Versnelde aanschaf Defensiematerieel

[0:00:00] Overleg van de tweede kamercommissie voor defensie. Aan de orde is

[0:00:06] een wijziging van begroting van het van materieel fonds van defensie en ook en wijziging van

[0:00:13] de begroting van defensie zelf.

[0:00:15] Ik zie op dit moment vier sprekers hebben indicatie gekregen van de spreektijden die u zou willen gebruiken.

[0:00:22] En dan gaan we maar meteen beginnen.

[0:00:25] Ik zou willen voorstellen een interruptie per fractie in deze eerste ronde.

[0:00:30] Ik geef me eerst het woord aan de heer valstar van de vvd.

[0:00:35] Voorzitter en de vvd fractie heeft twaalf minuten toebedeeld gekregen. Maar ik moet bekennen dat het een uitdaging wordt om die twaalf minuten vol te maken vandaag. Maar ik ga mijn best doen.

[0:00:44] Voorzitter, hoewel men kan spreken van een ongebruikelijke procedure, kunnen we ook met zekerheid stellen dat we leven in ongebruikelijke tijden termen als wapenwedloop en koude oorlog zijn weer terug van weggeweest

[0:00:57] en van mijn generatie die toen nog, zoals collega's boswijk dat er zo mooi zeg vloeibaar was, is het niet alleen meer iets uit de geschiedenisboeken

[0:01:05] dat het ongebruikelijke tijden zijn, valt niet alleen af te leiden uit de veranderende geopolitieke omstandigheden.

[0:01:11] De en vijfendertig markt roert zich als nooit tevoren. Duitsland gaf onlangs aan vijfendertig en vijfendertig te gaan bestellen

[0:01:18] en afgelopen week kwamen er ook nog eens een paar landen bij griekenland besteld. De twintig tsjechië vervangt de zou riepen voor vierentwintig en vijfendertig zijn zuid-korea gaat de luchtvloot nog eens uitbreiden met twintig stuks.

[0:01:29] Kortom, wat mijn fractie betreft een begrijpelijke keuze van het kabinet om nog voor de zomer over te gaan tot de bestemming van zes extra en vijfendertig, of misschien beter gezegd het aangaan van het commitment.

[0:01:41] Daarmee beschikt de luchtmacht in tweeduizend, zesentwintig met tweeënvijftig jachtvliegtuigen over drie gevulde scott ons maar laten we het wel in een historisch perspectief plaatsen. Want net na de koude oorlog beschikte onze luchtmacht over maar liefst tweehonderd dertien en zestien of in perspectief met een waarschijnlijk verse navo-bondgenoot finland, want zij beschikken over vierenzestig toestellen.

[0:02:02] Ditzelfde gaat natuurlijk op voor de een kunnen riper. Maar ik zal de collega's een dezelfde riedel besparen en overgaan tot de vragen aan de minister en staatssecretaris. Laten we beginnen bij de en vijfendertig worden de zes extra toestellen in italië gefabriceerd en zo. Ja, hoe zit het met de druk op het productieproces in italië nu andere landen eveneens hebben besloten flink wat vijfendertig erbij te bestellen

[0:02:23] en de levertijden voor de en vijfendertig zijn reeds bekend. Maar die van en pagina riepen nog niet graag reactie van de staatssecretaris wanneer de vier extra zullen worden geleverd.

[0:02:32] We konden uit de brief lezen dat het stoppen van op reductie van het type a. De voornaamste reden is over te gaan tot deze versnelde bestelling

[0:02:38] en het wordt mij echter niet duidelijk waarom het wordt gestopt met het type a en of de verschillen tussen de type a b en c zo groot zijn dat de voor de type aan gekozen moet worden.

[0:02:47] Graag reactie op dit punt van de staatssecretaris.

[0:02:50] Voorzitter, tot slot, ik begon mijn betoog over ongebruikelijke tijden die vragen om ongebruikelijke, maar overigens niet onjuiste procedures. Sommige collega's zullen waarschijnlijk het moment aangrijpen om de en vijfendertig witte de ter discussie te stellen

[0:03:03] en andere om het budget van de van de krijgsmacht weer ter discussie te stellen. Dat is een goede rug goed recht.

[0:03:09] We hebben echter samen in de grondwet vastgelegd dat onze krijgsmacht verantwoordelijk is voor de bescherming van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied. De krijgsmacht dient daar wel de middelen toe te hebben en ook in voldoende mate en met deze nieuwe stap komt. Het weer kunnen uitvoeren van die taken een stap dichterbij.

[0:03:24] Dank u,

[0:03:26] Dank u wel. Meneer van ons terecht en de minuten van de twaalf uur niet kunt u in de tweede termijn als u dat zou willen schrijven. Het woord is aan de heer boswijk van cda.

[0:03:35] Dank u. Voorzitter, ik ga er zeker niet aankomen. Die tijd. We spreken vandaag over de versnelde verwerving van zes en vijfendertig toestellen en vier en you. Nee. Mijn riepen drones met het cda steun deze versnelde aankoop en dankt ook de staatssecretaris voor de snel handelen en het heldere toelichting. De kamer heeft recent met meerdere moties duidelijk uitgesproken dat defensie voortvarend aan de slag moet gaan met de aanschaf van nieuw materiaal en het is ook goed om te zien dat het ministerie ook uitvoering geeft aan deze opdracht juist ook omdat mijn collega's valstar refereren al even aan zoveel andere landen nu ook aan het aankopen geslagen zijn met verwerving van de en vijfendertig jacht die vliegtuig wordt basis gelegd voor het derde en vijfendertig scoren. Hiermee kon defensie uiteindelijk tegemoet en de navo doelstelling voor minimaal tweeënvijftig, inzetbare er vijfendertig. Zo kan nederland samen met andere europese navo-land landen invulling geven aan een gezamenlijke bescherming en verdediging van het europese luchtruim wil, hebben wij nog een vraag over hoe het zit precies met de fabricatie en het onderhoud van deze aanvullende toestellen. Ze is het nederlandse bedrijfsleven daar ook bij aan gesloten, zoals bij de andere er vijfendertig. En hoe en op welke manier met de verwerving van de onbemande man de drones

[0:04:44] kan defensie vanuit de lucht data informatie verzamelen. We zien in oekraine, hoe doorslaggevend informatieverwerking kan zijn voor de verloop van een oorlog. Het cda steunt daarom de versnelde aanschaf van de drones. Tegelijkertijd lees ik in de brieven niks over mogelijke bewapening van deze riep is de kamer heeft in een motie steun uitgesproken voor de bewapening van deze riepen. Indien defensie daar vanuit militair oogpunt behoefte aan heeft, wordt hier invulling aan gegeven en wordt deze droom bewapend of niet bewapend opgeleverd? En hoeverre kan dat op een later moment alsnog worden toegevoegd? Graag een reactie. Tot zover.

[0:05:19] Dank wel boswijk. Dan is het woord aan de je van week van de sp.

[0:05:25] Dank u. Voorzitter. Ja. De regering heeft haast

[0:05:29] niet om de koopkracht te herstellen. Maar om wapens te kopen.

[0:05:34] Het gaat om de versnelde aankoop van zes en vijfendertig straaljagers en vier riepen jones. Als we dat niet doen, komen we achter in de rij

[0:05:44] bij niet nader genoemde andere landen. Welke eigenlijk

[0:05:48] dan wordt het wat later maar hoe erg is dat eigenlijk uit tal van rapporten van de amerikaanse rekenkamer blijkt dat de planning van de en vijfendertig piept en kraakt onder andere door de vele technische tekortkomingen, bijvoorbeeld het risico op exploderende brandstoftanks en er zijn economische en pandemische bedreigingen om de planning te kunnen halen. Graag een reactie.

[0:06:08] Zie ook het stuk in nrc vandaag materieel door kamer gejast kritiek op de snelle besluitvorming bijvoorbeeld van deskundige krist klep je belast. De organisatie met complexe wapens. Er is nu al een tekort aan technici voor de en vijfendertig. Waar haal je nog meer technici vandaan.

[0:06:25] Vraag, voor van de heer.

[0:06:27] Ja, u dankuwel. Voorzitter als voorzitter en ik volg de heer van dijk in dit debat ook eerdere debatten hierover en

[0:06:35] ik heb dan toch de vraag als het kabinet nu zegt door het nu te doen en versneld te doen. Geheel binnen de systemen die we hebben gewoon de waarborgen democratie, waarborgen die we hebben

[0:06:45] en

[0:06:46] en het spuit heel veel tijd en heel veel geld uit. Is de heer van dijk het via de voorzitter dan wel met deze beslissing eens. Of is de heer van dijk gewoon van mening dat uberhaupt luchtvloot niet moeten uitbreiden.

[0:06:57] Meneer van dijk.

[0:06:58] Voorzitter, het is een overhaaste beslissing. Dat staat vandaag ook goed uitgelegd in de krant verwoord door deskundigen en we zitten hier vandaag in de extra ingelaste vergadering

[0:07:11] omdat het allemaal zo snel moet van de regering en we krijgen geen kans op een hoorzitting. We krijgen geen kans op uitgebreide vragen. Het moet allemaal snel en dat vind ik onzorgvuldig en dat is dan ook mijn voorstel om het via de reguliere begroting te behandelen.

[0:07:28] Ik heb nog niet het antwoord gehoord op de vraag me hammelburg. Voorzitter,

[0:07:32] Dat wilde ik net zeggen. Ik heb nog geen antwoord gehoord op de vraag. De vraag is is de heer van dijk het los van de vraag gaat het heel veel geld besparen en heel veel tijd besparen zoals het kabinet ons schrijft

[0:07:42] is de sp voor of tegen uitbreiding aanschaf of of zegt het nee. Als het inderdaad heel veel besparen in tijd en geld dan dan vinden we dat ook belangrijk want dan gaat het wel ergens over.

[0:07:54] Meneer van dijk? Nee. Voorzitter, het is en en ik wil zeker ook de discussie aangaan over de omvang van de krijgsmacht. En wat je daarvoor nodig hebt.

[0:08:02] Maar dat zijn twee discussies. De ene discussie is de procedure. De manier waarop dit vandaag zo snel door de kamer heen gejast moet worden en de andere discussie is de vraag over wat voor soort krijgsmacht. Wil je

[0:08:14] voorzitter.

[0:08:16] Bellen met uw betoog.

[0:08:17] Waarom moeten deze straaljagers met zoveel haast besteld worden. Niet voor de oorlog in oekraïne. Want nederland stoer stuurt geen straaljagers moeten ze in oosteuropa gestationeerd worden. Waar en met hoeveel. Waarom staat dat dan niet in de brief van vierentwintig juni.

[0:08:33] En waarom zijn de prijzen geheim.

[0:08:37] Hoe verhoudt zich dit tot de broodnodige transparantie? Wat is het totale bedrag dat versneld moet worden ingezet is dat de één komma één miljard euro zoals vermeld in de tweede super toren begroting,

[0:08:49] dan moeten er ook nog voorzitter op stel en sprong vier extra riepen drones gekocht worden met daarbij de mogelijkheid om ze te bewapenen en inzet is zeer omstreden. Kijk naar de beruchte targeted killing die vele onschuldige slachtoffers maken. Bent u dat ook van plan graag een reactie. Er zijn grote bedenkingen. Zie de input van pax bijvoorbeeld op z'n minst zijn juridische kaders nodig. Maar die zijn er niet.

[0:09:11] Wilt u de mening dat goede internationale afspraken nodig zijn voordat de tot bewaking bewapening wordt overgegaan. Er is nog een motie over aangehouden.

[0:09:20] De reden om nu halsoverkop tot aanschaf over te gaan is dat de productielijn afloopt, alsmede het contract. Bent u daar pas recent achter gekomen?

[0:09:28] Dat is opmerkelijk. Waar komt deze last minute paniek vandaan? Graag een toelichting. Voorzitter, even terug naar waar deze wapens voor bedoeld zijn. Ze zijn gemaakt om oorlog te voeren en om te doden, iets waar nederland flink aan heeft bijgedragen. De afgelopen vijfentwintig jaar in afghanistan en irak bijvoorbeeld. Dat was een politieke keuze die ook anders gemaakt kon worden. De evaluaties moeten zelfs nog gedaan worden. We wachten nog steeds op een rapport over het bombardement op haar bh waar zeventig burgerdoden vielen door toedoen van nederland.

[0:09:57] Ook de evaluatie over twintig jaar oorlog in afghanistan is nog niet gemaakt. Waarom dan nu met stoom en kokend water. Deze wapens bestellen. Behoedt u voor nieuwe fouten.

[0:10:07] De oorlog in oekraïne maakt de weg vrij voor enorme investeringen in defensie.

[0:10:11] Er is momenten en dus worden in no time belemmeringen weggenomen belastingen opgeheven. Het heeft iets weg van een oorlogseconomie economie. De regering had de kamer wellicht graag overgeslagen. Maar dat is onaanvaardbaar. Zorgvuldige besluitvorming over dit soort wapentuig is noodzakelijk. Dat doe je niet op een achternamiddag en dat is precies wat er nu gebeurt. Het gaat mogelijk om circa één miljard euro. Geld wat niet naar de zorg gaat het onderwijs of het verkleinen van inkomensverschillen zijn dat geen zaken die versneld behandeld moeten worden.

[0:10:42] Het geld gaat naar bommenwerpers en dat is zeer twijfelachtig en daarom onze oproep. Neem geen overhaaste beslissingen regel dit besluit op z'n minst via de reguliere procedure in de begroting met prinsjesdag.

[0:10:54] Dank u meneer van dijk. Een vraag van u van de heer vals tegen.

[0:10:57] We hebben toch nog wel een vraag. Stel dat het met prinsjesdag behandeld zou worden. Zou je dan waarschijnlijk wel instemmen met deze besluitvorming.

[0:11:03] Dus de aandeelhouders die van meneer hammelburg dus naar jammer dat u een interruptie eraan verspilt en ik heb gezegd ik wil zeker graag de discussie over de omvang van de krijgsmacht voeren dan zou het zomaar kunnen dat we dat niet willen.

[0:11:15] Zomercursus excuus voor.

[0:11:17] Gang.

[0:11:18] Dat is nog steeds geen antwoord op vragen. Dan gaf u bij de heer hammelburg ook al niet wil een discussie voeren over de omvang van de krijgsmacht gaat instemmen met het besluit. Stel dat het in prix op prinsjesdag behandeld zou worden zijn dan instemmende besluit of zou je dan alsnog?

[0:11:30] Vragen graag via de zeggen, net als en de dit antwoord is nu aan de ik zeg net al de zou zomaar kunnen dat we dat niet doen maar dan moeten we natuurlijk eerst debat voeren over de omvang van de krijgsmacht. Maar u doet nu de omgekeerde volgorde van haar met van harte met uw steun. Eerst allerlei dingen kopen halsoverkop en daarna misschien nog een de.

[0:11:49] Voeren,

[0:11:51] Het woord is aan de heer fritsma van de pvv.

[0:11:55] Dagvoorzitter. Het kabinet wil versneld investeren in onder meer zes extra en vijfendertig toestellen en dat is een bijzonder slecht voornemen. Om te beginnen wordt het even heel snel met stoom en kokend water vlak voor het zomerreces doorgedrukt. Dat levert een ronduit onzorgvuldige behandeling op die natuurlijk niet past bij zo'n grote investering. De pvv vindt het daarnaast ook een beschamende vertoning dat het kabinet voor dit jaar blijkbaar niet voor extra koopkracht voor de gewone man en gewone vrouw kan zorgen. Maar in een paar dagen tijd wel de begroting voor volgend jaar vast uit schud voor de aankoop van ronduit krakkemikkige vliegtuigen. Want wat wil het kabinet kopen zes extra gevechtsvliegtuigen van het type f vijfendertig, dat gewoon

[0:12:45] ondeugdelijk is de laatste stand van zaken is dat de maar liefst acht, honderd zevenenvijftig gebreken aan het vliegtuig kleven. Acht, honderd zevenenvijftig. Dat aantal verandert ook niet of nauwelijks. Als je kijkt naar de oudere voortgangsrapportages en als er gebreken worden opgelost, komen er gelijk weer andere gebreken bij

[0:13:06] en die gebreken zijn niet alleen talrijk, maar vaak ook ronduit gênant. We hebben het over bouten die ros trillen. We hebben het over verf dat afgebladderd. Het toestel kan niet tegen zand in de motor en lange tijd kon er niet gevlogen worden tijdens onweer.

[0:13:22] Wat dan bestond er een risico op explodeerde de brandstofleiding. Dat laatste probleem bestaat overigens al jaren en is nog steeds niet structureel opgelost.

[0:13:32] Ja. De problemen met de peperdure vliegtuig zijn een grote lijdensweg. Dat weten we die problemen nemen niet een aantal af worden niet opgelost

[0:13:42] en een extra investering in deze vliegende fyra is daarom verspilling van belastinggeld. De pvv vraagt het kabinet dus om van die voorgenomen koop af te zien. Voorzitter, in de verenigde staten wordt de er vijfendertig door alle problemen in feite al afgeschreven als zijnde een mislukt project. Zie de kritiek in het huis van afgevaardigden aldaar. Zie ook de kritiek vanuit de militaire top aldaar. De hoogste militair van amerikaanse luchtmacht heeft gezegd dat de er vijfendertig gewoon niet aan de verwachtingen voldoet. Hij wil zelfs dat de amerikanen een compleet nieuw vliegtuig ontwikkelen om de oudere toestellen te vervangen. Er bestaan nog veel meer bezwaren tegen de aankoop van extra vijfendertig vliegtuigen. Dus ja dit is een heel irrationeel voornemen van het kabinet dat duidelijk overhaast tot stand is gekomen

[0:14:37] en voorzitter, daarbij wil het kabinet kennelijk ook niet leren van oude fouten. Want wat we hier zien gebeuren pas echt kritiek past echt precies bij de kritiek van zowel de algemene rekenkamer als de oude dienst.

[0:14:52] Die hebben met betrekking tot het hele inkoopproces binnen defensie. Neem het kritiekpunt dat de kamer veel te weinig inzicht wordt gegeven in de totstandkoming van een aankoop beslissing? Welke afwegingen zijn er gemaakt? Hoe verhoudt de beslissing zich tot de genoemde gebreken, tot de hoge kosten of tot alle andere relevante factoren. Wat zijn op alle terreinen? De gevolgen van de beslissing? Welke personen bedrijven, organisaties lobbyisten zijn geconsulteerd. We weten nu gewoon letterlijk helemaal niets van

[0:15:27] erkent de staatssecretaris dat dit zo gewoon niet kan.

[0:15:32] En nogmaals is hij bereid om deze geplande aankoop niet door te zetten. Tot zo ver voor zich.

[0:15:40] Dank u meneer frits. Maar dan is het woord aan mevrouw bromet van.

[0:15:42] Voor mij,

[0:15:44] Voorzitter, en ik spreek ook namens collega perry van de pvda.

[0:15:49] We hebben het vandaag over de gewijzigde begroting van het ministerie van defensie om versneld extra vijfendertig vliegtuigen en drones aan te schaffen.

[0:15:57] Een bijzondere situatie omdat het volgens mij nog niet veel vaker is gebeurd dat we via een begrotingswijzing wijziging zulke grote bedragen uitgeven aan nieuw materieel.

[0:16:07] Voorzitter, europa en nederland zitten in een heel andere veiligheidssituatie dan we vorig jaar konden vermoeden.

[0:16:14] De geopolitieke situatie is veranderd en de verschrikkelijke oorlog in de oekraine maakt ons duidelijk dat een grote militaire aanval. Helaas ook anno tweeduizend, tweeëntwintig nog steeds mogelijk is. De oorlog raakt europa in het hart. Oekraine is immers ook europa, nederland en de u bondgenoten zien zich door de russische agressie geconfronteerd met grote onveiligheid aan de oostgrens van de een en ons land en de een veilig te houden zijn extra investeringen in defensie noodzakelijk

[0:16:45] en we hebben dus ingestemd met extra geld voor defensie.

[0:16:49] Maar dit betekent niet dat we bij ieder voorstel om het budget uit te geven automatisch bij het kruisje zullen tekenen.

[0:16:55] Het geld moet immers effectief en logisch worden besteed

[0:16:59] en het lastige voor ons als kamer is daarbij steeds dat we met relatief beperkte informatie voorstellen waar vaak miljarden euro's mee gemoeid zijn,

[0:17:08] moeten beoordelen

[0:17:10] en voor ons staat daarom ook steeds de vraag voorop hoe past de uitgaven in de visie naar een toekomstbestendig krijg krijgsmacht waarin we niet alles een beetje willen doen, maar waarin onze krijgsmacht samen met de buurlanden en andere europese navo-partners werkt aan een slagvaardige europese defensie om europa veilig te houden

[0:17:30] en ik hoor graag van de bewindspersonen hoe deze begrotingswijziging daaraan bijdraagt? Hoe passen deze investeringen binnen de kaders van de defensie nota, die vooral de nadruk legt op het op orde brengen van de defensieorganisatie. En hoe dragen ze precies bij aan de rol die nederland gevraagd wordt te vervullen in navo-verband.

[0:17:49] Voorzitter, toen de discussie over de vervanging van de f zestien speelde was niet iedereen voor de aanschaf van de en vijfendertig. Maar nu deze keuze gemaakt is, klinkt het op zich wel logisch om als zich de kans voordoet om versneld zes extra en vijfendertig toestellen aan te schaffen dit te doen

[0:18:07] en hiermee kan het derde erom gereed worden gemaakt. Maar de vraag is wel of de uitgave nu logisch is want hebben we bijvoorbeeld wel genoeg technici om de toestellen te onderhouden,

[0:18:18] kan de staatssecretarissen aangeven wat de operationele gevolgen zijn als we niet akkoord gaan met de aanschaf van de zes nieuwe f vijfendertig voor toestellen

[0:18:28] en voorzitter, de begrotingswijziging gaat ook over de versnelde aanschaf van vier drones over deze aanschaf leven in de samenleving en bij ons zelf ook nog een aantal vragen en zorgen.

[0:18:39] De vraag is allereerst waar zetten we de drones. Precies voor in. We kennen allemaal de zorgwekkende verhalen over drones die op basis van kunstmatige intelligentie doelen selecteren en waarbij burgers slachtoffers zijn gevallen. Dat lijkt ons niet de weg die nederland zou moeten inslaan met de drones. Op dit moment worden de nederlandse drones alleen nog ingezet voor verkenningsmissie en wat onze fracties betreft, worden ze niet bewapend. Wat gaat de nieuwe jones precies doen? Zo vraag ik de bewindspersonen

[0:19:08] en welk juridisch kader hanteert nederland voor de inzet van deze jones. Klopt het dat gewapende drones veel sneller worden ingezet dan klassieke gevechtsvliegtuigen en lopen we hiermee dan niet het gevaar dat er sneller slachtoffers vallen.

[0:19:25] De onder andere pax een sp zei het al hebben zorgen dat het internationaal recht zo breed wordt zo breed wordt geinterpreteerd dat gewapende drones veel te gemakkelijk kunnen worden ingezet. Graag een reactie van de minister op deze zorgen en tot slot, voorzitter, de transparantie, de amerikanen gebruiken nu al gewapende drones. Het is dan echter vaak onduidelijk of en zoja, hoeveel burgerslachtoffers er zijn gevallen en dat is niet goed.

[0:19:51] Graag zou ik van de minister horen op welke wijze de nederlandse inzet van drones transparant wordt gemaakt, zodat we als parlement en als samenleving weten hoe nederland omgaat met de inzet van drones. Ik zie uit naar de beantwoording dankuwel.

[0:20:05] Mevrouw parlement. Er is een vraag voor u van de heer van dijk,

[0:20:07] Ja. Voorzitter, de regering is nog wat schimmig over het exacte bedrag dat hiervoor wordt uitgetrokken. Maar volgens mij gaat het om circa één miljard euro. Wat dus via een versnelde begrotingsbehandeling nu door de kamers heen gejast moet worden. Groenlinks is altijd fel tegenstander geweest van de jsf partij van de arbeid

[0:20:27] is wat diffuser. Wat dat betreft. Maar mag ik aannemen dat uw partij niet akkoord gaat met dit voorstel.

[0:20:33] Van de regering,

[0:20:36] Voor voorzitter, allereerst heb ik net een aantal vragen gesteld aan de bewindspersonen en wij laten onze steun altijd afhangen van het verloop van het debat en ben dus ook heel benieuwd naar de antwoorden die de bewindspersonen geven, maar feit is wel dat de veranderende geopolitieke verhoudingen en de aanval op oekraine het standpunt van groenlinks hebben veranderd. Wij wij denken echt ook met pijn in ons hart dat dat grote leger belangrijk is om de democratie te verdedigen.

[0:21:10] Van dijk. Voorzitter is

[0:21:13] vrijwel zeker dat de jsf iedereen ging wil kopen. Die gaan helemaal niet gebruikt worden voor die oorlog in oekraïne. Dus daar speelt het geen rol bij.

[0:21:20] Voorts bent u volgens mij net als ik bezorgd over de vergroten noden in de samenleving. De koopkracht. De zorg. Et cetera. Vindt u het nou verstandig dat het kabinet ervoor kiest om versneld één miljard euro aan wapens uit te geven aan straaljagers nota bene waar de net heel terechte vragen over stelt, is dat nou wel nodig op dit moment. Of zegt u. Nee dat moeten we op een andere manier besteden.

[0:21:43] Abonnement,

[0:21:44] Voorzitter, wij hebben al gezegd en dat is een nieuw standpunt van groenlinks dat wij vinden dat er meer geld moet naar defensie.

[0:21:53] Dus dat is iets wat we een paar maanden geleden na de inval in oekraïne al hebben gezegd en waar we nog steeds achter staan. De manier waarop het geld uitgegeven wordt. Dat is wel onderwerp van gesprek en daarvoor hebben we dit debat.

[0:22:07] Dankuwel. Dan is het woord aan de heer hammelburg van d zesenzestig.

[0:22:11] Dankuwel. Voorzitter en al veel gezegd en veel technische vragen stelt een aantal zal ik daar ook wel van gaan herhalen, vrees ik. Maar goed. Het is een regio en het is toch belangrijk om de juiste vragen op het juiste moment hier niet te stellen.

[0:22:22] Ik dank het kabinet om ons niet om ons de gelegenheid geven van het is vanzelfsprekend dat wij hier nu zitten en maar het moet wel wat van het hart want ik hoor al ik heb al drie keer de term gehoord er doorheen jassen en dan ben ik kamerlid en ik zie er van dijk van sp ook knikken. Ik heb het gevoel niet. Ik heb het gevoel dat wij hier in positie worden gebracht, zoals wij dat kunnen als kamerleden in een bijzondere situatie, een hele bijzondere geopolitieke situatie, waarbij een europees land een ander europees land zomaar is binnengevallen en wij als kamer kamerbreed ook een motie hebben gesteund, ingediend en gesteund. Bijna kamerbreed. Ik hoor van de zijkant. Voorzitter, niet kamerbreed. Dat is correct. Bijna kamerbreed aangenomen waarin de de defensie uitgaven omhoog gooien en dat doen we met een hele goede reden. Dat doen we met de reden dat we nu hebben gezien. Wat een man als poetin kan doen. Een land als rusland kan doen en we hebben ook gezien dat we daarin niet naief moeten zijn. We hebben ook gezien dat de dreiging van vandaag ook te maken heeft met de dreiging van de toekomst en de dreiging van bijvoorbeeld china en grote onzekerheden van de multipolaire wereld waar we tegenaan kijken en dat betekent wat voor onze manier onze inzet onze defensie uitgaven, onze straat ons strategisch denken. Het betekent wat voor ons materieel. Dat betekent veel voor ons personeel en dat betekent heel veel voor de manier waarop we in europa keihard moeten gaan samenwerken en hoe we onze navo verbond en een bondgenootschap keihard moeten versterken en en in dat licht heb ik ook een aantal vragen en initiële vraag en ik denk dat die dan gericht zijn. Toch. Ik weet even niet. Staatssecretaris of minister moet ik mogen jullie zometeen zelf uitzoeken en hoe deze uitbreiding van van het aantal vijfendertig, maar ook de verdubbeling van and you my first.

[0:24:08] Dat past binnen wat er in madrid is besproken. Vorige week hoe het past binnen onze gedeelde analyse van de dreiging die er niet alleen is door rusland, maar ook door een steeds sterker worden in china en andere potentiële dreigingen ook dreigingen, bijvoorbeeld in het arctisch gebied, dreigingen in de ruimte dus alle dreigingen die op het navo-grondgebied af gaan komen. Ook de komende vijftien en twintig jaar. Want voorzitter, laten we er wel over zijn. De investeringen die wij vandaag doen. Dat gaat niet over de krijgsmacht die we vandaag hebben, maar over de krijgsmacht die we over vijftien of vijftien jaar hebben en de minister en staatssecretaris hebben dit ook al heel vaak gezegd eigenlijk weet ook iedereen dat dus we doen het vooral voor onze collectieve veiligheid in de toekomst en ik wil weten hoe de en vijfendertig en and you my first daarin noodzakelijk zijn en en dan begin ik toch bij de en vijfendertig specifiek voorzitter en het is geen geheim dat het kabinet dat nederland al langer wil inzetten op het vervolmaken van derde squad ron omdat dat betekent dat we tegelijkertijd twee missies kunnen vliegen en dat ook betekent dat we multi inzetbaar zijn en voor een langere tijd inzetbaar. Dus ik zou er graag nog een reflectie, gezien de veiligheidsrisico's op dit moment, maar ook in de toekomst van het kabinet horen hoe dat dan precies in zijn werk gaat en waarom dat belangrijk is los van het feit dat ik begrijp dat niet al dat soort informatie strategisch met ons kan worden gedeeld in een openbare sessie. Maar misschien kan kan de meer jury kan er wat meer over zeggen als het gaat over de. Dáárom stemt unaniem stone.

[0:25:38] Weet u van d zesenzestig dat wij niet voor niets ook nog een motie bestaan. Die is aangehouden en heer van dijk niet hard mee. We zeggen oké voor het vergaren van van informatie en zo staat het nu ook in de brief zijn die en tsunami pers op zichzelf al essentieel. Los van de vraag worden ze wel of niet bewapend in de toekomst en mijn fractie heeft ook aangegeven dat in een veranderende wereld zeker op een defensieve wijze het heel goed voorspelbaar voorspelbaar is. Daarom hebben we ook zijn meegegaan in de motie van valstar. Dat die thrones wel degelijk worden bewapend. Maar als het aan ons ligt niet voordat volgens mij heeft de minister dat ook in de kamer toen er nog toegezegd voordat er juridische kaders zou zijn.

[0:26:16] Nou is dat een apart debat waard en komen er apart nog over te spreken en ligt er ook nu een appreciatie van het kabinet over autonomie semi autonome wapens en die staat deze week ook op de procedurevergadering. Dus daar komen nog over te spreken. Maar ik zou nu toch al die vraag willen stellen als wij ons drone onze drones weer van die en wiebes gaan verdubbelen in een aantal is dat ook al strikt noodzakelijk is noodzakelijk voor de informatievergaring. Want dat is voor mij wel een hele belangrijke factor mee te wegen. Ook in de uitbreiding van die toernooi pers. Los van de bewapenings vraagstuk. Voorzitter, dan was er een vraag van de valstar. Volgens mij of die boswijk. Ik weet niet eens goed over type abc

[0:27:00] van en het was die valstar die steekt zijn hand op wat is het verschil. Tussen type a en b is het echt noodzakelijk om daar nu mee te gaan omdat type b zodanig anders is dat het operationeel voor een probleem. De komende jaren gaat leiden. Want dat is voor mij ook een overtuigende factor of valt dat wel mee. En kun je a en b is het gewoon van iphone. Elf naar twaalf.

[0:27:21] Maar wat mocht het zo simpel zijn. Ja dan kan je de vraag stellen, moeten we door deze versnelde procedure. Tenzij er heel veel geld scheelt en heel veel tijd dus dat zou ik graag in verhouding willen zien en daar graag een heel duidelijk antwoord op

[0:27:34] toon. Voorzitter.

[0:27:36] Ja de de vragen van mevrouw smith. Die had ik eigenlijk ook. Hoe verhoudt deze uitbreiding zich ook weer tot onze vragen en specialiseren europese samenwerking, interoperabiliteit. Maar die zat ook al verkoopt in mijn eerste vragen over een algehele beschouwing moeder tot ons, tot onze algehele dreigingsanalyse zich verhoudt binnen europa en met navo-grondgebied. Voorzitter, ik heb alles gezegd wat ik zeggen wil dank aan de aan het kabinet voor voor de brief waarbij al heel veel vragen zijn beantwoord en ik kijk uit naar de beantwoorden.

[0:28:09] Dankuwel. Meneer hammelburg. Er is nog voor u een vraag van de heer fritsma.

[0:28:13] Ja voorzitter, ik vind de de volgorde van het betoog van de heer hammelburg. Een beetje apart, want hij begint ermee om deze versnelde investering te accorderen. En hij eindigt met hele belangrijke vragen zou het niet beter andersom kunnen.

[0:28:28] Hammelburg.

[0:28:30] Nee, voorzitter, volgens mij was mijn opbouw van de betoog vrij helder. Maar als het voor de heer fritsma niet zo was dan dan dan spijt mij dat ik heb gezegd dat ik me heel goed kan voorstellen, maar gaat ongetwijfeld worden de zometeen direct bijhalen dat ik me goed kan voorstellen dat dit op dit moment doen. Ik heb daar nog een aantal vragen over. Volgens mij was er geen spaans en was dat onzin?

[0:28:49] De fritsma, voorzitter, het probleem is dat we nu helemaal niks weten. We hebben helemaal geen inzicht gekregen in de motivatie. Waarom gekozen is voor de aanschaf van nog een keer zes, vijfendertig toestellen. We weten niet wat de afdelingen zijn geweest. Wat de alternatieven zijn geweest. We weten helemaal niks. En dat is belangrijk omdat de d zesenzestig fractie niet eens heel lang geleden echt ernstige bezwaren had tegen die en vijfendertig en het het aparte is dat al die bezwaren zijn uitgekomen. Ik heb het nog eens nagekeken. D zesenzestig had moeite met de kosten met de betrouwbaarheid van het toestel met geluidsoverlast. Noem het maar op. U had hier nu eigenlijk moeten zitten om uw gelijk van een paar jaar geleden te halen en deze aanschaf niet te accorderen. Voorzitter,

[0:29:37] Meneer hammelburg.

[0:29:38] Ja voorzitter en nee absoluut niet. En wij hebben we hebben we hebben de en vijfendertig en die is operationeel en dat is voor ons duidelijk bewijs dat ze ondanks dat er een aantal problemen waren want die waren er ook dat ze goed werken goed functioneren en en het is niet voor niets dat nederland en heel veel andere landen met de vijfendertig vliegen.

[0:30:03] Ik maak me ook af en toe zorgen over een aantal operationele zaken. Dit zijn vragen die u ook heeft gesteld. We krijgen er ongetwijfeld zo goed antwoord op, maar feit is dat de er vijfendertig wordt ingezet dat nederland het voornemen heeft genomen om de derde kolom uit te breiden. Juist zonder de vraag die ik ook stelde hoe belangrijk is dat voor die dubbele inzetbaarheid

[0:30:22] en dan weet ik zeker en dan mag ik er ook van uitgaan en dat was ook de aarde. De aard van mijn vraag dat dat dat ook zo is dat we daarom doen en ik mag toch er ook van uitgaan. Maar misschien kan de minister kan de staatssecretaris dat dan ook nog wel even ontkrachten dat je niet kiest voor uitbreiding moment dat je die dat je denkt dat die dingen de lucht niet in kunnen gaan. Je kiest ervoor om te zeggen we kunnen dan die derde zodoende wel degelijk veel van maken en een direct ook iets met zichtbaar maken in onze inzetbaarheid ook uitbreiden en dat betekent dat we onze veiligheid beter kunnen garanderen, ook van onze partners in navo-verband in europees verband en volgens mij is dat iets wat de pvv ook zou moeten willen, want het gaat over onze nationale veiligheid

[0:30:59] en als de pvv. Een ander voorstel heeft een beter alternatief. Dan hoor ik dat graag. Maar ik heb het nog niet gehoord en ik hoorde tot de dag van vandaag niet. Ik hoorde het overigens vorige week toen we het over heel veel materieel hadden markt alleen over de radar ging van herwijnen ook heel erg belangrijk heb ik de pvv daar ook niet over gehoord en dat vind ik ingewikkeld. Voorzitter, laat ik dat dankbaar zeggen.

[0:31:18] Dankuwel meneer hammelburg.

[0:31:21] Dat zijn we gekomen aan het einde van de eerste termijn van de rand van de kamer gaan we nu schorsen tot tien voor drie. En dan is het woord aan de bewindslieden.

[0:52:21] Collega's, we gaan verder met het debat.

[0:52:25] Het woord is aan de minister van defensie.

[0:52:28] Dagvoorzitter en laat ik beginnen met u te bedanken en u natuurlijk ook de leden van de commissie dat we hier vandaag dit wetgevers overleg mogen hebben. Wij zijn ons ervan bewust dat het ongebruikelijk is hiervan gebruik ook dat woord. Maar inderdaad, we leven dan ook in bijzondere tijden en het vraagt denk ik erom dat we dan ook daar waar kansen zich voordoen proberen die kansen te grijpen. Wij denken daarmee te handelen. Ook in lijn met wat de kamer van ons heeft gevraagd met verschillende moties en zoals mevrouw bromet zei, de geopolitieke situatie vraagt ook om die is zo uitzonderlijk sinds de invasie van van oekraine van vierentwintig februari hebben we op allerlei manieren in nederland maar ook in andere landen, zoals duitsland gezien dat de versterking van de krijgsmacht in een stroomversnelling is gekomen dat de internationale samenwerking in een stroomversnelling is gekomen, hebben eenheid gezien eenheid binnen de europese unie eenheid binnen de navo komt naar zo nog even terug naar aanleiding van de vraag. Meneer hammelburg en ook brede steun voor de noodzaak van het op orde brengen van onze defensie in nederland in europa en van van de navo, omdat dat eigenlijk een voorwaarde lijkt te zijn om onze democratische rechtsorde de internationale rechtsorde te beschermen, onze vrijheid, onze veiligheid te borgen. Daarvoor moet dat gebeuren. Dus dit past in die benadering en ik wilde ook op één punt misschien meteen even toch in antwoorden inrichting van de heer van dijk van de sp zei waarom hebben we nou vijfendertig nodig. Gaan we die inzetten. Nou eigenlijk hebben we dat al gedaan hij op vierentwintig februari is het een van de eerste dingen die gebeurde is dat er vijfendertig ze lucht in ging die toen het luchtruim boven polen hebben bewaakt en we hebben daarna vijfendertig ingezet in bulgarije. Allemaal voor de slank van van van europa van de navo bondgenootschap.

[0:54:25] Dus die hebben die functie eigenlijk per direct ingevuld en daarmee ook laten zien dat de van alle capaciteiten die we hebben een hele belangrijke heel relevante is waar we natuurlijk ook al volop mee bezig waren. Dus het is ook nog eens een capaciteit die niet nieuw is. Maar waar walk on keuze hadden gemaakt. Maar dat was eigenlijk alleen maar om even dit in te leiden. Vooraf en ik wil graag vooral ingaan op de vragen die die gesteld zijn om dat te doen. Verwijs ik terug om te beginnen na één juni de presentatie van de defensie nota waarin staat hoe wij die krijgsmacht willen bouwen teneinde nederland sterker te maken europa veiliger te maken en de een en de navo krachtiger en in die defensie nota hebben we aangekondigd dat

[0:55:16] en wat ons betreft om het kabinet betreft de derde scooter de en vijfendertig willen vervolmaken met zes extra en vijfendertig en dat wij ook vier extra onbemande verkenningsvliegtuigen willen aanschaffen. Dat is de een riepen.

[0:55:32] Waarom dan nu al deze stap eigenlijk omdat de mogelijkheid zich voordoet en omdat er operationele en ook doelmatigheid overwegingen zijn. Die is van echt van groot belang maken om op korte termijn tot deze verwerving over te gaan. Echter, dat willen wij en kunnen wij natuurlijk ook niet doen zonder dat de kamer. Daarin is meegenomen dat de kamer daar ook in mee instemt. Dat is het budgetrecht van de kamer. We hechten zeer aan. Vandaar deze incidentele subsectoren, begroting en we dienen dat dus in ons, terwijl we heel erg bewustzijn van het feit dat we dat natuurlijk bij voorkeur niet via deze route doen. Vandaar ook dat ik begon met de kamer te bedanken voor het voor het mogelijk maken van van deze route. We doen het allemaal nu met open ogen en dat is dus denk ik een. Je maakt eigenlijk gebruik van een mogelijkheid die er is. Maar waar je alleen maar van gebruik moet maken als je denkt dat het op de andere manier niet op dezelfde manier zou kunnen.

[0:56:33] Dus het kabinet heeft daarvoor gekozen tijdig starten met die investerings en projecten en tegelijkertijd recht doen aan het budgetrecht van

[0:56:41] de kamer

[0:56:44] en dat allemaal binnen de kaders die we geschetst hebben in de defensie die we natuurlijk nog veel uitgebreider met elkaar gaan behandelen op ik mijn veertien september aanstaande

[0:56:56] de dus doelmatig wel versneld, zoals de kamer dat ook heeft gevraagd bij motie sjoerdsma een motie valstar. En dat is ik denk dat dat bijdraagt aan wat we graag willen vanuit het kabinet. We willen echt werken zo snel mogelijk aan de versterken van de krijgsmacht aan de gemeenschappelijke afschrikking en verdediging en ook aan een nederlandse bijdrage in de geïntegreerde lucht en raketverdediging.

[0:57:24] Voorzitter, veel van de vragen die u gesteld hebben. Die zullen natuurlijk door de staatssecretaris worden beantwoord. Maar het is een incidentele sector begroting. Vandaar dat ook de minister daarvoor nodig is en we doen dit sowieso heel erg samen. Dus ik zou vooral ingaan op wat wat op de vraag die over de kosten gingen

[0:57:43] en een aantal punten die gaan over de riep en en bewapening en de staatssecretaris zal eigenlijk ingaan op alle vragen die u stelde overigens meestal ook gewoon in zijn richting over de en vijfendertig en de en negen zelf

[0:57:59] de kosten. De heer van dijk vroeg ernaar. Inderdaad. Zo heeft in de stukken gezien waar we om vragen is verplichtingen ruimte dat verplichting ruimte van één komma één miljard voor tweeduizend, tweeëntwintig en die willen we naar voren halen. Dat is wat ineens de door een begroting wordt geregeld. Er is natuurlijk meer informatie over, namelijk de onderverdeling. Maar die zit in de commercieel vertrouwelijke bijlage die de staatssecretaris. De kamer heeft gestuurd. Dan kunnen we het vandaag dus niet over hebben. Maar die informatie heeft de kamer wel

[0:58:27] en als de de verplichtingen zijn aangegaan, dan moeten wij er voor zorgen dat de kamer goed geïnformeerd wordt via de begroting via defensie projecten overzicht en voor de en vijfendertig, ook via de voortgangsrapportage die daarover wordt opgesteld en mevrouw bromet die vroeg

[0:58:47] wat nou wat zou er gebeuren als de kamer. Nou niet zou meewerken aan dit traject voor wat betreft de en vijfendertig geldt dat we dan een vertraging oplopen van twee jaar, omdat we dan niet meer in lot nummer zeventien zitten waar we nu dus nog wel in kunnen mee liften mee doen

[0:59:06] dan over een vertraging van twee jaar de kosten zullen stijgen hoe met hoeveel. Ja dat is afhankelijk van onderhandelingen voor het nieuwe contract betekent manier van het project en transitie organisaties langer in stand moet worden gehouden en dat betekent ook want u heeft de lijst gezien van landen die ook de even vijfendertig gaan aanschaffen

[0:59:26] en in die die lange lijst waar ook duitsland, finland inzitten, bijvoorbeeld het twee voor ons heel relevante partners natuurlijk. Maar daar hebben we geloof dat zwitserland officieel moet besluiten. Maar die horen er ook nog bij. Is echt een hele reeks van landen die inmiddels tot die vijfendertig aanschaf is overgegaan of zal overgaan. En als er dus niet in dit productie lot meeloopt. Maar in de volgende dan betekent het nu zitten we voor deze landen. Waar betekent vermoedelijk dat we dan helemaal achter aan kunnen gaan aansluiten. Dat is onverstandig omdat dit gaat over een derde scoren. Want we willen afmaken

[0:59:59] waar al plannen voor waren ook een vorige kabinetsperiode waar ook op geanticipeerd is door de luchtmacht ook als het gaat over de dementie. Want er komen natuurlijk wel een zo'n toestel. Er zijn heel veel mensen voor nodig om dat daadwerkelijk te activeren in de lucht te houden, maar er is dus inderdaad rekening mee gehouden. Dus voorzitter, dat heel concreet over die vraag wat als als dat niet zou gebeuren

[1:00:24] en misschien in het verlengde daarvan de vraag van de heer hammelburg die olie vroeg hoe die en vijfendertig dan pas in de navo plannen die we natuurlijk vorige week hebben geaccordeerd met alle navo lidstaten die en vijfendertig potten past daar heel goed in. Dit is echt het vijfde generatie toestel die die eigenlijk gemaakt is voor de dreigingen van van de toekomst omdat die stelsel is omdat het gaat over dreigingen en en ook oorlog potentiële oorlogen over grote afstand met ook nog de de bewapening die daarbij hoort. Dus het is bij uitstek een wapensysteem. Wat wat past bij het dreigingsbeeld, zoals de navo, dat zich voor zich ziet en het is ook heel nadrukkelijk in madrid gezegd we kijken

[1:01:10] nu weliswaar ook heel goed naar wat er in oekraine gebeurt, omdat we daar veel van kunnen leren en veel uit moeten concluderen ook voor wij die krijgsmacht bouw en de flank versterken, maar tegelijkertijd kijken we niet alleen naar de oorlog zoals die nu gaande is, maar kijken we inderdaad ook naar china, naar het arctisch gebied naar de ruimte en naar hybride oorlogsvoering et cetera en in dat hele complex past dit wapensysteem heel goed en en nogmaals, we kiezen ervoor om interne school af te maken. Dus we houden ook rekening mee. Ook weer met nieuwe ontwikkelingen ook van technologie die er nog niet eens is voor de verdere toekomst.

[1:01:45] Vraag aan weer hammelburg.

[1:01:47] Voorzitter, dank. Ja want de vervolmaking van de derde scoort erom. Dat is dat dat dat is dat is gewoon een logisch vervolg van al eerder ingezet beleid en de in dat kader zitten wij hier volgens mij nu ook en dan vind ik het dus heel verstandig dat goed op de centen te passen en dit besluit. Wat mij betreft gaan nemen, mits de vragen juist beantwoord worden, zegt dan ook maar weer richting de pvv. De vraag is natuurlijk wel met de investeringen die komen gaan ook van andere landen als het over de uitbreiding van de en vijfendertig vloot gaat of we in in de nabije toekomst nog een keer goed kunnen kijken wat gezien. Specialist is een specialisme en verder ontwikkelingen voor de toekomst ook voor nederland nog nodig is en of we nog verder moeten kijken of dat dit dan ook wel eens gezien de ontwikkelingen in duitsland in finland in een andere landen, zodat we niet zomaar zomaar door blijven ontwikkelen en kijken naar andere wapensystemen specialisme is de islamitische dat met mee eens.

[1:02:38] Minister.

[1:02:39] Zeer met hammelburg eens. Wij hebben juist gezegd dus achteraf in het defensie noord en staan hem er eigenlijk. Dat was ook al in vorige kabinetsperiode aangekondigd dat wij het verstandig vinden. Ook in het licht van de afspraken die met de navo zijn gemaakt dat we dat derden scholten dat we er straks over kunnen beschikken dat we voor de verdere toekomst ook willen kijken. We kunnen ons ook goed voorstellen dat ook dit. Maar dan hebben we het echt over een veel verder weg gelegen toekomst. Dat dat ook weer met onbewoonde jachtvliegtuigen zou kunnen gaan gebeuren. Dat weten we niet maar dat soort ontwikkelingen moeten we natuurlijk in de gaten houden. Dus terwijl we dit doen. De derde afmaken. Kijken we inderdaad natuurlijk ook naar de ontwikkelingen en de zowel bedreigingen, maar ook de techniek van van de toekomst.

[1:03:22] Hammelburg.

[1:03:24] En dus ook de capaciteiten van de van de landen waar we zo innig mee samenwerken, neem ik aan, zodat we niet met elkaar in competitie zijn. Maar echt aanvullend aan elkaar samenwerken.

[1:03:34] Minister.

[1:03:34] Dat zonder meer dat dat geld nu dat geld en je ziet natuurlijk ook dat we hebben de de. U heeft geloof ik zelf ook de landen opgesomd. Die gaan investeren in de vijfendertig en we weten ook dat er nog veel landen zijn die nog een fase daarvoor. Voorzitter, die bijvoorbeeld nog wachten op de f zestien. Dat geldt voor een aantal landen aan de oostblok en er zijn natuurlijk ook andere landen die met andere jachtvliegtuigen vliegen en gelukkig dus we hebben niet allemaal hetzelfde systeem denkt dat het naar onze luchtmacht die is blij met met de en vijfendertig staatssecretaris zal zo nog ingaan op een aantal vragen over het wapensysteem en en hoe het werkt in de praktijk werken ook goed. Samen met andere landen die ook voor de vijfendertig hebben gekozen, maar tegelijkertijd in navo-verband en europese wordt natuurlijk ook met verschillende toestellen gevlogen en gewerkt en daar moeten we ook steeds oog voor houden dat niet alles exact hetzelfde is en waarvoor wat betreft specialisatie. Absoluut. Dus dat gaat zowel over technologie als keuzes. Maar hier. Ja. Dat geldt natuurlijk ook moet niet aan kapitaal vernietiging doen. Deze keuze hebben gemaakt in het verleden is een van onze specialisaties en dat blijft ook zo.

[1:04:47] Prins fritsma.

[1:04:50] Ja. Voorzitter, dit zeer sterk staaltje dualisme van de kant van de d zesenzestig fractie nog een andere vraag.

[1:04:58] De minister zegt dat we dit traject met open ogen ingaan. Maar daar is heel veel op af te dingen want we weten eigenlijk bijna niks. We weten niet hoe dit besluit tot stand is gekomen. Gelet op de oplopende kosten, gelet op onderhoud vraagstukken gelegd op alle genoemde gebreken en dit is nou precies waar de algemene rekenkamer en de ook die auditdienst rijk voor gewaarschuwd hebben in een kritiek op het inkoopproces binnen defensie. Een van die kritiekpunten is. Er is gewoon niet inzichtelijk gemaakt hoe de meeste aankoopbeslissingen tot stand zijn gekomen. Ook bij de onderzeeërs bijvoorbeeld en wat de gevolgen ervan zijn en dit is precies wat daarmee wordt bedoeld. Dus is dat niet een bewijs dat dit wel degelijk een overhaaste beslissing is waarbij en gewoon

[1:05:52] in ieder geval qua informatievoorziening veel niet goed gaat.

[1:05:56] Minister.

[1:05:58] Voorzitter, ik zou zeggen dat het omgekeerde het geval is dat de kamer ons pas echt een verwijt zou mogen maken als we nu niets met dit voorstel zouden komen als we dan over een tijdje zouden constateren dat daardoor de prijzen zijn gestegen dat we voor meer geld langer moeten wachten op de toestellen die we toch al wilden hebben want dat was eigenlijk in de vorige kabinetsperiode al zo aangekondigd en met de navo ook zo afgesproken.

[1:06:22] De het voorstel wat we doen, doen we om die reden behandelen daarmee in lijn met wat de kamer van ons vraagt namelijk maken tempo, waarbij we ook nog oog houden voor de kosten die toch oplopen van van wapensystemen vanwege de wereldwijde ontwikkelingen op dat punt. Dus ik denk dat de kamer dit juist van ons mag verwachten. Nogmaals, we geven u de kamer vanzelfsprekend alle informatie die daarvoor nodig is, maar juist bij systemen waar we al meewerken. Als we hier zouden komen met met een voorstel voor iets wat nog helemaal niet kende. Wat waar we zelf nog niet mee hebt gewerkt, dan zou je kunnen ons kunnen verwijten dat we wat wat al te voortvarend bezig zijn. Maar ik denk voor systemen waar de krijgsmacht al mee werkt de luchtmacht al mee werkt, waarvan de aankondiging al eerder is gedaan die we al kennen in het geval van de riepen zelfs met dezelfde configuratie denk ik dat dat precies is wat we nu moeten doen en nogmaals een deel van de informatie die niet openbaar kan worden gegeven. Die is wel vertrouwelijk beschikbaar gesteld aan de kamer, zodat u echt alles anders weten.

[1:07:26] De heer fritsma voorzitter, klein voorbeeld als je vraagt dat hebben we al eerder gedaan rond de en vijfendertig. Wat is de stand van zaken rond de gebreken? Wat is de stand van zaken rond de oplopende kosten. Dan wordt steeds verwezen naar de voortgangsrapportage die in het najaar komt. Ja maar dat is dan moest na de maaltijd natuurlijk als iedereen

[1:07:47] zich bij die voortgangsrapport rapportage een hoedje schrikt van wat er aan de hand is met die er vijfendertig. Dan is dit besluit al genomen onverhoopt als de coalitiepartijen. Dit dit stelen. Ja dat is toch dat is toch geen manier van werken. Je moet toch eerst

[1:08:04] inzicht hebben in de problemen voordat je voordat je zo'n zo'n ingrijpende stap maakt.

[1:08:12] Rustig,

[1:08:13] Meneer meneer frits met de suggereert een beetje alsof wij niet al werken met de en vijfendertig de kamer daar niet al lang van op de hoogte is en daar ook al lang zelf besluiten over heeft genomen. Dat is natuurlijk wel het geval. En nogmaals als de en vijfendertig, later pas later zouden kunnen worden besteld. Dan ontstaat er dus een gat in dat leverings schema en ontstaat er ook een gat in wat wij kunnen doen en wat wij kunnen kunnen leveren. Dus ik vind het die completering van het derde schot en wat geen verrassing is wat eigenlijk al aangekondigd was wat ons herbevestigd is in de defensie nota. Het feit dat we nu deze versnelling kunnen doorvoeren als de kamer daar mee instemt. Dat levert gewoon operationele voordelen op en het levert ook een voorkomen van een vertraging van minimaal twee jaar op. Dus vandaar dat kabinet er echt voor heeft gekozen om dit toch aan u voor te leggen en wij hopen natuurlijk op uw instemming.

[1:09:07] Voorzitter, het laatste onderdeel wat ik graag zou willen behandelen voordat ik graag het stokje overdragen aan de staatssecretaris gaat over de pers. En dan met name de vragen die gesteld zijn over bewapening, juridische kaders, et cetera. Ik denk dat het om te beginnen belangrijk is om met elkaar vast te stellen dat het voorstel is om vier en negen wiebes aan te schaffen. Niet de bewapening. Dat ligt niet voor. Dat staat wel in de defensie nota. Maar daar hebben we ook in deze brief van gesteld. Dat volgt later de voorstellen daarover. Die maken geen onderdeel uit van dit voorstel. Het gaat echter over de jones, over de onbemande vliegtuigen en niet over de bewapening dat daar krijgt u apart voorstellen voor en daar is dan natuurlijk ook amper gelegenheid voor om daarover te spreken met met elkaar, want het is dus geen onderdeel van van deze behoeften en vraagt dus ook om aparte voorstellen van de keerzijde van het kabinet aan de kamer. Ik wil ook op wijzen dat u kennis heeft kunnen nemen van een kabinetsreactie op een aivd rapport over autonome wapens. Ik meen dat u daar binnenkort zelf een besluit over neemt over u dat wilt behandelen. Maar ik wijs er toch even naar omdat we daarin ook nog hebben onderstreept dat het kabinet het belangrijk vindt om

[1:10:25] betekenisvolle menselijke controle te houden bij de inzet van autonome wapens.

[1:10:32] Maar ik zeg het eigenlijk voor de volledigheid omdat dat voorstel nu helemaal niet voorligt.

[1:10:39] Heer van dijk, mevrouw bromet, die vroeger ook nog naar regelgeving, juridische kaders et cetera

[1:10:48] ik, voor zover dat pleidooi van uw zijde ging over de inzet van wapens op de drums verwijs ik dat eigenlijk naar het eerste deel van van mijn beantwoording. En ten tweede wil ik op want het zijn dus nog. Ze zijn worden nog niet bewapend. Dat is, vergt een apart besluit en ten tweede de riep er zelf is niet wat is geen autonoom wapensysteem zelfs niet pet. Een wapen omdat die natuurlijk wel gewoon wordt menselijk wordt bestuurd. Dus dat is iets anders dan een volledig autonoom wapensysteem

[1:11:22] en daar zijn juridische kaders voor. Maar ik zeg dat ook weer volop voor de volledigheid, omdat het niet is wat hier voorligt.

[1:11:32] Er is een vraag niet over bewapende drones.

[1:11:35] Van zitten want is het weer zo dat wij hoeveel interrupties hebben.

[1:11:39] Ik heb geen beperkingen gelegd. Zolang de tijd het toelaat, kunt u daar mee doorgaan. Hartstikke hechten. Veel aan dat u veroveren van de minister kunt stellen.

[1:11:47] Wilt u uw vraag. Ja.

[1:11:50] De de lag al een aangehouden motie van hammelburg koersdoel is hierover dit punt en in deelt de minister mijn mening dat het gebruik van bewapende drones omstreden is. U kent de verhalen over target killing buiten juridische regels om inderdaad tussen minister zegt dat komt allemaal nog maar eens zijn met mij eens met het

[1:12:11] met het politieke standpunt denk je. Die jones is niet zomaar bewapend moet inzetten en dat je dus echt die de het juridische kader en die regels nodig hebt voordat je daarmee.

[1:12:21] De slag gaat.

[1:12:22] Me een beetje op de rand van het onderwerp van dit debat. Maar minister geeft u maar een reactie. Als u wilt.

[1:12:28] Kijk naar een inderdaad. Daar gaat het debat nu niet over doen. Dus op dat punt geen voorstellen nu aan de kamer. Twee. Ik vind dat

[1:12:38] de wapen inzet van af. Een riper of welk aanval platform dan ook is.

[1:12:46] Het is altijd belangrijk dat je aan de voorkant met elkaar precies weet wanneer kan dat wel en manier kan dat niet met die regels zijn. Er zijn er nu ook dat is de daarmee kun je dat debat met elkaar voeren, want de voor dit voor deze potentiële inzet geldt. Je moet gedetailleerde en gevalideerde inlichtingen hebben. Je moet dus die informatievergaring is ongelooflijk belangrijk en je moet met grote precisie zo'n operatie voorbereiden en altijd zoveel mogelijk voorkomen dat daarbij burgerslachtoffers zouden kunnen vallen. Volgens mij zijn we het daar helemaal met elkaar over eens dat dat zo zou moeten gebeuren. We zouden sowieso nooit spreken over een autonoom aanvals systeem. Dat is vind ik zeer onwenselijk en ik denk dat het dat het belangrijk is om alle afwegingen binnen zo'n besluitvorming skaten heel goed georganiseerd te hebben en doordachte hebben en daar zijn juridische kaders voor nodig en die zijn ook beschikbaar voor.

[1:13:51] En van dijk. Voorzitter, mij over dat punt verschillende naar juist van mening. Want dat is ook waar pax onder andere terecht op wijst die regels zijn er juist niet

[1:14:01] rondom de inzet van om van bewapende drones en ik deel hun pleidooi van harte dat daar juist het heel hard nodig is om de internationaal rechtelijk kraak heldere afspraken over te maken, omdat er nu veel te vaak discussie over ontstaat. Deelt u die mening.

[1:14:18] Er moet wel heel precies zijn. Maar kijk ik heb net gezegd als je een bewapende drone hebt die door een mens wordt bestuurd. Is dat iets anders dan een autonome wapensysteem als het gaat over. Ik heb net verwezen naar de kabinetsreactie op het rapport van de aivd over autonome en senior-econoom wapensystemen. Dus daar staat precies in wat het kabinet vindt dat het kabinet vindt dat we daar uiterst zorgvuldig mee moeten omgaan dat er altijd een menselijke handeling aan te pas zou moeten komen. Dus dat we niet vinden dat je zeg maar met autonome wapensystemen aanvallen zou moeten uitvoeren. Dat kan alleen als een menselijke handeling aan te pas komt. We moeten tegelijkertijd niet blind zijn voor de technische ontwikkelingen die nou eenmaal heel hard gaan en waarvan we ook weten dat andere landen minder gehinderd worden door dit soort overwegingen. Daar moeten we ons op voorbereiden. Ook in defensieve zin in een defensieve zin kan je weer zo kan je dat eigenlijk niet garanderen omdat je je kunt voorstellen dat er aanvallen komen in onze richting die zo zo snel zijn dat je dan wel moet kunnen handelen. Dit is echt een hele complexe discussie die we heel zorgvuldig met elkaar moeten voeren. Vandaar dat het kabinet ook gezegd heeft. Laten we dat doen. Laten we dat doen aan de hand van het aivd-rapport en de aanbevelingen die het kabinet eigenlijk gewoon over heeft genomen en laten we dan met elkaar kijken wat dat voor ons betekent voor de toekomst. Maar mijn stelling van van van zonet is dat. En een en riper een en negen die bewapend is is niet een autonome wapensystemen. Daar komt inderdaad altijd menselijke besturing aan te pas en te schelden. De overweging die ik net op zolder over de inrichting of ga je over de uiterst zorgvuldige afweging die je moet maken als hij dat zou inzetten. Maar voorzitter, het is nog niet aan de orde, want we hebben dat debat nog niet met de kamer kunnen voeren. Dat zullen we doen op het moment dat het kabinet komt met voorstellen voor bewapening van de wietpas. Die voorstel heeft kabinet nog niet gedaan.

[1:16:13] Ik denk dat hiermee deze materie afgekaderd is, maar ik zie dat heer van hammelburg nog een vraag hierover was en grote gaan dankuwel.

[1:16:20] Voorzitter. Ja nee ik ben de. Ik wil. Ik wil. Ik wil met de minister dat die discussie die inhoudelijke discussie gevoerd moet gaan worden. Want dat daar zitten ontzettend veel nuances in en ontzettend veel zorgen. Ook voor ook voor d zesenzestig. Maar ik heb natuurlijk ook een vraag gesteld want ik vermoed dat de minister ook klaar is met dit blokje. Een vraag gesteld over is een verdubbeling van de van de andy murray pers is dat ook voor de informatievergaring al strikt noodzakelijk, want dat is eigenlijk hoe het nu worden moest nu worden ingezet en daarom willen we ze verdubbelen. Ik neem dus aan. Maar dat staat niet helder in de brief dat los van de vraag bewapenen of niet bewapenen dat ze hoe dan ook nodig zijn voor informatie gestuurd optreden.

[1:16:57] Minister verburg dat hij mij nog herinnert aan zijn vraag want hij had die inderdaad gesteld. Het klopt dus van vier naar acht verdubbeling van de en negen capaciteit. Dat leidt tot verhoogde inzetbaarheid van het systeem ook tot meer wendbaarheid. Maar het betekent gewoon dat je straks de capaciteit hebt voor om twee verschillende missies tegelijk uit te voeren. Dus meer drones betekent meer inzetbaarheid op meerdere locaties. Dat zouden we met de huidige vier niet kunnen

[1:17:29] en dat is dus voor datgene wat we er al mee doen en dat gaat over de inlichtingen vragen capaciteit.

[1:17:34] Meneer hammelburg.

[1:17:35] Dus ook dankuwel voor zit. Dat betekent dus ook dat we strategisch beter te werk kunnen gaan. Maar dat het ook veiliger is voor ons personeel en operatie toch.

[1:17:44] De minister en meer meer inzetbaarheid meer locaties. Nou heb je natuurlijk meer mensen voor voor nodig die dat kunnen besturen. En daar moeten we allemaal voor voor zorgen. Maar uiteindelijk is het natuurlijk vaak bedoeld inderdaad voor de veiligheid van de mensen die op een andere manier bij zo'n missie betrokken zijn. Dus het antwoord is

[1:18:01] ja.

[1:18:03] Voor zover was ik ook aan het eind gekomen van mijn beantwoording stel ik u voor te overgaan tot staatssecretarissen.

[1:18:10] Ik zie dat er geen vragen zijn voor de minister. Dus dan kan het woord gegeven worden aan de staatssecretaris.

[1:18:15] Dankuwel. Voorzitter, en niet alleen aan het eind van de beantwoording van de eigen vragen een volgens mij ook een gedeelte van de vragen die ik met uw door zou nemen. Dus sta mij toe ik spaak even de inleidende opmerkingen probeer ik gewoon de draad op te pakken waar

[1:18:29] de minister was gebleven, maar daarmee zei ik ook tegen mevrouw bromet dat haar vraag is beantwoord ten aanzien van wat gaan doen met die drones ten aanzien van informatie. Vergaring past volledig en het informatie stuurt op.

[1:18:41] De optreden,

[1:18:42] Die afkorting ego gaat er nog heel erg vaak horen. Daar past deze dit voorstel bij en de richting van heer boswijk kunnen ze bewapend worden met ook besproken. Het antwoord is. Ja, worden ze bewapend. Het antwoord is dit moment. Nee daar komen dus nog met elkaar over te spreken.

[1:18:58] En nu stellen ook de vraag hoe we daar dan invulling aan geven. Volgens mij heeft de minister daar ook al antwoord op gegeven.

[1:19:06] De valstar van de vvd vroeg naar de levertijden van de een, negen. De verwachting is dat additionele toestellen, inclusief maritiem capaciteit medio zesentwintig beschikbaar komen.

[1:19:17] Valstar vroeg ook waarom de wordt gestopt met de productie van de variant.

[1:19:23] Dat komt omdat amerika inmiddels voldoende van die variant heeft en op zoek gaat naar een opvolger. De b variant op zoek gaat naar een opvolger en na ons heeft vs nog wel toestellen voor het us marine corps besteld. Maar je ziet u zegt dat is gewoon eigenlijk opzoek gaat naar een opvolger stelde ook daarna de vraag van maar wat is dan het verschil tussen die aan b variant en heeft dan die inhoudelijke weging plaatsgevonden

[1:19:49] zijn een aantal argumenten die daar hebben gespeeld. Eerste is dat het een bewezen concept is een meer dan vijf miljoen operationele vlieguren terwijl die b variant nog nieuw is en nog heel erg volledig ontwikkeld moeten worden.

[1:20:02] De aan variant heeft ook betere mogelijkheden voor coaches in frankrijk, italië, spanje, dus in het kader van interoperabel en samen optrekken, vinden we dat ook wel een goed idee en de aan variant die wat betreft de door ons wikkelen in zit je daar dus echt gewoon in het optimaliseren van in plaats van dat je helemaal vooraan begint en certificering is ook al vrijwel afgerond dan andersom ten opzichte van die variant. Ja die heeft natuurlijk wel nieuwe functionaliteiten. Alleen als je dat dan weer af gaat zetten ten opzichte van de meerwaarde van van de aan variant en daarbij de additionele kosten gaat optellen die het met zich mee zal brengen op het moment dat je dus twee verschillende typen hebt en dan ook twee verschillende typen in je opleiding aanbod moet verwerken. Je ground control station daarop aan moet passen die een afwijkende simulator hebt en ook in je infra aanpassingen moet doen is dat uiteindelijk de afweging geweest dus niet wachten op iets wat misschien nog mooier is er nog heel veel vervolg kosten heeft. En juist ervoor kiezen dat je

[1:21:05] nu dus aan de slag kunt.

[1:21:08] De heer van dijk vroeg hoelang weten we al dat de productie, productie van de van de riper stopt. Pas in de totstandkoming van de defensie nota is dat vraagstuk voor ons relevant geworden toen hij natuurlijk ook contact gelegd met de amerikaanse overheid en we zijn begin juni geïnformeerd over die plannen.

[1:21:30] De heer van dijk vroeg ons ook. Welke landen staan er voor ons in de rij. Ik heb hier om een blokje riepen. Maar hier sterk die van toepassing, zowel van toepassing op vijfendertig. Maar daar kom ik zo meteen op.

[1:21:40] Dus hier gaan we gewoon wel de de garantie dat het ons lukt, maar heeft het dus echt te maken met het het stoppen van de productielijn. De informatie die we daarover hebben.

[1:21:50] Theo van dijk vroeg ook of de internationale afspraken nodig zijn om over te gaan tot aankoop niet ten aanzien van die er op dit punt omdat de had via een voor militaire schaatsers vraagt geen aparte afspraken op dat punt, mevrouw brommert en de heer van dijk die vroeg deze week ook beantwoord. Evaluatie op bewapende inzet is niet uitgevoerd. Waarom kunnen we dan deze stap maken, heeft de minister.

[1:22:19] Op geantwoord.

[1:22:20] Dat ten aanzien van de riepen kom ik op de vijfendertig.

[1:22:26] Daar was een vraag van de heer valstar.

[1:22:29] Hoe zit het met de druk op het productieproces in italië natuurlijk heel erg goed navraag gedaan, juist omdat we de de zekerheid die we stellen in de brief die u van ons heeft ontvangen, is ook de zekerheid die we kregen op de antwoorden. Zoals we die zelf hebben gesteld, zitten we dan ook echt in dat juiste lot. Het antwoord is daar. Ja op en als we niet en de lot zouden zitten dan is het de vraag of we de zender opvolgende loten zouden zitten tegen welke prijs en welke termijn daar dan aan zou hangen. En ja, deze vijfendertig te worden in italië gefabriceerd. En nee, dat betekent op dit moment niet iets voor aanpassingen in de industriële afspraken die in het vijfendertig programma zijn.

[1:23:08] Gemaakt.

[1:23:09] Volgende vraag is bij de versnelde procedure wel voldoende personeel opgeleid. Hele terechte vraag. Het antwoord daarop is dat wij verwachten van van wel een omdat we juist ook het omscholingsprogrammas kunnen realiseren. Juist ook het instroom moment van de vijfendertig heel erg past bij vervanging van het a zestien programma dus op dat punt wordt er meteen geschakeld. Sterker nog, tegen die tijd dat deze nieuwe en vijfendertig zouden instromen, zijn we ook bezig met het updaten van de bestaande vijfendertig. Dat zorgt er dan juist voor dat we weer meer trainingsfaciliteiten hebben die we anders niet hadden gehad als deze vijfendertig niet op dat moment zou de instroom. Ik hoop dat u nog volgt. Maar het is een positief antwoord op uw op uw vraag.

[1:23:53] Voor u staan secretaris van de hammelburg.

[1:23:56] Dankuwel. Voorzitter, want dat zijn inderdaad wel antwoorden die je graag hoort. Het klinkt ontzettend efficiënt, zeker gezien het grote personeelstekort waar we ook mee te maken hebben. Maar volgens mij was het. Ik weet niet zeker. Mevrouw kwam met die ook een vraag stelde over de personeelstekort. En wat je nodig hebt en personeel technisch geschoold personeel en daar kan de staatssecretaris daar iets meer over vertellen hoe dat er nu voor staat. Want als ze die en vijfendertig hebben en bedreiging situatie op dit moment willen we ook zeker weten dat ze de lucht in kunnen.

[1:24:22] Staatssecretaris.

[1:24:24] Zeker een meest gerichte antwoord wat ik daarop kan geven. Het was ook de vraag die truc intern zelf stelde is dat we nu heel veel zestien vliegers hebben en die gaan we omscholen naar vijfendertig vliegers. Dus het is niet zozeer dat we de zo'n is natuurlijk ook nieuwe mensen opleiden ook met het oog op op de de crew van van overmorgen.

[1:24:42] Maar het is juist ook de vervanging en het omscholen van zestien naar vijfendertig en dat er dan ook meer kist tot onze beschikking hebben om dat te doen. Dat gaat er ook voor zorgen dat we nu in ieder geval het vertrouwen hebben dat ons dat ook gaat lukken en ik hoop ook natuurlijk dat het een signaal is naar de buitenwereld. Dat mensen denken jeetje weerbaar en vijfendertig erbij. Ik wil erbij zijn. Ik ga me nu alvast aanmelden bij bij de luchtmacht rond prioriteit als instroom hebben ze mij misschien ook wel een stoeltje

[1:25:08] in het vooruitzicht gesteld. Dus laat het ook meteen goed zijn voor de werving van van de luchtmacht

[1:25:14] dan de fritsma die aangaf, zijn veel mankementen. Waarom bestellen we dan die vijfendertig.

[1:25:24] En inderdaad, daar rapporteren wij overgewicht ook gezien in de brief die u hebt gestuurd dat het rapportage met iets later wordt wel dit jaar omdat de amerikaanse overheid een informatie ook wat later onze kant op gaat laten komen. En hoewel de heer fritsma terecht de vinger legt op een aantal plekken waar we kunnen rapportage over melding maken waar we ook kunnen aankomende rapportage melding over gemaakt is het beeld

[1:25:50] dat ik heb gekregen, zowel van de de beleidsmakers als vooral de vliegers zelf

[1:25:56] dat als er een programma is waar men heel enthousiast over is dan is het bijna wel die vijfendertig.

[1:26:02] Zowel mijn bezoek aan volkel als in leeuwarden. Daar hoor ik louter positieve geluiden en dat heeft misschien ook wel met het perspectief te maken dat

[1:26:11] ieder platform ieder voertuig vliegtuig van defensie zeker hoe vroeger het is hoe jonger het is hoe meer ontwikkeld vraagstukken daar ook bij komen. Kijken dus ook ten aanzien van materieel. Wat wat al twintig jaar in onze portefeuille zit, blijven wij vraagstukken houden die de doorontwikkeling van het materiaal raken

[1:26:33] en nederland, maar ook de partners zijn er zeer tevreden over de prestaties van de er vijfendertig inmiddels meer dan vijfhonderd duizend vlieguren wereldwijd gemaakt naar de inzet verschillende plekken goed industrieel programma er ook achter. Dat laat onverlet dat er natuurlijk tekortkomingen zijn. Maar als ik vraag gewoon aan de mensen hoe zij het vijfendertig ervaren en ook als het gaat over de de kwaliteit die de vijfendertig piet gelet op de momentopname. Het aantal jaar dat we vijfendertig nu aan de krijgsmacht hebben mogen toevoegen. Dat jaar zijn er nog zeker punten voor verbetering. Wat ook aan gewerkt. Maar is het absoluut geen reden. Want waarom hadden we anders. Het voorstel gedaan, zou bijna de wedervraag willen stellen. We gaan geen voorstel doen voor een, vijfendertig van vliegtuig waar we zelf geen vertrouwde en zou hebben als het budget basispunten van waaruit je zo'n voorstel opstart dat vertrouwen hebben. We kijken er naar uit als de kamer het goed gaat vinden naar de extra zes, vijf en advies onze kant op komen.

[1:27:33] Er is een vraag van de heer fritsma, daarna nog mevrouw abonnement, de heer fritsma.

[1:27:38] Voorzitter, de de staatssecretaris heeft het over wilde. Ik heb het ook graag over feiten en feit is dat in de laatste rapportage gewoon melding is gemaakt van acht, honderd zevenenvijftig gebreken aan dit vliegtuig en dit speelt al jaren. Ik kan me de gesprekken met de voorgangster van deze staatssecretarissen ook goed herinneren en die had het over kinderziekten. Dat zijn het niet wat kinderziekten gaan voorbij en er komen naarmate de jaren vorderen ook ook nooit veel kinderziektes bij simpele vraag aan de staatssecretarissen. De teller staat nu op acht, honderd zevenenvijftig gebreken welk aantal vindt de staatssecretarissen zelf eigenlijk acceptabel.

[1:28:17] Staatssecretaris.

[1:28:20] Ja daar gaat meneer frits, maar geen getal op horen wat ik belangrijk vind is dat

[1:28:26] we niet spreken over tekortkomingen. Maar dat we spreken over afwijkingen. Dat lijkt bordspel misschien eufemistisch. Maar wat ik daarmee bedoel natuurlijk van geeft de krijgsmacht geeft de luchtmacht aan dat gelet op de fase van ontwikkeling waarin de vijfendertig zich bevindt of tevreden zijn over het toestel voor de vertrouwen en hebben dan is het antwoord. Ja. Sterker nog, het antwoord is ja. Met grote hoofdletters. Zeker als je het ook aan onze vliegers vraagt en zeker als je ook gewoon de toegevoegde waarde nu gewoon ziet ook voor de navo is er dan geen huiswerk te doen? Heeft de heer fritsma. Dan benoemt hij dan geen feiten. Frits hebben een zeker feiten en dat zijn ook opdrachten voor ons alleen de betekenis die eraan aangeeft die die verschilt tussen het kabinet en die van de heer fritsma daar waar ik zeg dit is dit is dit past bij de ontwikkeling doorontwikkeling van een belangrijk wapensysteem. Daar wordt aan gewerkt. Daar maken we verbetervoorstellen voor. Daar gaan we mee aan de slag is dat aanleiding om te zeggen we willen er niet nog meer van neemt anders. Het antwoord. Nee.

[1:29:27] Fritsma.

[1:29:28] Voorzitter te zijn

[1:29:31] aan de andere kant ook heel veel geluiden van ernstige kritiek op de en vijfendertig. Ook de militaire top in amerika heeft gezegd eigenlijk voldoet de toestel niet goed. Dus ja. Acht, honderd zevenenvijftig gebreken. Je kunt tekortkomingen noemen. Je kunt er een ander woord voor bedenken. Maar dit zijn acht, honderd zevenenvijftig probleem.

[1:29:50] En

[1:29:52] als je dan vraagt wat vindt de staatssecretarissen acceptabel qua aantal gebreken en er komt geen. Er komt geen antwoord op.

[1:30:00] Dan dan is dat eigenlijk al bewijs genoeg dat deze aankoopbeslissing overhaast is en ik maak me echt zorgen over want als als we tevreden zijn met met acht, honderd zevenenvijftig gebreken aan militair materieel. We gaan zometeen ook onderzeeërs kopen die fabrikanten denken ook als ze zijn al tevreden met acht, honderd zevenenvijftig gebreken zo laag kun je de lat toch niet leggen. Voorzitter graag.

[1:30:26] Fractie staatssecretaris.

[1:30:29] Reacties dat ik me niet herken in de betekenis die de fritsma geeft aan mijn uitleg al helemaal niet als je dat gaat verlengen naar andere belangrijke projecten

[1:30:38] vliegtuig is een vijfendertig is een zeer complex wapensysteem jaar dagen zijn er opdrachten voor verbetering, maar we leggen de hoogste standaarden natuurlijk

[1:30:49] dus de fritsma doet bijna voorkomen alsof we niet tevreden zouden zijn met vijfendertig het tegendeel zwaar enorm van toegevoegde waarde en

[1:30:59] tegelijkertijd zijn er inderdaad punten voor ontwikkeling. Daar zijn we mee bezig. U refereert ook aan de amerikaanse krijgsmacht amerikaanse krijgsmacht heeft veel meer type vliegtuigen. Wij kunnen het ons gelukkig permitteren om een heel mooi vijfendertig systeem dadelijk hopelijk drie squadrons gevuld te krijgen. Maar de amerikaanse overheid heeft gewoon veel meer. Dus die kan bijna op iedere taak op iedere behoefte een eigen type jachtvliegtuigen ontwikkelen. Dus daar gaat die vergelijking wel een beetje meer mank. We hadden elkaar vinden is dat we niet klaar zijn we elkaar vinden is dat. Ik hoop bij de volgende voortgangsrapportage dat getal weer omlaag is. Maar ik ga geen getal noemen als ik zeg van zeshonderd is genoeg of tweehonderd is genoeg. Natuurlijk kan. Zeg je. Nul is genoeg. Dat weten we allemaal van dat ook als je naar andere wapensystemen kijkt dat er altijd weer punten voor verbeteringen zijn. Dat zie je bij alle ingewikkelde producten of het nou gaat over dingen die privé gebruikt heeft of zaken waarmee wij een oorlog moeten kunnen winnen.

[1:31:54] Mevrouw bromet,

[1:31:57] Ziet er een heel positief verhaal van de staatssecretarissen over de vijfendertig cent. Daar wil ik op zich niks aan af doen. Alleen ik moest even denken. Dat kwam eigenlijk door het woord leeuwarden wat hij noemde dat ik veel mensen gesproken heb in leeuwarden. Die ernstige overlast ervaren van de en vijfendertig en vragen aan de staatssecretarissen. Wat gaat de aanschaf van extra en vijfendertig betekenen voor deze overlast.

[1:32:20] Zucht,

[1:32:21] Voorzitter antwoord daarop is niets in die zin. We hebben gewoon het geluidscontouren te maken en daar moeten we binnen blijven.

[1:32:29] Dus het aantal vliegtuigen maakt en dat op zich niet uit. We hebben gewoon het aantal decibellen als ik het even heel simpel mag maken wat je voor mag vliegen en daar moet je binnen blijven. Dan mag je niet overheen gaan.

[1:32:40] Abonnement,

[1:32:42] Voorzitter. Maar de had het ook over innovaties en er zijn mensen die weten dat de geluidscontouren zijn maar evengoed. Heel veel overlast ervaren dus vanuit.

[1:32:51] Die.

[1:32:52] De overlast situatie kijkje drink ik anders tegenaan. Als puur op een.

[1:32:55] De pier.

[1:32:56] Staatssecretaris.

[1:32:58] Zeker. Voorzitter, ik dacht dat mevrouw bron met de suggestie en aanvraag legde dat omdat we meer vliegtuigen gaan krijgen. Betekent dat dan ook nog meer overlast dan dan dat de bijvoorbeeld geluidscontouren gaan aanpassen. Dat aantal daar is daar. Nee op sterker. U weet ook dat we zelfs nog met een voorstel bezig zijn rondom de pil als het gaat over het behouden van geluidscontouren. Dat is wel echt nodig voor het vijfendertig programma. Om gewoon te kunnen blijven vliegen en tegelijkertijd wat u ziet is dat was ook heel veel oefenen buiten nederland. Juist omdat de de geluidsruimte niet hebben om operationeel datgene te doen wat we wat we moeten doen. Dus het gaat inderdaad om de beperkingen die we hebben de ruimte die we hebben die willen we behouden. Maar het gaat niet zo zijn dat omdat we nu meer dan vijfendertig komen dat we aanvullend daarop nog meer geluidsruimte gaan zoeken en het is ook niet zo dat de keuzes rondom de pil bijvoorbeeld afhankelijk zijn van deze zes a vijfendertig cent. Die waren ook al vanuit het huidige vanuit de huidige portefeuille nodig

[1:33:58] en ik denk dat het goed is dat we niet meer over aantallen spreken en sturen. Maar dat het echt om de contouren zelf gaat daarbinnen ligt er dus ook een druk om te innoveren. Om zo min mogelijk geluid te maken.

[1:34:09] Gaat u verder met uw betoog? Alsjeblieft?

[1:34:11] Voorzitter dan

[1:34:13] de vraag van de pvda fritsma of de staatssecretaris bereid is van de kop af te zien. Het antwoord daarop is. Nee,

[1:34:23] de heer van dijk vroeg nog waarom in de aanloop naar de defensie noten niet eerder contact opgenomen met de amerikaanse overheid dus juist zeker gezien de ontwikkelingen natuurlijk van de defensie nota schrijven ook bij het actuele budget wat we hebben gekregen op het moment dat we daar scherpte op hadden, konden we ook de vervolgacties onder andere richting amerikaanse overheid inzetten.

[1:34:47] Begin juni waar ik over sprak.

[1:34:49] De heer van dijk vroeg ook nog welke andere landen bij welke andere landen sluiten dan achteraan belgië en finland. Die hebben al een overeenkomst met amerikaanse overheid voor levering van vijfendertig en er zijn en dat andere landen. Ik kan ze niet noemen. Maar natuurlijk ook gewoon de kranten gelezen dat de landen zijn die grote bestellingen en aan tocht hebben

[1:35:10] en dat als het antwoord op vraag en dat is reden te meer dat we dus. En juist dit lot onze zaken moeten doen. Dat was een voorzitter,

[1:35:19] Meneer van dijk.

[1:35:21] Ik had de regering ook nog gevraagd om te reageren op het stuk in nrc vanochtend

[1:35:26] bijvoorbeeld de quote van chris klep niet tenminste

[1:35:30] je belast. De organisatie met complexe wapens. Er is nu al een tekort aan technici voor de en vijfendertig waar halen we nog meer technici vandaan is een van de punten die in het stuk worden genoemd.

[1:35:41] Staatssecretaris.

[1:35:43] Waarvan ze terwijl we dadelijk ook minder technici nodig voor voor de zestien en ik heb het artikel vanochtend ook gelezen. Smits de minister ook heel duidelijk kunnen. We hebben heel gericht gekeken

[1:35:55] zijn er nou

[1:35:58] bestellingen die we moeten doen in dacht ik de oproep die uw kamer ook heeft gedaan ten aanzien van versnelling van systemen die we al hebben waarvan we weten dat als we u niet in de positie brengen om ons weer de mogelijkheid te geven om die bestelling te doen dat er achteraan moet sluiten of dat bijvoorbeeld een productielijn stopt.

[1:36:14] Daarom vindt u ook zo specifiek het voorstel voor de riepen en de vijfendertig. Daarom zit de bewapening niet en daarom is het zelfs de sensor techniek die in hadden nog even gedacht moeten we die sensoren op de riep niet meteen bij doen want ja dat is waarschijnlijk politiek niet nee, helemaal clean gemaakt op de op op precies dat vraagstuk, zodat we kunnen beargumenteren. We hebben het al. We kunnen het aan we we gaan er gewoon op de op doorontwikkelen. En als we het niet doen, is het een actieve keuze om achteraan te sluiten. Want dat dat lijkt het vraagstuk wat voor.

[1:36:42] Wellicht,

[1:36:43] Daarom het voorstel zoals je dat aantref voor de vijfendertig en riepen ook ten aanzien van personeel zijn we natuurlijk over de volle breedte ook al bezig met plannen. Maar de zo scherp als een stelt van nou dat dat krijgen van manier op orde nadat is niet van niet. De betekenis die wij gaan geven.

[1:36:59] En van de maar voorzitter de de de portee van het stuk is eigenlijk dat doe ik twee deskundigen en de journalist zelf gezegd wordt van ja het is eigenlijk opmerkelijk dat dit besluit nu op een achternamiddag wordt genomen. We voeren nu een debat. Dat is klaar. Maar we doen het versneld. De regering erkent dat ook. We willen graag een versnelde goedkeuring van dit besluit is eigenlijk doen we dat niet. Is het niet gebruikelijk.

[1:37:23] Het is zelfs voor het eerst dat het bij defensie gebeurt en men stelt de vraag is het nou eigenlijk verstandig om dat nu op zo'n achternamiddag te doen. Herkent u dat u hier in een haastige procedure hanteert

[1:37:39] waarbij je ook politiek zou kunnen zeggen nou, er zijn nog meer noden in de samenleving. We zouden ook voor andere zaken kunnen kiezen.

[1:37:46] De staatssecretaris.

[1:37:48] Ik herken me niet in datgene wat in het nrc artikel wordt geschetst. Ik herken me wel in dat wij gewoon heel erg goed gekeken hebben naar de motie van uw kamer zelf

[1:37:56] klip en klaar. Wat ons te doen staat en ik herkenbaar de ook en dat als we dit voorstel niet hadden gedaan dat ik zeker weet dat ik van vele de in ieder geval collega's van u, maar misschien niet van meneer van dijk, maar wel van collega's van u vragen had mogen beantwoorden. Waarom heeft hij nou niet

[1:38:11] voor de zomer ons een brief gestuurd waarin u uit heeft gelegd dat als u niet juist nu een verplichtingen aan zou gaan dat we niet niet hoeven te wachten

[1:38:20] en dan had ik vragen mogen beantwoorden. Wat gaan al wat gaan die mensen dan doen op het moment dat die en vijfendertig niet op tijd instromen. Hoe gaat hij dan die mensen gaat die omscholen naar iets anders dan had ik precies de vragen die vandaag zijn gesteld ook omgekeerd mogen mogen beantwoorden. Dus in mijn beleving. Ik ben er trots op en ook dank aan onze medewerkers. Dat zijn het grote tempo waarmee geschakeld. Om dit te doen. Dus ik kijk er met vertrouwen.

[1:38:49] Dan krijg ik of nog andere vraag zijn van de kant van de kamer in deze termijn is niet het geval was met uw betoog. Ook kleine begreep ik staatsssecretaris.

[1:38:58] Dat betekent dat we dan nu door kunnen naar de tweede termijn van de kant van de kamer.

[1:39:04] Meneer rooster vvd.

[1:39:06] Dagvoorzitter en ik denk dat we in ieder geval wel duidelijk moeten zijn over het zogenaamd door de tweede kamer jas, want het is mijns inziens niet het geval. De parlementaire procedures zijn hier gewoon correct gevolgd.

[1:39:22] En wat als één ding in ieder geval duidelijk geworden is uit het debat wat we net hebben gehad. Dat is de partijen aan mijn linkerzijde die nooit een fan zijn geweest van de er vijfendertig. Die hadden hier een mooie dekmantel van procedurele uitstel, maar uiteindelijk afstel voor een dan voor een jaar uitgezonderd. De heren boswijk, mevrouw bromet, en de heer hammelburg dan nog over de er vijfendertig. Er zijn er inmiddels ruim acht, honderd geleverd aan veertien landen en hebben nog eens vijf landen aangegeven ook van de en vijfendertig gebruik te willen maken. De er vijfendertig heeft inmiddels een half miljoen vlieguren en voert sinds tweeduizend achttien er straks uit de eerste operationele inzet van onze eigen en vijfendertig van begin dit jaar plaats. De minister zei het al.

[1:40:06] Ik denk dat de negentien landen die de er vijfendertig hebben of nog gang krijgen. Graag louis van gaal zouden parafraseren en zeggen zijn wij nou zo slim of of u kent de quote met de aankoop van de zes en vijfendertig servie broers maken we weer een stap in het versterken van de krijgsmacht, wat uiteindelijk moet resulteren in het uitvoeren van de grondwettelijke taak en dat is namelijk het verdedigen van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied.

[1:40:31] Dank u,

[1:40:33] Ik begrijp dat u geen emoties heeft. Dan gaan we eens kijken of ze bij de heer boswijk.

[1:40:38] Ook geen moties.

[1:40:39] Ik heb er vijf.

[1:40:41] Over kleur en zou nee. Voorzitter, ik vind het juist mooi dat het dat dat dit zo snel kan en dat we juist als de situatie erom vraagt dat we kunnen versnellen. Dus compliment aan het kabinet en aan mijn collega's dat ze op maandagmiddag vrij hebben gemaakt en ik zou zeggen veel succes met de aankoop.

[1:41:01] Het woord is aan de heer van dijk. Voorzitter, nog los van de politieke wenselijkheid van dit besluit vind ik het een overhaast besluit. Dat is genoegzaam besproken in in dit debat.

[1:41:10] Vandaar de volgende motie de kamer gehoord. De beraadslaging overwegende dat de regering via versnelde procedure er zes en vijfendertig en vier riper drones wil aanschaffen van mening dat bij een dergelijke ingrijpende aanschaf een zorgvuldige besluitvorming nodig is, verzoekt de regering dit besluit via de reguliere begroting te behandelen en gaat over tot de orde van de dag.

[1:41:30] Dankuwel meneer van der grift daar is de bodem. Prachtig.

[1:41:36] Dan is het woord aan de heer fritsma.

[1:41:40] Voorzitter, de fractie van de pvv houdt een probleem met de f vijfendertig vliegtuigen en te zorgen zijn niet weggenomen, want acht, honderd zevenenvijftig gebreken. Het aantal wordt gewoon niet minder en we hebben totaal geen zicht op op op verbetering. Het enige wat de staatssecretaris zegt is dat hij hoopt dat het aantal gebreken in de volgende voortgangsrapportage lager is. Ja. Voor hetzelfde geld is het niet zo en blijven met deze lijdensweg zitten. Dus ik heb een vrij duidelijke motie en die luidt als volgt de kamer gehoord. De beraadslaging verzoekt de regering af te zien van de voorgenomen aankoop van zes extra vijfendertig vliegtuigen en gaat over tot de orde van de dag.

[1:42:21] Dank u.

[1:42:24] Dankuwel. Meneer frits,

[1:42:26] mevrouw mohammed.

[1:42:27] Voorzitter, ik heb ook geen motie danken aan de beide bewindspersonen voor de efficiënte en duidelijke antwoorden op de vragen. Ze hebben mij in zekere zin gerust gesteld. Een vraagje nog. Dat gaat over die inzet van die jones en het juridisch kader nog even voor de zekerheid. Dus er worden geen gewapende drones ingezet. Zolang de kamer.

[1:42:51] Daar niet over gesproken heeft.

[1:42:55] De vraag van de van.

[1:42:58] Mag ik vragen aan mevrouw parlement, of ze nu de hebben geluisterd naar de regering, of ze nu wel een oordeel heeft. Want in eerste termijn houdt u nog geen definitief oordeel over het besluit om onder andere zes joint strike fighters te gaan kopen waar uw partij altijd fel tegenstander van was.

[1:43:15] Hoe staat het er nu voor?

[1:43:17] Mevrouw mensen,

[1:43:19] Voorzitter, ik ben eigenlijk best positief, maar ik zit hier ook namens mijn collega's van de pvda en ik heb nog een hele fractie. Dus ik ga dat allemaal eventjes terugnemen. Maar

[1:43:31] u zult het zien bij de stemmingen.

[1:43:34] Meneer hammelburg.

[1:43:37] Voorzitter, dankt beide bewindspersonen voor toch de heldere antwoorden op de vragen en en ik merk dan toch ook maar op dat het hier niet op een achternamiddag door de kamer jassen. Ik heb het gevoel toch echt niet. Het is nog vroeg op de middag en we hebben vorige week een commissiedebat en het is voor de context ook wel belangrijk vroeger. Ik weet niet meer op welk tijdstip. Dat was maar vorige week ook een uitgebreid commissiedebat materieel gehad en erachter zat zat aanschaf van materieel of traject daarnaartoe waren hele dikke stapels papierwerk achter zitten en heel veel techniek. Dat geldt natuurlijk ook voor dit dossier. Maar we hebben het hier over beproefde beproefd materiaal waarvan we weten hoe je het kunt inzetten. We weten dat het nodig. Het zijn. We weten dat het geld gaat besparen als we het nu aanschaffen. We weten dat de tijd gaat besparen. We weten dat het voor onze collectieve veiligheid in europa en binnen navo-verband gewoon essentieel is. Dat wisten we overigens al. Daar zit ook geen enkele verrassing in en dan merk ik toch ook maar op dat in het commissiedebat vorige week wat minder kritische vragen zijn gesteld om verschillende materieel dossiers. Ik heb er heel veel gesteld en zeker als het gaat over onderzeeboten, dan is een heel ander dossier zo ingewikkeld en hier is het volgens mij helemaal niet ingewikkeld en snap ik gewoon heel erg goed en dank ik de regering ook dat dat ze zo snel zijn zo efficiënt zijn en zo doelmatig zijn, want dit is ook hoe je het zou willen zien opereren in een moment van dreiging en op het moment en het zeker mijn eerste termijn ook al de dreiging van over tien en vijftien jaar en dan weten we gewoon dat dit toch nodig is, dan moeten we dit doen en dan zeg ik bespaarde belastingcenten. Doe het nu. En kunt u, mits meer fractie akkoord zeg ik dan ook maar even tegen groenlinks en de partij van arbeid. Want dat hoort er natuurlijk gewoon bij maar en kunt u van ons langverwachte voor de het voor deze aanschaf.

[1:45:23] Dank u wel. Meneer hammelburg. Dan wachten we even tot de emoties gereproduceerd zijn en ter hand gesteld zijn van de bewindslieden. En dan gaan we verder

[1:45:32] met de beantwoording door

[1:45:34] de bewindslieden.

[1:46:54] Collega's, we kunnen verder met de tweede termijn van de kant van de bewindslieden. Het woord dus aan de minister.

[1:46:59] Dank u wel, voorzitter, en nogmaals dank voor deze gelegenheid. Het is inderdaad wel wat later in de middag, maar daarmee geen achternamiddag een zorgvuldige wetgeving overleg en ik dank de kamerleden voor hun inbreng daarin een bereidheid om dit op deze manier te doen en zoals valstar zei we hechten er juist aan om de procedures correct te volgen. Juist omdat het uitzonderlijk is, maar wel zorgvuldig. Volgens mij hebben die valse en boswijk geen vragen gesteld, maar wij danken hun beide heren voor hun steun in dit in dit proces.

[1:47:38] De heer van dijk heeft een motie ingediend die ik verklapt, maar meteen. Wij willen ontraden omdat we nog de overweging noch het verzoek eigenlijk kunnen steunen. Ik heb proeven vandaag bereidheid en bredere steun, voor zover de kamer hier natuurlijk vertegenwoordigd is om door te gaan op het spoor dat het kabinet heeft voorgesteld. Dus ontraadt motie een voorzitter,

[1:48:07] vanwege het feit dat onze besluitvorming juist zorgvuldig is, zij het niet regulier.

[1:48:13] De pvv. De staatssecretaris heeft natuurlijk antwoord gegeven op de vragen die de heer fritsma stelde ten aanzien van de en vijfendertig zelf, maar laat mij wel eens vertellen dat een een complex it systemen zoals bijvoorbeeld de iphones waar velen van ons mee uitgerust zijn ook gewoon gereguleerd worden geüpdatet en dit is een nog oneindig veel complexer systeem, wat ook nog kan vliegen en ook nog veel meer dingen kan dus dat daar regelmatig verbeteringen updates op moeten worden uitgevoerd is eigenlijk niet meer dan te verwachten en wij willen dus wel vorige doorgaan met voorgenomen aankoop en om die reden moet ik ook de motie van fritsma ontraden.

[1:48:58] Wij hebben voor een pro met beproefde ik een positieve grondhouding of zeer gewaardeerd natuurlijk door ons. Ik wil op haar vraag antwoorden dat dat inderdaad zo is. Dus het zullen op twee momenten nog met de kamer spreken over een over autonome wapensystemen senior nam wapensystemen naar aanleiding van de reactie op het aivd-rapport en twee.

[1:49:20] De kamer krijgt nog voorstellen van de kant van het kabinet de staatssecretarissen die voorstellen doen voor de bewapening van de jones is de op die twee momenten zal er nog met de kamer worden gesproken

[1:49:31] en daarvoor is dus inderdaad geen sprake van de inzet daarvan. Dat vergt tenslotte dit overleg en ook de instemming van de kamer met het aanschaffen van die wapens

[1:49:41] en tot slot, de heer hammelburg, die verwees naar het materieel debat dat vorige week met de staatssecretaris is gevoerd. En inderdaad ik ben het helemaal met hem eens. Ook namens de staatssecretaris. We hebben het hier over beproefd materieel. We hebben het over het aanschaffen van materieel waar we al meewerken. De en vijfendertig en inmiddels ook de en negen en en dat maakt het dat we ook dit tempo kunnen betrachten en ook wat ons betreft moeten betrachten, vinden het echt. We kunnen deze mogelijkheid niet laten lopen, dan zouden we pas echt wat uit te leggen hebben, zoals staatssecretaris net stelde en het is dankzij de kamer straks hopelijk ook mogelijk om inderdaad snelheid te betrachten daarvoor.

[1:50:24] Beste dan is het woord aan de staatssecretaris. Nee geen beantwoord. Staatssecretaris

[1:50:31] dan zijn we aan het slot van de behandeling van gekomen in dit wetgevers overleg. De stemmingen zullen plaatsvinden. Aanstaande donderdag zowel over de wetsontwerpen als ook over de ingediende moties.

[1:50:43] Dan sluit ik hiermee dit overleg.