ...want wij willen niet ingrijpen in hun bedrijfsprocessen?

[0:34:22] Als het gaat om de energiebesparingsplicht, die is er al.

[0:34:25] We zien dat een hoop bedrijven zich eraan houden... ...maar wat ik net ook al aangaf, we zien er ook nog heel veel ruimte voor verbetering.

[0:34:30] Dus als het gaat om dwang, dan gaat het om het handhaven van de plicht... ...die al bestaat.

[0:34:38] GESPREKSLEIDEREUR.

[0:34:39] Ik zie geen andere interrupties, dus dan geef ik het woord aan de heer Klos.

[0:34:42] Dank u wel.

[0:34:44] Het is een voorrecht hier in deze commissie voor het eerst het woord te krijgen... ...tenmiddel van zulke bevlogen collega's, ieder met een eigen energie- of klimaatverhaal.

[0:34:53] Dat van mij begon in de herfst van 2006, toen was ik veertien.

[0:34:57] Toen zag ik de documentaire die Al Gore had gemaakt over de opwarming van de aarde.

[0:35:01] Daar hadden we het heel veel over thuis.

[0:35:03] Mijn broertje, die ging milieukunde studeren, werd klimaatjurist... ...en ik zocht het op de weg van de politiek en kreeg de kans om bij D66 te werken.

[0:35:10] En in mijn werk heb ik altijd geprobeerd om in ieder geval recht te doen... ...aan de grote meerderheid van de Nederlanders... ...die wil dat ons gematigde klimaat behouden blijft... ...en sterker nog, dat we veiliger, comfortabeler en goedkoper kunnen gaan leven.

[0:35:23] En vandaag zit ik hier voor het eerst als Kamerlid in een debat met u... ...met de kernovertuiging dat kan wel.

[0:35:30] We hebben de techniek, we hebben het vernuft, we hebben de mensen.

[0:35:33] Het enige wat we er nog voor nodig hebben, is een flinke dosis vastberadenheid.

[0:35:36] Gelukkig is dat een van de weinige grondstoffen die we in Nederland in grote overvloed hebben.

[0:35:42] Voorzitter, ik val vandaag met mijn neus in de boter, want we spreken ook direct over het meest sexy onderwerp van de klimaattransitie.

[0:35:48] Zo klinkt het misschien niet als je netcongesti hardop zegt.

[0:35:52] Maar netcongesti, dat zei collega Grimwis net ook, is de gordiaanse knoop van onze tijd.

[0:35:57] Over de oorspronkelijke knoop in gordium zou het orakel hebben gezegd... ...wie deze knoop losmaakt, zal meester over heel Azië worden.

[0:36:04] Nu zou het orakel wellicht zeggen...

[0:36:06] Wie deze knoop losmaakt, zal meester over de toekomst worden.

[0:36:10] Als we deze kluwen ontwarren, kunnen we het klimaat beschermen, kunnen we woonwijken bouwen, kunnen we ruimte geven aan de ondernemers van nu en die van de toekomst.

[0:36:18] Wat hebben we daarvoor nodig?

[0:36:19] Ik denk flexibiliteit, creativiteit en tenslotte brutenkracht.

[0:36:24] Ik begin bij flexibiliteit.

[0:36:26] We kunnen het bestaande net veel beter gebruiken.

[0:36:29] Als we grootverbruikers met een vaste aansluiting kunnen verleiden om flexibeler te gebruiken, scheppen we nu ruimte.

[0:36:35] Dat principe gaat ook op voor kleinere gebruikers.

[0:36:38] Slim laden, batterijen, netbewust bouwen, slimme warmtepompen, dat is er allemaal al.

[0:36:43] Maar nu moet het nog wel de standaard worden.

[0:36:45] De uitrol daarvan gaat tergend langzaam.

[0:36:48] Daarom heb ik de volgende vraag aan de minister.

[0:36:50] Hoe zorgt de minister ervoor dat flexibel en netbewust gebruik van elektriciteit de norm wordt?

[0:36:55] En hoe wordt dat structureel verankerd in het beleid... ...zodat netbeheerders daar ook vanuit kunnen gaan?

[0:37:00] Welke maatregelen neemt de minister dit jaar nog om flexcontracten direct en grootschalig uit te rollen en zo de wachtrij te verkorten?

[0:37:08] Maar dan zijn we er nog niet, voorzitter, want alles is geoorloofd om ook een beetje druk van de ketel te halen.

[0:37:13] Ik denk dat we daar ook creativiteit voor nodig hebben.

[0:37:16] Dat kan met decentrale oplossingen.

[0:37:18] Kijk bijvoorbeeld naar het bedrijventerrein Medel in Tiel, Europa's eerste net neutrale bedrijventerrein.

[0:37:24] Bedrijven nemen het heft in eigen hand met lokale opwek, opslag en energieuitwisseling.

[0:37:28] En wat ik graag van minister Hermans wil weten, is... ...hoe kan de overheid nou die decentrale initiatieven beter ondersteunen?

[0:37:34] Bijvoorbeeld met standardisatie of uniforme afspraken.

[0:37:38] Kan de minister ook toelichten welke stappen worden gezet... ...om energieopslag structureel te ondersteunen en uit te breiden?

[0:37:44] En overweegt zij misschien daarbij ook financiële prikkels... ...zoals een vrijstelling of korting op nettarieven... ...om opslag sneller rendabel te maken?

[0:37:53] Tot slot, dat kondigde ik al aan, is er behoefte aan brute kracht.

[0:37:56] De Gordiaanse knoop werd uiteindelijk niet touwtje voor touwtje uit elkaar getrokken, maar door Alexander de Grote met zijn zwaard doormidden gehakt.

[0:38:05] Het zwaard dat minister Hermans zou kunnen hanteren, is het inzetten van een noodversnelling op alle fronten bij het realiseren van nieuwe stations en kabels.

[0:38:12] Werkelijk alle stappen moeten minstens twee keer zo snel gezet worden.

[0:38:16] Het is te prijzen dat de minister werkt aan een versnellingsaanpak, maar kennelijk gaat dat nog niet perfect, want de wachtrij groeit nog steeds.

[0:38:23] En zelfs versnellingsprojecten lopen vertraging op.

[0:38:27] Daarom deze laatste vragen voor de minister.

[0:38:30] Kan de minister concrete resultaatdoelen vaststellen... ...voor zowel doorlooptijdverkorting... ...als voor de jaarlijkse vermindering van de wachtrij... ...en de Kamer daarover halfjaarlijks informeren... ...zodat zichtbaar wordt of die versnelling ook echt wordt gerealiseerd?

[0:38:42] Het ten-het-versnellingsplan laat zien dat projecten jaren sneller kunnen... ...door eenvoudige procedures en minder onderzoekslast.

[0:38:49] Kan de minister aangeven welke van deze versnellingsmaatregelen... ...inmiddels in de praktijk worden toegepast... ...en hoeveel tijdswinst dat ook dan oplevert?

[0:38:57] En bij projecten van nationaal belang kan centrale regie grote vertraging voorkomen.

[0:39:02] Waarom kiest de minister er niet voor om het bevoegd gezag standaard bij het Rijk te beleggen?

[0:39:07] Dank u wel, voorzitter.

[0:39:08] Ik zie uit naar de beantwoording en ook naar de collegiale samenwerking met iedereen hier in deze commissie.

[0:39:14] Dank en ruim binnen de tijd.

[0:39:18] Ik geef het woord aan de heer Van den Berg voor de interruptie.

[0:39:22] Ja, dank, voorzitter, ook voor het verhaal.

[0:39:26] Ik ben best geïnteresseerd, ook door de flexcontracten.

[0:39:28] Ik zie dat wel eerder als klein bier in dit geval, omdat uiteindelijk gewoon de grote bedrijven wel gewoon de grotere aansluiting volcontinu moeten kunnen gebruiken.

[0:39:38] Ik vraag me vooral af, u heeft het over dat het Rijk meer regie naar zich toe zou moeten trekken.

[0:39:43] Kunt u meenemen hoe je dat in de praktijk dan ziet, wanneer bijvoorbeeld een gemeente zoals Moerdijk dan zo'n plan over zich heen krijgt?

[0:39:51] Hoe kan dan de gemeente, de provincie, hebben die daar dan nog een rol in en hoe kunnen zij zich laten horen in zo'n procedure die u voorstelt?

[0:39:58] Ik geef het woord aan de heer Klos.

[0:40:00] En het is handig om, als u geïnterprimeerd wordt, uw microfoon uit te zetten de volgende keer.

[0:40:05] Dat zal ik doen.

[0:40:06] Ik probeer snel te leren.

[0:40:07] Ja, dank u wel.

[0:40:09] Ik begin even bij de eerste vraag.

[0:40:11] Volgens mij zijn die flexcontracten niet kleine stapjes.

[0:40:14] Ik las ook in de brief van de minister dat juist grote verbruikers... die dus nu al een vaste aansluiting hebben, als we die kunnen verleiden... om flexibeler te gaan, dat juist bedrijven die dan in de wachtrij staan... in één keer erop kunnen komen.

[0:40:26] In Zeeland was een heel goed voorbeeld van een batterij-exploitant die dat deed... en waar 61 bedrijven in één keer...

[0:40:32] ...van de wachtrij konden worden gehaald.

[0:40:34] Dus ik denk eigenlijk dat we daar ook vrij snel grote stappen mee kunnen zetten... ...en dat dat niet alleen voor huishoudens geldt.

[0:40:41] Ik waardeer ook uw vraag over centrale regie.

[0:40:42] Wat ik daar vooral voor me zie, is dat het Rijk dat doet met vergunningverlening... ...dat dat dat in eigen hand neemt.

[0:40:48] Dat doet het nu ook al weleens.

[0:40:49] Maar ik denk ook dat er een enorme versnelling kan plaatsvinden... ...bij locatieaanwijzing.

[0:40:53] Wat nu heel vaak gebeurt, is dat we eindeloos drentelen en dralen over... ...er zijn drie verschillende locaties die mogelijk kunnen worden.

[0:40:59] Dat gebeurde bijvoorbeeld bij het project Utrecht-Noord.

[0:41:02] Dat loopt enorme vertraging op.

[0:41:03] Ik heb liever dat het Rijk zegt, daar doen we dat... ...en dan ook met een zak geld over de brug komt om iets voor de regio te doen.

[0:41:12] Goed.

[0:41:13] Ik zie een interruptie van mevrouw Van Oosterhout.

[0:41:15] Ja, ik heb een vraag aan de heer Klos.

[0:41:18] Ik ben zelf grote voorstander van het idee van een klimaatplan.

[0:41:21] Dat zou kunnen helpen om te bepalen welke bedrijven voorrang zouden moeten krijgen op een aansluiting.

[0:41:29] Hoe kijkt de heer Klos hiernaar?

[0:41:32] Vooropgesteld denk ik dat we door flexibeler gebruik... Over mevrouw Oosterhout of u ook?

[0:41:37] Ja.

[0:41:37] We leren samen.

[0:41:39] Vooropgesteld denk ik dat door flexibeler gebruik en door uitbreiding van het net hopelijk zoveel mogelijk nog wel kan in ons land.

[0:41:46] Maar ik denk ook, en daar sta ik heel positief tegenover, dat als we een aansluiting aanbieden aan iemand, dat we best ook daar voorwaarden bij mogen stellen.

[0:41:54] En een klimaatplan is daar helemaal geen gek idee voor.

[0:41:57] Maar ik zeg daar ook bij, het zijn vaak juist nieuwe ondernemers die veel duurzamer willen, die nog naar een aansluiting zoeken, terwijl de insiders heel comfortabel zitten met een oud bedrijfsmodel.

[0:42:07] Maar ik sta positief tegenover dat voorstel.

[0:42:11] En dat roept geen vervolgvraag op.

[0:42:13] Dus dan geef ik graag het woord aan de heer Jumelet.

[0:42:18] Dank u wel, voorzitter.

[0:42:20] Ook voor mij een mooi moment en een voorrecht om in deze commissie aan de slag te gaan met de collega's rondom het thema klimaat en energie.

[0:42:28] En het ziet er ook naar uit om debat te voeren.

[0:42:32] Voorzitter, de drukte op het elektriciteitsnet, netcongesti,

[0:42:36] Het is een urgente uitdaging voor de ambities voor de economie van morgen en werkgelegenheid, de verduurzaming van bedrijven, mobiliteit en de bouw van woningen.

[0:42:44] Het is een stevige knelpunt op weg naar een betrouwbare, veilige en betaalbare energievoorziening, waarbij we minder afhankelijk zijn van andere landen en die duurzaam en schoon is.

[0:42:54] Netcongressie is ook een probleem, want inmiddels staan er duizenden bedrijven, horen we, in de wachtrij en de economische schade is groot.

[0:43:03] Er wordt gewerkt aan verzwaring en uitbreiding van het net en dat is nodig, maar het is niet genoeg.

[0:43:08] Ook beter benutten vraagt aandacht en nodig is inzicht in het systeem.

[0:43:12] Voorzitter, dank aan de minister voor alle informatie in de geagendeerde brieven.

[0:43:18] Het geeft beeld van ontwikkelingen en stand van zaken van de inzet.

[0:43:22] Toch zijn er heel veel vragen en dat blijkt ook uit de vele mails die ik de afgelopen tijd als kersvers Kamerlid ontving van allerlei organisaties.

[0:43:31] Ook hier vanmiddag denk ik op de tribune aanwezig.

[0:43:34] Dank ook daarvoor.

[0:43:36] Overigens, en dat is misschien wel mijn eigen hart, ik weet, je zou bijna willen dat deze organisaties vooraf ook even bij elkaar gaan zitten voor afstemming, want het waren wel heel veel mails die we ontvangen.

[0:43:47] Voor het CDA, voorzitter, is het belangrijk dat er gewerkt wordt aan betrouwbaar en stabiel lange termijn energiebeleid, zodat bedrijven en inwoners weten waar ze aan toe zijn.

[0:43:59] Als bedrijf wil je weten of je investering uit kan... ...en huishoudens moeten erop kunnen vertrouwen... ...dat ze de goede dingen doen en keuzes maken.

[0:44:09] Veel vragen dus, maar ik beperk me in de eerste termijn tot vier vragen.

[0:44:13] Voorzitter, er is veel informatie.

[0:44:14] Er wordt hard gewerkt om netcongressie het hoofd te bieden.

[0:44:17] Het is complex.

[0:44:18] Maar als het gaat om het echte overzicht... ...zou inzicht toch als eerste ingrediënt ons verder moeten en kunnen helpen.

[0:44:26] Dat dat nodig is...

[0:44:27] Hoorden we gisteren van de autoriteit Consumentenmarkt... ...voor netbeheerders die zo blijkt weinig inzicht hebben in wanneer hun netten vol zitten.

[0:44:35] Je denkt dan toch even, dat kan niet waar zijn.

[0:44:38] En dat geldt trouwens ook op een andere manier, ook voor de gebruikers.

[0:44:42] Dat inzicht dat ontbreekt, namelijk voor bedrijven, regio's, op wijkniveau... ...maar zeker ook voor huishoudens.

[0:44:48] Maar je kan zeggen hoe het op postcode-niveau voorstaat.

[0:44:52] Wat is er echt nodig en waar vinden we informatie over de stand van zaken?

[0:44:56] Het beeld doemt op van een black box.

[0:44:59] Het woord is net ook al gebruikt door de heer Grimwis.

[0:45:02] Maar hoe komen we dan stappen verder en tot resultaat?

[0:45:04] Kan de minister hierop reflecteren?

[0:45:08] In de brief van 25 april, voorzitter, schetst de minister onder punt 4... ...de versnellingsaanpak door een grondige herziening van de werkwijze van Tennet.

[0:45:16] Tennet zet in op het versnellen van processen door ze meer gelijktijdig te laten verlopen.

[0:45:21] Een voorbeeld daarvan is het verkorten van het ontwerpproces... ...door gestandardiseerde ontwerpen voor stations en masten te gebruiken.

[0:45:28] Tennet heeft dit al toegepast, zo lezen we bij stations Musselkanaal, Groningen... ...en Veenoord-Boerdijk, en dat is in Drenthe.

[0:45:36] De bedoeling is dat deze werkwijze ook wordt uitgebreid.

[0:45:39] Maar onlangs heeft Tennet het investeringsplan gepubliceerd... ...en daaruit blijkt een vertraging nu van drie tot vijf jaar... ...voor het hoogspanningstation Veenoord-Boerdijk.

[0:45:47] Het komt vaker voor dat termijnen niet gehaald worden, dat weten we, dat horen we.

[0:45:51] Maar Veenoord-Boerdijk, zo horen we ook, is obstakelvrij, vergunningen op orde.

[0:45:57] En de vraag is nu, hoe kan dit?

[0:45:58] Hoe verhoudt dat zich tot de voorspelbaarheid... ...en wat stelt de minister in deze dan voor om te doen?

[0:46:03] Neemt zij dit ook mee in de beoordeling van de investeringsplannen?

[0:46:08] Voorzitter, een derde vraag.

[0:46:10] Ik stelde er namelijk vier.

[0:46:11] Ik probeer het ook binnen de tijd te doen.

[0:46:14] Er zijn nieuwe projecten, zoals het OER-project.

[0:46:17] Dat is bijvoorbeeld de zonneroute A37.

[0:46:20] En nu wij hier spreken over overbelasting van het netwerk, is de vraag van het CDA of de nieuwe energiewet ruimte biedt aan een directe aansluiting voor bijvoorbeeld dit zonnepark.

[0:46:30] op bijvoorbeeld het bedrijventerrein GTEC.

[0:46:32] Ik ben zelf een tijdje voorzitter geweest, ook van de stuurgroep van de aanleg van het Zonnepark.

[0:46:37] En een van de vragen die ik wel eens gesteld heb is, kan daar ook dan een aansluiting gerealiseerd worden?

[0:46:42] Het antwoord daarop was, wellicht wel.

[0:46:45] Maar wellicht is een aansluiting direct op het bedrijventerrein GTEC ook een mogelijkheid.

[0:46:49] Kan dat in bepaalde gevallen ook een kostenefficiënte en mogelijk structurele oplossing zijn voor netcongestie?

[0:46:55] Graag een reactie van de minister.

[0:46:57] En dan nog een vraag over de ACM en prioritering.

[0:47:01] In de brief van 30 juni lezen we een passage... ...over het maatschappelijk prioriteringskader.

[0:47:06] In antwoorden op vragen van leden Bontebouw en Boswijk... ...over het bericht Woningbouw in gevaar door nieuwe regels netcongesti... ...lezen we dat woningbouw nog steeds prioriteit heeft.

[0:47:16] En dat kunnen we ons voorstellen, dat is natuurlijk ook de bedoeling, dat is mooi.

[0:47:20] We hadden ook niet anders verwacht, maar vragen de minister...

[0:47:22] ...met net congestiekaart op rood, hoe reëel is het dat de aangevraagde gereserveerde ruimte... ...ook daadwerkelijk kan worden geboden, oftewel is reservering ook aansluiten?

[0:47:33] Graag een reactie, voorzitter.

[0:47:37] Tot zover.

[0:47:37] GESPREKSLEIDEREUR.

[0:47:39] Dank.

[0:47:39] En ik zie geen interrupties, dus dan geef ik graag het woord aan de heer Vermeer.

[0:47:42] En als de heer Jumelet gaat de microfoon uit doen zetten.

[0:47:47] Dank u wel, voorzitter.

[0:47:48] Nederland zit letterlijk aan zijn netgrenzen.

[0:47:51] En de netten zitten vol, wachtrijen groeien en steeds meer bedrijven, tuinen en woningbouwprojecten lopen vast.

[0:47:58] En dat is niet alleen een technisch probleem, maar ook een teken van beleidsfalen van hoe we de zaken de laatste jaren hebben aangepakt.

[0:48:06] Er is te veel gepraat over ambities en te weinig geïnvesteerd in maakbaarheid en in uitvoering.

[0:48:13] En BBB wil kiezen voor realisme.

[0:48:15] Geen luchtkastelen, maar kabels in de grond.

[0:48:18] En u hoort het goed, in de grond en liever niet erboven.

[0:48:22] BBB onderschrijft dat er tempo nodig is voor de versnelling van de uitbreiding van de netcapaciteit, maar dat moet wel gericht en uitvoerbaar.

[0:48:30] En volgens Netbeheer Nederland is tot 2030 65 miljard aan investeringen nodig, waarvan slechts 72 procent maakbaar is.

[0:48:39] En het kabinet spreekt dan ook van een maakbaarheidsgat, maar het is eigenlijk een realiteitsgat, want zolang procedures, personeel en materiaal schaars blijven, blijven papieren plannen geduldig, maar heb je er niets aan.

[0:48:51] Daarom wil BBB versnelling van de vergunningsprocedures via standardisering en parallele trajecten, zoals koepelvergunningen, een aanpak die op dit moment in voorbereiding is.

[0:49:02] En een nationale projectlijst met prioritaire energie-infrastructuur vergelijkbaar met het MIRT, maar dan voor stroom, warmte, waterstof of welke energiebron dan ook.

[0:49:13] Want dat is ook nog wel een punt.

[0:49:14] In verschillende wetten en voorstellen van verschillende ministeries zien wij nog steeds allerlei middelen steeds vermelden in plaats van gewoon de term energie te gebruiken.

[0:49:24] En dat gaat ons in de toekomst weer dwarszitten als er weer nieuwe energiebronnen gebruikt gaan worden.

[0:49:31] En dan het prioriteringskader ACM.

[0:49:33] Meerdere collega's refereerden daar al aan.

[0:49:35] 1 januari 26 wordt er een nieuw prioriteringskader voor netcapaciteit geïntroduceerd door de ACM.

[0:49:43] En wij ontvangen signalen dat de gevolgen hiervan nog niet te overzien zijn.

[0:49:47] Lokale overheden en regio's worden wel geïnformeerd, maar hebben geen zeggenschap over het nieuwe prioriteringskader.

[0:49:54] En dat is zonde volgens ons, want juist in de regio hebben bestuurders een goed beeld over waar de netcongest die het hevigst is.

[0:50:02] En BBB hoort graag van de minister hoe we het mogelijk gaan maken dat lokale overheden voortaan zeggenschap krijgen bij het prioriteringskader voor de aanpak van netcongressie.

[0:50:13] En dan Moerdijk, het werd even in een interruptie al genoemd.

[0:50:16] Een dorpsgemeenschap van agrariërs, MKB'ers, gezinnen, verenigingen en eeuwen aan Brabantse tradities lijkt te moeten wijken voor de energietransitie.

[0:50:26] Dat is voor BBB onbestaanbaar, want het gaat om zoveel meer dan alleen economische ontwikkeling.

[0:50:33] Het mogelijk opheffen van Moerdijk is tekenend voor de houding van de overheid naar regio, platteland en de mensen die hier wonen.

[0:50:41] Het voornemen om toe te staan dat een dorp als Moedijk wordt opgeheven is al wekenlang groot nieuws, terwijl de plannen waar Moedijk voor zou moeten wijken op losse schroeven staan.

[0:50:53] 19 november nog een artikel in de Telegraaf.

[0:50:56] Nederland slaat alarm in Brussel over crisisrecyclingbedrijven.

[0:51:00] Economie van de toekomst krijgt hartstikke klappen.

[0:51:03] De missionair staatssecretaris Thierry Aertsen luidt de noodklak.

[0:51:08] Maar, voorzitter, BBB wil graag duidelijkheid van de minister.

[0:51:13] Klopt het dat de plannen die mogelijk leiden tot opheffen van Moerdijk onder andere bedoeld zijn voor projecten in diezelfde recycling, waarvan een staatssecretaris zegt ja, maar dat verdwijnt allemaal uit Nederland?

[0:51:27] Klopte dat die plannen onder andere bedoeld zijn voor de aanlanding van windenergiepark Nederwijk 3?

[0:51:33] Zo werd dat gezegd, in ieder geval bij een bezoek dat wij aan Moerdijk brachten, terwijl ik ook rapporten lees dat dat helemaal geen realistische optie is en dat zelfs in de rapporten staat over de aanlanding van dat park.

[0:51:45] En zo ja, wat is de status van de aanbesteding en realisatie van dit project?

[0:51:51] En er wordt ook gesproken over ruimte te maken, misschien wel 60 hectare voor een accupark.

[0:51:56] Maar wie gaat dat doen?

[0:51:58] Zijn er al aanbestedingen voor?

[0:52:00] Hebben die al plaatsgevonden?

[0:52:01] En is er wel zeker dat dit gerealiseerd is?

[0:52:04] En dit wordt allemaal gebracht onder de noemen van het project PowerPort.

[0:52:08] Maar voor zover BBB begrijpt, is er nog geen opdrachtgever voor de onderdelen van die projecten.

[0:52:14] terwijl de overheid aan meer dan 1100 mensen nu al vertelt dat als dit allemaal doorgaat, hun woonplaats over een tijdje niet meer bestaat.

[0:52:23] Dus kan de minister weergeven wat nou de exacte status is van al die projecten die zouden moeten leiden tot al dat ruimtebeslag, wat weer zou kunnen leiden tot het verdwijnen van een compleet dorp?

[0:52:35] En als daar eenmaal één dorp over de dam is, dan verdwijnen er hopelijk niet meer, maar dat is meestal wel de praktijk.

[0:52:43] Voorzitter.

[0:52:45] De komende dagen en weken gaan het Rijk, de provincie en de gemeente in gesprek over besluitvorming en de gevalligen daarvan voor Moerdijk.

[0:52:54] En onder het mond van duidelijkheid voor inwoners wordt er alvast gecommuniceerd dat het onvermijdelijk is om Moerdijk op te heffen.

[0:53:01] Dat kan toch niet?

[0:53:03] Je kan iemand wel op de rand van de afgrond zeggen en zeggen ik ga je er nu induwen.

[0:53:07] Dan ben je heel duidelijk.

[0:53:09] Maar diegene heeft veel meer behoefte om niet in die afgrond gegooid te worden in plaats van duidelijkheid te krijgen waar hij terecht gaat komen.

[0:53:15] Heer Vermeer, kunt u afronden?

[0:53:18] Oeh, ja.

[0:53:20] We zitten al een half minuut over tijd.

[0:53:22] Bedankt voor de coulance die de voorzitter betracht hier, dus ik zal afronden.

[0:53:27] Veel zin er.

[0:53:28] Voorzitter, netcongressie is geen natuurverschijnsel, maar ook het resultaat van politieke keuzes.

[0:53:35] En wat ons betreft is de energietransitie nooit belangrijker dan het bestaansrecht van gemeenschappen en mensen, want een sterk energiesysteem begint niet in Den Haag,

[0:53:44] maar in de regio's die Nederland draait.

[0:53:46] Dank u wel.

[0:53:47] Dan gaat deze voorzitter nog een heel beetje coulance toepassen, aangezien de heer Van den Berg nog een interruptie wil, maar die heeft er al vier op zitten, dus er mag er nog één.

[0:53:57] Dat zien we goed in de tijd.

[0:54:00] Ja, in Noord-Holland beschouwen we het altijd als één interruptie, met vervolginterrupties is er dan eentje, maar dank u wel, voorzitter.

[0:54:06] Dat wilde ik ook zeggen, ik zit hier pas net, dus ik zat die plannen van Moerdijk door te lezen en daarbij heb ik ook de nationale...

[0:54:14] programma Energie, infrastructuur erbij gepakt, als ik het goed zeg.

[0:54:19] En daarin zag ik dat eigenlijk de plannen voor Moedijk al best wel wat jaren bestaan en ook in die stukken voorkomen.

[0:54:24] Mijn vraag aan u is van, u bent al wat langer Kamerlid dan ik ben, heeft u dat niet eerder in die stukken gezien?

[0:54:30] En is het zodoende echt een verrassing voor de BBB dat deze plannen eraan zitten te komen voor Moedijk?

[0:54:37] De heer Vermeer.

[0:54:39] Voorzitter, dan moeten wij een duidelijk onderscheid maken tussen of het plannen zijn voor Moordijk of plannen zijn die Moordijk zouden kunnen raken.

[0:54:47] En daar zit de crux.

[0:54:49] Want er zijn namelijk meerdere opties mogelijk om de projecten, als ze al doorgevoerd worden, waar die uitgevoerd zouden kunnen worden.

[0:54:58] Dus al die losse projecten zijn bekend, maar dit is in een stroomversnelling gekomen, omdat de lokale overheid zich bijna gedwongen voelt om met een voorstel te komen van als dit allemaal door zou gaan op die plek, dan willen wij hele ruime compensatie voor de mensen die daar wonen.

[0:55:19] En zeggen zij eigenlijk van dan is vertrek onvermijdelijk.

[0:55:24] Al die projecten zijn niet nieuw, maar de optelsoom van die projecten en de gevalligen die de keuze voor bepaalde gebieden heeft voor een dorp als Moedijk, die komen nu pas boven tafel omdat die op dit moment ook de lokale overheid zich gedwongen voelt om richting de overheid een vuist te maken en te zeggen, ja, maar als jullie dit gaan doen, dan moeten jullie zorgen dat we hier op een nette manier weg kunnen.

[0:55:49] En ik heb daar ook gesprekken over gehad.

[0:55:51] Ja, sorry, dit is toch...

[0:55:54] Het mag nog even.

[0:55:56] Ik heb een gesprek over gehad met de raadsleden, met de dorpstafel, met de wethouder.

[0:56:03] En die willen eigenlijk dit allemaal niet, maar ze voelen zich gedwongen, gezien de landelijke plannen en de keuzes die voorliggen, om op deze manier dit te doen.

[0:56:12] Maar het is eigenlijk schrijnend dat men aan de voorkant garanties wil vragen voor iets wat voor de overheid gewoon een zorgplicht is, dat je namelijk voor je inwoners opkomt en dat je zorgt dat die beschermd worden.

[0:56:26] Dus ja, het is eigenlijk van de zotte dat dit tot zo'n climax moet leiden, want we zouden nooit op dit punt terecht mogen komen.

[0:56:34] Ik zie geen andere interrupties, dus dan geef ik graag het woord aan de heer Peter de Groot voor zijn bijdrage.

[0:56:40] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:56:41] Het vollopende stroomnet is een van de grootste belemmeringen voor de ontwikkeling van Nederland.

[0:56:46] Zo genoemd vandaag woningbouwprojecten vallen stil, publieke voorzieningen zoals ziekenhuizen en politiebureaus krijgen een aansluiting en ondernemers weten niet of ze kunnen doorgaan met uitbreiden of verduurzamen.

[0:56:57] Inmiddels wachten meer dan 14.000 bedrijven op een aansluiting of verzwaring.

[0:57:01] Dat is een rem op onze economische groei en de energietransitie.

[0:57:06] De maatschappelijke schade kan jaarlijks oplopen tot 10 tot 40 miljard euro.

[0:57:09] Voorzitter, dat bedrag is een uiting van grote stagnatie, onzekerheid en gemiste kansen.

[0:57:16] Ik denk dat de urgentie niet duidelijker kan zijn dan wat het nu is.

[0:57:20] En de VVD wil natuurlijk alles op alles zetten om het bestaande net uit te breiden... ...met snellere procedures en vergunningen en slimmere aanlegmethodes.

[0:57:28] Maar bedrijven en huishoudens kunnen niet wachten tot 2035.

[0:57:32] En daarom moeten we ook slimmer benutten en de kennis die we nu al hebben beter toepassen.

[0:57:37] Flexibilisering moet van papierenambitie naar praktische realiteit.

[0:57:42] En de technieken bestaan, dat is ook al genoemd.

[0:57:44] Flexiscontracten, energiehubs, wijkbatterijen, slimladen, combinatie van opslag en opwerk.

[0:57:48] We kunnen allemaal helpen om pieken af te vlakken en ruimte te creëren op het net.

[0:57:53] Maar in de praktijk komen deze oplossingen te weinig van de grond.

[0:57:56] De vraag is al gesteld hoe de minister

[0:57:59] Het bericht van de ACM dat netbeheerders hun afspraken niet nakomen, beoordeelt.

[0:58:03] De Jumilet vroeg het ook al.

[0:58:05] Hoe krijgen we meer inzicht over het niet nakomen van die flexibele contracten?

[0:58:12] Hoe kan het dat die netbeheerders weinig inzicht hebben wanneer hun netten dan vol zitten?

[0:58:18] En wat gaat tenminste doen om te zorgen dat netbeheerders flexibilisering beter faciliteren?

[0:58:24] Daarnaast komen er in 2028 nieuwe nettarieven voor kleinverbruikers... ...om efficiënt gebruik van het net te stimuleren.

[0:58:30] Maar hoe gaat de minister ervoor zorgen dat flexproducten... ...al voor 2028 beschikbaar komen voor deze kleinverbruikers?

[0:58:38] Mensen en bedrijven haken nu af omdat het te ingewikkeld is... ...of omdat ze niet weten wat er wel en niet kan.

[0:58:46] Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat gemeenten en provincies... ...een grotere rol spelen bij lokale oplossingen?

[0:58:51] Beschikken zij over het juiste instrumentarium om lokale oplossingen... ...als het koppelen van vraag en aanbod te stimuleren?

[0:58:59] Voorzitter, daar hoort ook bij dat regelgeving geen blokkade mag zijn.

[0:59:05] Te veel initiatieven lopen vast in vergunningstrajecten... ...of juridische onduidelijkheid en dat kost ondernemers tijd, geld en vertrouwen.

[0:59:13] Het VVD wil graag dat de minister voortvarend werk maakt... ...van het addendum op de Energiewet dat energiedelen mogelijk maakt.

[0:59:19] Wanneer komt dat addendum naar de Kamer?

[0:59:21] En hoe gaat de minister lokale initiatieven... ...in de tussentijd juridische zekerheid bieden?

[0:59:25] En wat is er nodig om meer experimenteerruimte te creëren... ...voor innovatieve oplossingen die leveringszekerheid versterken?

[0:59:34] We hebben... Kijk, het is natuurlijk de vraag of we genoeg juridische capaciteit in Nederland hebben om al deze dossiers snel en deskundig te kunnen behandelen.

[0:59:41] Of is juist daar ook een opschaling nodig om de doorlooptijden te verkorten.

[0:59:47] Flexibiliteit, en dat is ook al gezegd, is niet alleen een kwestie van techniek, maar ook over kennis.

[0:59:52] We hadden een ontbijtsessie dat ging over Flevoland, Gelderland en Utrecht.

[0:59:55] Er waren een aantal van ons ook aanwezig.

[0:59:58] En we zien ook dat daar regionale expertise in een hoog tempo opkomt.

[1:00:03] En hoe gaat de minister die expertise, die wordt opgedaan in de zogenaamde FGU-regio, die heel zwaar getroffen is door netcongestie, gebruiken voor oplossingen?

[1:00:11] Door hun ervaringen, want ze zijn gewoon voorlopiger geworden en er worden snellere prognoses ontwikkeld en bedrijven worden gebiedsgericht geholpen aan bijvoorbeeld regionale energiehubs en netbewust bouwen.

[1:00:24] De VVD pleit daarom ook voor ruimte voor innovaties en pilots in deze provincies.

[1:00:29] En het Nationaal Expertisecentrum Netcongesti laat zien hoe dat in de praktijk werkt.

[1:00:33] Het staat dicht bij mkb'ers, het spreekt hun taal, het verlaagt drempels om te werken aan daadwerkelijke oplossingen.

[1:00:39] En de minister heeft inmiddels het centrum erkend, maar structurele financiering is nog niet geregeld.

[1:00:45] En daarom de vraag aan de minister hoe zij aankijkt tegen het structurele financieren van Centra, zoals het Nationaal Expertisecentrum Netcongesti,

[1:00:53] zodat zij gewoon kunnen blijven werken aan het regionaal oppakken, samen met het MKB, van oplossingen.

[1:00:59] Voorzitter, het is wel duidelijk dat de problemen groot zijn, maar de oplossingen bestaan inmiddels ook al.

[1:01:04] Wat nu telt, is ervoor zorgen dat er tempo komt, eenvoud en samenwerking.

[1:01:09] De VVD wil dat het kabinet flexibiliteit versnelt, regelgeving moderniseert en de regionale kennis die er is, krachtig inzet.

[1:01:15] Het is zaak om, terwijl we het net uitbreiden, te doen wat we kunnen met wat we ook al hebben.

[1:01:21] Want alleen dan kunnen we Nederland dus in beweging krijgen.

[1:01:24] Dank u wel.

[1:01:26] GESPREKSLEIDER.

[1:01:27] Ik zie een interruptie van de heer Kloss.

[1:01:29] GESPREKSLEIDER.

[1:01:29] Dank u wel voor uw verhaal.

[1:01:31] Ik herken heel veel daarin.

[1:01:32] En één ding viel mij op, u had het over problemen in de praktijk die we hebben bij de uitbreiding en verzwaring van het net.

[1:01:38] Volgens mij zijn er twee dingen nog niet aan de orde gekomen, ook in dit debat.

[1:01:41] Het zijn de randvoorwaarden daarvoor, namelijk dat we ons stikstofprobleem oplossen... ...enerzijds, en anderzijds dat we genoeg gescholt technisch personeel hebben... ...om dat te kunnen doen.

[1:01:53] Is de heer De Groot met me eens dat er grote nood is aan een kabinet... ...dat wel geloofwaardig is in Brussel op vlak van stikstof... ...en massaal investeert in het mbo?

[1:02:03] Hier, Peter De Groot.

[1:02:04] Nou, op dat laatste punt te beginnen.

[1:02:07] Ik denk dat het kabinet daar ook op inzet.

[1:02:10] Daar hebben we eerder een debat over gevoerd met de minister.

[1:02:13] Maar het gaat niet alleen, want ik hoorde Dirk Klos in zijn bijdrage zeggen... ...we hebben voldoende capaciteit in mensen ook.

[1:02:19] Ja, daar ben ik het niet mee eens, dat we die voldoende capaciteit hebben.

[1:02:22] We zullen ook echt naar andere oplossingen moeten kijken.

[1:02:24] Netbeheerders werken nu al met virtuality-brillen... ...om het onderhoud te kunnen plegen... ...zodat mensen niet volledig die opleiding hoeven te doorlopen.

[1:02:31] Daar moeten wij ook echt heen.

[1:02:32] ...omdat het onnoemelijk is en die grote opgave hebben we om zoveel mensen daarvoor op te leiden... ...dat we dat allemaal één op één kunnen doen.

[1:02:40] Dus ja, we hebben een daadkrachtig kabinet en een daadkrachtig kabinet nodig... ...om ervoor te zorgen dat we deze transitie op een goede manier met elkaar kunnen doen.

[1:02:48] En het is niet alleen voor de energie- infrastructuur... ...maar ook voor de woningbouw noodzakelijk en ook voor wegenaanleg noodzakelijk... ...is dat dat stikstofprobleem een daadkrachtige oplossing met elkaar.

[1:02:56] Daar ben ik het helemaal mee eens.

[1:03:00] en ik zie een interruptie van mevrouw van Oosterhout.

[1:03:04] Ja, meneer De Groot had in zijn bijdrage over het instrumentarium van lokale overheden en ook de FGU-regio, maar u heeft onlangs een motie ingediend die het eigenlijk nagenoeg onmogelijk maakt om nog wind op land te ontwikkelen.

[1:03:15] We weten ook dat wind op land cruciaal is voor het oplossen van netcongressie.

[1:03:19] Hoe legt de heer De Groot deze motie uit in het kader van netcongressie en ook het instrumentarium van lokale overheden dat u toch wel beperkt met deze motie?

[1:03:30] Ik zou de motie nog een keer lezen, want er zitten wel degelijk clausules in wanneer het wel kan.

[1:03:36] Als het bijvoorbeeld gaat over lokale initiatieven die bijvoorbeeld bij industrieterreinen nodig zijn voor energiehubs of anders om daar lokale opwerk te hebben.

[1:03:46] Maar de VVD sluit zijn ogen niet voor het feit... ...wat ook vanochtend weer in de krant stond bij Dronten... ...is dat gewoon hele gemeenschappen last hebben van windmolens... ...die te dicht geplaatst zijn op woonwijken... ...waardoor mensen gewoon gestoord worden in hun slaap... ...wat gezondheidseffecten heeft.

[1:04:01] Staat ook in de motie dat we goed moeten kijken naar een kader... ...wat rekening houdt met milieuzaken, gezondheidszaken... ...om daar een goed kader op te ontwikkelen.

[1:04:12] En dat is eigenlijk ook de oproep die staat in de motie... ...is dat de minister dat ontwikkelt.

[1:04:16] En daar komt dan een kader uit, daar gaan we vast en zeker nog met elkaar over debatteren.

[1:04:20] Maar er zitten een aantal, zeg maar, disclaimers in de motie, waardoor het wel degelijk mogelijk kan zijn bijvoorbeeld bij industrieterreinen, ik noem maar wat, om nog windmolens te plaatsen.

[1:04:30] Maar de VVD heeft gewoon een voorkeur voor wind op zee.

[1:04:32] En voor de gezondheid van mensen, de slaaprust van mensen.

[1:04:35] En dan moeten we ook keuzes maken als politiek, daarvoor zitten we hier.

[1:04:40] Mevrouw van Oosterhout.

[1:04:42] Voor onze partij is het natuurlijk ook enorm belangrijk om strenge milieunormen te hebben.

[1:04:45] Wij zien ook heel veel in wind op zee.

[1:04:47] Misschien nog even verder over het lokale.

[1:04:51] Wat voor oplossingen ziet u om lokale vraag en aanbod nog beter bij elkaar te brengen?

[1:04:58] Dat is een mooie vraag.

[1:04:59] Ik denk dat we het grootste deel van het gesprek dan bij een kop koffie een keer moeten doen.

[1:05:02] Maar ik heb wel eens vaker in een debat bijvoorbeeld ook gezegd... ...ja, ik vind het heel gek dat er een trein voorbij rijdt... ...waar piekstroom geladen zit op een bovenspanningsnet van ProRail... ...waar enorm veel capaciteit beschikbaar is, maar heel weinig gebruikt wordt.

[1:05:14] Ja, ik zou zeggen, zet er een batterij naast en je kunt bedrijven aansluiten.

[1:05:18] Dus dat zijn echt de toplokale oplossingen waar dit volgens mij over gaat, is dat we dat dus niet voor elkaar krijgen nu, op dit moment, met elkaar.

[1:05:26] Waardoor die bedrijven gewoon zeggen, ja, ik krijg geen verzwaarde aansluiting, kan dus ook niet verduurzamen, het lukt me allemaal niet.

[1:05:32] Terwijl, want als je je raam uitkijkt, dan zie je eigenlijk de piekspanning hangen.

[1:05:36] En dat is eigenlijk heel gek, dat dat niet kan.

[1:05:41] Het VVD is wel degelijk bewust, wil ik er ook bij zetten, dat het altijd gaat over leveringszekerheid.

[1:05:45] Treinen moeten kunnen blijven rijden, daar moeten we niet aan morgen.

[1:05:47] Dus dat is de andere kant waar we naar moeten kijken.

[1:05:49] Dus het is een combinatie van leveringszekerheid borgen, tegelijkertijd flexibilisering bieden met oplossingen die bewezen zijn.

[1:05:55] En die zijn er echt voldoende.

[1:05:57] En daar moeten we ruimte voor bieden.

[1:06:02] GESPREKSLEIDER.

[1:06:02] Ik zie geen andere interrupties, dus dan geef ik het woord aan de heer Van Bergh.

[1:06:06] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:06:08] Ook voor mij, ik herken me al in de meneer Klos, is het een grote eer om hier vandaag voor het eerst aanwezig te zijn in deze commissie.

[1:06:14] Dus ik kijk uit naar de komende debatten.

[1:06:17] Ik vind het vooral bijzonder leuk, omdat ik zelf ook uit de techniek kom, de laatste jaren in de logistiek gewerkt en daar ook veelvuldig te maken heb gehad met netcongressie, bedrijven die niet aangesloten kunnen worden voor distributiecentra.

[1:06:29] Dus dat even als persoonlijk feit even kort.

[1:06:32] En ik dacht eigenlijk ook wel bij mezelf,

[1:06:35] Waar lopen we nou tegen aan?

[1:06:36] Meneer De Grote zei het al, 10 tot 40 miljard euro misgelopen economische waarde voor heel Nederland.

[1:06:42] En dat is een bijzonder groot probleem, want energie is wat ons betreft niet een van de ideologische vraagstuk, maar absoluut het fundament voor een sterke en een welvarende economie.

[1:06:55] En wat betekent dat nou, die 40 miljard misgelopen inkomsten?

[1:06:59] Voor ons zou het bijvoorbeeld zijn, dan kan je zomaar weer twee grote kerncentrales van bouwen per jaar.

[1:07:04] Dus dat alvast een klein voorproefje naar wat ik in de toekomst nog ga inbrengen hier in deze commissie.

[1:07:11] Ik heb voor de rest een beetje zitten kijken wat ik eigenlijk allemaal al zeg in deze korte vijf minuten, dus ik heb een hele hoop opgeschreven.

[1:07:16] Dus ik ga even een paar punten langs waar ik mij zorgen over maak, minister.

[1:07:21] Wat als nu de bedrijven die nu al niet vertrokken zijn uit Nederland, bijvoorbeeld de energieintensieve bedrijven, niet alsnog een zwaardere aansluiting kunnen krijgen?

[1:07:30] Dan zou 10 procent van die bedrijven willen vertrekken met als gevolg 15 miljard euro aan economische schade.

[1:07:36] Ik wil dat heel graag voorkomen en ik hoor graag van u hoe u dat wil gaan voorkomen.

[1:07:42] Dan over de netwerktarieven.

[1:07:44] Die zitten nu nog op 8,5 miljard euro per jaar.

[1:07:47] En huidig tempo stijgen die naar zo'n 20 miljard euro per jaar.

[1:07:50] En dat zijn kosten, die zijn voor onze huishoudens, voor het MKB en voor de industrie.

[1:07:56] Concreet zou het zomaar kunnen zijn dat we zometeen duizend euro per huishouden aan vastrecht gaan betalen.

[1:08:00] En wat ons betreft is dat onhoudbaar.

[1:08:03] En ik zou graag horen van de minister wat haar oplossing daarvoor is, of we die kosten gaan delen in het collectief of dat we dat blijven doorbelasten aan huishoudens.

[1:08:13] Linksom of rechtsom, de kosten zijn veel te hoog om persoonlijk te dragen.

[1:08:16] Dus daar moet iets anders voor komen.

[1:08:19] En dan eigenlijk nog belangrijker.

[1:08:21] Wat er eigenlijk niemand hoort zeggen in het debat, is wat ons betreft wel de olifant in de Kamer.

[1:08:25] En dat is... Ja, dat zijn eigenlijk zaken die we niet weer moeten gaan doen om te komen tot het oplossen van netcongestie.

[1:08:33] En wat ons betreft is het onbestaanbaar dat nieuwe huizen nog steeds gebouwd worden zonder aansluiting op het gasnetwerk.

[1:08:41] En ik zou graag van de minister willen horen hoe ze daar naar kijkt of we niet gewoon weer meer moeten gaan werken met gasgeneratoren of aansluiting op het gasnetwerk, want dat is gewoon per direct een oplossing voor die huizen die nu niet gebouwd kunnen worden vanwege problemen op de elektriciteitsnetwerk.

[1:08:57] En als we dat niet doen, waarom stoppen we dan niet met volledige elektrische warmtepompen en gaan we voor nu, zolang het nodig is, over op hybride?

[1:09:04] Het werd al even gezegd, je kan die slim aansturen op momenten van piekbelasting,

[1:09:08] schakel je dan de elektriciteitskant af en dan ga je over op gas.

[1:09:12] Dat betekent wel dat je huishoudens moet compenseren voor de hoge kosten.

[1:09:16] Ik zou graag een reflectie van de gedeputeerde daarop willen.

[1:09:20] Eerder al besproken met mevrouw Oosterhout... Excuses, nieuwgeheid.

[1:09:27] Het zal een verspreking zijn.

[1:09:29] Ik heb dat eerder besproken met mevrouw Oosterhout.

[1:09:32] In een debat memoreer ik mij.

[1:09:35] Dat ging over de zero-emissiezones.

[1:09:37] Ja, 20 is niet tegen elektrische auto's, maar we denken wel dat je dat niet hoeft te stimuleren.

[1:09:44] De markt wil dat zelf.

[1:09:47] En wat ons betreft moeten we dan ook stoppen met de zero-emissies zones, omdat dat ook, ondanks het uitstel naar 2029, wel zal leiden tot een extra vraag op het elektriciteitsnetwerk.

[1:09:59] Kortom, laten we dat gewoon loslaten en de markt zijn werk doen.

[1:10:04] En op die manier komen we ook tot die elektrisch vervoer, maar zonder het netwerk verder te overbelasten.

[1:10:09] Kort nog, ik ga er in een later moment nog verder op in, maar wij zouden ook heel graag voor die leveringszekerheid een capaciteitsmechanisme willen zien, zodat we de elektriciteitsbedrijven, de gascentrales ook hier in Nederland kunnen houden en onze leveringszekerheid niet verder onder druk komt te staan.

[1:10:26] Ik weet dat de minister daar al mee bezig is, maar dat is ook wel ons inzet.

[1:10:33] Ja, waar zal ik mee afsluiten?

[1:10:36] Het geeft mij vooral echt te denken, ik denk dat de meeste mensen met kinderen het wel hebben kunnen zien, het Sinterklaasjournaal.

[1:10:41] We moeten ons allemaal voorbereiden op, ja, misschien wel een ramp die kan gebeuren, noodpakketten.

[1:10:47] Dat gaat ons ook gebeuren als we ons elektriciteitsnetwerk niet gaan versterken en niet tijdig versterken.

[1:10:53] Ik wil dat heel graag voorkomen en ik kijk uit naar de toekomst dat we met deze commissie daaraan kunnen werken.

[1:10:58] Dank u wel.

[1:11:00] Dank u wel.

[1:11:01] En dan geef ik tot slot het woord aan mevrouw... O, excuus.

[1:11:05] We zijn aan mijn interrupties.

[1:11:07] De heer Jumelet was nog net eerder.

[1:11:11] Dank u wel, voorzitter.

[1:11:11] Ja, daar sta ik ongeveer gelijk de hand op.

[1:11:14] Dus dank u wel voor het woord.

[1:11:16] Ik hoorde de heer Van der Berg spreken over de schade die het met zich meebrengt.

[1:11:21] Deze hele kwestie netcongestie, het probleem.

[1:11:26] Bedrijven hier houden, aan kunnen sluiten.

[1:11:28] Dat ongeveer brengt dan dat bedrag misschien wel in beeld van 10 tot 40 miljard.

[1:11:32] Wat wij als CDA belangrijk vinden, is een voorspelbare transitie, waarvan we ook met elkaar kunnen zeggen naar bedrijven, zo gaat het er ongeveer uitzien.

[1:11:43] Gelijk speelveld, hoe kijkt u daarnaar?

[1:11:44] Want u benoemt wel het probleem, maar hoe ziet u de oplossing, voorzitter?

[1:11:49] Dat zou mijn vraag zijn.

[1:11:53] Ja, gaat uw gang.

[1:11:54] Dank u voor deze mooie vraag.

[1:11:56] U zegt een gelijk speelveld.

[1:11:58] Wij zouden het heel graag willen zien dat die netwerktarieven

[1:12:01] ...bijvoorbeeld van Nederland, Duitsland en België geharmoniseerd worden.

[1:12:05] We hebben in Nederland nu veel hogere netwerktarieven... ...en dat is een van de redenen dat bedrijven ook vertrekken.

[1:12:10] Maar ook tegelijkertijd dat er minder bedrijven binnenkomen, zoals de datacenters.

[1:12:15] ING publiceerde de laatste rapport over dat datacenters niet meer naar Nederland komen... ...ook door de overdreven regelgeving van de gemeente Amsterdam... ...die dat alleen wil faciliteren met hernieuwbare energie.

[1:12:25] En dat is waanzin, want het verdienvermogen van Nederland staat onder druk...

[1:12:30] En die tien tot veertig miljard euro, waarom is dat zo'n grote bandbreedte?

[1:12:34] Dat kan tot veertig miljard euro oplopen als de sectoren, die we nu niet binnenkrijgen, de meest of de hoogst verdienende sectoren zijn.

[1:12:44] En dat is onder andere de datacentristrategie of datacenterindustrie.

[1:12:48] Dus kortom, wij zouden het heel graag willen zien dat wij de rode loper uitrollen voor bedrijven die structureel bijdragen aan het verdienvermogen van Nederland.

[1:13:00] Een interruptie van mevrouw Van Oosterhout.

[1:13:04] Het ging eerder in de debatten al eventjes over energiearmoede en lagere energierekening.

[1:13:10] Dus ik was toch wel vrij verbaasd toen u in uw betoog begon over gas.

[1:13:15] U doet een oproep in uw betoog voor meer gas, terwijl dat toch beduidend duurder is dan hernieuwbare energie.

[1:13:19] Dus ik vroeg me af, voorzitter, hoe de heer Van den Bergt het rijmt.

[1:13:23] De heer Van den Bergt.

[1:13:25] Ik weet dat ik geen interrupties terug moet doen, maar ik nodig u van harte uit om eens te onderbouwen waarom dat nu dan duurder zou zijn.

[1:13:32] Gas kost op dit moment zo'n 40 cent per kuub.

[1:13:35] De reden dat we zo'n hoge gasprijzen hebben, dat komt voornamelijk door de belastingen, voorzitter.

[1:13:41] Dat is vooral het probleem.

[1:13:43] Ik kan niet zo meegaan in het beeld dat hernieuwbare energie dan per se goedkoper zou zijn dan gas, wat ik al zei.

[1:13:53] Ook al zou het zo zijn, we krijgen het niet bij de huishoudens vanwege netcongestie.

[1:13:57] Dus het is helemaal niet relevant of het wel of niet goedkoper is.

[1:13:59] Het gaat erom dat mensen voldoende energie kunnen krijgen... ...en dat bedrijven aangesloten kunnen worden.

[1:14:04] Dat kan dus op dit moment niet met een elektriciteitsnetwerk.

[1:14:07] Nou, een provincie zoals Utrecht die zegt gewoon... ...we gaan nu gasgeneratoren aansluiten, zodat die wijken er toch kunnen komen.

[1:14:13] En ik denk, de meeste mensen zullen waarschijnlijk kiezen voor een huis... ...in plaats van geen huis die dan anders op duurzame elektriciteit had gedraaid.

[1:14:24] En een interruptie van de heer Klos.

[1:14:27] Ja, voorzitter, ik hoorde ook een pleidooi voor gas.

[1:14:29] En ik hoorde meneer Van den Berg zeggen, energie is geen ideologisch vraagstuk.

[1:14:33] Voor mij, het is wel, denk ik, een vraagstuk van waarde en van waar gaat ons land naartoe.

[1:14:38] En als je een pleidooi voor gas houdt, dan hou je in mijn ogen ook een pleidooi voor afhankelijkheid van spelers die het niet zo goed met ons voorhebben.

[1:14:46] Dus als u niet accepteert dat dat op het gebied van prijs geen goed idee is, kunt u uitleggen waarom het wel een goed idee is om afhankelijk te worden van spelers zoals Poetin in de wereld?

[1:14:55] Heer Van den Berg.

[1:14:57] Ja, ik snap de vraag wel en ik denk dat we een bepaalde kant op kunnen gaan die eigenlijk niet zo, wat mij betreft, niet recht doet aan de situatie.

[1:15:06] Kijk, we hebben nou eenmaal gas nodig, ook als we niet meer huizen gaan aansluiten op aardgas.

[1:15:12] We zijn ook niet meer zelfvoorzienend, dat als tweede.

[1:15:15] We hebben Groningen gesloten, dus we zullen gas moeten importeren.

[1:15:19] Dat kan voor een heel klein gedeelte gelukkig nog uit Rusland, nog maar twee procent, en daar gaan we ook mee stoppen.

[1:15:24] Maar anders zijn we weer afhankelijk van een Amerika of een Qatar of andere landen.

[1:15:29] Feit is wel dat de weg die we nu zijn ingeslagen, in ieder geval tot 2040, ons zeer grote problemen zal opleveren.

[1:15:38] Bedrijven kunnen niet aangesloten worden, woningen kunnen niet gebouwd worden.

[1:15:42] Kijk, ik wil natuurlijk ook zo snel mogelijk een fantastische wereld zonder uitstoot, die uitermate betaalbaar is en waar iedereen gelukkig is.

[1:15:51] Maar we moeten wel realistisch zijn.

[1:15:53] Voor zolang het nu niet kan, zeg ik van nou, laten we nu in ieder geval kijken naar wat er wel is.

[1:15:58] En ondertussen bouwen we natuurlijk wel keihard door aan het elektriciteitsnetwerk, zodat je in de toekomst weer andere keuzes kan maken.

[1:16:06] Wat ons betreft is dat ook een keuze voor kernenergie.

[1:16:09] Dan kan je daar ook weer een versteviging van het elektriciteitsnetwerk in voortzetten.

[1:16:15] Maar kortom, waar ik voor pleit, gebruik gewoon in de tussentijd de mogelijkheden die er zijn en bouw door aan dat netwerk zodat er in de toekomst weer meer mogelijk is.

[1:16:25] Nog een interruptie van de heer Klos.

[1:16:27] Voorzitter, ik hoorde in ieder geval niet dat we dan terug moeten gaan naar chronisch gas.

[1:16:31] Dus daar ben ik blij mee.

[1:16:32] Maar wat ik zou willen zeggen, en dat is misschien ook voor de spirit van deze commissie, als we een probleem tegenkomen, denk ik toch niet dat dat een reden is om ermee te gaan stoppen.

[1:16:42] Want het doel is het wel waard om energie onafhankelijk te worden, om goedkope energie te hebben, om een schone wereld voor onze kinderen achter te laten.

[1:16:49] Dus ik vind het ook een beetje onNederlands om bij het eerste probleem een vlaggetje neer te leggen en te zeggen, we gaan het op een andere manier doen.

[1:16:54] Dus ik hoop dat u met mij mee wil in die spirit, in optimisme, in positiviteit, en het probleem wil aanpakken.

[1:17:02] De heer Van den Berg.

[1:17:03] Ja, voorzitter, hier ben ik wel gevoelig voor, want ik wil natuurlijk mijn kinderen ook een goede wereld nalaten.

[1:17:08] Dus dat ben ik helemaal met meneer Kloss eens.

[1:17:10] Tegelijkertijd behandel ik dit dossier al sinds 2019 als Provinciaal Statenlid.

[1:17:15] En ik ben er tegelijkertijd ook mee bezig sinds ik een jaar of tien ben.

[1:17:18] Kijk, dat heeft mij wel ook gebracht van we willen wel wat doen, maar simpelweg is niet alles mogelijk.

[1:17:24] En als nu bijvoorbeeld in Noord-Holland de hoogspanningsverbinding pas in 2039 gereed is en het was al

[1:17:30] Dat was eerst 2036, nu 1939.

[1:17:33] Ja, wat gaan we dan doen in die komende veertien jaar?

[1:17:35] Ik wil juist vooruit.

[1:17:36] Ik wil juist een mooie wereld, inderdaad, ja.

[1:17:38] Dus wat mij betreft zou deze mogelijkheden niet benutten, zou stilstand betekenen.

[1:17:43] En ik wil graag vooruit, kortom, laten we dat nu in de tussentijd doen, bouwen het netwerk en dan nemen we in de toekomst nog veel mooiere mogelijkheden dan we nu al inzetten.

[1:17:54] Goed, dan geef ik nu het woord aan de laatste spreker, mevrouw De Vos.

[1:18:00] Dank u wel, voorzitter.

[1:18:02] Een land dat zijn energievoorziening op het spel zet, dreigt zijn welvaart te verliezen.

[1:18:07] Want zonder energie geen productiviteit, geen industrie, geen vervoer, geen verwarming en geen verlichting.

[1:18:14] Een land dat zijn welvaart wil behouden, laat staan uitbreiden, moet zijn energievoorziening dus op orde hebben en houden.

[1:18:22] Het zou een open deur moeten zijn, maar zoals iemand die altijd in vrede heeft geleefd de afwezigheid van oorlog vanzelfsprekend dreigt te gaan vinden, en iemand die nooit armoede heeft gekend, zijn rijkdom vaak voor lief neemt, zo loopt een land dat voor generaties ruimschoots de beschikking heeft gehad over gas, elektriciteit en benzine, het risico die vanzelfsprekendheid argeloos te verspelen.

[1:18:46] En voorzitter, het is precies wat we op dit moment op het Europese continent zien gebeuren.

[1:18:53] Terwijl de Verenigde Staten uit het klimaatakkoord van Parijs zijn gestapt en China wekelijks kolencentrales opent en onlangs het werelds eerste thoriumcentrale heeft geopend, zijn ondertussen onze bestuurders in de ban van een ideologisch project met de naam energietransitie.

[1:19:12] Een CO2-neutraal Nederland in 2050.

[1:19:17] De consequentie van dit project is een totale elektrificatie van ons energiesysteem.

[1:19:23] Zo steeg het geïnstalleerd vermogen van zonnepanelen in 10 jaar tijd met 2800 procent.

[1:19:30] Het aantal windturbines op land in Nederland steeg sinds 2016 met ruim 60 procent en op zee met ruim 130 procent.

[1:19:40] Het aantal elektrische auto's steeg de afgelopen 10 jaar van enkele tienduizenden naar ruim 644.000.

[1:19:45] Een explosieve groei die rechtstreeks heeft geleid tot een overbelasting van ons stroomnet.

[1:19:53] Netcongestie, enerzijds bij invoer, want meer productie dan het net kan transporteren, zorgt voor problemen, bijvoorbeeld als het waait en de zon schijnt.

[1:20:03] Anderzijds bij afname, meer vraag dan het net kan leveren, bijvoorbeeld wanneer iedereen nawerkt, zowel zijn elektrische auto oplaadt als de inductiekoopplaten aanzet.

[1:20:14] En de minister schrijft in haar brief van 6 oktober jongstleden dat 14.000 grootverbruikers niet kunnen worden aangesloten.

[1:20:22] Ook bijna een derde van de woningbouw heeft last van netcongesti.

[1:20:25] In Utrecht, Gelderland en Flevoland is het goed mogelijk dat in 2027 een groot deel van de nieuwbouw stilvalt, al dus het IPO.

[1:20:34] Volgens Tennet dreigt vanaf 2033 zelfs serieuze stroomuitval.

[1:20:41] Stroomuitval, voorzitter, in Nederland.

[1:20:44] We hadden één van de beste energiesystemen ter wereld.

[1:20:48] Goedkoop gas, schone en efficiënte kolencentrales.

[1:20:52] Vormen van energie die altijd werken.

[1:20:56] Dat uitstekende energiesysteem zijn we aan het verliezen.

[1:20:59] En in het kielzocht daarvan onze welvaart.

[1:21:03] Want die 14.000 bedrijven blijven niet eeuwig wachten op een stroomaansluiting.

[1:21:08] Die verdwijnen of vertrekken.

[1:21:10] En eenmaal vertrokken of verdwenen komen ze niet zomaar meer terug.

[1:21:14] Ik hoor dan ook graag van de minister wat hierop haar antwoord is.

[1:21:18] Hoe denkt zij Nederland aantrekkelijk te kunnen houden?

[1:21:21] En kan zij aangeven welke van de 54 klimaatsubsidies elektrificatie aanmoedigen en dus leiden tot nog meer netcongressie?

[1:21:30] Voorzitter, Forum voor Democratie zou het liefst vandaag nog stoppen met de energietransitie.

[1:21:35] Niet vertragen, niet bijsturen, maar er simpelweg mee ophouden.

[1:21:40] ...en in plaats daarvan terug naar wat wel werkt.

[1:21:42] En dat betekent heropening van het Groninger gasveld uiteraard... ...met ruimhartige compensatie voor de Groningers... ...en het aardbevingsbestendig maken van het gebied... ...investeren in kerncentrales en onderzoek naar de bouw van thoriumcentrales... ...en het openhouden van kolencentrales... ...die ook werken als de zon niet schijnt en de wind niet waait.

[1:22:03] zodat Nederlanders hun energierekening weer kunnen betalen, zodat bedrijven weer aan de slag kunnen en zodat Nederland haar welvaart kan behouden.

[1:22:11] Dank u wel.

[1:22:14] Dank.

[1:22:14] Ik kijk, ik zie geen interrupties.

[1:22:17] Ik begrijp van de minister dat zij ongeveer 20 minuten, ruim 20 minuten nodig heeft voor de beantwoording.

[1:22:24] Dus dan stel ik voor dat wij hier om kwart over vier weer bij elkaar komen.

[1:48:22] Goed, ik open hierbij weer de vergadering.

[1:48:26] En ik vraag de minister... Voor de nieuwe leden zeg ik, de minister gaat altijd eerst een indeling geven in zogenaamde blokjes.

[1:48:34] Dus minister...

[1:48:37] Gaat uw gang.

[1:48:38] Ja, voorzitter, daar zal ik mee beginnen.

[1:48:39] Ik begin met alle vragen die gesteld zijn over... Ik wilde zeggen netcongressie, maar daar gaat het hele debat over.

[1:48:47] Excuus.

[1:48:48] Over het flexibeler gebruik van het net.

[1:48:52] Dan over alle vragen die gesteld zijn over het sneller bouwen en de versnellingsaanpak daarop.

[1:48:59] Dan, voorzitter, de vragen die gesteld zijn over opslag.

[1:49:03] Vervolgens het prioriteringskader en alles wat daarmee samenhangt.

[1:49:09] Dan de vragen over het decentrale energiesysteem.

[1:49:14] En tot slot, voorzitter, het bekende mapje Overig of Varia.

[1:49:20] En ik zeg tegen de leden dat we in principe vier interrupties doen.

[1:49:25] En dat zijn dus vier losse vragen, zeg ik tegen de heer Van den Berg.

[1:49:32] Voorzitter, dank u wel.

[1:49:33] En allereerst heel hartelijk welkom aan alle nieuwe Kamerleden, nieuw in deze commissie en ook helemaal nieuw in de Kamer.

[1:49:44] Ik zie uit naar constructieve en goede debatten over de klimaat- en energietransitie, want er zijn genoeg onderwerpen waar goede debatten over te voeren zijn.

[1:49:54] Te beginnen vandaag het vraagstuk van de netcongestie, de drukte op het stroomnet.

[1:50:00] En ik denk dat door elk van de Kamerleden iedereen eigen bewoordingen met eigen voorbeelden is neergezet hoe dit een probleem is wat ons aan alle kanten in de weg zit.

[1:50:14] Het zit de energietransitie in de weg, de klimaat.

[1:50:17] ...aanpak, de economie, de woningbouw, en zo kan ik nog wel even doorgaan... ...en u heeft daar ook allemaal terecht, voorbeelden van genoemd die tekenend zijn... ...en die ons tegelijkertijd, hoe tekenend en pijnlijk ze soms ook zijn... ...ook weer helpen om tot oplossingen te komen... ...en bij het oplossen van die specifieke problemen na te denken... ...hoe kun je hier nu een generieke aanpak van maken.

[1:50:45] Voorzitter, zoals ik zei, ik begin met alle vragen die gaan over het flexibeler gebruiken van het net.

[1:50:52] Want onze energievraag gaat over de komende jaren toenemen, echt flink toenemen.

[1:50:59] Dus we zullen hoe dan ook het energie- en elektriciteitsnetwerk moeten uitbreiden, daarvoor moeten bijbouwen.

[1:51:07] Maar dat zijn echt trajecten van vele jaren.

[1:51:14] En al die bedrijven, die 14.000 bedrijven die nu op de wachtlijst staan, die hebben daar niks aan.

[1:51:20] Die willen veel sneller duidelijkheid of nog veel liever ruimte op het stroomnet.

[1:51:26] Vandaar dat de ruimte die we hebben, die beter, die flexibeler benutten, een ongelooflijk belangrijke lijn is in de aanpak van netcongestie.

[1:51:37] En flexibel gebruik van ons systeem is ook een van de pijlers waar überhaupt ons toekomstig energiesysteem op draait.

[1:51:44] Dus zo heeft het zowel voor de lange als de korte termijn van grote waarde dat we die flexibiliteit in het systeem, in hoe we dat gebruiken, in gaan bouwen.

[1:51:55] En wat we zien, en ik denk dat de berichtgeving, naar aanleiding van het persbericht van ACM van gisteren, dat ook onderstreept, dat er weliswaar in de afgelopen anderhalf, twee jaar veel producten ontwikkeld zijn om dat flexibele gebruik te stimuleren.

[1:52:16] Die liggen op de plank, die liggen klaar, maar die vinden nog onvoldoende hun weg naar bedrijven, groot en klein, die dat...

[1:52:24] die daar eigenlijk om zitten te springen.

[1:52:28] En dat is de reden geweest dat ik samen met de netbeheerders, met de ACM, met het bedrijfsleven, MKB en VNO, de handen ineen heb geslagen.

[1:52:38] En we hebben gezegd, we moeten met aanvullende maatregelen komen om dat flexibele gebruik verder omhoog te krijgen.

[1:52:48] Aan die aanpak werken we nu heel hard en ik hoop, nou, het is eigenlijk niet hoop, dat zeg ik u gewoon toe, dat ik in januari de eerste resultaten daarvan, van die gesprekken en die aanvullende maatregelen, met u ga delen.

[1:53:06] Want, voorzitter, volgens mij zijn het de woorden van de heer De Groot.

[1:53:10] Flexibele opwek en verbruik moeten daadwerkelijk bijdragen aan extra aansluitruimte in congestiegebieden.

[1:53:19] En als flexibiliteit structureel van de grond komt, kunnen netbeheerders het effect daarvan ook meenemen in hun prognoses en scenario's.

[1:53:26] Dat is eigenlijk een vraag die de heer Klos stelde en die ook aansluit op het bericht van de ACM natuurlijk gisteren, die netbeheerders...

[1:53:35] ...moeten goed inzicht krijgen en hebben in wanneer is het nou precies zo druk op het net... ...en wat betekent dat dan ook voor wanneer je die flexibiliteit wilt inbouwen.

[1:53:46] Ik zeg daar wel bij, en dat is ook de reden waarom we in die doorbraak aanpak... ...niet alleen de netbeheerders, niet alleen ACM aan tafel... ...maar ook het bedrijfsleven aan tafel hebben uitgenodigd.

[1:53:56] Het zijn de bedrijven op de wachtlijst, maar het zijn juist ook de bedrijven niet op de wachtlijst die we heel hard nodig hebben in die oplossing.

[1:54:05] Bedrijven die een contract hebben waar mogelijk ruimte in zit, die als zij hun proces flexibeler inrichten, met een flexibel contract gaan werken,

[1:54:14] ...ook ruimtevrij kunnen spelen voor bedrijven op de wachtlijst.

[1:54:19] Dus we hebben elkaar allemaal nodig in een aanpak die vele facetten heeft.

[1:54:28] En ik zei al, in januari stuur ik de Kamer de eerste uitkomsten van die gesprekken.

[1:54:34] En daar blijft het niet bij.

[1:54:37] Dan zal ik natuurlijk de Kamer ook over de voortgang berichten.

[1:54:41] Daar zijn specifieke vragen over gesteld, ook door de heer Kloss zal ik zo nog op ingaan, maar nu vast in algemene zin.

[1:54:46] Ik blijf daar natuurlijk over rapporteren, want ik denk dat het heel goed is om daar met elkaar op basis steeds van de meest recente gegevens en cijfers over te discussiëren en debatteren.

[1:55:00] En eerlijk gezegd denk ik ook niet dat... Het probleem is ook niet zomaar weg.

[1:55:05] Het zal ook nog best wel even erger kunnen worden.

[1:55:08] Daar moeten we ook niet... Daar zal ik ook eerlijk over zijn.

[1:55:12] Maar ook dat moeten we onder ogen zien en dan met elkaar over in...

[1:55:16] Ik zei al, het belang van flex op de langere termijn.

[1:55:21] De heer Klos vroeg, wordt dan flex ook de norm?

[1:55:25] Dat is natuurlijk waar we naartoe werken.

[1:55:29] En de inzichten en ideeën die we dus nu opdoen voor dat oplossen van die wachtrijenproblematiek, die zullen we daar natuurlijk ook bij betrekken.

[1:55:38] Wat niet wegneemt, dat we nu ook al alles op alles zetten om creatief en innovatief te zijn in onze oplossingen, zeg ik ook in de richting van de heer Klos.

[1:55:45] De flex-e-regeling is genoemd, de kennisfunctie bij RVO, maar ook in regio's zie je die zich ontwikkelen.

[1:55:56] Ik noemde al de samenwerking, maar er is ook het samenwerkingsverband van netbeheerders, installateurs en MKB Nederland, waarin direct praktisch toepasbare oplossingen worden gedeeld en verder uitgewerkt.

[1:56:09] Dat wordt ook vanuit het kabinet ondersteund.

[1:56:12] Ik zie een interruptie van de heer Humilet.

[1:56:17] Dank u wel, voorzitter.

[1:56:18] Dank u in ieder geval al voor het ingaan op de flexibilisering.

[1:56:24] Toch ging het even door mijn hoofd heen als het gaat om die gesprekken, doorbraakaanpak, inzicht.

[1:56:31] Dan denk ik altijd, je geeft het ook aan, hoe gaat u dat dan borgen?

[1:56:34] Want uiteindelijk zijn er heel veel gesprekken al geweest.

[1:56:37] Er zijn steeds gesprekken, ook met allerlei organisaties.

[1:56:40] Daarom was het bericht van gisteren, wat mij betreft, wat onthutsend als het gaat om...

[1:56:43] ...dat de netbeheerders weinig inzicht hebben in wanneer hun netten vol zitten.

[1:56:51] Dus mijn vraag zou zijn, voorzitter, hoe de minister dat dan gaat afspreken.

[1:56:57] Hoe ga je dat dan borgen?

[1:56:58] Want het zou jammer zijn als we in januari een brief krijgen... ...waarin staat dat de inzet is om dat te verbeteren.

[1:57:05] Dan zul je toch echt een keer tot het resultaat moeten komen, is mijn beleving.

[1:57:10] De minister.

[1:57:11] Ja, voorzitter, dat ben ik hardgrondig met de heer Jumelet eens.

[1:57:15] Dus inzicht krijgen in en, nou ja, en varianten op die formulering.

[1:57:20] Nee, we willen nu weten, wat gaan we dan precies doen?

[1:57:23] En over hoeveel tijd moet dat de eerste resultaten of de eerste inzichten opleveren?

[1:57:28] Nou, is het niet zo dat we vanaf nul beginnen in de aanpak-netcongress, die de landelijke aanpak-netcongress,

[1:57:35] Er zitten drie lijnen, sneller bouwen, beter benutten en beter inzicht krijgen.

[1:57:41] Want inzicht in wat er speelt, wat er gebeurt, wat de knelpunten zijn, dat is de sleutel naar een heel aantal oplossingen.

[1:57:49] En het is ook de sleutel naar het gesprek dat moet plaatsvinden tussen de rijksoverheid, maar ook provincies, gemeenten, de netbeheerders en tennet.

[1:57:58] Omdat je met dat inzicht...

[1:58:01] in cijfers, in voortgang, in wachtrijen, in wanneer is het nou precies druk op het net, waar zitten die pieken.

[1:58:09] Ja, dat leidt ook tot soms ingewikkelde en ongemakkelijke gesprekken, maar wel de gesprekken die je nodig hebt, zodat je ook goed kan zien wie is er nu verantwoordelijk en aan zet om hier iets te doen.

[1:58:21] Dus ja, ik zeg tegen de heer Jumelet, die brief in januari gaat echt concrete acties bevatten.

[1:58:29] En op de verschillende momenten waarop ik rapporteer over de voortgang... ...zal ik daar natuurlijk ook concreet op ingaan.

[1:58:36] Hoe loopt dat nu en hoe vordert dat?

[1:58:40] Dit roept een vraag op van de heer Klos.

[1:58:42] Dank u wel.

[1:58:43] En ook fijn dat we in januari daar nog meer informatie over gaan krijgen.

[1:58:48] Ik vroeg me af om nu alvast ook een beetje inzicht te krijgen... in waar die creatieve en innovatieve oplossingen zitten.

[1:58:55] Dat voorbeeld wat we eerder over debatteerden in Zeeland... van waar zo'n bestaand bedrijf die u ook noemt... die de minister ook noemt, sorry, voorzitter...

[1:59:03] ...waarbij dan plotseling 61 bedrijven van de wachtrij kunnen komen... ...omdat zo'n bestaande partij heeft besloten om flexibel te gaan.

[1:59:11] Wat komt er nou bij kijken?

[1:59:13] En wat heeft u nodig, misschien van de Kamer of van de ACM... ...om meer netbeheerders tot dat soort afspraken te laten komen?

[1:59:20] Ik kan bijvoorbeeld ook voorstellen dat je dat...

[1:59:22] ...bestuurlijk moet doen, dat je iemand nodig hebt die dat gaat aanjagen... ...dat bedrijven en netbeheerders beter met elkaar in contact komen... ...in plaats van dat we ze willekeurige brieven sturen.

[1:59:31] Of dat we daar meer geld bij doen, dat de financiële grenzen wat worden opgerekt... ...omdat we zien dat de maatschappelijke problemen en de kosten zo hoog zijn... ...dat op de korte termijn we veel meer kunnen doen.

[1:59:42] Dank u wel, voorzitter.

[1:59:45] GESPREKSLEIDER.

[1:59:45] De minister.

[1:59:47] Dank.

[1:59:49] De heer Kloss noemde het in zijn bijdrage de Gordiaanse knoop.

[1:59:55] Ik zat erover na te denken en toen dacht ik, ja, ergens zou je misschien wel willen dat het een knoop was, want al dat draadje zit tenminste aan elkaar.

[2:00:03] Maar in dit vraagstuk zitten heel veel draadjes ook nog niet aan elkaar.

[2:00:06] En, dat was het punt van de heer Jumelet,

[2:00:09] We hebben ook nog niet overal inzicht in, dus het is ook nog eens zoeken naar al die draadjes, waarvan er sommigen in de knoop zitten, in de mist.

[2:00:18] Dus het vormgeven van deze aanpak is ook oefenen, oefenen, oefenen, zeiden wij net tegen elkaar.

[2:00:28] Dus zo'n voorbeeld als in Zeeland, waar de heer Kloss aan refereert,

[2:00:33] Er is ook nog één specifiek voorbeeld van een bedrijf in Zeeland die flexibiliteit in hun productieproces hebben aangebracht en daarmee voor, ik geloof wel, negen of tien bedrijven op de wachtlijst ruimte hebben gecreëerd.

[2:00:46] En je wil eigenlijk heel precies weten, hoe is dat nou gegaan?

[2:00:48] Welke stappen zijn er gezet?

[2:00:49] Waar zijn ze daar ook tegen aangelopen?

[2:00:52] Want daar loop je juridisch tegen van alles aan, praktisch, technisch.

[2:00:55] Nou, we kunnen het allemaal verzinnen.

[2:00:58] En hoe standardiseer je nou dat soort aanpakken?

[2:01:01] Om die zo snel mogelijk op andere plekken in te kunnen zetten.

[2:01:06] Of daar niet het wiel opnieuw te hoeven uitvinden.

[2:01:09] Er zijn verschillende overleggen waar al die partijen aan tafel zitten.

[2:01:19] weet niet of het nu zin heeft om daar nog een overleg of een regisseur of zoiets aan toe te voegen, maar wat... Gisteren toevallig had ik nog zo'n overleg, wat we daar wel heel erg tegen elkaar zeiden.

[2:01:33] Kijk, we zitten nu in deze transitie echt in de fase van realiseren, realisatie, en dat vraagt dus ook heel concreet dit soort casuïstiek op tafel,

[2:01:43] inclusief die inzichten waar we het net over hadden, want dan kan je ook gaan aanwijzen... ja, dit is echt iets wat de provincies moeten doen... of dit is echt iets wat de rijksoverheid moet doen.

[2:01:52] Dus ik geloof heel erg dat het daarin zit.

[2:01:55] Dat betekent dus ook elkaar durven aanspreken, dat ingewikkelde gesprek voeren... en dat zal soms ook betekenen dat wij... ja, dat je ook dingen ter discussie moet durven stellen.

[2:02:06] Dat komt zo ook op die versnellingsaanpak.

[2:02:08] ...die we altijd heel normaal en vanzelfsprekend hebben gevonden... ...in procedures of in inspraak of in beroepsmogelijkheden.

[2:02:15] Maar als we echt willen versnellen of echt iets willen doorbreken... ...ook een keer moeten zeggen... ...ja, die vanzelfsprekendheid zetten we misschien even aan de kant... ...in het belang van een versnelling in deze aanpak.

[2:02:27] De minister vervolgde het ook.

[2:02:29] Voorzitter, dan vroeg de heer Vlag mij naar de FlexE-regeling, of we die gaan opschalen.

[2:02:34] We hebben de huidige subsidieregeling net geëvalueerd.

[2:02:38] Daar is een aantal interessante inzichten uitgekomen waarmee we de openstelling van volgend jaar kunnen verbeteren.

[2:02:46] En we verkennen ook de noodzaak en de wenselijkheid van nog een aantal aanpassingen om eigenlijk ook te kunnen opschalen in het type bedrijven dat er toegang toe heeft.

[2:02:57] En als de heer Vlag ook opschaling in termen van geld bedoelt, er is geld nu voor een nieuwe openstelling, maar niet voor extra bovenop wat er gereserveerd is.

[2:03:07] Maar daar kan een nieuw kabinet natuurlijk altijd andere keuzes maken.

[2:03:12] Voorzitter, dan denk ik dat ik in de richting van de heer De Groot, ook de heer Kops en de heer Klos mijn reactie wel op het bericht van de ACM van gisteren gegeven heb.

[2:03:22] Ik snap die constatering en zeg wel, het zit en in zich bij de netbeheerders en dus ook echt die samenwerking met het bedrijfsleven.

[2:03:32] Dan, voorzitter, het inzicht, daar ben ik ook op ingegaan in de richting van de heer Jumelet.

[2:03:41] Dan de vraag van de heer Vlag over de FGU-regio en dat daar prognoses zijn geactualiseerd en aangescherpt en dat als gevolg daarvan de verwachte netbelasting ook naar beneden is bijgesteld en of ik die aanpak ook voor andere gebieden wil gaan toepassen.

[2:03:58] En ik kan daar alleen maar over zeggen dat die prognoses essentieel zijn en dat ik blij ben met de aanscherpingen die via die FGU-regeling tot stand zijn gekomen en dat ik nu met de partners in het landelijk actieprogramma Netcongressie, het LAN en de partners in die doorbraakaanpak bezig ben om neer te zetten hoe we dat snel ook in die andere gebieden voor elkaar krijgen.

[2:04:26] Voorzitter, dan vroeg... Er is een aantal vragen gesteld over de differentiatie in tarieven, ook om dat flexgebruik te stimuleren.

[2:04:36] We beginnen met een vraag van de heer Kloss.

[2:04:40] Wanneer de Kamer die invoering daarvan kan verwachten?

[2:04:46] Voorzitter, de tijdsafhankelijke tarieven voor partijen op het hoogspanningsnet, die zijn op 1 januari dit jaar ingevoerd.

[2:04:54] Voor kleinverbruikers op het net van de regionale netbeheerders is de planning dat dat nieuwe tijdsgebonden gedifferentieerde tarief in 2028 wordt ingevoerd.

[2:05:05] Ik weet uit een overleg van vorige week of de week daarvoor dat de netbeheerders daar samen met de ACM echt keihard aan werken.

[2:05:16] Voor de grootverbruikers op het net van de regionale netbeheerders, om het even af te maken, voorzitter, is nog niet met zekerheid te zeggen wanneer de tijdsgebonden nettarieven worden geïmplementeerd.

[2:05:29] Ik verwacht dat het codewijzigingsvoorstel begin 26 door de netbeheerders bij de ACM ingediend wordt, die daarna natuurlijk marktpartijen moet consulteren en besluiten.

[2:05:40] Dus dat zal op z'n laatste ook in 2028 van kracht worden.

[2:05:44] Ik zie een interruptie van de heer Pops.

[2:05:46] Ja, voorzitter.

[2:05:47] Kan de minister aangeven hoe dat gedifferentieerde tarief voor kleinverbruikers er ongeveer uit komt te zien in 2028?

[2:05:55] Ja, voorzitter, aan die vormgeving wordt nu hard gewerkt.

[2:05:57] Dat hebben we hier in de Kamer al weleens over gedifferentieerd, of gedifferentieerd, gediscussieerd, want er lag een gedifferentieerd voorstel met, ik geloof wel, 24 of 28 verschillende tarieven, waarvan toen ook een motie is ingediend, ik dacht, door mevrouw Posma van de NEC,

[2:06:14] om dat eenvoudiger te maken.

[2:06:18] Dus met de opmerking dat ik ook vind dat dat tariefsysteem begrijpelijk moet zijn, moet bijdragen aan het doel dat we hebben en ook hanteerbaar voor de mensen die er gebruik van gaan maken, huishoudens ook in dit geval.

[2:06:35] Daarmee zijn de netbeheerders aan de slag gegaan en de contouren daarvan, de basis om dat verder uit te werken, ligt er nu.

[2:06:45] De exacte details, als de heer Kops daar meer over wil weten, wil ik dat uiteraard nagaan en op papier zetten.

[2:06:51] Maar ik ken nu niet alle details.

[2:06:56] Nee, voorzitter, dat begrijp ik.

[2:06:58] Ik hoef nu ook niet alle details, maar de vraag is wel meer, gaan de tarieven dan op piekmomenten omhoog of op dalmomenten omlaag?

[2:07:08] En daarmee bedoel ik, worden die kleinverbruikers beloond als ze hun verbruik verplaatsen of worden ze gestraft als ze dat niet doen?

[2:07:20] Alstublieft, meneer.

[2:07:22] De bedoeling van deze tarieven is natuurlijk om het gebruik te spreiden over de dag.

[2:07:29] En de piekbelasting tussen vijf en negen uur avonds, om een voorbeeld te noemen, om daar de druk vanaf te halen.

[2:07:37] Dus je wil stimuleren dat mensen stroom gebruiken op de rustigere momenten.

[2:07:42] En dat kan je doen door op dat moment de stroom ook wat goedkoper te maken... en hem dus wat duurder te maken als het schaars is.

[2:07:49] Dus ik spreek liever van het stimuleren en het dus ook belonen... als je het gebruikt op de rustigere momenten... dan de woorden die de heer Kops gebruikte.

[2:08:00] Maar heel kort door de bocht, op de dalmomenten gaat dan het tarief omlaag... en in de piekmomenten gaat het tarief omhoog.

[2:08:09] Dus voorzitter, concluderend, dan kan het dus zo zijn dat huishoudens die niet in staat zijn om hun verbruik te verplaatsen, mensen zijn gewoon afhankelijk van apparaten, dus mensen die daar niet toe in staat zijn, hun rekening zien stijgen.

[2:08:26] Dus eigenlijk gewoon gestraft worden, terwijl ze er niets aan kunnen doen.

[2:08:28] Klopt dat dan?

[2:08:31] Voorzitter, ik denk dat wij allemaal, als je gewoon kijkt naar je elektriciteitsverbruik gedurende de dag, dat je met kleine aanpassingen echt al wel een effect kunt bewerkstelligen.

[2:08:48] Waar dit natuurlijk vooral op van toepassing gaat zijn, zijn die huishoudens, die situaties waar een elektrische auto tussen vijf en negen wordt opgeladen en elektrisch gekookt en de warmtepomp op volle toeren draait.

[2:09:05] Dat zijn mensen die ook echt veel gebruik maken van het elektriciteitsnet.

[2:09:09] Dat is op zich goed, want het zijn allemaal maatregelen die de verduurzaming... en die helpen bij die energietransitie.

[2:09:15] En tegelijkertijd vind ik ook dat mensen die dat dus minder doen... dat je op die manier ook in het gebruik de goede prikkels inbouwt.

[2:09:27] Maar ik herhaal ook wat ik aan het begin zei.

[2:09:30] Iedereen kan met kleine aanpassingen echt al wel wat voor elkaar krijgen.

[2:09:36] En alle kleine beetjes, toen alles bij elkaar opgeteld, ook echt wel wat.

[2:09:41] Dat is dan de laatste interruptie.

[2:09:45] Nou ja, voorzitter, dat is eigenlijk wel wat ik precies bedoel, want de minister heeft het over elektrisch koken.

[2:09:50] Nou ja, bij mijn weten doen mensen dat s'avonds en niet s'morgens vroeg.

[2:09:53] Dus ja.

[2:09:54] En als je de warmtepomp aanzet om je huis te verwarmen, ja, dat doe je als je naar je werk zaterdags thuiskomt.

[2:10:01] Dat doe je niet morgens vroeg of middags, als je er niet bent.

[2:10:04] Dus dan gaat het maar door om die mensen, ja, die hebben toch eigenlijk geen mogelijkheid om hun verbruik echt substantieel te verplaatsen.

[2:10:11] En dan is het toch zo dat onderaan de streep, door die hogere tarieven op de piekmomenten, die mensen gewoon meer gaan betalen, terwijl ze er niks aan kunnen doen.

[2:10:21] GESPREKSLEIDER.

[2:10:21] De minister.

[2:10:22] Ja, voorzitter, kijk, de verwachting is... Maar ik ga hier geen tot-achter-de-komma-berekeningen, want daarvoor zei ik al, als de heer Kops meer over de details wil weten, kan ik daar uiteraard in een brief op ingaan.

[2:10:34] Dan moet ik daar ook wat dingen nog voor navragen.

[2:10:37] Maar de verwachting nu is dat mensen die weinig elektriciteit gebruiken, bijvoorbeeld omdat ze geen elektrische auto hebben, bijvoorbeeld wat ik net noemde, dat ze ook minder gaan betalen dan zonder de wijziging die nu voorzien is.

[2:10:49] Los daarvan kijken we natuurlijk altijd naar wat voor flankerend beleid moet je nou voor kwetsbare groepen maken, mochten daar onverhoopt toch rare uitschieters in zitten om daar iets aan te doen.

[2:11:07] Ja, even doorgaand op dit onderwerp.

[2:11:09] Het is natuurlijk de bedoeling dat uiteindelijk heel veel mensen straks een elektrische auto rijden, elektrisch koken enzovoorts.

[2:11:16] Zou het dan niet goed zijn om als je gaat belasten naar piektarief of op piektarieven... ...om dan ook wel te kijken of we niet een soort bodem moeten leggen... ...voor normaal gebruik in het leven?

[2:11:27] Je moet nou eenmaal als je s'avonds uit je werk komt eten... ...en we moeten niet in een situatie terechtkomen dat mensen kiezen van... ...eet ik in de kou of heb ik honger in de warmte?

[2:11:37] Het moet wel mogelijk zijn om gewoon in een verwarmd huis thuis te komen, te eten.

[2:11:41] Dus leg een soort basis erin waar mensen gewoon geen invloed op hebben.

[2:11:45] En als je dan wil gaan belasten op pieken, doe dat dan op beïnvloedbare zaken en momenten.

[2:11:50] Kijk, zo'n soort bodem, ik weet niet of we dat woord gaan gebruiken, maar die zit in het nieuwe systeem.

[2:11:59] We gebruiken nu ook allemaal, en daar betalen we nu voor, wat je wil met die tarieven, is kijken of je het gebruik wat kan verschuiven over de dag, van piek naar dalmomenten.

[2:12:11] Maar zoals ik net ook zei in de richting van de heer Kops, de verwachting is echt dat mensen die minder elektriciteit gebruiken in het nieuwe systeem ook minder gaan betalen dan zij nu doen.

[2:12:24] En zo'n bodem of zo'n basis wordt rekening mee gehouden in het nieuwe systeem.

[2:12:30] En nogmaals, het verdamkerend beleid zullen we natuurlijk ook oog voor hebben.

[2:12:37] De minister vervolgt haar betoog.

[2:12:40] Ja, dan, voorzitter, een vraag van de heer De Groot.

[2:12:45] Hoe wij zorgen dat de flexproducten voor kleinverbruikers al voor de invoering van nieuwe nettarieven in 2028 toegankelijk worden voor particuliere mkb'ers en energiegemeenschappen.

[2:12:59] Ik zei net al, we moeten toe naar een situatie waarin kleinverbruikers slim en flexibel gebruik maken van het net.

[2:13:05] Daarom schalen we die oplossingen op en passen we ze toe samen met de netbeheerders.

[2:13:11] Zo wordt bijvoorbeeld netbewust laden versneld uitgerold in regio's door heel Nederland, al vanaf deze winter.

[2:13:19] We ontwikkelen samen met netbeheerders en energieleveranciers nieuwe flex marktproposities, zodat huishoudens, mkbr's en de energiegemeenschappen kunnen deelnemen en meeprofiteren van het flexibele energiesysteem.

[2:13:32] Daar lopen al verschillende pilots voor... ...en die worden komend jaar ook verder opgeschaald.

[2:13:38] En verder maken we in 2026 afspraken met fabrikanten... ...over waar nou slimme apparatexclusie aan moeten voldoen... ...zodat laadpalen, batterijen, maar ook warmtepompen... ...en andere apparaten flexibel en veilig worden ingezet.

[2:13:53] Dat is natuurlijk een randvoorwaarde... ...om de flexmarkt voor klein verbruik ook echt te ontwikkelen.

[2:13:59] Dan de heer Vlag.

[2:14:02] Kan er een korting komen op de nettarieven of voorrang bij beperkte aansluitingsaanvragen voor bedrijven die meewerken aan flexibilisering van hun stroomgebruik?

[2:14:11] Voorzitter, ik zeg tegen de heer Vlag dat is al het geval.

[2:14:14] Bedrijven die een van de nieuwe flexibele transportovereenkomsten afsluiten, die krijgen al een korting op hun nettarieven.

[2:14:23] En deze partijen kunnen met contractvormen ook op de wachtrijen geholpen worden.

[2:14:30] En daarnaast geeft de prioriteringskade voorrang aan de zogenaamde congressieverzachters op andere partijen in de wachtrijen.

[2:14:37] Ik ga zometeen nog nader in op het prioriteringskader, maar dit even naar aanleiding van de vraag van de heer Vlag.

[2:14:45] Ik zie een interruptie van de heer Van den Berg.

[2:14:48] Ja, ik heb een vraag voor de minister.

[2:14:51] Ik zit nog even na te denken over hoe dat in de praktijk dan gaat uitpakken als we die netwerken flexibiliseren en vooral die tarieven even in elkaar zetten.

[2:15:00] Stel nou dat we bijvoorbeeld thuisbatterijen hebben, wat natuurlijk steeds vaker het geval is,

[2:15:05] Ik kan me later natuurlijk nog wel inlezen, maar ik vraag mij af hoe dat nou zit.

[2:15:09] Als je natuurlijk enerzijds de onbalansmarkt hebt, anderzijds heb je de verbentiemarkt, anderzijds heb je de congestiemarkt.

[2:15:16] Ja, het kan natuurlijk op zo'n piekmoment, zo'n tijdsvenster, best wel goed zijn voor het netwerk om juist wel te gaan laden.

[2:15:24] En die thuisbatterijen kunnen wel maar 13 kilowatt laden, bijvoorbeeld.

[2:15:29] ...zou dat elkaar niet kunnen tegenwerken?

[2:15:31] Ik begrijp dat het een technische vraag is, dus als u er later op wilt terugkomen... ...al de begrip voor, maar ik ben toch wel benieuwd of die facetten... ...of daar wel volledig rekening mee wordt gehouden.

[2:15:41] Ja, voorzitter.

[2:15:42] Wat ik even lastig vind, is dat... Ik schetste de hoofdlijnen van de differentiatietarieven, kleinverbruikers, zoals daar nu aan gewerkt wordt, met als doel om dat in 2028 in te gaan.

[2:15:54] En er komen nu allerlei technische vragen in dat model, die ik op zich terechtvind, en waar ik ook heel graag een debat over voer, maar dan moeten we ook echt daar een debat over... Dan zal ik ook de benodigde informatie daarvoor delen met de Kamer, terwijl we nog werken aan dat model.

[2:16:11] Wat niet wegneemt, dat wat de heer Van den Berg zegt, voorzitter, heel terecht is.

[2:16:14] Kijk, we bouwen een heel nieuw energiesysteem, wat... Het was heel centraal gericht, wordt nu veel decentraler.

[2:16:22] Er komt veel meer flexibiliteit in, waar batterijen ook een rol in gaan spelen.

[2:16:27] Die wil je op zo'n manier inzetten dat ze de netcongressie niet verergeren.

[2:16:32] Wat nu nog helaas soms wel het geval is.

[2:16:37] Dus dat is dat hele...

[2:16:39] Het hele maken van het nieuwe energiesysteem... ...en tegelijkertijd het oplossen van de netcongesti... ...is schakelen eigenlijk op een heleboel borden... ...en het bij elkaar brengen van heel veel technieken... ...die ook nog in ontwikkeling zijn, waar ook nog niet al onze modellen... ...of het nou tarieven zijn of wetgeving of vergunningsprocedures... ...helemaal op zijn aangepast.

[2:16:58] Dus dit zeg ik in algemene zin tegen de heer Van den Berge.

[2:17:02] En natuurlijk kijken we naar die verschillende aspecten.

[2:17:05] Helemaal inzoomen nu op dat voorstel.

[2:17:07] Ja, dan komen we echt in de krochten, zeg ik met alle respect voor die krochten, maar van een model waarvan ik ook nu niet, en zover zijn we ook nog niet in de uitwerking, alle details exact ken.

[2:17:20] Maar zodra daar meer over bekend is, ik dat vanzelfsprekend zal delen.

[2:17:27] Ik merk op dat we in het eerste blokje zitten en dat de leden zin hebben in het debat, maar dat we ook ruim in de tijd zitten.

[2:17:38] Dus ik ga nu alvast de vooraankondiging doen dat ik best meer interrupties toe ga laten, dus dat ik wel naar zes wil.

[2:17:45] De heer Jumlet.

[2:17:49] Het gaat heel goed, voorzitter.

[2:17:52] Ik zat even te twijfelen of ik inderdaad een interruptie wilde maken, maar ik doe het toch, omdat het net al heel ging, huiselijk over wanneer je de inductiekookplaat aanzet en de auto oplaadt.

[2:18:04] Ik sprak deze week al met de Vereniging Eigen Huis en er is een uitkomst of een uitvloedse daarvan, namelijk hoe kun je het inzichtelijk houden om ook draagvlak te houden voor de hele energietransitie.

[2:18:17] En daar bleek in dat gesprek al heel snel dat mensen toch heel veel moeite hebben... ...om de rekening te kunnen lezen.

[2:18:22] Nou, als we ook nog eens een keer gaan differentiëren... ...als we met elkaar allerlei zaken ook nog een keer gaan toevoegen... ...wat op zich heel goed is, want dat consulteren we met elkaar... ...dan zou ik heel erg de aandacht ook willen vragen voor... ...hoe hou je dat ook inzichtelijk voor mensen?

[2:18:35] Ik begon er zelf in een bijdrage ook over inzicht... ...ook voor juist mensen zelf in, zeg maar even toch, hun situatie thuis.

[2:18:42] Ik zou er aandacht voor willen vragen om daar vooral ook voor aandacht te hebben, ook bij de netbeheerders en ook, zeg maar, al diegenen die ook aan tafel zitten, om vooral dat draagvlak ook te houden.

[2:18:53] Het lezen van de rekening, wie kan dat nog, voorzitter.

[2:18:56] Ja, voorzitter, dat deel ik volledig.

[2:18:58] Vandaar dat één van de uitgangspunten die, mede na aanleiding van het debat in de Kamer, ingediende motie, wij ook hebben meegegeven.

[2:19:07] Zorg nou voor begrijpelijkheid en inzicht, want je wil ook snappen wat er op die rekening staat, zodat je ook weet waar moet ik mijn gedrag dan aanpassen om die rekening omlaag te krijgen.

[2:19:20] Voorzitter, dan ga ik verder met een vraag van de heer Vlag over de energy hubs die kansen bieden, maar dat... Even kijken, er ook een concreet knelpunt... O, de heer Vlag is weer even verdwenen.

[2:19:37] Maar ik ga hem toch beantwoorden.

[2:19:39] Dat er weinig ruimte geboden wordt voor aansluiting van bedrijven op gesloten distributiesystemen met energieopwekking of voor het rechtstreeks koppelen van een windturbine aan het verdeelstation van een bedrijventerrein.

[2:19:49] En hoe dit nou zich verhoudt tot die decentralisering.

[2:19:54] Ik ben het erg eens met de heer Vlag dat we die energy hubs hard nodig hebben en dat ze kansen bieden om dat net slimmer te benutten.

[2:20:04] Het lastige is dat Europese kaders ook beperkingen stellen om derde partijen aan te sluiten op dat gesloten distributiesysteem.

[2:20:11] En ik ben op dit moment in gesprek met de mede-overheden, de netbeheerders en de ACM om te kijken hoe we dat aantal energy hubs kunnen opschalen en het type knelpunten, zoals ook door de heer Vlag geschetst, hoe we dat kunnen oplossen.

[2:20:27] En dat moet daar onderdeel van zijn, want dat opschalen heeft anders ook niet zo heel veel zin.

[2:20:32] En ik zal in januari de Kamer informeren over het resultaat van die gesprekken en hoe we hiermee omgaan.

[2:20:42] Dan even kijken.

[2:20:48] Deze vraag heb ik beantwoord.

[2:20:51] Voorzitter, het is eigenlijk nog een vraag van de heer Van den Berg over de netwerktarieven.

[2:21:05] En die gaan oplopen in de komende jaren, zoals de heer Van den Berg terecht noemde, en hoe we daarmee omgaan.

[2:21:17] Dit vraagstuk is in een uitgebreid IBO, een interdepartementaal beleidsonderzoek, de afgelopen jaren onder de loep genomen.

[2:21:26] En er is een aantal voorstellen gedaan over hoe je nou met die kosten kan omgaan.

[2:21:31] Een van de voorstellen daarin, dat hebben we ook uitgebreid onderzocht, is... Zou je die rekening nou over een langere periode uit kunnen smeren, de zogenaamde amortisatievariant?

[2:21:42] Helaas heeft weer nader onderzoek, nadat IBO uitgewezen, dat dat toch niet de oplossing is voor dit moment.

[2:21:48] Daarmee is het probleem niet weg.

[2:21:50] Dus ten behoeve van de formatie heb ik gevraagd om een aantal alternatieve oplossingen hiervoor in kaart te brengen.

[2:22:00] Maar ik zeg er wel bij, die gaan wel gepaard met vrij hoge kosten.

[2:22:04] Dus dat is echt een weging aan een volgend kabinet.

[2:22:08] Tegelijkertijd blijven we doorwerken aan dat flexibele gebruik, flexibeler gebruik van het energienet.

[2:22:16] Gerichte ondersteuning ook erbij, omdat dat ook voor iedereen voordelen kan opleveren.

[2:22:24] Voorzitter, dan kom ik bij het tweede blokje en dat is ook een lijn uit het actieprogramma Netcongesti.

[2:22:35] Voordat de minister doorgaat, zie ik nog een interruptie van de heer Van den Berge.

[2:22:39] Doe hem toch hier.

[2:22:39] Ja, dank u wel.

[2:22:41] Wat ik toch wel even probeer te begrijpen is, kijk, de netwerktarieven, die komen natuurlijk voort uit de netbeheerders.

[2:22:47] Enerzijds Liander en dan bijvoorbeeld weer Tennet.

[2:22:49] In het geval van Tennet, dus een 100 procent staatsdeelneming,

[2:22:53] En die financieert zijn uitbreidingen dan weer met leningen die ze op de markt betrekken, door middel van de staatsgarantie.

[2:23:00] Dus hoe zouden we het nou eigenlijk kunnen dempen?

[2:23:02] Dat is wel een vraag die ik wil meegeven, want het blijft natuurlijk een bedrijf die zijn tarieven doorbelast aan de markt.

[2:23:08] Dus als wij daar iets aan zouden willen doen als overheid, dan wil ik eigenlijk de vraag opgooien.

[2:23:13] ...moeten wij dan niet weer verder in Tennet gaan roeren... ...om het dan weer meer naar ons toe te kunnen trekken.

[2:23:19] Dat betekent natuurlijk wel dat dan de kosten van Tennet... ...weer op de begroting terechtkomen waar ze dat nu niet zitten.

[2:23:27] GESPREKSLEIDERAAR.

[2:23:28] De minister.

[2:23:28] Kijk, voorzitter, ik ben het met de heer Van den Berg eens dat de hoogte van de elektriciteitskosten in Nederland op dit moment op verschillende sectoren een probleem veroorzaakt.

[2:23:42] De heer Van den Berg stelde mij ook nog een vraag over de energieintensieve industrie hier in Nederland.

[2:23:47] Daar zou ik dan zo direct in het verlengde hiervan op ingaan, omdat ik denk dat dat een van de elementen is die op dit moment

[2:23:54] Het maakt dat onze industrie het zwaar heeft.

[2:24:00] We zien dat die nettarieven in de komende jaren verder gaan stijgen door de investeringen die Tennet de komende jaren doet.

[2:24:06] Want dat is hoe we het systeem georganiseerd hebben.

[2:24:09] Tennet doet die investeringen en berekent die kosten door in de nettarieven die wij allemaal, huishoudens, maar ook bedrijven, betalen.

[2:24:18] Dus we kijken naar manieren, hoe kan je die stijging van die nettarieven afvlakken om dat totaal van die elektriciteitskosten onder controle te houden.

[2:24:28] Ik noemde net al één variant die we daarvoor bekeken hebben.

[2:24:31] Een andere variant is een subsidie.

[2:24:35] Maar... Dit gaat wel over grote bedragen.

[2:24:41] Het is echt een afweging of je... A, of je daar geld op die manier vrij voor wil maken.

[2:24:47] Hoe doe je dat in de tijd?

[2:24:50] Hoe financier je dat?

[2:24:52] Door ergens te bezuinigen?

[2:24:53] Door ergens lasten te verhogen?

[2:24:56] Er zijn allerlei varianten op denkbaar.

[2:24:58] Maar dit is echt een groot vraagstuk waar dit demissionaire kabinet geen besluit meer over kan nemen.

[2:25:05] Maar ik zie het wel als mijn verantwoordelijkheid om een aantal opties neer te leggen waaruit gekozen kan worden als je iets aan dit vraagstuk wil doen.

[2:25:15] Nogmaals, de heer Van den Berg vroeg mij ook hoe voorkom je nou dat die industrie uit Nederland vertrekt.

[2:25:21] De elementen zijn kijken naar de energiekosten en hoe je die in toom kan houden zodat je een concurrentiepositie overeind houdt, wat overigens door meer dan alleen de energiekosten wordt bepaald.

[2:25:37] ...zeker in die energieintensieve industrie... ...zeker de chemie- en de staalsectorgezondheid, voorzitter.

[2:25:44] Die sectoren staan ook onder druk door bijvoorbeeld dumping... ...van goedkope chemische producten, goedkoop staal... ...uit bijvoorbeeld China.

[2:25:53] En je zult een heel aantal andere randvoorwaarden op orde moeten brengen... ...voor die industrie om hier in Nederland te kunnen verduurzamen.

[2:26:01] Moet de CCS op orde krijgen, de netcongressie natuurlijk... ...de elektriciteitskosten.

[2:26:06] We hadden een probleem met de raffinageroute voor de inzet van waterstof.

[2:26:10] Dat is gelukkig nu opgelost, maar dat moet wel allemaal nu zijn beslag gaan krijgen.

[2:26:16] Dus dat, voorzitter, dan heb ik daarmee ook die vraag van de heer Van den Berg beantwoord.

[2:26:21] En kom ik bij het sneller bouwen.

[2:26:24] Want ik denk ook dat ieder van u daar terecht opmerkingen over heeft gemaakt.

[2:26:33] Voor die verzwaring van het net, voor die uitbreiding van het net, voor het bouwen van die hoogspannenstations, zullen de procedures sneller moeten, zal de doorlooptijd van die projecten sneller moeten.

[2:26:43] En in april van dit jaar heeft het kabinet daarvoor een maatregelenpakket aangekondigd.

[2:26:52] En daarin zit een aantal aanpassingen van wet- en regelgeving om die procedures te versnellen.

[2:27:01] Maar ook afspraken met Tennet om bijvoorbeeld een aantal dingen in hun werkwijze aan te passen.

[2:27:06] Dus zij gaan nu bepaalde werkzaamheden in plaats van na elkaar parallel uitvoeren.

[2:27:11] En we hebben een gebiedsfonds ingericht waarmee we heel gericht in gebieden waar dit soort grote energieprojecten plaatsvinden ook wat geld beschikbaar hebben om de negatieve effecten, de overlast die mensen ervaren, te kunnen mitigeren.

[2:27:29] Even precies in te gaan op die maatregelen, want daar werd naar gevraagd.

[2:27:32] De eerste maatregel wordt op 1 januari de eerste versnellingsmaatregel.

[2:27:36] ...wordt op 1 januari 2026 van kracht.

[2:27:40] En dat is de zogenaamde gedoogplicht van rechtswegen in de ontwerpfase.

[2:27:46] En dat betekent dat tennet in die ontwerpfase, dus nog niet als er gebouwd wordt... ...maar als gewoon gekeken moet worden waar zou dit...

[2:27:54] ...om daar onderzoek voor te doen... ...en dat dat niet kan worden tegengehouden met lange procedures.

[2:28:09] En dit kan een versnelling tot anderhalf jaar opleveren.

[2:28:13] Een andere maatregel die we genomen hebben... ...is de procedurele versnelling elektriciteitsprojecten... ...en dat ziet op de versnelling van elektriciteitsprojecten...

[2:28:21] ...het beroep in eerste instantie bij de Raad van State.

[2:28:26] Daar heb ik een ANVB voorgehangen bij beide Kamers.

[2:28:29] Die voorhangprocedure is net afgerond.

[2:28:32] Ik heb de ANVB nu ingediend bij de Raad van State... ...en zodra die terugkomt, kan deze van kracht worden.

[2:28:38] Maar, zeg ik daar wel bij... ...hij hangt onder de wet regie op de volkshuisvesting... ...en die wet moet natuurlijk nog wel aangenomen worden in de Eerste Kamer.

[2:28:47] Dan kom ik op een vraag van mevrouw Van Oosterhout.

[2:28:50] Die zei, ja, wil de minister niet eigenlijk één versnellingswet maken... ...met al die maatregelen die in die brief van april geschetst zijn?

[2:29:00] En, voorzitter, dan... Ik had eigenlijk datzelfde idee.

[2:29:05] Dus zo startte ik aan dat versnellingspakket in april.

[2:29:10] Maar zo'n versnellingswet maken, en met alle stappen die je daarvoor moet doorlopen, internetconsultatie, Raad van State, et cetera, kan wel twee jaar duren voordat de wet klaar is en ook in de Kamer ligt.

[2:29:25] Dus we hebben gekozen voor een aanpak dat we zoeken naar wat zijn nou lopende trajecten, wetstrajecten, waar je dit soort versnellingsmaatregelen in kan ophangen, zodat je ze zo snel als mogelijk van kracht laat zijn.

[2:29:37] En die gedoogplicht hebben we bijvoorbeeld onder de verzamelwet KGG kunnen regelen.

[2:29:43] En die ANVB die ik net noemde, dus onder de wet regie op de volkshuisvesting.

[2:29:47] Tegelijk loopt er ook een aanpassing van de omgevingswet.

[2:29:51] En onder die aanpassing zal ook nog een aantal versnellingsmaatregelen worden ingediend.

[2:30:00] Dan de heer De Groot.

[2:30:06] Hij vraagt of er voldoende personeel is bij provincies en gemeenten en of er voldoende capaciteiten zijn.

[2:30:13] Gaat de Vliegende Brigade daar ook bij helpen?

[2:30:16] En het eerlijke antwoord is, er is nu niet bij alle gemeenten en provincies voldoende juridische capaciteit en kennis aanwezig.

[2:30:23] Daarom heeft dit kabinet 22,5 miljoen euro, om precies te zijn, vrijgemaakt voor de uitbreiding van de expertpool voor de energieinfrastructuur.

[2:30:34] Die noemen we ook wel de Vliegende Brigade.

[2:30:38] Zodat daar meer kennis en expertise aan toegevoegd kan worden.

[2:30:43] En die pool is dus ook echt gericht

[2:30:45] ...om gemeenten en provincies bij specifieke projecten te helpen.

[2:30:49] En dat doen we nu bijvoorbeeld bij het station Utrecht Noord.

[2:30:52] Daar is een onafhankelijke begeleider uit die pool ingezet.

[2:30:58] Dan, voorzitter, de heer Vlag... ...over het stikstofprobleem.

[2:31:05] Hoe raakt dat nou ook de snelheid van het uitvoeren van energie?

[2:31:11] We hebben na aanleiding van de motie-vlag een aantal varianten of opties bekeken.

[2:31:24] Ook de algehele vrijstelling is juridisch te kwetsbaar.

[2:31:28] Hoezeer ik ook begrijp en ook de redenering erachter kan volgen, ja, uiteindelijk zijn het natuurlijk stikstofreducerende projecten die je doet, maar het risico is gewoon te groot voor een algehele vrijstelling, dus dat kunnen we niet doen.

[2:31:44] En ik zal begin van het jaar een update geven over het stikstofprogramma dat wij nu maken en opzetten om wel in energieprojecten de tempo te houden.

[2:31:57] Dan vroeg de heer Vlagg mij ook naar de implementatie van Red III.

[2:32:03] En voorzitter, dat wetsvoorstel komt op hele korte termijn naar de Kamer.

[2:32:09] Ik heb het terug van de Raad van State.

[2:32:12] Dus het moet nog formeel door de ministerraad en dan stuur ik het aan de Kamer.

[2:32:17] Dit roept een vraag op van de heer Vlagg.

[2:32:20] Ja, voorzitter, dank u wel.

[2:32:21] Dat is goed dat we die wet tegemoet kunnen zien.

[2:32:23] Daaraan gekoppeld was mijn vraag natuurlijk van... ...ja, die R3, die gaat niet alleen over soepele vergunningverlening... ...voor die hernieuwbare energieprojecten zelf... ...maar ook voor de fase van aanleggen van die infra.

[2:32:34] Welke mogelijkheden ziet de minister daarin... ...om op die manier versnelling te bewerkstelligen?

[2:32:44] Ja, dat zijn die versnellingsgebieden, denk ik, waar de heer Vlag, voorzitter, aan refereert.

[2:32:49] En daar hebben we naar gekeken, maar de mogelijkheden daarvoor in Nederland zijn waarschijnlijk beperkt, omdat wij via meer procedures al veel versnellingen aanbrengen.

[2:33:05] Maar daar waar natuurlijk nog kansen zijn, zullen we die niet onbenut laten.

[2:33:09] Maar de inschatting dat daar echt nog een versnelling uitkomt, is beperkt.

[2:33:15] Voorzitter, dan vroeg de heer Vermeer naar de projectaanpak met Tennet en de 26 projecten die wij geselecteerd hebben in de aprilbrief.

[2:33:30] Ik zie de heer Vermeer verbaasd kijken.

[2:33:33] Dan is dat niet zo.

[2:33:36] Dus dan kan ik daar desgevraagd altijd nog op ingaan, maar laat ik het nu even zitten.

[2:33:41] Maar kom ik wel bij de vraag van de heer Klos over de concrete resultaatsdoelen en de doorlooptijdverkorting voor de wachtrijen, maar ook de versnellingen van die projecten.

[2:33:55] Ik heb net wat gezegd over wat die verschillende maatregelen kunnen doen.

[2:33:59] En het is niet zo dat je ze altijd maar zomaar kan optellen en dat je dan per project dat het een simpele rekensom is, omdat er ook veel andere factoren meespelen.

[2:34:11] Maar de realisatie van de energie-infrastructuur en de stand van zaken daarover, daar zal ik de Kamer ook op korte termijn over informeren en dan stuur ik het projectenboek

[2:34:22] Daar komt dan een status in van alle nationale projecten.

[2:34:30] En wat ik doe is, en dat heb ik gisteren ook besproken met de netbeheerders,

[2:34:39] over een monitoring, omdat we willen gewoon goed inzicht krijgen in de stand van die nationale projecten, maar ook het effect van die versnellingsmaatregelen.

[2:34:52] Want we hebben net het investeringsplan natuurlijk van Tennet gekregen.

[2:34:55] Ik weet niet hoe het bij u was, voorzitter, toen u het las, maar ik was verrast toen ik die grote vertraging daarin las.

[2:35:05] Want op een investeringsprogramma wat nog geen twee jaar geleden een ander beeld liet zien.

[2:35:12] Dus we hebben met elkaar afgesproken, dat moet.

[2:35:14] Daar wil je gewoon meer, vaker, frequenter inzicht in.

[2:35:18] ...ook heel precies in wat zijn dan die knelpunten... ...zodat je daar sneller op kan sturen en dus ook een beeld krijgt... ...wat doen nou die versnellingsmaatregelen op die verschillende projecten.

[2:35:29] Die monitor... De bedoeling is dat dat in het tweede kwartaal van 26 klaar is... ...en dat dat dan twee keer per jaar wordt bijgewerkt... ...en ik dus ook de Kamer twee keer per jaar, dat is dus ongeveer halfjaarlijks... ...zal updaten over de stand van zaken en u dus ook inzicht krijgt in het effect.

[2:35:50] Dan vroeg de heer Jumelet naar een van die projecten die in dat investeringsplan vertraging oploopt en dat is het station Veenoord-Boerdijk.

[2:36:04] En hoe dat nou kan?

[2:36:05] Omdat de vergunningen allemaal verleend zijn en er hier nu toch een drie tot vijf jaar vertraging uitkomt.

[2:36:13] Dit is zo'n voorbeeld waar die verbazing bij mij ook in zat.

[2:36:20] En ik denk dat hier... Ja, hoe zal ik... Er liep een raad van statenprocedure.

[2:36:30] En de verwachting was bij Tennet dat dat even zou duren.

[2:36:34] En dat ging ineens heel snel.

[2:36:35] Maar toen waren teams die eigenlijk bezig waren met dit specifieke project al op iets anders ingezet.

[2:36:42] Dus capaciteit was al verschoven naar een ander project.

[2:36:46] Met als gevolg dat dit project weer even moest wachten.

[2:36:49] Frustrerend.

[2:36:50] Ik zeg dit niet om het goed te praten, maar om te verklaren waar dit vandaan komt.

[2:36:58] En heel praktisch, tijdens het bouwrijdmaken van de gronden waren er aanvullende bodemonderzoeken nodig.

[2:37:05] Maar dit dan bij elkaar opgeteld, plus een conservatievere raming of planning in dat investeringsprogramma, zorgt voor die nu geschatte vertraging.

[2:37:16] Ik leg me persoonlijk niet neer bij die vertraging die nu geschat is, dus zal alles op alles zetten.

[2:37:21] binnen wat ik kan doen om die vertraging te beperken.

[2:37:27] Omdat ik het echt vind, en dat klonk ook wel door in de woorden van de heer Jumelet, ja, dit is een vergunning die is afgegeven, dus hier zit het niet in trage vergunningsprocedures.

[2:37:36] Dus die vergunning kan gewoon gematerialiseerd worden.

[2:37:39] Nou, laten we dat dan ook zo snel als mogelijk doen.

[2:37:45] En de toetsing van het investeringsplan ligt bij de ACM, dus dat kan ik niet betrekken in de toetsing.

[2:37:52] Dank u wel, voorzitter.

[2:37:55] Fijn dat de minister ook op deze manier reageert, want we spreken hier met elkaar over versnellen.

[2:38:02] Het ligt hier dus niet deze specifieke casus aan de desprevende gemeente of provincie.

[2:38:09] Het gaat echt over het bestemmingsplan al in 2020.

[2:38:12] ...agustus 2023 onherroepelijk, grondwerkzaamheden zijn afgerond... ...de bouwwegen zijn aangelegd, de vergunningen voor het bouwen zijn verleend.

[2:38:18] En als we dan hier met elkaar spreken over versnellen... ...ja, dan moeten we, denk ik, echt vinger aan de pols houden... ...juist ook op dit soort punten, namelijk... ...dan gaat het zelfs dus sneller dan we verwachten... ...en dan zitten we toch nog in de vertraging.

[2:38:30] Dus ik hoor uw woorden daar ook over en de waardering daarvoor... ...om op die manier ook te reageren.

[2:38:36] En tegelijkertijd krijg ik ook signalen uit die regio...

[2:38:41] Je had ook schade opleverd, namelijk.

[2:38:43] Er zijn verwachtingen geweest.

[2:38:44] Er zijn natuurlijk ook bedrijven nu op slot, kunnen niet aangesloten... Dus de schade waar we met elkaar over spreken, van 10 tot 40 miljard, dan heb je alles geregeld en dan gebeurt het toch.

[2:38:55] En daarom die scherpte er ook in.

[2:38:56] Om dit op deze manier toch te vragen, laten we elkaar dan ook daar scherp op houden.

[2:39:01] Maar ik ben ook benieuwd, in ieder geval, u zegt ook zelf, voorzitter,

[2:39:04] De minister zegt ook zelf, ik ga er ook nog niet bij neerleggen.

[2:39:07] Dus ik ben benieuwd wat dat dan betekent, maar dat zullen we vast ook horen.

[2:39:13] Dank u wel.

[2:39:13] JOURNALISTE 1 Ja, voorzitter.

[2:39:14] In dat investeringsplan is, als ik het goed zeg, uit mijn hoofd bij, ongeveer 60 procent van de projecten vertraging aangekondigd.

[2:39:24] Van in sommige gevallen echt een fors aantal jaren.

[2:39:28] In het investeringsplan...

[2:39:30] ...zijn niet de versnellingsmaatregelen meegenomen... ...waarvan ik er net twee in de richting van de heer Ploss en de vrouw van Oosterhout noemde.

[2:39:40] Dus vandaar dat ik zei, ik leg me er niet bij neer.

[2:39:42] En dat zal misschien... De voorbeelden van de versnelling die ik noemde... ...zullen misschien voor dit specifieke project geen oplossing zijn... ...voor anderen in het investeringsproject.

[2:39:51] Maar dat neemt niet weg dat we ook nog langs andere mogelijkheden, richtingen, alles op alles moeten blijven zetten om die vertragingen zoveel mogelijk te beperken.

[2:40:06] Dus die toezegging doe ik echt aan de heer Jumelet.

[2:40:09] En datzelfde geldt, dit is een groot project, maar letterlijk een kleiner project in Waddingsveen met de tiny houses waar de heer Grimwis naar verwees.

[2:40:21] Ook frustrerend.

[2:40:22] November 24 zou het klaar zijn, het is nu november 25, bijna december 25 en het is nog steeds wachten.

[2:40:30] Dat hangt in dit specifieke geval ook samen met materialen die niet op tijd beschikbaar zijn.

[2:40:38] Maar ook dat is onderdeel van de problematiek die alles bij elkaar daartoe leidt.

[2:40:44] Dat in dit geval kleine huisjes niet opgeleverd worden of geen aansluiting hebben.

[2:40:49] Dus ook hier zijn we met netbeheerders en gemeentes samen bezig.

[2:40:56] Wat gebeurt hier nu?

[2:40:57] Wat is hier nu exact de problematiek?

[2:41:00] Want dit moeten we heel precies weten om voor woningbouwplannen die er liggen en de uitbreiding van het net die gepland is, om dat veel beter op elkaar af te kunnen stemmen.

[2:41:11] Dit is onderdeel van die mist waar ik het over had, waarin we dit vraagstuk op moeten lossen.

[2:41:20] Dan vroeg de heer Klos, waarom kiest de minister er niet voor om het bevoegd gezag standaard bij het Rijk te beleggen?

[2:41:28] We hebben in die versnellingsaanpak in april gezegd, we gaan kijken of bij die

[2:41:35] ...26 meest prioritaire projecten... ...die de eerste verlichting in die netcongressie moeten gaan geven.

[2:41:44] Waar kun je het bevoegd gezag nou het beste neerleggen?

[2:41:47] En als dat nu ergens ligt... ...waar het effectiever is om het ergens anders neer te leggen, dan doen we dat.

[2:41:52] Maar het is niet zo dat het Rijk altijd de beste of de snelste... ...actor is of bevoegt gezag om het bij neer te leggen.

[2:42:02] Dus het vraagt steeds goed een weging.

[2:42:05] Moet je dit echt naar het Rijk opschalen?

[2:42:06] Ook bij het Rijk is de capaciteit natuurlijk niet oneindig.

[2:42:09] Maar daar waar het helpt en waar het nodig is, doen we dat echt.

[2:42:13] En soms helpt het ook al alleen om dit gesprek te voeren en dat de gemeente zegt, oh, wacht... Of dat we met elkaar zeggen, nee, het is toch echt het beste om dit bij de gemeente of de provincie te laten.

[2:42:23] Maar elkaar dan wel te helpen bij de lastige keuzes en vraagstukken waar je voor komt te staan.

[2:42:29] Want in dit soort grote projecten moet je gewoon ook besluiten nemen die door de omgeving niet altijd met gejuich worden ontvangen, ook al begrijpen mensen het belang ervan.

[2:42:42] De heer Klos.

[2:42:43] Ja, voorzitter, dank u wel.

[2:42:45] Ik vroeg het ook omdat er volgens mij een verschil van inzicht bestaat tussen ministerie en netbeheerders misschien over bij hoeveel van die projecten dat dan zo zou moeten zijn dat je die centrale regie neemt en dat dat dus ook dienstig is aan de doorlooptijdverkorting.

[2:42:58] Dus ik vraag me af of de minister kan toeliggen... ...welk afwegingskader daar dan precies bij ligt... ...om dat maar bij 26 projecten te doen... ...en niet bij eigenlijk honderd projecten die dat misschien wel behoeven.

[2:43:09] Wanneer doe je dat wel en wanneer niet?

[2:43:17] Ja, kijk, er zijn een paar elementen gewoon in het afwegenskader.

[2:43:21] Een van hen is als iets provincieoverstijgend is, zoals bijvoorbeeld het hoogspanningsproject bij Wijchen, dan trekt het Rijk de regieën naar zich toe.

[2:43:32] Bij die 26 projecten zijn we daar nu heel precies naar aan het kijken, maar omdat we daar al samen met... Tennet heeft een eerste doorlichting gedaan en nu zijn we in zogenaamde projectateliers met alle betrokkenen, dus ook de betrokken bevoegdgezagen in gesprek.

[2:43:49] Ja, daar is dus al een betrokkenheid van het Rijk, maar dat wil niet altijd zeggen dat je ook daadwerkelijk het bevoegdgezag overneemt.

[2:43:55] Maar ja, kijken wij wel mee, maar kijkt ook de provincie mee.

[2:43:59] We hebben elkaar keihard nodig en ik ben nu zelf met een aantal van die grote projecten wat nou aanlanding wind op zee is.

[2:44:10] De heer Vermeer vroeg naar Moerdijk, zal ik zo nog op ingaan, maar je kan dit niet doen.

[2:44:15] We kunnen deze transitie niet doen alleen vanuit Den Haag, vanuit het Rijk of alleen vanuit provincies of alleen vanuit gemeenten.

[2:44:22] Het is uiteindelijk van nationaal belang wat we aan het doen zijn, maar de effecten zijn zo lokaal, regionaal en daarmee zo specifiek.

[2:44:30] Daar heb je de specifieke kennis en expertise uit provincies en gemeenten voor nodig.

[2:44:38] Dan vroeg mevrouw Van Oosterhout mij of wij ook meer kunnen sturen op de investeringsplannen van de netbeheerders.

[2:44:47] En in de Energiewet en in de lagere regelgeving daaronder worden regels gesteld over de volgorde van projecten in de investeringsplannen.

[2:44:57] En daarin geven we extra gewicht en daarmee dus extra prioriteit.

[2:45:02] Aan projecten die zijn gericht op het transporteren van elektriciteit van windparken op zee naar het landelijk hoogspanningsnet.

[2:45:10] En aan projecten die zijn opgenomen in het meerjarenprogramma Infrastructuur, Energie en Klimaat, in het MIEK.

[2:45:18] En dat is dus... Het MIEK is het instrument waarmee we dus kunnen sturen op die investeringsplannen.

[2:45:25] En het versnellingspakket en die race van 26 projecten heeft daar natuurlijk ook een...

[2:45:32] ...doet daar ook zijn werk in.

[2:45:36] Dan vroeg mevrouw Van Oosterhout mij ook nog hoe kan je in het NPE... ...en de sturing op die projecten, kan dat ook een plek in het NPE krijgen?

[2:45:49] Het NPE schetst natuurlijk echt de richting naar ons toekomstige energiesysteem.

[2:45:56] en geeft op die manier de kaders voor de infrastructuur die we nodig hebben.

[2:46:03] De prioritering en de sturing loopt via het programma Energie Hoofdstructuur, het PEH, en dat is het sturingsinstrument om de ruimte voor de infrastructuur van nationaal belang aan te wijzen.

[2:46:19] En het MIEK projecteert daarbinnen weer de projecten die prioriteit hebben.

[2:46:26] ...en die is weer leidend voor de investeringsplannen van de netbeheerders.

[2:46:30] Dus zo zit eigenlijk de opbouw, is dat trapsgewijs opgebouwd.

[2:46:35] En voor de volledigheid, we hebben het PEH1... ...en er wordt nu gewerkt aan het programma Energiehoofdstructuur 2.

[2:46:43] Dus dat is niet een statisch document, dat wordt steeds geactualiseerd.

[2:46:50] Ik zie een interruptie van mevrouw Van Oostraat.

[2:46:54] Ik zou misschien toch nog heel even over het MPE, want in het huidige MPE zit ook maximaal aanbod van duurzame energie als prioriteit.

[2:47:04] En daar zien we natuurlijk dat de transitie ook op vastloopt, zowel met netcongressie als met de plannen op wind op zee.

[2:47:11] De vraag blijft achter, netbeheerders kunnen het niet bijhouden.

[2:47:15] En is de minister het met me eens dat in de actualisatie van het MPE dit anders moet?

[2:47:19] ...gaat in die actualisatie ook worden gekeken naar bijvoorbeeld het Noordzeepact.

[2:47:27] Ja, in het MPE gaan we natuurlijk... Bijvoorbeeld de bijstelling van de ambitie Wind op zee... ...zullen we moeten vertalen ook in het MPE, want dat heeft een effect.

[2:47:38] Ik zit even te denken over het Noordzeepact... ...want ik heb met de voorganger van mevrouw Van Oosterhout... ...tenminste, de voorzitter van deze commissie...

[2:47:46] ...veelvuldig gedebatteerd over wind op zee en een Noordzee-akkoord, een Noordzeepact... ...omdat je eigenlijk vraag en aanbod van wind op zee nader aan elkaar wil verbinden.

[2:48:01] Ik zeg ook hierbij, voorzitter, dat ik aan mijn toezegging... ...invulling heb gegeven door op de dag na de verkiezingen...

[2:48:08] in de stuurgroep Verduurzaming Industrie.

[2:48:11] Daar was ook de windsector uitgenodigd, zodat we dat gesprek industrie, netbeheerders natuurlijk en de windsector hebben gevoerd.

[2:48:20] Dat wordt ook vervolgd begin volgend jaar.

[2:48:22] Als daar uitkomsten uitkomen die relevant zijn voor het MPE, dan zal ik dat natuurlijk verwerken.

[2:48:28] Maar het is voor de volledigheid, ik heb niet toegezegd al op voorhand dat ik een Noordzeepact ga sluiten.

[2:48:35] Dus ik kan nu ook niet zeggen dat ik het Noordzeepact ga inpassen in het NPE.

[2:48:43] Maar het NPE, net als daaruit voortvloeiend het programma Energie Hoofdstructuur, alles moet natuurlijk wel steeds geactualiseerd worden op de laatste afspraken, kaders en inzichten die we ook hebben.

[2:48:57] De minister vervolgt haar bedanking.

[2:49:00] Ja, voorzitter, dan vroeg de heer Vermeer mij naar een nationale projectlijst met prioritaire infraprojecten.

[2:49:06] Ik heb net gezegd, die MIEK-projecten, dat zijn de meest prioritaire energie-infraprojecten en die krijgen dus ook voorrang in de investeringsplannen van de netbeheerders.

[2:49:16] En nog voor de kerst, sterker nog, ik denk volgende week, informeert de Kamer over de bestaande en de nieuwe MIEK-projecten.

[2:49:25] Voorzitter, dan de heer Vlag.

[2:49:29] Die vroeg mij om bij gebiedsontwikkeling standaardruimte voor een energieeiland te reserveren.

[2:49:39] En dat er tijdig beschikbare ruimte voor kabels en stations in beeld wordt gebracht en gereserveerd.

[2:49:45] En dat warmteprogramma's ook onderdeel worden van de energieprogramma's.

[2:49:49] Voorzitter, de energieplanologie is een belangrijke randvoorwaarde om netcongressie te verminderen.

[2:49:57] En we verkennen nu proactief het reserveren van de benodigde ruimte in het programma Energie Hoofdinfrastructuur.

[2:50:07] En, voorzitter, dit jaar zijn landsdekkende energievisies opgeleverd door de provincies en verschillende regionale samenwerkingsverbanden.

[2:50:17] En ik maak nieuwe interbestuurlijke samenwerkingsafspraken met provincies en gemeenten en netbeheerders, juist om ook aan die ruimtelijke invulling invulling te geven.

[2:50:33] Specifiek over de warmteprogramma's.

[2:50:37] In die warmteprogramma's wordt niet alleen warmte, maar ook andere energiedragers worden al meegenomen om tot een compleet beeld van het energiesysteem in de gebouwde omgeving in die specifieke gemeenten te komen.

[2:50:53] En ik zou niet om nu, terwijl gemeenten bezig zijn met opstellen van de eerste warmteprogramma's, die verbreding al willen verplichten,

[2:51:02] ...neemt niet weg dat ik op termijn wel mogelijkheden zie... ...om het warmteprogramma te verbreden tot een energieprogramma.

[2:51:09] En zo praat ik er ook over met gemeenten en provincies... ...in het maken van die nieuwe samenwerkingsafspraken.

[2:51:22] Ja, de heer Vlag heeft interruptie.

[2:51:24] JOURNALIST GESPREKSLEIDER Ja, voorzitter.

[2:51:25] In dit land gaat het natuurlijk heel veel om ruimte.

[2:51:26] We hebben een nood aan ruimte.

[2:51:28] Is, wat de minister betreft, ruimte voor energieinfrastructuur daar voldoende in tot zijn of haar recht gekomen?

[2:51:37] Ik weet niet of dat mannelijk of vrouwelijk is, maar is daar voldoende ruimte voor gekomen in de nood naar ruimte?

[2:51:44] In de nood naar ruimte is opgenomen dat rondom de energieclusters voldoende ruimte moet zijn en blijven komen voor de energievraag en de energieinfrastructuur die we nodig hebben.

[2:51:59] En ik denk dat dat heel belangrijk is.

[2:52:02] Wij zijn er ook blij mee dat we dat op die manier hebben kunnen opschrijven.

[2:52:07] Omdat, zoals de heer Vlag terecht zegt, de ruimte is schaars.

[2:52:11] We weten dat die energievraag gaat toenemen en dat we hem keihard nodig hebben voor onze economie, voor onze welvaart, zeg ik ook in de richting van mevrouw De Vos, voor onze veiligheid en natuurlijk voor de klimaat- en energietransitie.

[2:52:24] Voorzitter, misschien in het verlengde daarvan is het goed om op de vragen van de heer Vermeer rondom Moerdijk in te gaan, want dat gaat over het reserveren van... Heer Vermeer, daarvoor denk ik alleen al een interruptie.

[2:52:37] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:52:38] Ik zou heel graag even, voordat we bij Moerdijk aankomen, in het algemeen over de inrichting van de ruimte.

[2:52:47] We hebben bijvoorbeeld ook een brief gekregen van mensen in Noord-Holland-Noord, waar vijf routes bekeken zijn van hoogspanningsmasten, maar bijvoorbeeld een zesde route via het Markermeer en IJsselmeer nog niet opgenomen is.

[2:53:02] En het gaat natuurlijk niet alleen om schaarse ruimte, maar het gaat ook om landschap, het gaat om weidevogels, het gaat om toerisme.

[2:53:13] En ik heb zelf het idee dat dat eigenlijk niet of nauwelijks meegenomen wordt.

[2:53:17] En er wordt wel gepraat over versnellen van projecten, maar als we bovengronds 380 kv-masten plaatsen, dan moet er een stroop van 70 meter gewoon geworven worden.

[2:53:30] En dat leidt weer tot onteigeningsprocedures, et cetera.

[2:53:34] Terwijl als wij tracees door het water kunnen doen, dan speelt dat niet.

[2:53:38] Dus kan de minister daarop reageren van...

[2:53:41] Hoe wij niet gewoon van Nederland een groot situatie maken zoals we in de buurt van Bosselen bijvoorbeeld komen aanrijden.

[2:53:51] Dat we gewoon door de masten het bos niet meer zien.

[2:53:56] Om tot de keuze voor een tracé of een traject voor een nieuw hoogspanningsstation of nieuwe hoogspanningskabels te komen, doorlopen we een heel zorgvuldig proces.

[2:54:09] Onderdeel van dat proces is dat verschillende routes worden onderzocht.

[2:54:14] Uitgangspunt daarbij is dat we dat bovengronds doen.

[2:54:19] En als het kan of als het noodzakelijk is, daar kunnen verschillende redenen voor zijn, kijken we soms ook ondergronds.

[2:54:27] Maar ik zeg er nadrukkelijk bij, bovengronds is het uitgangspunt.

[2:54:31] En zeker als je onder water doorgaat... Ik ken niet helemaal specifiek deze route... ...maar daar zitten echt allerlei technische complicaties aan... ...en ook het type water, type grond waar je dan onderdoor zou moeten gaan... ...wat het echt niet zomaar makkelijker maakt.

[2:54:47] Nogmaals, het is een zorgvuldig proces waarbij verschillende routes worden bekeken met de regio, veel gesprekken plaatsvinden, de regio natuurlijk ook adviezen uitbrengt, gemeentes daar ook weer individueel hun mening en hun visie op kenbaar maken en op basis van al die zienswijzen wordt dan weer een volgende stap in zo'n projectprocedure gezet.

[2:55:12] Dat deze hele energietransitie en de uitbreiding van ons elektriciteitsnetwerk heel veel vraagt van ons allemaal, dat realiseer ik me.

[2:55:23] En dat dat dus ook iets doet met de landschapsinrichting, met wat we zien als we over de snelweg of over een dijk rijden of door een polder, dat realiseer ik me.

[2:55:34] Daarom hecht ik zo aan die zorgvuldige projecten.

[2:55:38] Zeg ik dan even als een side letter erbij.

[2:55:43] We willen graag versnellen.

[2:55:45] Ik kijk echt naar alle mogelijkheden om te versnellen.

[2:55:48] Maar we zullen ook met elkaar in gesprekken terechtkomen.

[2:55:52] Als je gaat versnellen, kan dat ook een effect op de doorlooptijd van procedures hebben?

[2:55:57] En zullen we met elkaar moeten wegen?

[2:55:59] Is het bijvoorbeeld het inkorten van een participatieproces?

[2:56:05] ...is dat het ons waard, ten opzichte van de versnelling die we realiseren.

[2:56:12] Kortom, we zitten in een ongekende transitie... ...waarin we met elkaar ook tegen dit soort dilemma's aanlopen.

[2:56:20] Ik me ook realiseer dat dit dus ook iets doet met het landschap en met wat je ziet.

[2:56:25] Maar dat ik wel vind dat we door daar met provincies, met gemeenten en met iedereen over in gesprek te zijn en ons steeds voor ogen houdend waarom we dit doen, wel keuzes in blijven maken en stappen in blijven zetten.

[2:56:43] Ik weet niet meer wie het was, maar ik hoorde iemand zeggen ja,

[2:56:47] Als het even lastig is, is vaak de reflex om niks te doen of achterover te leunen.

[2:56:53] En dat vind ik in deze hele transitie echt, zou ik het allerergste en ook het allerschadelijkste vinden.

[2:57:00] Want niks doen is ook een keuze en heeft ook consequenties en dan moeten we het daarover gaan hebben.

[2:57:06] Het heeft consequenties voor onze veiligheid en ja, ook voor het klimaat.

[2:57:12] Dus ik vind dat we hiermee door moeten.

[2:57:14] Ik vind dat we die procedures zorgvuldig moeten doorlopen.

[2:57:19] En dat het effecten heeft, kan ik niet uitsluiten.

[2:57:22] Sterker nog, die sluit ik niet uit.

[2:57:24] Daarom ben ik blij dat we...

[2:57:27] ...197 of bijna 200 miljoen in zo'n gebiedsfonds hebben kunnen stoppen... ...om wel met lokale overheden, regionale overheden te kunnen kijken... ...waar zitten nou, waar heeft dit nu de grootste effecten... ...en hoe kunnen we die effecten een beetje dempen?

[2:57:43] Zonder dat ik dat helemaal weg kan nemen.

[2:57:49] GESPREKSLEIDEREUR.

[2:57:50] De minister vervolgt haar betoog.

[2:57:50] Ja, voorzitter, de heer Vermeer ging een groot deel van zijn bijdrage in op de berichtgeving rondom Moordijk van de afgelopen weken en stelde mij daar ook een vraag over hoe het nou zit met die verschillende projecten en plannen die daar in die regio spelen en wat de status is.

[2:58:11] Voordat ik daarop inga, eerst even iets over de berichtgeving en ook de stand van zaken.

[2:58:18] Laat ik vooropstellen dat ik me ongelooflijk goed realiseer wat de impact is van de berichtgeving en van het lezen of het horen van besluiten in de gemeenteraad die genomen zijn over wat dat mogelijk voor effect heeft op jouw dorp.

[2:58:39] ...dat dat zou komen te verdwijnen in de toekomst.

[2:58:43] Die impact is gigantisch.

[2:58:45] Ik ben aan het begin van dit jaar zelf op bezoek geweest in Moerdijk... ...met de minister van Vroom, met de minister van INW... ...omdat wij daar allemaal betrokken zijn in wat daar te gebeuren staat.

[2:58:59] Gesproken met inwoners en zij lieten ons...

[2:59:02] Midden in het dorp ligt zo'n voetbalveldje.

[2:59:05] Ik weet niet of het formeel een kruifkoord is, maar in elk geval, zo herinner ik het me.

[2:59:11] Aan de hekken die om dat koord stonden, hingen soort spandoeken, posters met hoe over de afgelopen decennia gesproken is over uitbreiding van de haven, van de industrie en van energieprojecten daar in de omgeving.

[2:59:28] en hoe eigenlijk al decennialang er onzekerheid is voor de inwoners van Moerdijk over wat gaat er precies met ons dorp gebeuren.

[2:59:38] En wat mij bijgebleven is van dat bezoek, het effect van die onzekerheid en de wens van duidelijkheid en zekerheid, ook als het een rotboodschap is.

[2:59:51] Dus ik vind dat wij de verantwoordelijkheid hebben

[2:59:54] ...als landelijk, als rijksoverheid, provincie, maar ook de gemeente... ...om hier met de grootst mogelijke precisie en zorgvuldigheid tot een besluit te komen.

[3:00:05] Dat besluit... Daarvoor moet nog een aantal formele procedures ook doorlopen worden.

[3:00:09] Ik noem maar even de MER-procedure.

[3:00:11] Maar de situatie is nu wel zoals die is.

[3:00:15] Er is vanuit de gemeente een voorkeursrichting aangegeven.

[3:00:20] En ik vind dat we met die situatie wel om moeten gaan en bij onszelf te raden moeten gaan hoe geven we...

[3:00:28] de inwoners die nu met die onzekerheid te maken hebben, iets van zekerheid in deze fase van het proces.

[3:00:37] Het kabinet zal er nog over spreken.

[3:00:40] Ik zal er ook nog over spreken met de bestuurders in de regio, samen met de betrokken ministers uit het kabinet.

[3:00:47] Dat is waar we nu staan in het proces, maar ik hechter er wel aan om er even iets meer over te zeggen dan alleen ingaan op de specifieke vraag van de heer Vermeer, omdat ik me echt realiseer dat dit niet zomaar iets is.

[3:01:03] Voorzitter, de vraag die de heer Vermeer mij stelde is... ...wat is nou de status van die verschillende plannen?

[3:01:09] En voorzitter, sommige plannen...

[3:01:12] die plaatsvinden in Moerdijk en omgeving, die zijn al zeker.

[3:01:18] Zoals een nieuw hoogspanningstation, zoals de Delta-Rijn-corridor.

[3:01:23] En daarvoor lopen ook al projectprocedures vanuit het Rijk.

[3:01:27] Sommige andere plannen zijn waarschijnlijk, maar nog niet honderd procent zeker.

[3:01:31] Het klopt niet dat de plannen in Moerdijk zijn bedoeld voor de aanlanding van het windpark Nederwijk 3, want Nederwijk 3 zal aanlanden in Geertruidenberg, om even heel precies te zijn.

[3:01:42] Ik onderzoek wel of toekomstig windparken in Moerdijk kunnen aanlanden.

[3:01:50] Dat over de verschillende projecten.

[3:01:57] De heer Vermeer.

[3:01:59] Ja, dank u wel, voorzitter.

[3:02:00] En ook bedankt voor de toelichting van de minister over de situatie daar.

[3:02:04] Ik denk dat die context er steeds goed bijgegeven moet worden.

[3:02:08] Dus dank daarvoor.

[3:02:10] Ja, van het hoogstspanningstation en de Delta Rijncorridor, die overigens ook weer uitgesteld is natuurlijk, die worden als definitief bestempeld.

[3:02:24] En eigenlijk hoorde ik de minister zeggen, alle andere plannen zijn waarschijnlijk en nog niet definitief.

[3:02:32] En ik vind dat wel heel goed, om dat even heel scherp te hebben, heb ik dit nou goed begrepen.

[3:02:39] Ja, voorzitter.

[3:02:41] Voor het Hoogspanningstation en het Delta Rijncorridor, die vertraagd is, lopen projectprocedures.

[3:02:48] Voor de andere projecten zijn nog niet definitief, maar daarvoor herhaal ik ook, er is ook nog niet een definitief besluit genomen.

[3:02:56] Wat ook niet kan, omdat er nog een aantal stappen gezet moet worden.

[3:03:00] Er zijn wel ontwikkelrichtingen geschetst en daar, over die richtingen, heeft de gemeente...

[3:03:04] ...een uitspraak gedaan of een voorkeur uitgesproken.

[3:03:08] Dat is de situatie op dit moment.

[3:03:15] Ik kijk naar de heer Vermeer.

[3:03:18] Ja, dank u wel, voorzitter, want de gemeenteraad en het college daar... ...die presenteert het wel als dat er maandag 1 december een besluit genomen gaat worden.

[3:03:30] Verderop in de brief schrijven ze dan allemaal, ja, dat is niet helemaal juridisch zo, maar er wordt wel een besluit genomen.

[3:03:35] Hoe kan het toch zijn dat een gemeente in zo'n vroeg stadium zich zo gedwongen voelt om een keuze te maken die zelfs als mogelijke consequentie kan hebben een totaal dorp opheffen, terwijl we het allemaal over waarschijnlijke projecten hebben?

[3:03:54] Heeft de minister daar een idee bij hoe dat dan loopt of is de druk die er vanuit landelijke overheid en plannen op lokale overheden wordt uitgevoerd zo hoog dat zij geen andere weg zien en dat dat buiten ons blikveld zich afspeelt?

[3:04:13] Die suggestie wil ik echt met klem ontkrachten.

[3:04:19] Ik zou ook geen recht vinden aan het proces dat in Moerdijk met ongelooflijke precisie en zorgvuldigheid, onder leiding van een procesbegeleider, wordt doorlopen.

[3:04:34] ...ontwerptafel, heet het zo?

[3:04:36] Omgevingstafel.

[3:04:37] Waar alle partijen, betrokken partijen, zittingen aan hebben... ...zijn al hele lange tijd met elkaar in gesprek.

[3:04:45] Om in beeld te brengen, wat betekenden nou al die ruimtevragen... ...die er zijn daar in het gebied?

[3:04:52] De uitbreiding van de haven.

[3:04:55] De haven van Moerdijk is van ongelooflijk groot belang voor onze economie... ...en overigens ook voor onze veiligheid en onze weerbaarheid.

[3:05:01] De industrie die daar zit, die wil verduurzamen.

[3:05:04] ...de energievraag die we nationaal hebben... ...en waar Moerdijk echt een belangrijke rol als knooppunt in kan vervullen.

[3:05:14] Die optelsom van ruimtevragen heeft een effect op het gebied... ...en die kan je op verschillende manieren invullen.

[3:05:21] Daar is aan die tafel lang, zorgvuldig en diepgaand over gesproken.

[3:05:28] En de gemeente heeft vanuit... En nu...

[3:05:32] ...ga ik even af op de berichtgeving en even de korte contacten... ...die ik zelf heb gehad, maar die ik me ook heel goed kan voorstellen... ...op grond van het bezoek dat ik zelf in februari daar bracht.

[3:05:46] Op een gegeven moment wil je ook een eerlijk verhaal vertellen.

[3:05:49] Is er ook de behoefte aan eerlijkheid en duidelijkheid bij inwoners... ...ook al is het een rotboodschap?

[3:05:54] Want dan kun je het ook met elkaar gaan hebben over... ...onder welke voorwaarden zouden wij...

[3:05:59] ...hiertoe nu bereid kunnen zijn.

[3:06:02] Dat vind ik ook weer belangrijk om te weten... ...om uiteindelijk een definitief besluit te kunnen nemen.

[3:06:07] En overigens, dat definitieve besluit zal niet door dit kabinet genomen worden... ...want daar is echt nog tijd voor nodig.

[3:06:13] En ik verwacht dat er dan een nieuw kabinet zit.

[3:06:16] Ontslaat ons niet van de plicht om de situatie die nu ontstaan is, die er nu is... ...om daarin wel te kijken wat kunnen we nou doen... ...om te voorkomen dat we bewoners in de kou zetten.

[3:06:28] GESPREKSLEIDER.

[3:06:29] Ja, voorzitter, toch nog even, want in oktober 2025, dus een maand geleden, heeft de dorpstafel nog een hele leefbaarheidsvisie gepresenteerd.

[3:06:43] En die leefbaarheidsvisie ging ervan uit van een leefbaar dorp, het dorp leefbaar houden of nog maken op die onderdelen waar dat niet zo was.

[3:06:55] Dus ja, het perspectief van die inwoners is steeds geweest van hoe houden we het hier goed leefbaar.

[3:07:04] De minister geeft duidelijk aan van we hebben lang gesproken hierover, maar kan het ook zo zijn dat er zo lang al over gesproken wordt dat datgene wat nu op tafel ligt aan mogelijke scenario's al achterhaald is door de tijd?

[3:07:18] Want wij zien bijvoorbeeld nou, ik gaf al aan dat artikel

[3:07:25] met staatssecretaris Thierry Aertsen, die duidelijk weergeeft dat die hele recyclingindustrie niet in Nederland van de grond komt of zelfs weggaat.

[3:07:34] Nou, die bedrijven gaan failliet achter elkaar.

[3:07:37] In de botlek stoppen allerlei bedrijven.

[3:07:40] Dus is deze geplande behoefte, of die ooit voorziene behoefte, is dat niet meer ambitie?

[3:07:50] Ik heb zelf wel zitten denken, wat gebeurt hier nou eigenlijk?

[3:07:55] Of is het zo dat mijn buurman die droomt van een mooie garage op mijn fundering en dat ik dan alvast mijn huis begin te slopen, zodat dat klaar daarvoor is, terwijl het helemaal niet zeker is of het gaat gebeuren.

[3:08:04] Dus zijn we niet... Ja, zijn we niet de boel aan het opjagen, terwijl dat in een veel te vroeg stadium dan mensen zich gedwongen voelen om duidelijkheid te geven, terwijl dat een verschrikkelijke duidelijkheid is voor de inwoners?

[3:08:21] Kan de minister daar iets op reflecteren van dat gevoel dat ik daarbij krijg?

[3:08:27] Voorzitter, volgens mij heb ik net heel duidelijk aangegeven hoe ik mij realiseer wat de impact is van de berichtgeving en de besluitvorming in de gemeenteraad op de bewoners van Moerdijk.

[3:08:43] Ik heb ook aangegeven wat voor indruk het bezoek aan Moerdijk bij mij en ook bij collega's uit het kabinet heeft achtergelaten toen we daar eerder dit jaar waren.

[3:08:55] Tegelijk loopt er al een hele tijd een heel intensief project.

[3:08:58] Ik noemde net die tafel.

[3:09:00] Daarin heeft ook participatie met de inwoners en bewoners plaatsgevonden.

[3:09:05] Volstrekt logisch en volstrekt terecht.

[3:09:09] En is daar ook gesproken over... Als je dit nou gaat doen...

[3:09:15] Wat wij niet leuk vinden, wat we misschien ook liever niet willen, maar geef ons tenminste duidelijkheid.

[3:09:22] Wat heb je dan nodig?

[3:09:24] Daar zijn randvoorwaarden door de gemeenteraad geformuleerd.

[3:09:30] Ja, op zijn minst vind ik dat je daar dan naar moet kijken van hoe kunnen we daar aan voldoen.

[3:09:36] Want ik vind dat je dat allemaal mee moet nemen en mee moet wegen als rijksoverheid, maar ook provincie en de gemeente, die uiteindelijk natuurlijk nog een definitief besluit moeten nemen.

[3:09:47] En die zorgvuldigheid wil ik in het proces houden.

[3:09:52] En, zeg ik daarbij, is er nu een situatie ontstaan waarbij er onduidelijkheid is en onzekerheid bij bewoners en wil ik niet dat zij in de kou staan.

[3:10:02] Dus kijken we ook, wat kun je dat nu en in de relatief korte termijn, laat ik het zo noemen, doen om die kou iets minder koud te maken.

[3:10:15] De minister vervolgt haar betoog.

[3:10:18] Voorzitter, een vraag tot slot in dit blokje van mevrouw Van Oosterhout.

[3:10:26] Dat het bijbouwen van infrastructuur soms ook ten koste kan gaan van natuur.

[3:10:32] En hoe we gaan waarborgen dat er genoeg waarborgen zijn, moet ik eigenlijk zeggen, voor natuurbescherming, herstel bij uitbouw van het net.

[3:10:43] Ja, voorzitter.

[3:10:45] Er zijn heel veel ruimtelijke afwegingen te maken bij deze complexe energieprojecten, ook over de natuur- en milieueffecten.

[3:10:55] Daarover rapporteren we natuurlijk in de milieueffectrapportage.

[3:10:59] En we kijken ook waar we met de initiatiefnemers van projecten samen ook echt werk kunnen maken van maatregelen die compenseren of die een mitigerend effect hebben op de natuur.

[3:11:15] Want dat helpt ook weer voor je draagvlak.

[3:11:18] Dus het een kan niet zonder het ander.

[3:11:22] En tegelijk zeg ik hierbij ook, moet je ook altijd oppassen dat als je daar weer heel veel eisen in gaat stellen, dat dat ook weer tot vertraging in de processen kan leiden.

[3:11:31] Dus het is een zorgvuldige balans die gezocht moet worden.

[3:11:35] GESPREKSLEIDER.

[3:11:35] Een interruptie van mevrouw Van Oosterhout.

[3:11:37] De minister had het eerder over het Omgevingsfonds.

[3:11:40] Kan er bijvoorbeeld in het Omgevingsfonds ook ruimte worden gecreëerd om natuur te compenseren of op een andere manier?

[3:11:52] Ja, dus voorzitter, het gebiedsfonds is hier niet voor bedoeld.

[3:11:58] Dat is echt bedoeld om... Even een heel praktisch voorbeeld.

[3:12:01] Een hoogspannen station waarvan bewoners zeggen... kan daar omheen begroeiing, beplanting komen... zodat het een beetje afgeschermd wordt en je meer groen ziet... en niet alleen maar de aansluiting van het station.

[3:12:15] Conforme de natuurvergunning kan het natuurlijk nodig zijn dat je natuurcompenserende maatregelen neemt.

[3:12:23] Die moet je dan natuurlijk nemen, want dat is gewoon op grond van de vergunning.

[3:12:27] Dus langs die route is dat wat er moet gebeuren geborgd, want dat moet je gewoon doen om aan je vergunningsverplichtingen te voldoen.

[3:12:38] Dan ga ik door met opslag.

[3:12:44] Dan begin ik met de heer Grimmis, hoe het staat met de... O, de heer Grimmis is verdwenen, maar... ...met de aangenomen motie om de opslaglocaties in kaart te brengen.

[3:12:53] Voorzitter, het korte antwoord is dat gaat goed.

[3:12:56] De motie is uitgevoerd in de investeringsplannen 2026.

[3:13:00] Daar is in kaart gebracht door de netbeheerders waar flexibel vermogen... ...zoals energieopslag nodig is, per verbinding en transformator.

[3:13:10] Dus die informatie is nu te vinden in de verschillende investeringsplannen.

[3:13:14] Dat komt allemaal samen in de capaciteitskaart van Netbeheer Nederland volgend jaar.

[3:13:23] En dan is het geïntegreerd zichtbaar.

[3:13:29] Dan het opslagdoel.

[3:13:32] Daar vroeg de heer Grimmis naar en hij zei... ...ja, sommige andere landen hebben het wel en de minister wil er eigenlijk niet aan.

[3:13:39] Waarom wijkt Nederland hiervan af en is het niet alsnog een goed idee?

[3:13:42] Voorzitter, ik kan tegen de heer Gemis zeggen... ...ik kom met een doel voor flexibiliteit, vraag, respons en energieopslag.

[3:13:50] Dat ga ik doen binnen de Europese aanpak.

[3:13:54] En de Europese aanpak vraagt van ons om nationaal aan te geven... ...hoeveel flexibiliteit er nodig is in het energiesysteem.

[3:14:02] En waarom ik er zo aan hecht om dat in het kader van de Europese aanpak te doen... ...is omdat dat systeem Europees zo sterk verweven is.

[3:14:09] En in de EU hebben we afgesproken dat elk land komt met een indicatief nationaal doel voor flexibiliteit.

[3:14:17] Niet fossiele flexibiliteit, zeg ik daarbij bij.

[3:14:21] En dat zullen wij doen.

[3:14:24] En dat komt dan in 2027.

[3:14:32] Dan, voorzitter, vroeg de heer Klos mij nog... ...welke stappen we nou zetten om energieopslag te ondersteunen en op te schalen... ...en of ik ook financiële prikkels overweeg.

[3:14:48] En eigenlijk de heer Grimmen stelde ook een vraag in dat kader.

[3:14:51] Ja, we zetten verschillende stappen om opslag structureel te ondersteunen.

[3:14:55] Juist vanwege de belangrijke rol die batterijen spelen bij het verminderen van de netcongressie en ook het waarborgen van de leveringszekerheid in het systeem.

[3:15:05] We hebben verschillende stimuleringsmaatregelen.

[3:15:09] Eén belastingvoordelen via de energie- investeringsaftrek.

[3:15:15] Die kan je als ondernemer krijgen bij de aanschaf van een batterij.

[3:15:18] We hebben subsidie voor energieopslag via de FlexE-regeling.

[3:15:22] En we hebben de innovatiemiddelen zoals de DIJ, de MOOI en de ECO, die innovatieve energieopslagprojecten financieert.

[3:15:34] Je kan ook korting krijgen op tarieven en dat zit dan weer via de type contracten die je sluit.

[3:15:40] De tijdsgebonden contracten zijn genoemd.

[3:15:43] Inmiddels zijn er ook de capaciteitssturende contracten.

[3:15:47] En Tennet biedt vergoedingen voor balanceringsdiensten.

[3:15:51] Dus met die kortingen en vergoedingen kan een positieve business case worden gerealiseerd.

[3:15:57] En langs de lijnen die ik schetste blijven we ons dus inzetten voor batterijenopslag en flexibiliteit.

[3:16:03] Dan vroeg de heer Gimwis mij nog naar een onderzoek van de ACM naar tarieven voor batterijen en hoe dat wordt betrokken ook bij het invoedingstarief.

[3:16:16] En wat ik zal doen... Er lopen dus bij ACM twee onderzoeken naar het invoedingstarief en wat nou een goede beloning is voor batterijen in hun bijdrage aan het efficiënte gebruik van het elektriciteitsnet.

[3:16:30] Ik zal de ACM verzoeken om waar mogelijk de bevindingen in beide onderzoeken samen te betrekken.

[3:16:40] ...vroeg de heer Vlagg mij nog naar de mobiele opslagsystemen... ...en dat je steeds opnieuw in de procedure van een vergunning terechtkomt... ...en of dat niet eenvoudiger kan... ...door die vergunning te koppelen aan de aansluiting... ...in plaats van aan het opslagsysteem.

[3:16:58] En ik zeg tegen de heer Vlagg... ...dat ik het gebruik van die mobiele batterijen... ...en dat dat ook steeds meer gebeurt, vind ik echt een positieve ontwikkeling.

[3:17:07] Maar ze zijn altijd apart vergunningsplichtig vanwege de veiligheidseisen.

[3:17:13] En die vind ik wel belangrijk, want dat is dus ook de reden dat we het niet kunnen koppelen aan de aansluiting.

[3:17:22] Want voor brand- en kortsluiting gelden... Voor die veiligheid hebben we aparte eisen en dus een aparte vergunning.

[3:17:31] Ik zie wel mogelijkheden om meer te standardiseren en met een standaardvergunning te werken.

[3:17:37] Overigens, ook de sector zelf ziet dat als een oplossing.

[3:17:41] Dus we zijn met VNG in gesprek om het vergunningsproces voor opslag te verbeteren.

[3:17:47] En ik kijk daarbij ook of we de standaardstandardisering daar onderdeel van kunnen maken.

[3:17:52] Ik denk dat we daar medio 2026 meer over weten.

[3:17:56] Voorzitter, dan was dit opslag.

[3:17:59] Kom ik bij het prioriteringskader.

[3:18:09] Een aantal vragen gesteld over het prioriteringskader en het effect op de woningbouw.

[3:18:16] En ik ga proberen die bij elkaar te beantwoorden.

[3:18:22] Het nieuwe prioriteringskader, dat nog vastgesteld moet worden door de ACM, maar als dat gebeurd is, is het de bedoeling dat het per 1 januari 2026 van kracht wordt.

[3:18:33] Zijn ook categorieën van kleinverbruikers als prioritaire opgenomen, zoals de woningbouw.

[3:18:41] En op dit moment is het zo dat netbeheerders capaciteit reserveren voor alle kleinverbruikers.

[3:18:47] Dus ook kleinverbruikers die straks geen prioriteit meer hebben volgens het kader.

[3:18:52] En dat doen we omdat grootverbruikers met prioriteit, bijvoorbeeld ziekenhuizen of scholen, op dit moment op de wachtlijst staan.

[3:19:03] En die wil je, we hebben niet voor niks een prioriteringskader gemaakt, die wil je graag wat hoger op die wachtlijst krijgen.

[3:19:09] Met de betrokken partijen, dus met de netbeheerders, met ACM, met het ministerie van Vrouw en KGG hebben we afgesproken dat we gaan werken aan een nieuwe werkwijze in lijn met het prioriteringskader en waarbij we oog hebben voor een zorgvuldige overgangsperiode, juist voor, in het bijzonder zou ik misschien moeten zeggen, voor de woningbouw.

[3:19:37] Dus tot 1 juli 2026 zal de huidige werkwijze blijven gelden en worden alle kleinverbruikers, dus ook nog het MKB, zeg ik tegen de heer Vermeer, vroeg mij dat volgens mij, nog worden aangesloten vanuit de reservering, zodat er echt even tijd is om dat nieuwe kader te implementeren.

[3:20:00] Partijen die ook al bezig zijn met hun aanvraag, dat zij hun aanvraag nog kunnen indienen.

[3:20:05] Na 1 juli wordt dan die gereserveerde ruimte alleen nog beschikbaar voor prioritaire partijen.

[3:20:12] Waaronder woningbouw, blijf ik zeggen.

[3:20:17] We kunnen die tijd dan ook gebruiken om bijvoorbeeld voor woningbouw te zorgen dat ruimte op tijd kan worden aangevraagd.

[3:20:26] En dat we ook kijken, moet je daar nu in de regelgeving, in de eisen, iets aan veranderen?

[3:20:32] Ik dacht dat het de heer Vlagg, misschien de heer Grimwis was, die daar iets over zei.

[3:20:35] Kijk, nu doen we dat op huisnummer, dus kan je pas laat in een traject capaciteit aanvragen, maar je wil dat natuurlijk eigenlijk eerder en kan dat dan op, ik zeg het maar even in mijn woorden, projectniveau.

[3:20:46] Dat zijn elementen die we echt in samenwerking met de netbeheerders, met de ACM natuurlijk moeten uitwerken en die tijd nemen we dus in die overgangsperiode.

[3:20:58] Ik denk dat ik hiermee de vragen van de heer Vlag en de heer Vermeer en de heer Jumelet over het prioriteringskader en de woningbouw heb beantwoord.

[3:21:11] Als dat niet zo is, hoor ik dat natuurlijk graag.

[3:21:15] O, ik zie een vraag van de heer Peter de Groot.

[3:21:17] Ja, dank, voorzitter.

[3:21:18] Ja, want ik sla een beetje aan op die prioriteringskader, maar ook vooral die werkwijze.

[3:21:22] Ik denk dat die werkwijze heel erg belangrijk is om dat te borgen.

[3:21:26] En als ik hem dan eigenlijk zou omdraaien, kijk dan...

[3:21:28] Straks heb je in een gemeente een defensielocatie of een groot bedrijf... ...en dan mengt de politiek bijvoorbeeld een gemeenteraad... ...wat nu in Moedijk ook speelt natuurlijk, maar die mengt zich dan in zo'n discussie.

[3:21:39] Welke handvader heeft dan bijvoorbeeld gemeentepolitiek of sociale politiek... ...wel of niet in die werkwijze om zich in die discussie te kunnen mengen?

[3:21:45] Of is het gewoon een vast kader, zodat we het ook een beetje objectief houden met elkaar?

[3:21:50] Ik ben eigenlijk op zoek naar dat tweede stuk.

[3:21:51] Hoe houden we dit een beetje objectief met elkaar?

[3:21:54] Dat is de vraag van de minister.

[3:21:57] Ja, voorzitter, het is objectief.

[3:21:59] Kijk, de ACM stelt het ook vast, verwerkt nu alle zienswijze die op het concept zijn binnengekomen en houden daar ook toezicht op.

[3:22:09] En ik denk dat dat ook goed is.

[3:22:11] Dus ik ga er ook niet over.

[3:22:14] En dat moet ook zo blijven, zou mijn aanbeveling zijn.

[3:22:21] Wat niet wegneemt dat wij natuurlijk wel samen met VRO, samen met de netbeheerders, met de VNG en IPO kunnen kijken hoe zorgen we dat je tot een werkwijze komt die voor iedereen duidelijk en helder is en waarin we wel zorgen dat woningbouwprojecten, die weliswaar prioritair zijn, maar ook op tijd hun capaciteit kunnen aanvragen.

[3:22:46] Volgens mij was de heer Vlag eerst.

[3:22:49] Ja, voorzitter, ik heb even zitten luisteren naar het antwoord van de minister.

[3:22:52] Dat schetst vooral hoe het proces eruit ziet, denk ik, en wie er verantwoordelijk is enzovoorts.

[3:22:58] Maar de ongerustheid die er is bij de decentrale overheden, gemeenten in dit geval, is natuurlijk best wel groot, want ze zijn maar heel beperkt betrokken bij het opstellen van dit prioriteringskader,

[3:23:08] ...juist zou kunnen betogen dat de kennis... ...hoe je nou op lokale schaal prioriteert, ook vooral daar zit.

[3:23:15] Zou het ook niet zo moeten zijn dat je, nou ja... ...de landelijke prioritering beperkt tot de eerste twee categorieën... ...en de decentrale overheden veel meer een rol heeft in die derde categorie?

[3:23:28] Ja, voorzitter, ik snap op zich waar de heer Vlag naar op zoek is, maar zo werkt natuurlijk het prioriteringskader niet.

[3:23:35] En ik denk dat het ook wel echt belangrijk is dat we die mate van objectiviteit of afstand, zal ik maar zeggen, die de ACM heeft, en ook door toe te zien op de toepassing van het prioriteringskader, en ik realiseer me dat...

[3:23:49] Mevrouw Van Oosterhout stelde mij nog een vraag over hoe je de werking in de gaten houdt.

[3:23:53] Daar zal ik zo op ingaan.

[3:23:56] Want die capaciteit die er is, daar gaat dit hele debat over, is schaars.

[3:24:03] Dus je wil dat die zo goed mogelijk terechtkomt en ook daar terechtkomt... ...waar die het allerhardst en bij prioriteit nodig is.

[3:24:13] Daar is dit prioriteringskader voor bedoeld.

[3:24:15] En ik realiseer me ook dat op het moment dat je gaat prioriteren...

[3:24:18] ...en dat je categorieën aanwijst die prioriteit krijgen... ...je dus ook categorieën aanwijst die dat niet krijgen.

[3:24:25] En dat is inherent aan categorieën maken of keuzes maken.

[3:24:30] Waarvan ik niet zeg dat ze leuk zijn of dat ze makkelijk zijn... ...maar dat ik wel denk dat ze noodzakelijk zijn om in deze fase...

[3:24:36] ...van de transitie waar we in zitten, waar we om moeten gaan... ...met die netcongressie en die schaarste capaciteit... ...dat we op zo'n objectief mogelijk manier tot dat kader zijn gekomen... ...en daar ook door de ACM als onafhankelijk toezichthouder... ...toezicht op wordt gehouden.

[3:24:56] GESPREKSLEIDEREUR.

[3:24:56] De heer Vlag.

[3:24:57] Ik snap wel hoe zo'n prioriteringskade werkt en dat objectiviteit daarin belangrijk is.

[3:25:01] De vraag is alleen of je dat op de juiste schaal en op de juiste plek belegt... ...en of decentrale overheden daar niet veel logischer voor zouden zijn.

[3:25:07] Maar daar gaat deze vraag eigenlijk niet eens zozeer over.

[3:25:12] Kijk, misschien heeft deze minister wel de belangrijkste portefeuille in dit kabinet.

[3:25:18] Tot voor enkele jaren was de portefeuille van de minister van Financiën eigenlijk bepalend voor het tempo van ambities, van geld bepaald in het tempo.

[3:25:26] Je zou tegenwoordig kunnen zeggen van stroom bepaalt het tempo van ambities.

[3:25:31] Of het dan gaat om woningbouw of bedrijvigheid of andere zaken, defensie, stroom is een kern... ...is belangrijk voor de beschikbaarheid daarvan.

[3:25:43] Is er in het kabinet ook...

[3:25:45] ...gesproken over of dit prioriteringskader ook bijdraagt aan het behalen... ...van de diverse kabinetsdoelen vanuit de verschillende departementen... ...zoals die er zijn, en welke strijdpunten zijn daarbij op tafel geweest?

[3:25:57] Met andere woorden, halen we de beoogde woningbouwambities nog?

[3:26:01] Halen we de defensieambities nog?

[3:26:03] Houden we ons bedrijfsleven nog binnenboord met dit prioriteringskader?

[3:26:06] Dus daar ben ik benieuwd naar op welke wijze de minister... ...haar rol heeft gespeeld binnen het kabinet in die vraag.

[3:26:13] Voorzitter, even een paar dingen.

[3:26:16] Het Rijk stuurt niet, de provincies sturen niet, de gemeenten sturen niet op de prioriteringskader, de ACM.

[3:26:24] De ACM heeft dit kader gemaakt en ik denk dat het ook van groot belang is dat dat door de onafhankelijk toezichthouder op deze manier is vastgelegd.

[3:26:31] Er is natuurlijk... ACM heeft natuurlijk ook ons om een zienswijze gevraagd of wij hebben een zienswijze ingediend.

[3:26:38] Ik heb daar veel door over gesproken met de minister van Vro.

[3:26:41] Want de heer Vlag noemt heel terecht de woningbouwambities.

[3:26:44] Die zijn groot, die zijn ook belangrijk.

[3:26:48] Een belangrijke vraagstuk in ons land op dit moment, al al een aantal jaar.

[3:26:52] Dus je wil zoveel mogelijk zekerheid geven dat die woningbouw...

[3:26:56] Dat die woningen niet alleen gebouwd kunnen worden, waar ook al energie en stroom voor nodig is, maar dat mensen er ook kunnen gaan wonen en stroom kunnen gebruiken.

[3:27:05] Dat is een reden dat woningbouw in dat prioriteringskader terecht is gekomen.

[3:27:12] We hebben ook de projecten van Nationaal Belang.

[3:27:15] Daar hebben we natuurlijk ook over gesproken, ook in het kabinet, maar breder dan dat, ook met provincies, met gemeenten.

[3:27:22] Je hebt soms projecten waarvan je zegt, als we dit niet doen, heeft het grote effecten op onze veiligheid of onze economische positie.

[3:27:32] Dus zo is er natuurlijk wel over gesproken.

[3:27:35] Maar dat uiteindelijk dat kader wordt vastgesteld en wordt toegezien door de ACM, door die onafhankelijk toezichthouder,

[3:27:44] Dat vind ik wel van groot belang bij een product wat zo schaars is, maar zo belangrijk ook voor het functioneren van ons land en het bouwen ook van de toekomst van ons land.

[3:27:58] De heer Vlag heeft nog een interruptie.

[3:28:00] Dat is ook wel de laatste van de zes.

[3:28:02] Nou, dan moet ik hem goed gebruiken, voorzitter.

[3:28:03] Maar volgens mij was dit niet echt een antwoord op de vraag.

[3:28:06] Ik snap wel de rol van de ACM, maar het is ook een politieke vraag, want de keuzes die je maakt, zijn niet helemaal objectief te maken.

[3:28:13] En mijn vraag was welke knelpunten zijn daarbij op tafel geweest?

[3:28:17] Want als je kiest voor het één, als je ja zegt tegen het één, zeg je nee tegen het ander.

[3:28:22] Daar zullen ongetwijfeld ook binnen het kabinet discussies zijn geweest... ...over of de ene deel niet hoger op die lijst moet dan de ander.

[3:28:32] En ik ben benieuwd naar die knelpunten en welke keuzes daar dan in gemaakt zijn.

[3:28:36] In de vraag van de heer Vlag zit de suggestie dat het kabinet keuzes maakt hierin.

[3:28:42] Dat is niet zo.

[3:28:43] Het prioriteringskader is door de ACM vastgesteld.

[3:28:46] Er zijn wel heel veel zienswijzen ingediend.

[3:28:52] Hoe kijken wij hier nu naar?

[3:28:55] Op basis van die zienswijze zijn bijvoorbeeld de woonzorgvormen terechtgekomen in het aangepaste prioriteringskader.

[3:29:02] Zaten daar in eerste instantie niet in.

[3:29:04] Het OV, de projecten van nationaal belang, de woningbouw.

[3:29:07] Dus er zijn natuurlijk wel degelijk vanuit...

[3:29:10] Partijen die geraakt worden of die betrokken zijn, dat kunnen gemeenten zijn, maar ook vrouw KGG.

[3:29:15] We hebben daar natuurlijk allemaal ook belangen bij het toekennen van die capaciteit.

[3:29:21] Dus daar hebben wij onze mening over gegeven.

[3:29:24] Maar het daadwerkelijk maken van de keuzes...

[3:29:26] voor welke categorieën, dus het is nog niet projecten, dus welke categorieën krijgen prioriteit.

[3:29:33] Dat is door de ACM gebeurd en op basis van die categorieën gaan netbeheerders vervolgens die capaciteit daadwerkelijk toewijzen.

[3:29:43] De heer Vermeer.

[3:29:45] Ja, voorzitter, ik snap dat de ACM stuurt en als toezichtvalder voert die iets uit,

[3:29:53] Net als in eerdere discussies in commissiedebatten, bijvoorbeeld over het bepalen van piek- en daltarieven en dat soort zaken, is bij mij even de vraag van hoe wij als Kamer hier invloed op kunnen uitoefenen.

[3:30:10] Dus via welke wetgeving of dingen wordt vastgelegd?

[3:30:16] wat de politieke wensen en kaders zijn.

[3:30:19] Want ik neem niet aan dat de ACM gewoon als een soort satelliet om ons heen drijft en gewoon haar eigen ding doet.

[3:30:27] Dus die heeft kaders.

[3:30:29] En welke wet is dat precies, dat als wij die kaders willen veranderen, waardoor zij tot andere prioritering kunnen komen, bij welke wet moeten wij dan zijn als Kamer?

[3:30:41] De minister.

[3:30:42] Ja, voorzitter, ik zal even uitzoeken in welke wet dat allemaal precies geregeld is, maar ik vraag... Hier is echt de vraag, willen we dit?

[3:30:52] Willen we dit politiek gaan bepalen?

[3:30:55] Dit is echt een... Wat zegt u?

[3:30:59] Nee, nee, nee, ik dacht dat...

[3:31:02] Ik vind... Stel je even... We hebben categorieën vastgesteld.

[3:31:06] Onder andere, daar ga ik van uit, op basis van zienswijze, die door partijen, dus ook door partijen, de bedoelde organisaties hier in Den Haag, ministerie van Vrouwen, ministerie van KGG, ministerie van Economische Zaken, zijn aangeleverd bij de ACM.

[3:31:23] Die leest dat, die kijkt ernaar en die betrekt dat natuurlijk.

[3:31:26] Maar het zou toch wat zijn dat we politiek gaan besluiten waar we wel of niet capaciteit aan toewijzen.

[3:31:31] Dan is er toch geen enkel objectief kader meer.

[3:31:36] Dus ik vind deze werkwijze volstrekt logisch en ook te rechtvaardigen bij zo'n schaars goed als netcapaciteit, dat we een prioriteringskader hebben.

[3:31:47] De ACM heeft de opdracht gekregen dat aan te passen, omdat het vorige prioriteringskader onvoldoende was, onvoldoende werkte.

[3:31:55] ...hebben daar een voorstel voor gedaan.

[3:31:57] Daar zijn allerlei zienswijzen op ingediend.

[3:32:00] En ik zei u al, in dat hele proces van aanpassen... ...zijn de woonzorgvormen erin terechtgekomen... ...het OV, de Nationale Veiligheid, de woningbouw.

[3:32:10] Die categorieën zijn nu benoemd.

[3:32:12] Daarmee geven we de netbeheerders een handvat... ...om ruimte die er is, te reserveren en toe te kunnen kennen... ...aan die prioritaire aanvragers, laat ik het zo omschrijven.

[3:32:25] En ik hecht er echt ongelooflijk veel waarde aan dat dat onafhankelijk is gebeurd, blijft gebeuren en dat het toezicht daarop ook bij de ACM zo blijft.

[3:32:34] De heer Vermeer.

[3:32:38] Ja, voorzitter.

[3:32:39] Wij kunnen als politieke partij geen zienswijze indienen.

[3:32:43] Of hadden we dat wel moeten doen misschien?

[3:32:45] Dat weet ik dus nu niet meer.

[3:32:47] Maar het zijn toch wel politieke keuzes om te bepalen

[3:32:52] Wij willen onze industrie of een bepaalde tak van de industrie, omdat er ETS-regelingen et cetera aankomen, om die voorrang te geven op een sector die al groen is of wat dan ook.

[3:33:06] Ik noem maar, ik probeer even een voorbeeld te bereiken, maar dat zijn toch politieke keuzes.

[3:33:11] En de ACM is geen politiek orgaan, maar dat is een toezichthouder, maar die moet toch toezicht houden op

[3:33:19] ...wetten die de Tweede Kamer, die het parlement maakt.

[3:33:23] En wij gaan toch over die kaders.

[3:33:25] Want anders stellen we over twee jaar weer de vraag... ...we willen wat gewijzigd hebben, en dan krijgen we de antwoord... ...ja, dat kan niet, en de minister gaat er ook niet over.

[3:33:34] En de ACM, die kunnen we bellen, maar die hoeven niks te doen met wat wij zeggen.

[3:33:40] Dus hoe gaan wij zorgen dat wij niet dezelfde type antwoorden over twee jaar krijgen... ...die we nu krijgen over piek- en daltarieven en dat soort dingen?

[3:33:49] Mensen, ik wil dat graag weten en volgens mij had de heer De Groot ook juist die vraag daarom gesteld, om dit boven tafel te krijgen, van wat is onze rol in het proces en waar kunnen wij iets bij sturen?

[3:34:01] Ook al vindt de minister dat ongewenst en misschien komen we zelf tot de conclusie dat het heel ongewenst is, omdat we dan in duivelse dilemma's terechtkomen, maar politiek is niet voor bange mensen.

[3:34:14] De heer Van den Berge heeft het punt van orde, maar ik zou eigenlijk graag de minister eerst willen laten antwoorden.

[3:34:18] Of ziet het toe op het antwoord?

[3:34:21] U bent de voorzitter.

[3:34:22] Dan ga ik de minister eerst laten antwoorden en krijgt u dan het punt van orde.

[3:34:25] Een politiek is ook om verantwoordelijkheid te nemen en te dragen en ook te respecteren hoe wij bepaalde taken en verantwoordelijkheden belegd hebben.

[3:34:36] Een onafhankelijke energieautoriteit vloeit gewoon rechtstreeks voort uit wat we in Europa hebben afgesproken in het Europese recht.

[3:34:45] Dus dat is de rol, vanuit die verantwoordelijkheid vult ACM die rol in.

[3:34:51] En ik vind het ook van het grootste belang, dat heb ik net ook gezegd, dat we dit op een onafhankelijke manier vaststellen.

[3:34:57] Wil dat zeggen dat als er nu een prioriteringskader volgende week per 1 januari van kracht is, dat dat het dan is tot in lengte van dagen?

[3:35:05] Nee, zeg ik tegen mevrouw Van Oosterhout.

[3:35:08] We gaan dat monitoren, of ACM gaat dat natuurlijk monitoren.

[3:35:11] En elke twee jaar komt er een evaluatie en als er aanpassingen nodig zijn, zullen die aanpassingen gedaan worden.

[3:35:20] Het punt van de orde van de heer Van der Werff.

[3:35:24] Ja, dat kan dan mij liggen, maar ik vraag me eigenlijk af of dit wel plaats moet vinden in een commissie, want wat mij betreft zijn het hele feitelijke, technische vragen.

[3:35:34] En kunnen we dat ook gewoon in voorbereiding van de debat of met medewerkers uitzoeken?

[3:35:38] Tenminste, ik ben niet gewend dat het zo gaat dat we dat eigenlijk hier zo uitvragen.

[3:35:43] Maar dat, nogmaals, kan aan mij liggen.

[3:35:46] Ja, dat is niet geheel een punt van orde.

[3:35:49] Maar in principe gaan leden over de vragen die zij aan de minister willen stellen.

[3:35:55] En als ze het opportun vinden om dat in een commissiedebat te doen, doen we dat in een commissiedebat.

[3:35:59] En een lid kan er ook voor kiezen om dat op een heleboel andere manieren, deze informatie uit te vragen.

[3:36:04] De heer Peter de Groot heeft een vraag, denk ik aan.

[3:36:07] Een interruptie.

[3:36:08] Nou, dat is misschien meer een verduidelijking, want ik veerde net op... ...waardoor de minister stilviel, dat maakt Koos niet zo vaak bij deze minister... ...dat de minister stilvalt, dus daar gaat... Dat was mijn enthousiasme eigenlijk over dat de minister zei... ...moeten we dit willen?

[3:36:20] En daar gingen mijn vragen eerder ook over, over dit afwegingskader.

[3:36:23] Ik denk dat het juist goed is, als we het dus objectief met elkaar doen... ...dat er gekeken wordt, wat speelt er maatschappelijk?

[3:36:28] Hoe moeten we dit verdelen?

[3:36:29] Maar dat is eigenlijk een verdelingsverhaalstuk.

[3:36:31] En ik zou het juist dus niet politiek willen laten zijn.

[3:36:34] Dat is maar even de verduidelijking van waar die vraag denk ik ook over ging.

[3:36:38] Ik denk dat je daar vanaf moet blijven.

[3:36:39] Dus kan de minister dan nogmaals bevestigen dat het niet politiek is?

[3:36:42] Ik moet afsluiten met een vraag, voorzitter.

[3:36:44] Dat doe ik dan maar even.

[3:36:47] Voorzitter, ik vind dat dit niet politiek moet zijn en niet moet worden.

[3:36:52] Wat niet wegneemt dat wij daar discussie over kunnen voeren.

[3:36:54] Ik bedoel, laat dat onverlet.

[3:36:58] We dienen niet voor niks, we worden er ook zienswijze in gediend.

[3:37:01] Maar dit vaststellen van de prioriteringsschade, dat toezicht erop, dat moet niet politiek zijn.

[3:37:06] En dat is dus aan de ACM.

[3:37:11] Voorzitter, dan vroeg de heer Vlag mij... Wordt het begrip congestieverzachter breed uitgelegd... ...zodat ook energyhubs en woningbouwprojecten uitgedaagd worden?

[3:37:24] Voorzitter, de ACM kijkt naar gedrag van een netgebruiker... ...dat leidt tot het duurzaam vrijkomen van capaciteit van andere partijen... ...bij het bepalen of iemand congestieverzachter is.

[3:37:32] In het huidige conceptkader is geen afgebaken lijst van partijen die eraan voldoen.

[3:37:37] Het gedrag maakt of een partij hier ondervalt of niet.

[3:37:41] En in de regel vragen energy hubs en woningbouwprojecten transportcapaciteit.

[3:37:46] Stel dat een woonwijk of een hub door het bijplaatsen van een batterij zorgt voor ruimte op het stroomnet, dan zou dat voor een hubdeelnemer wel een mogelijke aanleiding voor prioriteit kunnen zijn.

[3:37:57] Dan, voorzitter, moeten we netbewust bouwen niet landelijk uitrollen, vraagt de heer Grimwis mij.

[3:38:06] Voorzitter, de provincies Flevoland, Gelderland en Utrecht, die werken aan het mogelijk normeren van netbewuste nieuwbouw.

[3:38:15] En de wenselijkheid en de haalbaarheid om dat verder landelijk te doen wordt verkend.

[3:38:19] Ik zal dat ook met de minister van Vrouw bespreken.

[3:38:24] Ter aanvulling, de minister van Vrouw heeft op de woontop afspraken gemaakt met alle partijen, ook met woningcorporaties, om het netbewustbouwen verder onder de aandacht te brengen en te stimuleren.

[3:38:35] Maar ik zal dit vraagstuk van die normering bespreken.

[3:38:40] Vroeg de heer Grimwis mij ook hoe dat gaat op defensieterreinen.

[3:38:45] Ook het Rijksvastgoedbedrijf werkt vanuit het uitgangspunt... ...dat het stroomnetwerk zo min mogelijk belast wordt bij verduurzaming of nieuwbouw... ...door zelf energie op te wekken of op te slaan... ...en ook slim te sturen op het gebruik.

[3:38:59] En het Rijksvastgoedbedrijf heeft daar een toolbox, een netcongres die voor ontwikkeld... ...zodat ook andere gebouwagenaren daar gebruik van kunnen maken.

[3:39:09] En dat geldt dus ook voor de defensielocaties.

[3:39:15] Ik zei al wat over woningcorporaties en netbewust bouwen.

[3:39:19] Dan de heer Vlag.

[3:39:25] Stimulatie Arcades bij de gebiedsontwikkeling in Arnhem.

[3:39:29] 1500 euro per woning voor netbewust bouwen.

[3:39:33] Bespaart ook weer aan energie en systeemkosten.

[3:39:36] Dus er is ondersteuning van de onrentabele top nodig.

[3:39:39] In euro's zijn er op dit moment geen aanvullende middelen specifiek voor netbewustbouwen voorzien.

[3:39:49] Los daarvan zijn er natuurlijk wel allerlei financiële middelen vanuit met name het ministerie van Vrouw beschikbaar om woningbouw te realiseren.

[3:39:58] Maar specifiek voor dat netbewustbouwen zijn er geen middelen.

[3:40:04] Voorzitter, dat wat betreft de prioritering.

[3:40:11] Dan het decentrale systeem.

[3:40:18] Vraagt de heer Klos mij hoe ik decentrale initiatieven beter kan ondersteunen.

[3:40:25] Standardisatie uniforme afspraken.

[3:40:27] Ja, ik denk dat dat de route is.

[3:40:29] Standardisatie voor energy hubs.

[3:40:32] En ook uniforme afspraken die we gaan maken in het kader van die interbestuurlijke samenwerking waar ik eerder al aan refereerde.

[3:40:39] De vergunningsprocedures die ik volgens mij aan de heer Vlag toezei voor mobiele opslag.

[3:40:46] Het zit echt in die hoek.

[3:40:49] Dan de heer De Groot die vraagt of gemeenten voldoende instrumenten hebben om lokaal vraag en aanbod aan elkaar te koppelen.

[3:41:00] En of ik kan kijken of gemeenten hier niet een grotere rol in kunnen krijgen.

[3:41:06] Ik herken het signaal wat de heer De Groot hiermee afgeeft.

[3:41:11] En er is bij de behandeling van de energiewet ook een amendement aangenomen... ...dat oproept om gemeenten en provincies meer ruimtelijke sturingsruimte te bieden.

[3:41:21] En dat gesprek met gemeenten, provincies en netbeheerders is nu gaande.

[3:41:26] En wat ik wil doen, is de ruimte die er al is, verduidelijken.

[3:41:31] En dat is vooral binnen het ruimtelijke instrumentarium onder de Omgevingswet.

[3:41:36] En we kijken naar aanvullende mogelijkheden, zodat je proactief kan sturen op die locaties van opwek of batterijen in een gebied.

[3:41:44] En ik verwacht de Kamer halverwege 2026 te kunnen informeren over de beoogde uitwerking in wetten en regelgeving.

[3:41:57] Misschien een verduikingsvraag over de toon en wat de minister terughoort in die gesprekken.

[3:42:07] Er gebeurt ontzettend veel, of het nou in de FGU-regio is... ...of het nou in Limburg of andere plekken is.

[3:42:11] Er zijn heel veel lokale initiatieven waarmee aan de slag gedaan kan worden.

[3:42:14] Sommige zijn klein en sommige zijn wat groter.

[3:42:16] Maar dan gaat het ook altijd heel vaak over de onrendabele top... ...of over geld wat daarbij meegemoeid is.

[3:42:21] Waar staat de minister nu in dat proces met die gesprekken?

[3:42:24] Is dat soms ook al onderdeel van het gesprek?

[3:42:25] Of komt dat pas later, na inventarisatie en duidelijkheid... ...over die matching van die vragen in aanbod?

[3:42:33] Ja, voorzitter, dat moet ik echt even nagaan.

[3:42:36] Dat wil ik natuurlijk doen en op terugkomen, maar dat moet ik even uitzoeken.

[3:42:43] En dat zal ik doen en dan in een brief op terugkomen.

[3:42:47] Ik denk...

[3:42:50] Ik zoek even uit in welk brief dat is, want ik weet dat de voorzitter mij straks gaat vragen dat precies aan te geven.

[3:42:57] Dan vroeg de heer De Groot mij voor een betere aansluiting tussen regionale expertisecentra, provinciale data, over het gebruik van energie en landelijke besluitvorming.

[3:43:06] Voorzitter, ik moedig echt elk regionaal, lokaal initiatief aan dat ze richt op het SWIM aanpakken en omgaan met netcongressie.

[3:43:17] En dat gebeurt ook echt op meerdere plekken in het land, bijvoorbeeld het expertisecentrum in Arnhem.

[3:43:24] ...dat recent gestart is met rond de tafel gesprekken... ...om praktijkvoorbeelden te delen.

[3:43:31] En op basis van die voorbeelden te kijken... ...kan je die aanpak nou schaalbaar maken.

[3:43:36] We hebben een landelijk kennisloket uitgevoerd door het RVO.

[3:43:42] Dat is echt een centraal punt waar allerlei informatie samenkomt... ...en ondernemers ook informatie op kunnen halen.

[3:43:48] En vanuit dat loket wordt ook weer de aansluiting met de regionale initiatieven gezocht.

[3:43:55] Die samenwerking, ook met Energy Boards natuurlijk, zoeken we continu op om te zorgen dat het streven is om nergens het wiel opnieuw te laten uitvinden.

[3:44:09] Dan de heer De Goot.

[3:44:15] Ja, dank voorzitter.

[3:44:16] Dat is fijn om te horen van de minister.

[3:44:17] Kijk, ik was natuurlijk ook specifiek op zoek naar over het land ontstaan waardevolle bureaus, zou je bijna zeggen.

[3:44:24] Niet alleen RVO, maar ook, oh ja, die ontwikkelen zich vanzelf.

[3:44:28] Zij kunnen heel waardevol worden.

[3:44:29] En hoe wordt het dan getoetst of zij zouden moeten blijven bestaan, of zij gefinancierd, mede-gefinancierd zouden moeten worden, of zegt de minister, ja,

[3:44:36] Dat moeten dan bijvoorbeeld provincies of grote gemeenten zelf blijven doen... ...want ik ben niet overal verantwoordelijk voor, kan ik me ook voorstellen.

[3:44:43] Maar hoe kijkt de minister naar dat versterkingsvraagstuk?

[3:44:45] Ik noem als voorbeeld het Nederlands Centrum voor Netcongestie.

[3:44:49] Die zitten er natuurlijk wel mee, doen heel veel mooi werk... ...alleen ja, die kijken we naar hun bestaansrecht natuurlijk.

[3:44:55] Ja, voorzitter, dat snap ik, dat dat vraagstuk zich voordoet.

[3:45:01] En tegelijk kan ik ook niet, eigenlijk precies zoals de heer De Groot zegt, al die initiatieven overeind houden.

[3:45:07] Het zegt niks over de waarde van de initiatieven, maar gewoon over de keuzes die gemaakt moeten worden.

[3:45:11] Dus het belangrijkste is dat de kennis die daar gedurende het bestaan van zo'n initiatief, van zo'n tafel, van zo'n centrum, wordt opgedaan.

[3:45:21] De grootste vraag is hoe behouden we die kennis en zorgen we dat het niet verloren gaat.

[3:45:25] En daar waar het mogelijk is om dingen natuurlijk ook financieel in de benen te houden, ben ik altijd bereid daarnaar te kijken.

[3:45:32] Maar ja, de middelen zijn schaars en beperkt.

[3:45:37] Voorzitter, dan de heer Jumelet over de zonnenroute en of het mogelijk is om daar een directe aansluiting op het bedrijventerrein GTEC te organiseren.

[3:45:49] Voorzitter, het is juridisch mogelijk om zo'n directe lijn aan te leggen, ook in de nieuwe energiewet.

[3:45:55] Een directe lijn is dan een directe, private verbinding tussen de producent en de gebruiker van de elektriciteit.

[3:46:05] En het project Zonnenroute A37 is een duurzaam energieproject op rijksgrond.

[3:46:10] Dus het is een zogenaamd oerproject.

[3:46:12] ...dat de Rijksvaartstaat wordt voorbereid en zal worden getenderd aan marktpartijen.

[3:46:18] En die onderzoeken dan samen met netbeheerders, Rendo en Innexus... ...wat de beste oplossingen zijn om het project aan te sluiten... ...en de marktpartijen vragen dan zelf de netaansluiting aan.

[3:46:31] En de mogelijke oplossing is een reguliere aansluiting op een onderstation.

[3:46:35] Het station Rigmeer, wat de heer Jumelet waarschijnlijk goed kent.

[3:46:42] Een andere oplossing kan dus de directe lijn naar het bedrijventerrein zijn.

[3:46:45] Cable pooling, waarbij meerdere partijen dezelfde kabel delen.

[3:46:49] En de netbeheerders werken mee aan een onderzoek naar technische haalbaarheid van deze alternatieve oplossingen.

[3:46:59] De heer Grimwis vroeg naar ondernemers in de gemeente Rijsseholte die graag een groepstransportovereenkomst willen sluiten.

[3:47:08] Zo zijn er vast meer voorbeelden in het land.

[3:47:11] Maar dat duurt best wel lang voordat dat juridisch allemaal rond is en of ik dat herken.

[3:47:16] Ja, ik herken dat dat juridisch best even duurt.

[3:47:21] Het is een product die groepstransportoverenkomsten nu in pilotvorm wordt aangeboden.

[3:47:28] Het definitieve codebesluit zal naar verwachting in december worden gepubliceerd.

[3:47:34] En het afsluiten van zo'n groeps-TO is echt een complex proces... ...wat nog veel tijd vraagt van alle betrokken partijen.

[3:47:43] Maar er wordt heel hard aangewerkt, mede op basis van de lessen uit die pilots... ...om te kijken hoe we dat kunnen versimpelen en versnellen.

[3:47:52] Dan vroeg mevrouw Van Oosterhout, ook de heer Grimwis, naar de rol van energiegemeenschappen en of ik wat concreter kan zijn over wat de plannen uit de brief precies betekenen.

[3:48:03] Wat wij willen doen is provinciale en regionale koepelorganisaties versterken.

[3:48:08] Zodat zij echt een goede ondersteuning kunnen bieden bij het opbouwen van een stevige, robuuste organisatie.

[3:48:17] Daarvoor willen we een aanzienlijk deel van het budget uit het amendement, moet ik zeggen, Greger Grimwisse gebruiken.

[3:48:26] En momenteel spreken we met die organisaties over hoe moeten we dat nou precies vormgeven, dat dat geld dan ook goed terecht komt.

[3:48:32] Het streven is om dat in 2026 te hebben ingericht.

[3:48:37] Daarnaast hebben we een aantal onderzoeken opgestart, mede naar aanleiding van toezeggingen ook in verschillende debatten, naar belemmeringen die zich voordoen bij lokaal eigendom, warmtegemeenschappen en burgers om mee te doen in energiegemeenschappen.

[3:48:52] En ik verwacht de uitkomsten van die onderzoeken begin 26.

[3:48:57] En die kunnen we dan gebruiken, wij of een volgend kabinet, om dat faciliterend kader voor energiegemeenschappen verder te versterken.

[3:49:11] Even kijken dan, de heer De Groot.

[3:49:16] O ja, het addendum op de Energiewet over energie delen.

[3:49:20] Ik verwacht dat we dat voorstel begin volgend jaar bij de Kamer kunnen inlienen.

[3:49:25] En ja, als het dan lukt om het snel te behandelen, dan zou de wet eind 26 per 1 januari 27 in werking kunnen treden.

[3:49:37] Dus dat is de stand van zaken daarmee.

[3:49:40] Voorzitter, dan kom ik bij het mapje overig.

[3:49:56] Ja, een vraag van mevrouw Van Oosterhout naar energiebesparing.

[3:50:01] En welke hindernissen partijen ervaren bij het voldoen aan de plicht?

[3:50:05] En welke knelpunten we zien bij de handhaving van de energiebesparingsplicht?

[3:50:11] Voorzitter, wat je ziet, is dat sommige bedrijven en instellingen onvoldoende toegang krijgen tot financiering voor energiebesparende maatregelen in termen van de knelpunten.

[3:50:20] We maken een energiebesparingsfonds waar bedrijven leningen kunnen krijgen, in de hoop dat de toegang tot die financieringen versimpeld wordt.

[3:50:33] Omgevingsdiensten hadden geen inzicht in de energiegebruikgegevens.

[3:50:38] Vanaf 1 juli van dit jaar kunnen netbeheerders de gegevens delen.

[3:50:45] De omgevingsdiensten verwachten op basis daarvan een sterke verbetering in de naleving van de energiebesparingsplicht, maar dat helpt natuurlijk ook het toezicht.

[3:50:57] En we werken aan een programma samen met de omgevingsdiensten om de handhaving te verbeteren.

[3:51:06] Dat doen we samen met VNG, IPO en het ministerie.

[3:51:13] Het doel is echt om de kennis en kunde onder omgevingsdiensten te vergroten.

[3:51:17] En ik heb toegezegd, en daar wordt ook hard aan gewerkt, om in kaart te brengen hoeveel bedrijven en instellingen voldoen aan de energiebesparingsplicht en wat de bijdrage is van gemeenten en provincies aan toezicht en handhaving.

[3:51:34] En ik had dat toegezegd eind van dit jaar, maar het is echt best een forse klus.

[3:51:37] Dus dit wordt, zeg ik in alle eerlijkheid, begin volgend jaar.

[3:51:43] Dat roept een vraag op van mevrouw Van Oosterhout.

[3:51:46] Ik vroeg me af of het echt alleen een kwestie is van kennis en kunde bij de omgeving dienst of dat het ook een kwestie is van voldoende financiële middelen.

[3:51:55] Voorzitter, het vraagstuk van middelen speelt altijd een rol.

[3:52:01] Dus er is ook extra geld al eerder toegezegd en dat gaat naar de omgevingsdiensten.

[3:52:06] Ongetwijfeld is er behoefte aan nog meer.

[3:52:10] Maar ik heb op dit moment niet meer middelen dan de middelen die ze krijgen.

[3:52:14] En de aangevulde, of hoe zeg je dat, extra toegezegde middelen, daar kom ik ook niet aan.

[3:52:18] Dus het is niet dat we daar weer geld weghalen.

[3:52:21] Maar ik denk echt dat met het inzicht in die gegevens, ook hier geldt natuurlijk inzicht in wat er gebeurt en wat er speelt, is ook een ongelooflijk belangrijk instrument in het goed kunnen invullen van de toezichtstaak.

[3:52:40] Dan de SDE++-regeling.

[3:52:44] Daar heeft de heer Grimwis terecht ook al vaker aandacht voor gevraagd.

[3:52:48] Ik deel met hem en ook in lijn met de motie Grimwis-Rodekerk... ...dat we daar zo snel mogelijk duidelijkheid over moeten geven.

[3:52:56] Ongelooflijk belangrijk instrument.

[3:52:59] En die duidelijkheid voor de openstelling in 27... ...zal komen met de voorjaarsbesluitvorming.

[3:53:09] Voorzitter, dan de heer Vlag.

[3:53:13] Cybersecurity, brandveiligheid, maar ook plannen voor eventuele blackouts, liggen die klaar?

[3:53:19] Hele terechte vragen, ook in het kader van de campagne Denk Vooruit, die gestart is.

[3:53:25] En het antwoord is ja, daar liggen allerhande plannen voor klaar.

[3:53:29] Er wordt ook veel gesproken en ook hard gewerkt aan het versterken van de weerbaarheid, digitaal en fysiek.

[3:53:39] Ook van vitale energie-infrastructuren natuurlijk.

[3:53:45] Voorzitter, ook in de Kamer met het oog op de tijd.

[3:53:48] Die plannen liggen klaar en ook allerlei stappenplannen wat je doet als er daadwerkelijk zo'n blackout zich zou voordoen.

[3:53:57] Dan vroeg de heer Vlag mij of de ISDE ook wordt ingezet voor e-boilers en andere systemen voor vergroting van het zelfverbruik van stroom.

[3:54:04] Voorzitter, om in aanmerking te komen voor de ISDE.

[3:54:08] De ISDE is er niet voor de e-boilers, want de maatregel moet bijdragen aan CO2-reductie en dat is bij de elektrische boilers niet altijd het geval.

[3:54:20] En ze kunnen ook het verbruik van eigen zonnestroom vergroten, maar op andere momenten netcongressie verergen.

[3:54:25] Ik voeg er dan toe dat ISDE kan worden aangevraagd door woningeigenaren voor zonneboilers en warmtepompen, ook hybride warmtepompen.

[3:54:37] Dus dat over de e-boilers en de ISDE.

[3:54:41] Mevrouw De Vosk, of ik kan aangeven welke van de 54 klimaatsubsidies elektrificatie aanmoedigen en leiden tot nog meer netcongressie?

[3:54:51] Op dit moment onderzoekt het de RVO in opdracht van het landelijk actieprogramma netcongressie.

[3:54:59] Kijken ze eigenlijk naar alle relevante subsidies en kijken ze waar het nodig is om die verder te verbeteren, om de negatieve impact op netcongressie te beperken?

[3:55:11] Een vraag van mevrouw De Vos.

[3:55:14] Dank u wel.

[3:55:15] Een duidelijk antwoord.

[3:55:16] Ik vraag me wel af, wordt er ook overwogen om die subsidies dan te stoppen of in elk geval te pauseren?

[3:55:22] En wanneer is daar meer duidelijkheid over?

[3:55:26] Als wij zien dat een subsidie een negatieve impact heeft op de netcongesti... ...en dat met een aanpassing te voorkomen of te verbeteren is, te verminderen, te mitigeren... ...dan zullen we dat natuurlijk niet nalaten.

[3:55:39] Ik ga hier niet zeggen dat we zomaar subsidies gaan stoppen... ...want daar zit natuurlijk echt het doel in van verduurzaming.

[3:55:44] ...langs de lijn van innovatie, het kan langs de lijn van energiebesparing zijn.

[3:55:49] En ik weet dat mevrouw De Vos en ik totaal anders denken... ...over het voortgaan van die klimaat- en energietransitie.

[3:55:54] Maar hier vinden we elkaar wel in dat deze subsidies niet een probleem moeten verergeren.

[3:55:59] Dus als we in de subsidieverstrekking iets kunnen aanpassen om dat te voorkomen... ...dan zullen we daar natuurlijk serieus naar kijken.

[3:56:07] Mevrouw De Vos.

[3:56:08] Goed, ja, dat klopt dat we daar helemaal anders in staan, maar in ieder geval mooi om te horen dat hier naar gekeken wordt.

[3:56:12] Ik heb alleen nog geen antwoord op mijn vraag wanneer er een uitkomst is van dit onderzoek.

[3:56:17] Als ik het goed begrijp wordt er nu onderzoek gedaan, maar wanneer is dat afgerond?

[3:56:21] Ja, voorzitter, daarover zal ik in de voortgangsrapportage aanpak netcongesti, die eind maart verschijnt, inzicht geven of verslachten van die inventarisatie.

[3:56:33] Mevrouw De Vos, kan daar al eerder een date over komen?

[3:56:42] Maar eind maart is wel een toezegging dan.

[3:56:44] Dat is een toezegging, ja, zeker.

[3:56:48] En, voorzitter, sta mij dan om gelijk in de richting van de heer De Groot te zeggen dat ik in de brief Decentraal Energiesysteem eind januari in zal gaan op de toezegging die ik via u, voorzitter, aan hem net deed over wat kunnen we nou doen om die...

[3:57:10] ...inrichting, aansluitingen, lokaal aanbodvraag te verbeteren.

[3:57:17] Voorzitter, dan de heer Kops over dat er zonder hulp van de overheid... ...dat er geen wind op zee verder zal worden ontwikkeld... ...en of ik daarop kan reageren.

[3:57:33] Ja, voorzitter, dat is het geval.

[3:57:36] Helaas heb ik dat ook moeten constateren eind oktober... ...dat een tender die wij hadden opengesteld zonder subsidie... ...zonder financiële ondersteuning, daar zijn geen inschrijvingen op gekomen.

[3:57:46] Nederland is daar niet uniek in.

[3:57:49] Mijn collega in Denemarken, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland hebben hier ook mee te maken.

[3:57:54] Dat is de reden dat ik al bij Prinsjesdag heb aangekondigd dat wij een volgende tender wind op zee met subsidie zullen openstellen.

[3:58:03] Dat we ook hard werken aan de wettelijke basis voor de Contracts for Difference.

[3:58:08] Ook een vorm natuurlijk van financiële ondersteuning van wind op zee trajecten.

[3:58:12] Want het is inderdaad helaas het geval dat de sector het zwaar heeft en dat ik het wel van het allergrootste belang vind dat de ontwikkeling van wind op zee doorgaat en niet stilvalt.

[3:58:24] Vandaar dat we geld hebben vrijgemaakt voor die subsidy tender.

[3:58:29] Voorzitter, dan de... Een interruptie van de heer Van der Werff.

[3:58:35] Er is meer vragen opvolgend op de vraag van mevrouw De Vos over de subsidies die wel zorgen voor meer netcongrestie.

[3:58:41] Toevallig heb ik dat laatst uitgezocht en ik zie gewoon dat de SPULA en de SPRILA-budgetten en de AZ-subsidies geschikt zijn voor elektrificeren van zware vrachtvervoer.

[3:58:52] Er is geen Europese doelstelling voor, dat doen wij gewoon als Nederland.

[3:58:55] En volgens mij was het juiste in die debatwijzer waarin werd gesteld dat juist het zware vervoer inderdaad juist zorgt voor meer netcongrestie.

[3:59:03] Kortom, kunnen we die dan niet schrappen?

[3:59:07] Ja, voorzitter, dit gaat echt te snel en te kort door de bocht.

[3:59:10] Kijk, wat ik heb toegezegd en wat we ook in het land hebben afgesproken, is we gaan naar die verschillende subsidies kijken en we gaan kijken, zit daar nou in die vormgeving van de subsidies iets waardoor je het probleem met netcongrestie onbewust en onbedoeld verergert?

[3:59:24] Ik ken niet exact de rijkwijden van de drie subsidies die de heer Van den Berg nu noemt, maar even in het algemeen.

[3:59:30] Die 54 subsidies hebben allemaal een doel, namelijk de verduurzaming stimuleren.

[3:59:38] En daarom zei ik al tegen mevrouw De Vos, wij denken gewoon anders over die klimaat- en energietransitie.

[3:59:42] En mevrouw De Vos zei volgens mij letterlijk in haar inbreng, die moet stoppen.

[3:59:45] Nou, zo die al te stoppen is, vind ik dat echt hartstikke onverstandig.

[3:59:52] Om redenen die ik al eerder genoemd heb, voor het klimaat, voor de economie en voor onze veiligheid.

[3:59:58] Dus ik zal naar die subsidies, of het RVO kijkt voor ons naar die subsidies, maar we houden natuurlijk daar een bredere doelstelling voor oog.

[4:00:06] in de vormgeving iets kan worden gedaan om de netcongressie te verminderen of in elk geval de problemen niet te vergroten, dan zal ik dat niet nalaten.

[4:00:15] Maar die subsidies dienen natuurlijk een groter doel.

[4:00:20] Voorzitter, de heer Van den Berg vroeg mij waarom gaan we woonwijken niet weer op gas aansluiten.

[4:00:26] Dat is echt een tegengestelde beweging op een energietransitie die we hebben ingezet.

[4:00:33] We gaan toe naar een onafhankelijk en duurzaam energiesysteem en we gaan woonwijken niet weer opnieuw aansluiten op gas.

[4:00:39] Wat we soms wel doen...

[4:00:41] In het kader van de aanpak van netcongrestie is tijdelijk, op specifieke locaties en op een heel beperkt aantal momenten, meer gasgestookte, flexibele opwek in het net invoeden om dat probleem met netcongrestie te verzachten of om te voorkomen dat je tot veel ingrijpendere maatregelen moet overgaan.

[4:01:01] Ik zeg er wel bij, dat noemen we bij voorkeur niet en als het nodig is, tijdelijk en kortdurend.

[4:01:11] De heer Van der Berg.

[4:01:13] Ja, dan brengt mij toch wel tot de vraag, kijk, wanneer... Hebben we wel de luxe om ons daar aan te onttrekken?

[4:01:20] Want wat we al zeiden in de verschillende inbrengen, we lopen op dit moment 10 tot 40 miljard euro aan economische waarde mis.

[4:01:26] Kortom, is het niet juist nu het moment om te zeggen van, we moeten dat nu juist gaan inzetten, want de gevolgen daarvan zijn zo groot, we kunnen ons dat niet permitteren, beter zelfs.

[4:01:36] Als ik meega in de vaart van de energietransitie die dan nodig zou zijn, dan heb je dat geld juist nodig om het te kunnen betalen.

[4:01:49] Voorzitter, we hebben, toen we in 2015 het akkoord van Parijs ondertekenden, hebben we ons gecommitteerd aan een afspraak voor 2050.

[4:02:00] En daar hoort bij dat wij wegbewegen van het gebruik van fossiele behandstoffen, het gebruik van hernieuwbare energie gaan opbouwen.

[4:02:15] Daar is bij...

[4:02:17] heel pijnlijk zichtbaar geworden met de oorlog in Oekraïne, hoe belangrijk het is dat wij onafhankelijk worden in ons energiesysteem.

[4:02:27] Wat er gebeurt als je heel erg afhankelijk bent van een bepaalde vorm van energie van een ander land, wat dat kan doen in de prijzen.

[4:02:35] En breder dan dat zien we nu een internationale concurrentiepositie waarin we ook onder grote druk staan.

[4:02:43] En ik denk, ik ben ervan overtuigd, dat investeren in eigen, schone, groene energie van dichtbij gaat één van de factoren zijn die echt het onderscheidende, concurrerende verschil gaan maken van Europa ten opzichte van de rest van de wereld.

[4:02:58] Dat is allemaal niet van vandaag op morgen gerealiseerd.

[4:03:02] Daar hebben we echt nog wel een tijd voor nodig.

[4:03:04] Dus ik ben het eens met de heer Van den Berg dat we gas nodig hebben in de energietransitie.

[4:03:09] Maar we hebben het nodig om die transitie te kunnen maken.

[4:03:11] Want we kunnen niet morgen stoppen met gas.

[4:03:13] Dan zitten heel veel huizen in de kou, vallen productieprocessen stil, doen we onze economie de das om.

[4:03:21] Laat onverlet dat we die transitie in gang gezet hebben.

[4:03:24] Daarom zei ik net, het is onomkeerbaar.

[4:03:28] En ik ben ook blij dat het onomkeerbaar is, want het is van groot belang.

[4:03:33] Maar we hebben het nog nodig in de komende jaren.

[4:03:35] We bouwen het wel af.

[4:03:36] We bewegen weg van fossiel en we bewegen toe naar hernieuwbaar.

[4:03:41] Dat is de beweging waar we in zitten en dat moeten we op een verstandige en realistische manier doen.

[4:03:46] zodat we ook het draagvlak in de samenleving bij huishoudens en bij onze ondernemers houden om dit met z'n allen in de komende 25 jaar die we nog hebben voor elkaar te krijgen.

[4:03:59] Dit roept een vraag op van de heer Jumilet.

[4:04:02] Dank u wel, voorzitter.

[4:04:03] Ja, dat roept inderdaad de vraag op, want als het over gas gaat, dan gaat het bij mij direct ook over groengas.

[4:04:09] Wellicht is dat nog wel een goed idee om in die transitieperiode ook groengas toe te passen.

[4:04:14] Dus mijn vraag zou zijn aan de minister of ze dat ook zo ziet.

[4:04:18] Ja, daar ben ik het mee eens.

[4:04:19] En om die reden werken we aan een bijmengverplichting groen gas.

[4:04:26] En dat wetsvoorstel is kort geleden naar de Raad van State gestuurd.

[4:04:32] Ik hoop dat we die snel terugkrijgen en dat ik die dan ook snel door kan sturen naar de Tweede Kamer.

[4:04:38] En dan is de bedoeling dat die bijmengverplichting per januari volgend jaar ingaat.

[4:04:46] Voorzitter, dan vroeg de heer Kops mij nog naar het sluiten van de kolencentrales en of ik daarmee niet het probleem van netcongressie alleen maar erger maak.

[4:04:58] Nee, voorzitter, en of we het niet nog keihard nodig hebben in de hele situatie waar we in zitten.

[4:05:05] Nee, voorzitter, gascentrales of minder export zijn alternatieven voor de kolencentrales en we hebben voldoende gascentrales om aan de vraag te voldoen.

[4:05:13] En deze alternatieven hebben dezelfde effecten op het mitigeren van netcongrestie als de kolencentrales.

[4:05:20] Tot slot, voorzitter.

[4:05:23] Nog een vraag van de heer Kops over...

[4:05:28] De krapte op het net wordt vooral veroorzaakt door de snelle toename van duurzaam opgewekte energie en het groeiende duurzame energiegebruik, terwijl de uitbreiding van netcapaciteit achterblijft.

[4:05:40] Kan de minister dat nog eens uitleggen?

[4:05:42] Je kunt toch niet doorgaan met maar die uitrol van die duurzame energie?

[4:05:46] Voorzitter, er is sprake van invoedingscongressie en afnamecongressie.

[4:05:52] En die invoedingscongressie komt door die duurzame energie van wind en zon.

[4:05:58] Tegelijkertijd kan het lokale gebruik van duurzame energie leiden... ...tot een beter gebruik van het net.

[4:06:03] Dus het is zaak om opwek en gebruik beter met elkaar in samenhang te brengen... ...en niet om de uitrol van duurzame energie te vertragen.

[4:06:11] Integendeel, zou ik willen zeggen.

[4:06:14] Daarmee komt de minister toe aan het einde van de eerste termijn en gaan wij gelijk over naar de tweede termijn.

[4:06:25] Daarvoor is een spreektijd van 1 minuut 40 en ik stel voor één interruptie op elkaar.

[4:06:34] Ik zou graag een twee minuten debat willen aanvragen en dan ga ik gelijk over tot mijn bijdrage.

[4:06:42] Ik begon mijn bijdrage vandaag over dat we netcongressie niet als geïsoleerd probleem zouden moeten zien en dat we ook sterk zouden moeten sturen op de economie van de toekomst.

[4:06:50] En de antwoorden van die minister over prioritering blijven voor mij dan ook wat onbevredigend, omdat we toch voor een hoop vraagstukken staan.

[4:06:59] Hoe zorgen we ervoor dat een woonwijk voorrang krijgt boven een datacenter?

[4:07:03] En als het gaat om bedrijven, hoe zorgen we ervoor dat bedrijven die echt passen in de economie van de toekomst, ik denk dan bijvoorbeeld aan een batterijpark of aan een bedrijf voor circulaire zonnepanelen, voorrang krijgen boven bijvoorbeeld een raffinaderij?

[4:07:16] Hier moet de minister toch op kunnen en willen sturen.

[4:07:20] Laat ik hem anders stellen.

[4:07:21] Op welke manier kan de ambitie van bedrijven qua verduurzaming, die op de wachtlijst staan, worden meegenomen in de plannen van investeringen van netbeheerders?

[4:07:31] Het lijkt me heel logisch dat er ook op deze manier wordt geprioriteerd.

[4:07:35] Wat vindt de minister van het idee dat bedrijven met een klimaatplan voorrang zouden moeten kunnen krijgen?

[4:07:41] En we hadden het eerder eventjes over het gebiedsfonds.

[4:07:45] De minister stelde dat natuurcompensatiemaatregelen al moeten worden genomen.

[4:07:49] Ik heb het nog heel even nagekeken en het gaat mij om alle natuur en niet alleen om Natura 2000 gebieden.

[4:07:55] Klopt het dat de natuurvergunning alleen op de Natura 2000 gebieden toeziet?

[4:07:59] We hadden het ook eventjes over het versnellingspakket.

[4:08:04] Goed dat er met de lopende maatregelen vaart wordt gemaakt.

[4:08:07] Is daarmee het hele pakket uitgevoerd?

[4:08:09] En wanneer kunnen we de rest van de maatregelen verwachten?

[4:08:12] En dan misschien tot slot... Het ging net eventjes over subsidies, klimaatsubsidies.

[4:08:19] Daar staan natuurlijk ook een hele hoop aan fossiele subsidies tegenover.

[4:08:23] We zitten in een internationale coalitie om die uit te faceren.

[4:08:28] Ja, is de minister met me eens dat subsidies voor vervuilende bedrijven en sectoren met slechte beperkte economische toegevoegde waarden, dat we die zouden moeten schrappen om zo ruimte te maken voor innovatieve, meer energiezuinige sectoren van de toekomst?

[4:08:40] Dank u wel.

[4:08:42] En ik zie een interruptie van de heer Van den Berg.

[4:08:45] Ja, voorzitter, ik ga gewoon even doen alsof ik het helemaal niet snap wat mevrouw Oosterhout zegt, maar wat zijn fossiele subsidies precies?

[4:08:51] Kunt u dat eens definiëren?

[4:08:54] Daar zou ik heel graag een kopje koffie met u over willen drinken.

[4:08:57] Volgens mij kunnen we daar een hele middag over doorspreken.

[4:09:00] Fossiele subsidies zijn belastingvrijstellingen, zijn allerlei financiële voordelen die bedrijven op dit moment krijgen.

[4:09:09] En daarmee wordt fossiel nog steeds gestimuleerd.

[4:09:12] Het hangt een beetje af welke inschatting je pakt, maar het kan wel tot 50 miljard oplopen.

[4:09:17] En het is natuurlijk heel erg belangrijk als we toegaan naar die economie van de toekomst, dat we die zo snel mogelijk gaan afbouwen.

[4:09:23] En ik weet dat de minister ook in een internationale coalitie zit om die af te bouwen, maar volgens mij moeten we daar nog veel meer vaart mee maken.

[4:09:33] Ik heb één interruptie in deze tweede termijn toegestaan.

[4:09:37] Dus ik geef het woord aan de heer Kloss voor zijn bijdrage.

[4:09:42] Dank u wel.

[4:09:42] Volgens mij spreekt in ieder geval uit dit debat een enorme gedeelde urgentie.

[4:09:46] ...met uitzonderingen van de partij die, zoals minister Hermans ook zegt... ...zich keren tegen de wetenschappelijke consensus over de opwarming van de aarde... ...of in ieder geval de elektrificatie van de economie afwijzen om dat te voorkomen.

[4:09:58] De minister legt volgens mij in dit debat wel vrij hoge druk... ...op wat er in januari kan worden verteld over ongeveer alles.

[4:10:04] Dus dat wordt een drukke kerstvakantie voor minister Hermans... ...over de snelle uitrof van flexibele contracten, over de normalisering van energy hubs...

[4:10:12] Zelfs ook de handhaving van de energiebesparingsplicht.

[4:10:15] Daar gaan we januari allemaal over horen, dus daar zie ik zeer naar uit.

[4:10:18] En ik heb genoteerd dat de minister steeds heeft gezegd... ...we moeten sturen in de mist.

[4:10:24] De officiële aanwijzing van de ANWB als er mist ontstaat... ...is dat je je afstand moet verdubbelen en de snelheid moet halveren.

[4:10:32] Ik denk dat er van nu een huzarenstukje wordt gevraagd... ...om precies het tegenovergestelde te doen.

[4:10:37] U moet de afstand halveren en de snelheid verdubbelen.

[4:10:41] En ik zie zeer erg naar januari, waarin dat gaat gebeuren.

[4:10:43] Dank u wel.

[4:10:46] Een vraag roept dat op van mevrouw De Vos.

[4:10:48] Ja, mijn naam werd niet expliciet genoemd, maar ik vermoedde toch dat het aan mij geadresseerd was.

[4:10:52] Ik wil toch even rechtzetten, want Forum voor Democratie voelt een enorm grote urgentie als het gaat om dit onderwerp.

[4:10:58] We vinden alleen niet dat dit beleid de oplossing is.

[4:11:01] Sterker nog, dit maakt het alleen maar erger.

[4:11:04] En ja, wij zien ook dat er klimaatverandering bestaat, maar dat is er altijd geweest.

[4:11:09] Dus dat wilde ik toch even rechtzetten.

[4:11:12] Daar mag de heer Plos nog op reageren.

[4:11:15] Dus begrijp ik goed dat het Forum voor Democratie dus wel de rol van de mens in de opwarming van de aarde herkent?

[4:11:21] Voorzitter, eh... Laat me neken.

[4:11:23] Nee, z'n voorzitter.

[4:11:25] Gaat even, de heer Kloss.

[4:11:26] We gaan niet nu weer een interruptie van mevrouw De Vos.

[4:11:29] Ik stel voor dat er sowieso een kopje koffie wellicht gedronken moet worden en dat dit in nog heel veel debatten terug gaat komen.

[4:11:34] Een hele interessante ontwikkeling, ja.

[4:11:39] Om wel misverstanden te voorkomen, wat u zegt, dat is niet hoe wij het zien.

[4:11:47] Ik blijf bij wat ik er net over had.

[4:11:50] Goed, de heer Peter de Groot.

[4:11:52] Ja, ik heb interruptie voor de heer Kloss in D66, want ik wilde ook dat punt van die mist gebruiken, ga ik soms ook doen, maar ik hoorde de heer Kloss iets zeggen over

[4:12:01] ...niet snelheidmatige, maar juist versnellen.

[4:12:03] En ik wilde even de toetsen, vier uur, voorzitter, bij de heer Klos... ...van ja, dat zien we natuurlijk de afgelopen tijd vaker... ...dat er bijna gepredikt wordt, er moet meer gebeuren.

[4:12:13] Dat willen we natuurlijk allemaal.

[4:12:14] Maar met meer doelen zijn we niet geholpen.

[4:12:16] We zijn geholpen met meer uitvoeringsperspectief in de mist.

[4:12:22] Dus ik wilde even verven hier bij de heer Klos.

[4:12:24] U pleit toch niet voor extra doelen, meer maatregelen?

[4:12:26] We zouden misschien wat meer adaptief zelfs moeten zijn.

[4:12:30] GESPREKSLEIDER.

[4:12:31] Voorzitter, ik pleit in die zin wel voor doelen... ...omdat ik graag zou willen dat het ook meetbaar wordt wat we aan het doen zijn.

[4:12:37] En volgens mij heeft de minister dat ook toegezegd in dit debat... ...om ons als Kamer te informeren over wat het doel is.

[4:12:42] Meetbaar om de wachtrij te verkorten voor de bedrijven die aansluiting willen... ...en daar ons ook over te informeren over hoe snel we dat doen.

[4:12:51] Dus in die zin toch wel.

[4:12:56] Goed, de heer Jubilent.

[4:13:00] Dank u wel, voorzitter.

[4:13:02] Dank aan de minister voor alle antwoorden.

[4:13:05] Het waren er best wel veel, die vragen, maar ook heel veel antwoorden.

[4:13:08] Dank u wel daarvoor.

[4:13:10] Ik denk dat het goed is om te constateren dat er veel inderdaad op de rails staat, dat er aan veel zaken wordt gewerkt, dat dat gebeurt met heel veel partners, ook in provincies en gemeenten.

[4:13:22] Dus ik denk dat het goed is om dat met elkaar nog eens een keer hier te kunnen constateren.

[4:13:25] De urgentie is net al benoemd.

[4:13:27] Ik ervaar dat ook zo.

[4:13:28] Wij ervaren dat zo, denk ik, met elkaar.

[4:13:32] Ik heb zelf het woord inzicht natuurlijk ook genoemd, want dat kan helpen om tot impact te komen en vervolgens ook draagvlak te houden voor de hele ontwikkeling waar we met elkaar in zitten, de energietransitie, met het oogje inderdaad op die klimaatdoelen.

[4:13:45] Maar ik constateer heel vaak dat wanneer we buiten deze ruimte komen, dat we dan bijna niet meer kunnen uitleggen met wat er allemaal aan de orde is en wat er allemaal moet gebeuren.

[4:13:57] Dus ik wil nog een keer aangeven dat het ontzettend belangrijk is om daar ook in de gesprekken met de netbeheerders, maar ook met anderen oog voor te hebben en aandacht aan te geven.

[4:14:06] Dus dank voor de beantwoording.

[4:14:08] Maar in ieder geval dat, als het gaat om inzicht naar impact, graag ook vertalen naar

[4:14:13] ...de mensen ook buiten het huis om te kunnen rekenen op draagvlakken.

[4:14:17] Dank u wel.

[4:14:20] Dan de heer Vermeer.

[4:14:22] Ja, dank u wel, voorzitter.

[4:14:24] Ook de minister bedankt voor de antwoorden die we gekregen hebben.

[4:14:28] Het werd al eerder hier in het debat genoemd... ...dat ook de duurzame opwekking zorgt voor een stuk extra krapte op het net.

[4:14:37] Dat is ook de reden dat wij nog steeds ervoor pleiten om daar een pauze op in te stellen.

[4:14:44] Ik heb vaak het voorbeeld genoemd van alle lampjes op het dashboard die rood branden en dan ga je juist niet versnellen en extra gas geven, maar dan zet je je auto langs de kant en dan ga je eerst eens even een techneuter naar laten kijken.

[4:14:57] voordat je verder rijdt.

[4:15:00] Dus ja, we zullen daar de komende tijd ook meer aandacht nog aan blijven besteden, ook al omdat er nieuwe internationale onderzoeken ook al weergeven dat ook het geleverde vermogen van windmolens op zee toch tegen blijkt te vallen.

[4:15:21] En als daar wel in onze hele netcongestie voorspellingen

[4:15:25] met die hogere producties gerekend wordt, dan zitten we misschien verkeerd te prioriteren op dit moment en kunnen we misschien meer ruimte geven.

[4:15:36] Daar wil ik het nu bij laten.

[4:15:38] Dan de heer Peter de Goot.

[4:15:41] Ja, voorzitter.

[4:15:41] Ook vanuit mijn kant dank voor de brede beantwoording door de minister en de ambtelijke ondersteuning.

[4:15:48] Ja, ik denk dat sturen in de mist of het bezig zijn met een transitie... ...waar je niet precies van weet hoe die loopt, dat is best wel moeilijk.

[4:15:55] Dat merken we met elkaar ook, om dat inzicht en duidelijkheid te krijgen.

[4:16:00] Ik denk dat we wel de goede kant op gaan.

[4:16:01] Ik denk dat de minister veel doet.

[4:16:02] We hebben een aantal dingen gehoord... ...zoals het extra geld voor de Vliegende Brigade bijvoorbeeld om te ondersteunen.

[4:16:06] Ik denk dat je ook echt naar de uitvoering toe moet.

[4:16:08] Er worden nu veel initiatieven ontplooid... ...en ik zou graag willen dat we die initiatieven met elkaar niet kwijtraken.

[4:16:13] Er zit best wel veel energie, ook in de provincies.

[4:16:16] En eigenlijk is dat het enige, ik heb heel veel antwoorden op mijn vragen gehad, maar dat is het enige waar ik nog een beetje over twijfel.

[4:16:21] Hoe kunnen we die kracht die ook van onderaf komt, hoe kunnen we die beetpakken met elkaar?

[4:16:25] Bijvoorbeeld bij...

[4:16:28] ...wat er gebeurt in bijvoorbeeld Flevoland, waar inzicht geboden wordt... ...wat er nou precies nodig is, of het expertisecentrum... ...waar ik het al over gehad heb.

[4:16:36] Dus ik probeer daar nog een beetje over te puzzelen... ...wat hebben we nodig met elkaar om ervoor te zorgen... ...dat we dat goed overeind houden en daar de energie bij houden.

[4:16:44] En ook als we later, bijvoorbeeld, ik hoorde 1 januari 2027... ...het addendum op de Energiewet krijgt... ...hoe kunnen we in de tussentijd toch die juridische zekerheid wel borgen voor initiatieven?

[4:16:52] Dus ik ben vooral op zoek naar het praktisch niveau waar we adaptief moeten zijn met elkaar om dingen toch te laten slagen.

[4:16:58] Ik noemde het voorbeeld al van het gebruik van de bovenleiding van ProRail als een voorbeeld.

[4:17:02] Nou, er zijn natuurlijk misschien wel duizenden dingen die worden bedacht.

[4:17:05] Hoe kunnen we die nou omarmen en bundelen?

[4:17:08] En ik denk dat er echt lokale expertisecentra voor nodig zijn om dat aan de gang te krijgen.

[4:17:11] Dus ik wik en weg daar nog wel even of ik daar met een motie iets zou willen doen.

[4:17:18] GESPREKSLEIDERAAR.

[4:17:18] Ik geef het woord aan de heer Van den Berg.

[4:17:20] Ja, voorzitter, allereerst dank aan de minister voor het zorgvuldig beantwoorden van alle vragen en het goede debat.

[4:17:27] Ik heb eigenlijk geen vragen meer aan de minister, maar toch al even mijn afdranken dan van deze eerste commissie.

[4:17:34] Ik hoop eigenlijk van harte dat we de komende tijd ook met elkaar een debat kunnen voeren op... Nou, iedereen heeft natuurlijk een andere wens waar we heen moeten gaan en hoe snel.

[4:17:44] Maar ik denk dat het de komende jaren heel goed zou zijn voor het beleid als we inderdaad wel gewoon blijven kijken naar van...

[4:17:49] ...wat mogelijk is en dat we daar pragmatisch mee omgaan.

[4:17:53] Ik neem bijvoorbeeld het voorbeeld van de hybride warmtepomp.

[4:17:56] Dan kan je toch een gedeelte elektrificeren... ...maar je houdt toch al die opening open voor gas, zodat dat netwerk in stand blijft.

[4:18:02] Dat betekent niet gelijk dat je dan tegenover elkaar komt te staan... ...maar dat je kijkt naar wat mogelijk is binnen de huidige techniek.

[4:18:09] Ik denk dat dat heel goed zou zijn voor onze energiesystemen, dat we dan sneller ergens komen dan bijvoorbeeld weer een doel opleggen die mooi is op papier, maar we in de praktijk helemaal niet kunnen komen.

[4:18:21] En ik concludeer ook dat heel veel kopjes koffie gedronken gaan worden.

[4:18:24] Dus voor zover.

[4:18:27] En tot slot, mevrouw De Vos.

[4:18:29] Dank, voorzitter.

[4:18:30] En dank ook aan de minister.

[4:18:32] Ik had eigenlijk in eerste instantie weinig toe te voegen aan mijn betoog, maar de woorden van de heer Kloss inspireerden mij toch om nog een paar woorden te zeggen over het fundamentele punt waarin Forum voor Democratie inderdaad verschilt van alle partijen hier.

[4:18:44] in deze zaal, namelijk dat wij zien dat klimaatverandering van alle tijden is, dat het maar zeer de vraag is in welke mate de mens daar een doorslaggevende invloed op heeft en dat we in ieder geval kunnen constateren dat een groot deel van de rest van de wereld, eigenlijk iedereen buiten Europa,

[4:19:01] niet meedoet aan deze energietransitie.

[4:19:03] Trump is uit het klimaatakkoord gestapt.

[4:19:05] China bouwt iedere week twee kolencentrales.

[4:19:08] En de gevolgen voor de Europese Unie zijn heel zichtbaar, namelijk dat we een verslechterende concurrentiepositie hebben, dat we in Nederland last hebben van netcongressie.

[4:19:19] We zien ook dat we veel afhankelijker zijn geworden van het buitenland sinds het Groninger gasveld is gesloten.

[4:19:24] Dus je kunt er nog zoveel positieve energie, om in de woorden van de heer Klos te spreken, tegenaan gooien, maar de betrouwbaarheid en daarmee de welvaart van onze energievoorziening staan op het spel en daarom zit ik hier om me daartegen te verzetten.

[4:19:39] Dank u wel.

[4:19:41] En dat roept een interruptie op van de heer Klos.

[4:19:45] Ja, voorzitter.

[4:19:45] Wat ik daar zo onverantwoord aan vind, is denk ik dat als je in een normale huiselijke situatie, bijvoorbeeld in je eigen straat,

[4:19:52] Er staat een huis in de brand en er komen allemaal mensen... ...met grote emmers water om dat te blussen.

[4:19:57] De ene emmer is groter dan de ander.

[4:19:59] U zegt, ons emmertje is heel klein, dat doet er niet toe.

[4:20:01] We zouden niet moeten helpen.

[4:20:03] Dat is toch een gekke redenering.

[4:20:05] Hoe klein je emmertje ook is, je gaat toch helpen om te blussen?

[4:20:09] Het is toch onvriendelijk en bijna strafbaar, idioot, om dat niet te doen?

[4:20:14] Ik snap niet, uit morele overwegingen, uit toekomstige overwegingen... ...maar ook gewoon uit normaal gedrag...

[4:20:20] dat u dat niet omarmt om op deze manier met de opwarming van de aarde om te gaan.

[4:20:25] En ik zie uit naar heel veel debatten die we erover gaan voeren op hele fundamentele manier.

[4:20:31] En voordat ik het woord aan mevrouw De Vos geef, wil ik de heer Klos vragen om via de voorzitter te spreken.

[4:20:37] Mevrouw De Vos.

[4:20:38] Dank u wel, voorzitter.

[4:20:39] Ja, dat emmertje en dat brandende huis, ik vraag me af of die vergelijking opgaat.

[4:20:46] Allereerst omdat het nog maar zeer de vraag is of het huis in brand staat.

[4:20:49] Dat was mijn eerste punt.

[4:20:50] Ten tweede, je kunt wel een emmertje water er tegenaan gooien, maar als de rest van de wereld dan bezig is om het vuur verder op te stoken en dat eigen emmertje jou ontzettend veel geld kost,

[4:21:02] zoals nu het geval is, dan wordt het een heel andere situatie en dan wordt het misschien helemaal niet zo verstandig om dat emmertje water naar dat brandende huis te vervoeren.

[4:21:13] Dus ja, ik blijf bij mijn standpunt.

[4:21:15] Ik vind het ongelooflijk dom, om het toch maar even in diepe woordingen te zeggen, dat Europa zichzelf zo in de voet schiet, terwijl nogmaals de rest van de wereld niet meedoet door blijft gaan met groeien.

[4:21:26] En wij lopen totaal achter de feiten aan.

[4:21:31] Goed, ik sluit dit voor nu en ik verzeker de leden dat dit onderwerp vast nog heel vaak terug gaat komen.

[4:21:38] Of in ieder geval de mogelijkheid om het over dit onderwerp te hebben.

[4:21:42] We gaan schorsen.

[4:21:42] De minister heeft aangegeven tien minuten.

[4:21:45] We gaan tot zeven uur schorsen.

[4:30:36] Ik heropen de vergadering en de minister doet de beantwoording van de tweede termijn.

[4:30:42] Ja, voorzitter, dank.

[4:30:43] En dan begin ik met de vragen van mevrouw Van Oosterhout.

[4:30:49] Eerst even de natuurvragen.

[4:30:52] Kijk, daar waar sprake is van een energieproject in een Natura 2000-gebied, hebben we natuurlijk gewoon verplichtingen om daar de maatregelen te nemen die we moeten nemen.

[4:31:02] Daarbuiten geldt natuurlijk dat als er sprake is dat je beschermde diersoorten tegenkomt, we hebben vaak de pad of de bever, er zijn al allerlei voorbeelden geweest, als die zich voordoen of laten zien in zo'n project, dan moet TENEP maatregelen nemen om de beschermde diersoort

[4:31:24] Dus zo is ingebouwd in de processen dat natuurmaatregelen genomen worden.

[4:31:34] Dan de discussie over prioriteringskader en bedrijven die bezig zijn met verduurzaming.

[4:31:43] Ik hecht eraan.

[4:31:45] om nog even heel goed onderscheid te maken tussen twee verschillende elementen, namelijk de infrastructuur en de aansluiting.

[4:31:53] Kijk, het prioriteringskader, dat gaat over wie er prioriteit heeft bij het verkrijgen van een aansluiting.

[4:32:01] Dat prioriteringskader maakt de ACM.

[4:32:04] Dan hebben we de investeringsplannen van de netbeheerders en daarin wordt bepaald waar infrastructuurprojecten worden opgezet en waarin wordt geïnvesteerd.

[4:32:17] Daarop kunnen wij sturen via het MIEK.

[4:32:21] En in het MIEK worden projecten geselecteerd die, natuurlijk zou ik daarbij willen zeggen, bedoeld zijn om die energietransitie voor elkaar te krijgen.

[4:32:30] Dan hebben we nog het punt dat mevrouw Van Oosterhout zei... ...gaat woningbouw nou boven een datacentrum?

[4:32:39] Volgens mij was dat het letterlijke voorbeeld dat mevrouw Van Oosterhout gaf.

[4:32:45] Dit is dus de kern van het prioriteringskaart.

[4:32:47] Nogmaals, het gaat over de aansluitingen dat een woonwijk...

[4:32:52] woningbouw of een congestieverzachtend project, zoals een batterijpark, die gaan boven, in het voorbeeld van mevrouw Van Oosterhout, een datacentrum of een andere aanvrager, die niet in die prioritaire categorieën valt.

[4:33:09] Dus dat nog eventjes om het onderscheid duidelijk te maken.

[4:33:14] Hoe wordt nou in die projecten echt geprioriteerd?

[4:33:16] Hoe zit dat bij die aansluiting?

[4:33:17] En wat is nou het doel van die aansluiting in dat prioriteringskader?

[4:33:21] Nou juist om die woonwijken of congressieverzachters voorrang te geven.

[4:33:26] Dan vroeg mevrouw Van Oosthout nog naar de fossiele subsidies en de coalitie waar Nederland initiatiefnemer in is.

[4:33:36] Die coalitie werkt gestaag door.

[4:33:39] We hebben ook nog een bijeenkomst gehad op de klimaattop in Brazilië vorige week.

[4:33:46] Wat je ziet is dat landen of in de fase zitten dat ze hun lijst van subsidies moeten publiceren of dat gedaan hebben en nu hoe ga je nou met die afbouw van fossiele subsidies aan de slag.

[4:34:00] Nederland heeft daar een plan voor gepresenteerd waar ook ons afwegingskader in zit.

[4:34:06] ...en het wachten is nu op de andere leden die dat ook gaan aanvullen... ...zodat je ook daadwerkelijk het derde doel wat we met die coalitie hebben... ...dat je ook ervaringen kan gaan uitwisselen.

[4:34:18] En dat is ook een reden dat we met Colombia en een aantal andere landen... ...die conferentie in april organiseren.

[4:34:25] Die ziet breder dan het instrument afbouwen fossiele subsidies... ...maar die gaat echt over de vraag hoe beweeg je nou op een...

[4:34:31] Goede, ordentelijke, zorgvuldige, realistische, zeg ik in de richting van de heer Vermeer, manier weg van die fossiele brandstoffen.

[4:34:40] En ik vind het belangrijk om dat in internationaal verband te doen, omdat dit ook zo rechtstreeks verband houdt met onze internationale concurrentiepositie.

[4:34:49] Volgens mij heb ik dan de vraag van mevrouw Van Oosterhout uit de tweede termijn beantwoord.

[4:34:56] Kom ik bij de heer Klos, die een drukke januari-maand voorziet.

[4:35:02] Klopt, er kwamen een heleboel brieven.

[4:35:04] Aan een heel aantal wordt ook al een tijd gewerkt, dus dat hoeft niet allemaal tijdens de kerstvakantie.

[4:35:11] En hij... Voorzitter, de heer Kloster ging nog even in op mijn metafoor van de mist.

[4:35:17] Je moet altijd oppassen met metaforen, daar ben ik mij van bewust, maar laat ik het kernachtig samenvatten.

[4:35:22] Een transitie... We zijn een transitie aan het doen die we in deze omvang op deze manier nog nooit gedaan hebben.

[4:35:28] En elke transitie neemt onzekerheid of gaat gepaard met onzekerheid.

[4:35:33] Het is eigenlijk inherent aan een transitie.

[4:35:35] En de kernvraag is steeds hoe gaan we om met die onzekerheid?

[4:35:39] Hoe zorg je dat je zoveel mogelijk informatie vergaart, kennis, data, noem het maar op, en daarop op handelt?

[4:35:46] Maar dat er onzekerheid en onbekendheden zijn en zullen blijven, dat is een gegeven.

[4:35:51] Een zaak is om dan niet te stoppen en dat als argument te gebruiken om niks te doen, want er is altijd een argument om niks te doen, maar om te kijken hoe gaan we met die onzekerheid om en zetten we toch weer een stap vooruit.

[4:36:03] En in dat kader sluit ik me ook aan bij wat de heer Jumelet zei.

[4:36:10] En daarin moet je continu oog houden voor het draagvlak, want het heeft geen zin om vooruit te rennen en ondernemers, huishoudens, iedereen kwijt te raken.

[4:36:18] Dit gaat alleen maar lukken als we het met z'n allen doen.

[4:36:22] Neem niet weg dat je soms even elkaar een duwtje moet geven of een hobbeltje over moet duwen, maar het moet wel samen gebeuren.

[4:36:29] Dan tegen de heer Vermeer zeg ik, realistisch, absoluut.

[4:36:37] We moeten oog hebben voor wat er in de wereld om ons heen gebeurt.

[4:36:40] Maar een tegenslag is geen argument om te stoppen, maar een argument om te kijken hoe lossen we het op, hoe stropen we de mouwen op en gaan we verder.

[4:36:50] Dan de heer De Groot.

[4:36:54] Ja, ik ben even aan het zoeken naar waar de heer De Groot precies naar op zoek is.

[4:37:00] Kijk, in de hele aanpak... O, de heer De Groot zelf ook, begrijp ik.

[4:37:05] Nou, dan gaan wij ook koffie drinken.

[4:37:07] Dan lijkt me dat eigenlijk de beste oplossing, voorzitter.

[4:37:10] Maar laat ik er twee dingen over zeggen.

[4:37:13] In de hele aanpak is elk goed idee, volgens mij zei ik dat ook al in mijn inbreng, elk goed idee, of dat nou lokaal, provinciaal of landelijk bedacht wordt, is een goed idee.

[4:37:24] En vind ik moeten we naar kijken hoe kan je dat opschalen of hoe kan je dat zo standardiseren dat het ook op andere plekken kan worden ingezet.

[4:37:31] De heer De Groot noemde tot twee keer toe het voorbeeld van

[4:37:36] ...hoe kan je nou elektriciteit die daar gebruikt wordt beschikbaar... ...en niet altijd op alle momenten gebruikt wordt... ...hoe kan je die ook beschikbaar stellen voor elektriciteit die niet altijd op alle momenten... ...gebruikt wordt, en hoe kan je die ook beschikbaar stellen voor elektriciteit die niet altijd op alle momenten... ...gebruikt wordt, en hoe kan je die ook beschikbaar stellen voor elektriciteit die niet altijd op alle momenten...

[4:37:58] Er zitten weer allerlei technische ingewikkeldheden aan, die zijn voor een later moment.

[4:38:07] Maar daar wordt aangewerkt doorlopend.

[4:38:13] Dus die toezegging kan ik doen en dat blijven wij ook ophalen uit die regionale en lokale kenniscentra of expertisecentra.

[4:38:24] En als de heer De Groot nog iets anders wil of meer wil, dan moet hij mij dat duidelijker maken, want dit is wat ik daarover kan zeggen.

[4:38:34] Ja, dank, voorzitter.

[4:38:34] Ja, het gaat er meer om, denk ik, dat we volgens mij geconstateerd hebben met elkaar in een debat dat het gaat van idee, beleid naar uitvoering.

[4:38:42] En dat de uitvoering echt plaatsvindt op gemeentelijk niveau, waar provincies ze heel erg ondersteunen.

[4:38:46] Dus ik neem het voorbeeld van VanLeverland.

[4:38:49] Kijk, en ik werk hier om het voorbeeld, omdat het heel tastbaar maakt, maar het is ook het risico dat het dan over dat ene voorbeeld gaat.

[4:38:53] Maar dit speelt natuurlijk in het hele land, is dat de provincie VanLeverland gewoon mensen aan het werk gezet heeft om dit bij elkaar te brengen, om inzicht te geven,

[4:39:00] En dat kost ook gewoon geld.

[4:39:02] En hoe zorgen we ervoor dat dat soort dingen overeind blijven?

[4:39:04] Dat kost eigenlijk steeds meer inspanning om te komen tot het vervolmaken van dit proces, deze transitie in de praktijk.

[4:39:11] En soms moet je dan, denk ik, ook zeggen... ...oké, ik ga dat ondersteunen met geld, met wat de minister al doet, met een vliegend team.

[4:39:20] En ik krijg steeds meer signalen dat het daar wel knelt in de provincies.

[4:39:24] We vragen steeds meer van de provincies... ...en tegelijkertijd leveren we daar niet altijd hetgene bij wat daarvoor nodig is.

[4:39:30] Maar ik... Ja, ik... Misschien moeten we hier op een ander moment ons over doorpraten, voorzitter... ...maar ik wil heel erg graag meehelpen duwen richting die transitie... ...maar niet voor de voeten lopen, laat ik het zo zeggen.

[4:39:42] Ja, voorzitter, kijk, in algemene zin zie ik dat bij provincies, bij gemeenten, er wordt overal keihard gewerkt, in allerlei verschillende verbanden.

[4:39:53] Iedereen zou geholpen zijn met meer geld, overigens ook met meer capaciteit of handjes, die er ook niet altijd zijn.

[4:40:06] En geld is ook schaars, dat geldt lokaal, regionaal en ook landelijk.

[4:40:11] Ik zeg niet dat ik per definitie niet bereid ben... ...om daar waar goede initiatieven zijn, dat niet te willen ondersteunen.

[4:40:17] Maar ik kan hier ook niet toezeggen dat ik het wel ga doen.

[4:40:21] Zo hoor ik de vraag van de heer De Groot ook niet.

[4:40:23] Maar ik denk wel dat het aan ons is om steeds goed te kijken... ...wat voor initiatieven zijn er en met wat voor steun, financieel... ...of misschien soms wat inhoudelijke ondersteuning... ...ook vanuit het Rijk kun je die initiatieven wel in de benen houden.

[4:40:39] Dit roept een vraag van de heer Vermeer.

[4:40:42] Ja, dank u wel, voorzitter.

[4:40:43] Eigenlijk meer een opmerking te steun aan de heer De Groot, want die provincies en gemeentes moeten opboksen in de overleggen met alle technische kennis van het TENnet en regionale netbeheerders.

[4:40:57] En die kunnen dat gewoon in hun tarieven verwerken, terwijl...

[4:41:01] De lokale overheid zijn het alleen maar kosten van, dus ik denk dat we daar echt iets mee moeten doen, maar dat zullen we in twee minuten debat, er zal dan vast een voorstel uitkomen.

[4:41:15] Dan wachten we dat voorstel af.

[4:41:19] Voorzitter, de heer Van den Berg had geen vragen meer.

[4:41:23] Mevrouw De Vos maakt een opmerking over China.

[4:41:26] Ik wil daar alleen over zeggen dat... Prima om een voorbeeld te noemen, maar loem dan ook beide kanten.

[4:41:31] De gigantische productie van hernieuwbare energie die ook daar plaatsvindt.

[4:41:36] Dat gezegd hebbend, voorzitter, heb ik volgens mij alle vragen beantwoord.

[4:41:42] Realiseer ik mij dat dit echt een ingewikkeld vraagstukkenprobleem is, dat het ook niet de laatste keer is dat wij hierover debatteren en dat het belangrijk is dat we hier met mannenmacht aan doorwerken, want het vertraagt op dit moment zowel in de economie als in de energietransitie en dat kunnen we niet hebben.

[4:42:04] Dank u wel.

[4:42:05] Ik zie nog een vraag van mevrouw De Vos.

[4:42:08] Dat is de laatste vraag van het debat.

[4:42:10] Ja, heel even... Toch even reagerend op de laatste opmerking.

[4:42:12] Wij... Ik wil daar ook best aan toevoegen.

[4:42:15] China heeft inderdaad ook toriumcentrales nu voor het eerst één geopend.

[4:42:18] Daar zijn wij ook groot voorstander van.

[4:42:20] En daar hebben we ook een debat over aangevraagd.

[4:42:22] Ik hoop ook van harte dat het kabinet daarmee aan de slag gaat.

[4:42:25] Dus bij deze heb ik dat toegevoegd.

[4:42:31] Voorzitter, ik heb daar verre geen toevoeging aan, behalve dat ik geloof in een energiemix in Nederland waar alles in zit.

[4:42:37] Zon, wind en kernenergie.

[4:42:40] Goed, daarmee is dit debat afgerond.

[4:42:43] Dan ga ik even de toezeggingen doornemen.

[4:42:47] Er is een twee-minuutdebat aangevraagd door mevrouw Van Oosterhout.

[4:42:51] En er zijn zeven toezeggingen gedaan door de minister.

[4:42:55] In januari informeert de minister de Kamer over de eerste uitkomsten van de gesprekken met de betrokken partij over het beter faciliteren van flexibel gebruik van het elektriciteitsnet.

[4:43:06] De minister gaat nader in op de uitwerking van gedifferentieerde tarieven voor huishoudens.

[4:43:12] Meerdere leden hebben daarom gevraagd, onder de heer Kops.

[4:43:15] De vraag is op welke termijn dit gebeurt.

[4:43:21] In januari wordt de Kamer geïnformeerd over gesprekken in zaken gesloten distributiesystemen.

[4:43:31] Dat was een vraag van de heer Vlag.

[4:43:33] De minister informeert de Kamer over het stikstofprogramma gericht op energieprojecten.

[4:43:38] Dat was ook een toezegging aan de heer Vlag.

[4:43:40] Welke termijn zit daarbij?

[4:43:48] Medio 2026 informeert de minister de Kamer over het standaardiseren van procedures rond mobiele opslagsystemen.

[4:43:58] Wederom een toezegging aan de heer Vlag.

[4:44:03] Wat ik heb toegezegd voor Medio 2026?

[4:44:06] Nee, dat was aan de heer De Groot over de brief van maart.

[4:44:18] Dan kan ik ondertussen doorgaan met voorlezen.

[4:44:19] De minister kan multitasken.

[4:44:22] In de voortgangsrapportage netcongesti die eind maart verschijnt... ...wordt ook ingegaan op het onderzoek van RVO... ...over de negatieve effecten van subsidies op netcongesti.

[4:44:31] En dat was een toezegging aan mevrouw De Vos.

[4:44:33] En tot slot, de minister informeert de Kamer over de instrumenten... ...voor lagere overheden voor betere lokale afstemming van vraag en aanbod.

[4:44:40] En dat was een toezegging aan de heer De Groot.

[4:44:43] En ook daarbij is de vraag wanneer.

[4:44:47] Ja, die decentraal kan in de brief decentraal eind januari.

[4:44:53] En de mobiele opslagsystemen, klopt, was medio 26.

[4:44:57] En dat gaat over dat standardiseren en verbeteren van de vergunningsprocessen.

[4:45:00] Dus dat klopt.

[4:45:02] En de tarieven, dat zal ik meenemen in de voortgangsrapportage netcongesti van maart.

[4:45:17] Dan is de administratie op orde.

[4:45:22] Dan dank ik alle aanwezigen en de minister.

[4:45:25] Dan sluit ik hierbij de vergadering.