De rapporten van het Uitvoeringsoverleg Elektriciteit en netbeheer Nederland

[0:00:00] Goedemorgen. Hierbij open ik de vergadering van de vaste kamercommissie voor economische zaken en klimaat hebben vandaag de technische briefing over de rapporten van het uitvoerings overleg, elektriciteit en van netbeheer nederland hartelijk welkom aan onze gasten hier vanmorgen. U gaat zo presentatie geven zijn er een aantal kamerleden aanwezig, mevrouw van der plas van de bbp weer van wijngaarden van de vvd, mevrouw kreuge van groenlinks en mevrouw dekker. Abdelaziz van d zesenzestig kan zijn dat er nog wat collega´s binnenkomen lopen. Maar een van de colega moet ook ietsje eerder weg ga gaf haar net aan. Ik zou u willen verzoeken met de presentatie te beginnen. Doe gewoon de vragen na afloop van de presentaties en dan zijn er waarschijnlijk genoeg en ik geef graag het woord hiervan. Graag.

[0:00:46] Goedemorgen. Veel dank voor de belangstelling voor dit onderwerp. Ik ben olof van der gaag. Ik ben voorzitter van de nederlandse vereniging duurzame energie zijn ruim zesduizend bedrijven uit de duurzame energiesector die streven naar volledig duurzame energiesysteem. Maar ik ben hier nu omdat ik ook voorzitter was van de werkgroep die de extra opgave van de electriciteitsvraag in nederland heeft opgeschreven. Daar ga ik straks meer over vertellen. We wisten niet zeker of de voorzitter van ons uitvoerings overleg de zeer gewaardeerde jan jacob van dijk hier aanwezig zou zijn. Dat is niet zo. Dus ik zal ook heel kort iets vertellen over dat uitvoerings overleg. Want ik kan me voorstellen dat het al lang niet iedereen weet wat dat ook alweer precies was. We hebben in tweeduizend negentien, zoals iedereen waarschijnlijk wel weet. Een klimaatakkoord gesloten en dat was eigenlijk het resultaat van het werk van aan de ene kant politieke inspanningen en ambtelijke inspanning en aan de andere kant was er voor elke sector van onze economie en tafel samengesteld met zijn twintig, vijfentwintig partijen die samen proberen uit te dokteren hoe de c o twee uitstoot een grote klap omlaag kunnen geven

[0:01:47] bij het afsluiten van het klimaatakkoord en de ondertekening daarvan zijn die klimaattafel zoals ze werden genoemd, overgegaan in uitvoering stapels, want het ging over de uitvoering van beleid en inmiddels is die opdracht wel verbreed omdat er om allerlei redenen klimaat doelen zijn bijgesteld, zowel door deze regering als door de europese unie. Dus die uitvoerings overleggen die gaan dapper door en die proberen met goede voorstellen te komen waar we straks een paar van laten zien bij die elektriciteits tafel is het laatste wat ik daar over wilde zeggen dat dat tegenwoordig over het energiesysteem gaat toen we begonnen met de energietransitie was het heel nuttig om een aantal zonnepanelen of een aantal windmolens toe te voegen aan de mix en was het eigenlijk altijd wel ergens goed voor. Inmiddels zijn we gelukkig veel verder en moeten we veel meer kijken naar de interactie tussen al die sectoren en dat is meteen een bruggetje naar de eerste werkgroep die het uitvoeren die het uitvoerings overleg heeft ingesteld. Dat gaat over de extra opgaven zoals we hebben genoemd.

[0:02:47] En de achtergrond.

[0:02:48] Daarvan is het volgende toen we in tweeduizend negentien het klimaatakkoord afsloten was op dat moment de electriciteitsvraag in nederland zo n honderd acht terawattuur. Dat zal misschien niet iedereen meteen niet zeggen maar om een voorbeeld te geven. De grootste stroomverbruiker van nederland zijn de nederlandse spoorwegen gebruiken ongeveer anderhalve terawattuur per jaar honderd acht terawattuur. Dat was op dat moment de stroom vraag in nederland en de verwachting was wel dat ie zou groeien. De verwachting was dat hij zou groeien naar honderd twintig terawattuur. Maar eigenlijk dacht iedereen van. Het zou wel eens veel meer kunnen worden. Dus we hebben in het klimaatakkoord afgesproken hoe gaan we die honderdtwintig terawattuur verduurzamen. Een belangrijke rol. Daarvoor is weggelegd voor windparken op zee voor zonnepanelen bij mensen thuis op het dak en ook voor grotere zonder windprojecten in de regio. Dus met die mix was de verwachting dat driekwart van de totale stroomproductie in nederland uit hernieuwbare bronnen zou komen in twee duizend dertig beste spectaculaire doorbraak is, maar de vraag die we nog niet goed konden beantwoorden was hoe ontwikkeld die electriciteitsvraag want een gevolg van de transitie zal zijn dat er meer vraag naar elektriciteit is. Dat klinkt paradoxaal. Het is ook niet zo dat de energievraag groeit. Maar het is zo dat mensen bijvoorbeeld elektrisch gaan rijden en dus niet meer tanken maar laadde. Het is zo dat mensen hun huis niet meer met cv ketel verwarmen met een warmtepomp, zodat de industrie overstapt op bijvoorbeeld electro boy alsof op groene waterstof

[0:04:13] in al die gevallen verdwijnt de fossiele energie en komt daar electriciteitsvraag voor terug. Maar de grote vraag is hoe telt dat nou op en het antwoord daarop is dat die electriciteitsvraag bijna verdubbeld ten opzichte van tweeduizend negentien naar onze inschatting heeft een zekere schijnprecisie. Maar het getal dat uit de rekenmachine kwam rommel was dat hij electriciteitsvraag tweehonderd zes terawattuur zal zijn. Dus zeg voor het gemak ruim tweehonderd terrawatt uur. We hebben dat getal gebaseerd op intensieve gesprekken met alle sectoren met de industrie, met de landbouw, met de gebouwde omgeving en met de mobiliteit omdat die elektrificatie natuurlijk maar een van de vormen van verduurzaming is die elke sector tot zijn beschikking heeft. Ze kunnen energie besparen buitengewoon verstandig. De industrie kan c o twee onder de grond stoppen met cbs en in de verkeerssector kun je overstappen op het ov of of minder reizen of autodelers. Ze zijn veel meer opties beschikbaar maar elektrificatie is een onderdeel daarvan met elke sector gekeken wat heb je nodig aan elektriciteit. Om je doelen te halen en in de tweede plaats hebben we dat beeld geprobeerd onafhankelijk te onderbouwen. Met een studie van tno staat zijn de twee belangrijkste onderbouwing ervoor dat getal. Dus dat is deel één van de hoofdconclusie die vraag die gaat naar ruim tweehonderd terawattuur. Tegelijkertijd zijn de klimaatdoelen van het kabinet fors aangescherpt. Toen we het klimaatakkoord sloten was de ruimte voor emissies van de elektriciteits sector twaalf komma drie megaton in de laatste brief van minister jet stond dat er voor de elektriciteit sector vermoedelijk nog zes komma één megaton beschikbaar is. Dus dat geeft heel kernachtig weer hoe groot de uitdaging is. De productie moet bijna verdubbelen, terwijl de uitstoot bijna moet halveren.

[0:05:56] Daarbij zijn we er dan dus heb ik jullie presentatie hebben gegeven expliciet gemaakt van uitgegaan dat elke sector zijn doel ook haalt en vanuit daar zijn we gaan terugredeneren van wat moet zo sector dan doen. Het tweede is dat we hebben gekeken. Uiteraard naar waar kun je het dan vandaan halen dat gat tussen die honderdtwintig terawattuur waar het klimaatakkoord op gebaseerd was en die ruim tweehonderd terawattuur die we nu verwachten, hoeven we ook gelukkig niet meer helemaal te dichten. Want er zijn al allerlei goede dingen die helpen om dat gat kleiner te maken. Het kabinet heeft besloten om meer wind op zee te doen. De vraag naar zonnepanelen bij particulieren groeit veel harder dan in tweeduizend negentien hadden voorzien of in ieder geval dan het planbureau voor de leefomgeving had voorzien die dit soort zonnetje altijd maakt en het planbureau zegt ook dat de regionale energie strategie eigenlijk tamelijk succesvol zijn. Dus dat die ambities voor zon en wind op land gehaald lijken te gaan worden. Wat best een zagen stukje is want het is complex werk. Dus we hoeven niet alles opnieuw in te vullen. De teller komt ongeveer op honderd vijfenzestig. Wat is onze verwachting. Maar dan hebben we dus nog steeds een gat van een goede veertig terawattuur te dichten en daarvoor is onze hoofdconclusie dat we alles uit de kast moeten halen. We zullen alle opties moeten benutten die er zijn dus proberen extra windparken op zee te realiseren, maar er is geen ruimte meer op het elektriciteitsnet. Maar wij zien en innovatie kans voor nederland door rechtstreeks op zee groene waterstof te produceren. Dat zit nu nog in de pilot fase zal dan echt razendsnel moeten worden opgeschaald met een soort corona achtige mind set vergelijkbaar met het tempo waarmee nieuwe medicijnen zijn ontwikkeld.

[0:07:33] We denken dat er meer mensen nog steeds te motiveren zijn voor zonnepanelen op hun dak. Wij denken ook dat in die regio s er meer projecten voor zonne en windenergie te realiseren zijn. Wij denken dat er een hele grote opgave ligt waar roger straks dieper op in zal gaan om ook de regelbare elektriciteitsproductie in nederland. C o twee vrij te krijgen. Interne wat uren gezien is dat de grootste verandering die wij in ons rapport zien. Dat gaat over ruim dertig terrawatt uur die c o twee vrij regelbaar zal moeten worden opgewekt en de laatste mogelijkheid die we zien is de import van groene waterstof waar zeker potentie ligt. Maar waar ook heel veel landen op uit zijn om die groene waterstof naar een land te halen. Ik denk dat de laatste maanden allemaal extra gemotiveerd zijn om ook op onze energie onafhankelijkheid te letten. Dus daar hebben we voor twee duizend dertig nog een relatief bescheiden portie voor voorzien

[0:08:25] en het laatste wat ik nog wilde zeggen is dat we nog vrij weinig tijd hebben om dit te realiseren. Dus daarom is het ook wel echt keuze tijd veel klimaatdoelen gaan over twee duizend dertig en tweeduizend dertig is over precies honderd maanden voorbij. Ze hebben nog honderd maanden en dan is het jaar tweeëndertig, tweeduizenddertig achter achtergrond, terwijl het realiseren van grote projecten in nederland vaak tien jaar of meer kost. Dus we hebben echt heel veel tempo en keuzes nodig en we hebben ook belangrijke obstakels te overwinnen, zoals de problemen op het elektriciteitsnet waar hans peter oskam straks veel meer daarover kan vertellen en we hebben investeringen nodig. We hebben ruimte nodig waar heel erg veel andere sectoren ook behoefte aan hebben en we hebben heel veel gesprekken te voeren met mensen in de omgeving van die projecten en ook te zorgen dat die mensen zo gelukkig mogelijk worden van die projecten, bijvoorbeeld doordat ze er financieel van mee kunnen profiteren en mede eigenaar.

[0:09:18] Dit is op hoofdlijnen wat uit ons rapport komt.

[0:09:23] En wie is dan de volgende jaren een keurige nou helemaal geweldig hier. Hans peter.

[0:09:32] Goedemorgen. Mijn naam is hans peter oskam. Ik ben directeur beleid en energietraditie. Mijn netbeheer nederland dat de brancheorganisatie van de netbeheerders nederland.

[0:09:41] Wij hebben de afgelopen halfjaar samen met collega´s hier links en rechts. Een drietal rapport inderdaad geschreven. En het rapport wat wij hebben geschreven. Gaat het een quick scan van netbeheer. Nederland op de coalitieakkoord doelen zijn begin dit jaar gevraagd. Het ministerie van economische zaken om een.

[0:09:58] Een soort quickscan? Dit is de beruchte, beroemde

[0:10:02] bel voor de plenaire vergadering en het zou zo jammer zijn dat mensen het niet goed kunnen volgen wat u ons te vertellen heeft. Dus zullen we deze bel even afwachten en kort schorsen.

[0:10:56] Gaat u verder? Heer oskam?

[0:10:59] Dankuwel. Ja. Ik was aan het vertellen dat wij begin dit jaar gevraagd zijn om een eerste sneller doorrekening te doen van de doelen uit het coalitieakkoord. Dat hebben we ook met verve opgepakt, niet alleen vanuit een blik van walters recept nodig vanuit elektriciteits en gasnetten, maar ook iets breder over de systemen knooppunten hebben gekeken en eerst zeiden van ja, we zijn heel blij dat dat die ambitie flink verhoogde zijn van vijfenvijftig procent tot het beleid richt op zestig procent tegelijkertijd zoals olof van der gaag net zei. Afgelopen donderdag was dus exact honderd maanden tot eind jaren twintig, dertig jaar en dat bracht ons wel tot de eerste gevoel van ja jeetje bij ons is de doorlooptijd van ons grote projecten is al tien jaar. Dus lopen we nu al drie, vier jaar achter voor de projecten die eind twintig, dertig klaar moeten zijn. Dus dat is wel een gevoel van van ja, hoe dan. Dus we hebben daar eigenlijk alle onderdelen van het systeem hebben we gekeken wat is er nodig om de doelen te halen. Dan ga ik toch eerst even terug naar het eerste plaatje zo mooi gemaakt hadden en dat laat ook zien dat dat eigenlijk alle delen van de productie en met name de energie die uit die die middelen komt moet echt een veelvoud nog vergroot worden tot twintig, dertig en dus we zijn we hebben nu de plannen om die op wind op zee te tienvoudige. Nou dan zijn we met zijn allen heel blij mee en dat ligt ook dat dat gaat ook goed, maar ook bij wind op land zullen we toch een forse inspanning moeten doen bij zon is die groeide afgelopen jaren heeft zich gemanifesteerd en zet ook door de komende jaren. Maar bij waterstof. Ja, we hebben dat ook grootschalig nodig. Superplannen. Nu de eerste fabrieken. Maar dat zal niet genoeg zijn om te vragen. Twintig, dertig voldoende zullen ook een grootschalige import voor nodig hebben en bij groen gas hebben met elkaar een ambitie afgesproken van twee miljard kuub in twintig, dertig binnenlandse productie. Dat is een vertienvoudiging van wat er nu is en we voelen en we zien ook wel dat door de dynamiek op de gasmarkt. En nu diederik alleen maar hoger wordt omdat dat nog een keer te vergroten. Nou is dat natuurlijk heel mooi dat als dat ons lukt, maar het probleem is enige keer dat hij dat die tijd vaak wordt opgewekt op de plekken op het moment dat we het niet nodig hebben en ook de plekken waar we het vaak niet nodig hebben en dat brengt ons tot ons. Centrale punt is dat we als we dit willen doen en goed willen impasse dat met name de overheid veel strakker, subsidies en ruimtelijk beleid zal moeten gaan sturen op waar exact dan die nieuwe fabrieken en grootverbruikers zich moeten vestigen en ook hoe ze omgaan met die energie. Dus ze moeten meegaan met de wind mee schijnen met de zon. Alleen dan hebben we ook een efficiënt systeem wat we betaalbaar kunnen houden met elkaar.

[0:13:43] Nou vanuit die conclusie hebben we gekeken naar wat zijn al zeven concrete punten waar we nu met de overheid echt grootschalig aan moet gaan werken en het belangrijkste is is de eerste dat we die groot na een systeem knooppunten. Dus waar je elektriciteit kan omzetten in waterstof, maar ook energie kan opslaan. Dat die knooppunt grootschalige ontwikkeld moeten worden en dat als je hem nog eens honderd maanden heb dat je dat echt strakker uitroep planning moet gaan doen en niet zomaar meer kan wachten tot over een jaar of vijf via marktprikkels dat vanzelf op gang kan komen. Dat heeft echt een stevig gezet nodig.

[0:14:17] De tweede is dat ook denken van ja ook bijvoorbeeld in de maatwerk afspraken die met industrie worden gemaakt. Moet je echt verplichten afspraken gemaakt over de flexibiliteit van hoe zij de energie en activiteiten inzetten.

[0:14:29] Het derde punt is dat met name de opschaling van waterstof en groen gas warmte is ook nog een forse stap moet zetten en dat we geen opties kunnen uitsluiten.

[0:14:39] Het vierde punt is dat we echt behoefte hebben en dat is deze zomer en deze instructies alleen maar duidelijk geworden dat je het echt europese moet afstemmen. En dus dus nederland is geen eiland. Dus dit kunnen we alleen europees redden met elkaar. Het vijfde punt en dat is toch ietwat waar we echt buikpijn van krijgen is is het tekort aan arbeidskrachten in nederland en wij zoeken als kate alleen achttienduizend mensen de komende honderd maanden om onze opgraven uit te kunnen voeren.

[0:15:07] Daarnaast zit er ook een extra kapitaal opgave bijna. We hopen met prinsjesdag daar en met name voor de regionale netbeheerder stedin een eerste bijdrage het hout kunnen verwachten. We kijken ook naar nieuwe prikkels tarief prikkels hoe je slimme apparatuur. Als je zonnepanelen hybride warmtepomp die buis zit. Hoe kan je die nou slim aansturen met elkaar dat het niet juist die dingen aanzetten als de zon schijnt of als er ruimte op het net is en op andere momenten dat wat zachter laten draaien. En als laatste hopen we dat dat dit samenkomt in het nationaal plan energiesysteem waar het kabinet momenteel aan werkt en wat volgend jaar verschijnt

[0:15:43] omdat we echt dan dan deze nieuwe spelregels met elkaar strak kunnen regelen.

[0:15:49] Dit zijn wat ons betreft vanuit de netbeheerders. Gezien de zeven dingen die we echt het komende jaar in steigers moeten zetten om de doelen van twintig, dertig te kunnen halen.

[0:15:58] Dankuwel. Dan geef ik het stokje door aan mijn collega.

[0:16:03] Dank je.

[0:16:04] Kosmische ceo van generation. En ik ben gevraagd om voorzitter van de commissie, die gekeken heeft naar het vrijmaken van het elektriciteitssysteem in twintig, vijfendertig in de commercie zaten naast mezelf als voorzitter secretaris van de jovd en dan verder fairways tennet gasunie is het k natuurlijk als opdrachtgever natuur en milieu. En vergeet ik was ook bij andy energie. Nederland is dat ware leven.

[0:16:36] Van de commissie,

[0:16:38] Misschien eerst een paar woorden zeggen over het waarom.

[0:16:42] Zoals olof net uitgelegd heeft, zal het elektriciteitsverbruik stijgen, dan betekent dat

[0:16:50] het belang van elektriciteit in de totale energiemix ook zal stijgen. Dus die stijging is noodzakelijk om ook andere sectoren te faciliteren bij de decarbonisatie. Als je dan kijkt naar de doelstellingen van twintig, dertig, maar zeker ook voor twintig, veertien, twintig, vijftig. Dan kun je die doelstellingen eigenlijk alleen halen als je het elektriciteits sector als eerste volledig communiceert dus emissies kort gezegd of negatief. Één van beide. Dus als je de elektriciteit sector niet rond met die vijfendertig volledig gedecaberiseerd hebt dan gaat je niet redden

[0:17:29] je dan in twintig, dertig op één nul bent of nog iets van uitstoot hebt. Dat is iets minder belangrijk. Maar je moet rond twintig, vijfendertig op zijn minst bij de onderhandelingen

[0:17:40] dan als je dan kijkt naar de uitgangssituatie voor nederland. Dan is die uitgangssituatie eigenlijk relatief goed in vergelijking tot ons omringende landen. Er zijn twee redenen voor de enige reden is dat we een redelijk goed deel van de noordzee tot onze beschikking hebben die gebruikt kan worden voor productie of waterstof productie, zoals olaf net al aangaf, maar een tweede reden is ook dat de conventionele centrales ook geschikt zijn voor de ombouw naar c o twee vrij nederland heeft een hoog percentage en gascentrales die kunnen of middels s of met overgang op de verbranding van waterstof c o twee vrij gemaakt worden en je hebt natuurlijk nog de koning flash biomassacentrales die van cesium kunt voorzien en dan kun je zelfs negatieve emissies gaan.

[0:18:35] Dat maakt dat nederlands

[0:18:37] relatief tegen relatief lage kosten ze vrij kan worden steeds systeem. Toch zullen er natuurlijk behoorlijk hogere investeringen in het totaal nodig zijn om te bereiken. Het hangt een beetje af vanaf welke technologie of je kiest. Maar nederland zal relatief goedkoop over kunnen gaan naar een c o twee vrij elektriciteitssysteem

[0:19:00] dat gezegd hebbende als we kijken naar de business case is voor die overgang zijn die mogelijk negatief, afhankelijk van de aannames manier van zeer onzeker die onzekerheid heeft hoofdzakelijk te maken met onduidelijkheid wat betreft huidige en toekomst, toekomstige overheidsbeleid. Het is een business case kan sterk positief of negatief beïnvloed worden door besluiten vanuit brussel hier in den haag, maar ook niet te vergeten besluiten in de omliggende landen die natuurlijk een grote impact hebben op de staatsprijzen. Ook in nederland.

[0:19:39] Daarom is het noodzakelijk om

[0:19:43] na te denken over hoe gaan we dit doen. Hoe gaan we delict zuidsector cnv vrijmaken en het moet gewoon in overleg tussen de overheid en het bedrijfsleven plaatsvinden, waardoor je gewoon een plan kunt maken in dat pand kunt uitrollen en ervoor zorgen dat eerlijk zijn sector c o twee vrij wordt zonder overleg en zondag met mekaar tot overeenstemming te komen. Hoe gaan we dit doen. Hoe gaan we dit varkentje wassen. En wat is daarvoor nodig en zal het niet lukken want de private sector zou gaan afwachten van welke keuzes maken de overheden. Hoe ziet het regelgeving k dat eruit, zowel europees nederlands als omliggende landen en dat betekent dat je te laat zicht krijgt op wat het gaat worden. Dat betekent ook dat de projecten te laat voorbereid worden te laat uitgevoerd worden en de resultaten dus ook niet bereikt worden

[0:20:42] ergo en dat is ook een herhaling van wat olaf net zei twintig, dertig is morgen en het is haalbaar wat we willen maar dan moeten we wel snel met elkaar aan tafel gaan en ervoor zorgen dat we een plan maken en dat uitvoeren.

[0:21:01] Dan

[0:21:03] nog inhoudelijk over het rapport van wat ik net verteld heb is natuurlijk redelijk algemeen. Probeer het even te linken aan wat olaf net zei. Olaf heeft uitgelegd dat ze waarschijnlijk in twee duizend dertig naar een extra verbruik van ongeveer tweehonderd en vierhonderd uur gaan daarvan zal vijfenzeventig procent door wind en zon geleverd worden. Dan kom je ongeveer op honderdvijftig, tweehonderd uur geleverd om wind en zon blijven vijftig keer wat u over die doel regelbaar vermogen geleverd moeten worden

[0:21:39] als je om een gevoel te krijgen ervan uitgaat dat het hoofdzakelijk gascentrales zouden zijn, zijn het zat en uitstoot van zeventien miljoen ton bij ongewijzigd beleid. Om het zo maar te zeggen.

[0:21:52] De stad is het k het startpunt eigenlijk als we als we niks doen

[0:21:59] door die verrekijker.

[0:22:04] Als we dan de inhoud van het rapport bekijken dan zegt het rapport eigenlijk. Het is mogelijk om in twintig, vijfendertig c o twee vrij of zelfs c positief te zijn. Dat betekent dat je indirect zes sector negatieve emissies hebt betekent dus ook dat je als elektriciteit sector andere sectoren kunt helpen, want niets iedere sector is even gemakkelijk te destabiliseren en dat betekent dus als je steeds sector eigenlijk net een positief resultaat heb dus negatieve emissies dat je dan andere sectoren kunnen kiezen om iets sneller of iets langzamer te communiceren omdat de kosten bijvoorbeeld

[0:22:46] heel hoog zijn.

[0:22:49] Gascentrales zullen overschakelen naar het gebruik van waterstof of gebruik maken van cesium is een van beide

[0:23:00] dan kolencentrales scoorde slechts biomassacentrales kunnen overgaan naar bix dus biomassa met is. Dat levert dat negatieve emissies op

[0:23:12] kerncentrales nieuwe kerncentrales kunnen een bijdrage leveren vanaf ongeveer twintig, veertig. Dat is eerder is eigenlijk niet realistisch wordt ook in het rapport uitgelegd waarom waarom dat niet realistisch is

[0:23:26] en verder zullen we natuurlijk moeten we ook niet vergeten. Hele grote hoeveelheden electrola is als die man sites die spons en batterijen nodig hebben om het totale systeem ook dag in dag uit te stabiliseren en dat wordt vaak vaak vergeten dat de hoeveelheden aan regelbaar vermogen, zeker voor het balanceren binnen de dag. Dat zal enorm moeten toenemen. Dat was net ook al zichtbaar in het plaatje van hans peter.

[0:24:00] Als we het goed doen, zal het systeem ook robuuster en stabiele worden. Als voorbeeld zoals gezegd, zuidsector zal belangrijker worden in het geheel, in het geheel energiesysteem, maar er zal geen enkel brandstof meer zijn niet meer dan tien procent van het totaal levert en dat betekent dus er is geen dominante brandstof meer. Het is zeer diversificeren betekent, komt de stabiliteit en de robuustheid van het systeem sowieso ten goede deze kant uit gaat.

[0:24:36] Het grootste deel windson zal het graties zijn dus sowieso goed tenminste in variabele kosten nadat je gebouwd hebt.

[0:24:45] Maar de anderen zullen een relatief kleine bijdrage leveren en ook uit een heel scala aan verschillende landen komen.

[0:24:55] Het gasverbruik van het hele energiesystemen zal ook zeer sterk dalen, waardoor je bijvoorbeeld met alleen gas uit noorwegen dwars kunt doen op het moment dat je het systeem zul je twee vrijgemaakt hebt

[0:25:11] in het rapport. Het rapport is vijfendertig bladzijden worden per technologie uitgelegd wat de belemmeringen en de tijdslijnen zijn. Dus wat zijn per technologie belemmeringen waar je op moet letten die opgelost moeten worden en ook hoe snel kun je een bepaalde onmogelijk laten plaatsvinden. Maar als inleiding is het een beetje te ver honderd per definitie uit te leggen. Dus ik laat het hierbij.

[0:25:37] Hartelijk dank, want er zijn natuurlijk genoeg vragen en een uur is zo voorbij. Ik begin met de boer burgerbeweging, mevrouw van der plas, en ik zou willen aangeven dat we eerste vier leden vragen laten stellen. En dan vervolgens u het antwoord geeft dan de collega´s verderop in de rij.

[0:25:56] Mevrouw van der plas,

[0:25:58] dankuwel en dank aan het repareren voor een toelichting hebben zitten natuurlijk ook met zijn net congestie beter naar vorige week flevoland hebben natuurlijk ook alweer gezien heb net loopt vol en het kan allemaal niet meer teruggeleverd worden met allerlei gevolgen van dien. En ik vroeg me af in hoeverre kan waterstof een rol spelen en dat we er net congres problemen kunnen oplossen. Rond kun je bijvoorbeeld nette plaatselijk ontlasten door dan extra waterstof eerst te produceren

[0:26:35] van wijngaarden. Vvd.

[0:26:37] Bankvoorzitter. Ik probeer even ook te distilleren voor mijzelf. Wat wat u allemaal verteld want er zijn allerlei dingen die aangeeft om te komen tot een noodzakelijke versnellingen om de doelstellingen te halen en dan vraag ik hem toch even en dan vraagt zegt ze ook voor jou allerlei dingen hebben me geld en investeringen nodig. Tegelijkertijd denk ik. Er is ook heel veel geld voor vrijgemaakt. Dus wat even gewoon kernachtig staat hier nou eigenlijk aan in de weg en de indruk die ik een beetje krijgen waar u op hintte was. Nou de juridisch kader zit iedereen op te wachten

[0:27:12] verplichte afspraken met industrie en een uitrol planning is dat de goede samenvatting. Dus ik probeer ook even van waarom. Want die zegt moet allerlei dingen gebeuren dus geld nodig, maar tegelijkertijd lichten en toch komt het niet in beweging. Dus wat staat er nou even simpel gezegd aan in de weg.

[0:27:30] Mevrouw kreuger, groenlinks,

[0:27:32] Dankuwel. Voorzitter, ook ik heb eigenlijk een heleboel vragen maar ik wou even beginnen met die electriciteitsvraag die jullie die u identificeert misschien over dat die meer dan tweehonderd terawattuur. In hoeverre zit er nou bijvoorbeeld ook al in de additionele vraag die nu opgeworpen wordt voor de productie van synthetische kerosine of synthetische brandstoffen voor de zeevaart en in hoeverre wordt al rekening gehouden met bijvoorbeeld nieuwe energie intensieve sectoren zoals we gezien hebben met de komst van datacenter dat er nog steeds nieuwe energie intensieve sectoren naar nederland komen en in hoeverre wordt er gekeken naar of daar ook een vermindering in kan zitten want we hebben nu natuurlijk met de naam sinds één van oekraine eigenlijk de de ongelooflijke nadruk op besparing een belang van energie, efficiëntie, efficiëntie. Dus je daar niet nog een ruimte.

[0:28:25] Dank u wel, mevrouw dekker. Abdulaziz d zesenzestig.

[0:28:28] Ja dan voorzitter ook ik heb twee visies aanvragen geschreven. Maar ik stel me één in mijn hoofd. Vraag is eigenlijk het heeft te maken met het transportnetwerk van elektriciteit. Nick hoorde zeggen van nou we hebben hier veel water en wind op zee. En nou is de botten. Denk heel vaak is dat je de stroom niet vanuit den haag helemaal naar achterhoek kan transporteren. Hoe los je dat dan op een hele mix van dilemma´s wat jullie net geschetst hebben. Dankjewel.

[0:29:02] Ook bedankt. Ik geef graag het woord aan onze drie gasten en

[0:29:09] en nu herstel als eerste het woord hiervan graag of niet.

[0:29:13] Ja, we kunnen denk ik als boy band van uitvoering overleg elektriciteit het wel in gezamenlijkheid doen, maar ik zal een paar dingen proberen te beantwoorden. Allereerst de zeer terechte vraag van mevrouw van der plas over waterstof.

[0:29:30] Het grote voordeel zeker op zee is dat er gewoon op. Ze liggen waar nu aardgas doorheen gaat. En eigenlijk is het relatief simpel om door die buizen waterstof gaan transporteren en dan heb je inderdaad niet dat elektriciteitsnet nodig en ook niet dat transport naar de achterhoek. Dus dat is zeker een belangrijke bijdrage aan de oplossing.

[0:29:49] Denk ik.

[0:29:52] Misschien toch ook een ding nog vanuit mijn extra over dat elektriciteitsnet net peter kan er straks nog veel meer over zeggen. Ik vind het wel belangrijk om te benadrukken dat die problemen op het elektriciteitsnet ook voor een belangrijk deel fileprobleem zijn, zoals het gaat over de knelpunten op het net door zonnepanelen dan snapt iedereen dat die knelpunten er niet in de nacht zijn, oftewel er is een klein stukje van de dag op een beperkt aantal plekken waar zonnepanelen problemen op het elektriciteitsnet veroorzaken en dat geldt ook bijvoorbeeld als mensen in de wijk om zeven uur uit hun werk komen. De elektrische auto aan de laadpaal hangen elektrisch gaan koken en warm in de warmtepomp aanzetten zijn. Maar dat is m n piek problemen fileprobleem. Dus als je op een slimme manier mee omgaat dan is er nog heel veel winst te boeken. Misschien ook nog een illustratie van deze zomer. Wat ik wel een leuk weetje vond wat in nederland in de zomer ruim vier uur per dag gemiddeld meer zonne wind productie dan de totale electriciteitsvraag van nederland. Dat is eigenlijk een hele grote wilde waar we ons voordeel mee kunnen doen, maar tegelijkertijd hadden we elke vierentwintig uur ook ruim vijf uur per dag. Dat nagenoeg ons volledige elektriciteitssysteem op kolen en gascentrales.

[0:30:59] Medelijden met je boek.

[0:31:01] Dan denk je dan volg mij al snel van laten we dan proberen die twee tegen elkaar weg te strepen en het energiesysteem flexibeler te maken, zodat je die zonder windpieken benut voor die daler op de dag of in het jaar waarin je er niet op kunt rekenen en dat ontlast ook nog eens het elektriciteitsnet in grote mate dan misschien nog als antwoord op de hele belangrijke vragen van wat staat er dan in de weg. Ik denk eigenlijk dat dat alle presentaties het beste zeker optimisme spreekt dat wij dit kunnen als nederland. Ik denk dat die tijd klem ons vooral in de weg zit want er zijn inderdaad een royale financiële middelen in het in het coalitieakkoord. Maar als we dan wat meer inzoomen bijvoorbeeld zoon innovatieprogramma voor waterstof op zee. Dat hebben we nog niet en het is niet een normaal ontwikkelt tempo dat uit de markt zal komen als je twintig, dertig daar echt gigawatt aan groene waterstof wil hebben op dit moment is er zelfs overheidsbeleid om te stoppen met zon en wind op land bij vijfendertig tegen wat uur vanuit dit licht is het denk ik heel verstandig om om dat te schrappen, omdat het ons ook nog eens onafhankelijker maakt van van poetin. En omdat het de energierekening betaalbaar eruit stroom uit die windparken die is die is misschien twintig procent van de kosten van stroom uit de gascentrale op het moment dat zijn typisch van die concrete voorbeelden van beslissingen die we nu moeten nemen om het openbaar te kunnen maken.

[0:32:24] Oskam,

[0:32:24] Misschien even heel kort nog aanvullen over het probleem van het congres. Kijk het is belangrijk te beseffen is dat de allereerste oplossing voor het congestie is gewoon verzwaren en dus wij investeren tot twintig, vijftig minimaal honderd twee miljard euro in steins net in nederland. Dat is ook negenennegentig komma negen procent van de oplossingen voor net congestie in het aanvullende deel wat er met elkaar proberen doen is slimme afspraken met elkaar. Wanneer gebruik je die stroom voor de zomer was volgens mij die een investeringsbeslissing voor een waterstoffabriek in de maasvlakte presenteren. Ja dat is eigenlijk vanuit het systeem gezien een perfecte plek om dat te doen en want daar komt ook de stroom van van wind op zee aan land. Als je dat dat die fabriek ook aanzet wanneer de wind waait. Ja dan dan levert helemaal geen extra belasting op het net op bekijken wel dat er gewoon leuk of aan van op zee of op hele specifieke knelpunten van je als je nog een versnelling wil maken, kan je dan tijdelijk omzetting in waterstof van het overschot aan etenstijd. Wat je hebt kan dat een tijdelijke oplossing zijn dan nog even wat vragen over synthetische brandstoffen. Dat is een heel goed punt tot twintig, dertig zien we dat niet maar we maken ons hele grote zorg in de periode na twintig, dertig tot twintig, vijftig. Als we dan de raffinaderijen die we in nederland hebben die veel diesel maken en kerosine. Als we dat via elektriciteit zou willen doen dan hebben die met elkaar ongeveer vijfenzeventig gigawatt de wind op zee nodig en dat is exact het maximum van nederland hebben we zouden als we het verkeerd doen. Alles stroom die we in nederland opwekken duurzaam kwijt kunnen laten zijn aan het aan het maken van synthetische brandstof om diesel en kerosine te vervangen. Dat lijkt ons geen goed idee.

[0:34:03] Maar daar gaan wij niet over

[0:34:08] dan later over de belemmeringen. Kijk ik denk die ruimtelijke processen. Daar ligt heel veel winst te halen en dus volgens mij was het eurocommissaris timmermans, die in het litouwen u pakket heeft gesteld van nou eigenlijk zou binnen anderhalf jaar moeten

[0:34:21] ja, maar onze oproep zijn aan de regering omarm. Die doelstellingen gaan kijken hoe dat dan kan hebben in corona laten zien dat er heel veel kan anderhalf jaar. Ja dan moet er een honderd maanden ook veel kunnen lijkt ons.

[0:34:34] Kermissen,

[0:34:36] Kortere toevoeging. Dus een paar keer zichtbaar op de goede plek plaatsen van electrolyse is natuurlijk van groot belang en je moet goed kijken. Inderdaad waar ze het congres waar verwacht je is nog eens zien. De toekomst met het aansluiten van extra windoffshore parker dat wat zal gebeuren over de komende jaren. Zo zal het net congres die op zich niet minder woorden. Maar natuurlijk electrola is staan op de juiste plek neerzet dan help je in de uitschrijving van

[0:35:05] volgens kunstmest die waar we nog bekendgemaakt moet bolemie uitschrijving gewonnen heeft. Daar zit ook een deel systeemintegratie in wat precies in deze richting gaat en dus degene die daar aangeboden hebben we gekeken van wat kunnen we doen om ervoor te zorgen dat dit park geen negatieve impact heeft op het op het elektriciteitsnet en je ziet ook als je de krant leest als dat alle aanbieders en wij ook dus ook elektra geluisterd aangeboden hebben op de juiste plekken in het net zit erin.

[0:35:40] Wat ontbreekt terug.

[0:35:44] Er worden afgesproken afspraken gemaakt met de industrie. Dat klopt, maar dat geldt niet voor de elektriciteit sector afspraken worden gemaakt met

[0:35:54] raffinaderijen en zo verder. Maar met elektriciteit sector worden geen afspraken gemaakt. Het zou inderdaad verstandig zijn als dat ook volledig stijf sector zou gebeuren,

[0:36:03] zodat je als sector ook een patsit naar voren en niet moet afwachten.

[0:36:10] Regelgeving. Daar moeten ook van alles gebeuren, bijvoorbeeld voor gascentrales op waterstof

[0:36:17] is er op dit moment is niet duidelijk aan welke regelgeving ze moeten voldoen en die regelgeving moet nog ontwikkeld worden als voorbeeld. Maar er zijn nog een heleboel dingen denkt de nieuwe kerncentrales zul je ook van alles aan de regelgeving moeten doen om die te kunnen krijgen. Verder als reactie op kan mogelijk wordt het meer of minder na twintig, dertig zal het sowieso nog verder stijgen. Dus het maakt ook niet zoveel uit of twintig, dertig. Nou precies twee, honderd, tweehonderd uur is of minder. Wat belangrijk is voor de decaan niet volledig decarbonisatie. Het regelbaar voor mijn ogen de hoeveelheid regelbaar vermogen zal niet waarschijnlijk niet zo sterk variëren. Dat blijft altijd gang rond de vijftig, honderd uur, omdat het een is van het totaal.

[0:37:06] Dat was toevoeging.

[0:37:08] Dan ga ik naar de bontebal van het cda.

[0:37:11] De voorzitter is de de zicht periode van twintig, dertig niet veel tekort

[0:37:16] want daardoor gaan we gaan we misschien ook de suggestie wekken dat bepaalt technologieën uitgesloten kunnen worden, wilt het over tweehonderd terawattuur elektriciteit te rapport van twee tno. Die scenario s schetsen naar twintig, vijftig hebben het over vijf, zes, honderd terawattuur. Alles wat we nu doen. Gaat ook over de periode na twintig, dertig. Noem dan twee voorbeelden actierapport te zeggen dat we naar negatieve emoties moeten. Dat betekent dat je met beckett

[0:37:43] biomassa safe aan de slag moet. Dus sushi. Als we zo volledig van elektrificeren. Ga je ook gewoon kernenergie nodig hebben om bijvoorbeeld ook een stuk strategische autonomie te hebben. Dus is die zich termijn van twintig, dertig niet veel tekorten en werd toch niet de suggestie dat we zonder een paar lastige opties kunnen, terwijl we eigenlijk allemaal weten zeker alle mensen in de energiesector dat we die lastige opties keihard nodig gaan hebben.

[0:38:10] Mevrouw leijten, sp,

[0:38:15] wat ik erg lastig vind is dat we hier een optimistisch trio zien, terwijl de rapporten niet zo optimistisch zijn.

[0:38:24] De quick scan zegt eigenlijk halen het niet. U wijst iedere keer op de op de op de honderd maanden. Dat moet nu echt wat moet nu echt en tegelijkertijd lees ik ook dat we beide de werkgroep extra opgraven niet gekeken heeft naar de impact op de infrastructuur jaar. Daar zitten we nu juist met het probleem. De congestie zoals dat heet. Het netwerk kan het gewoon niet aan het vervoer. De aansluitingen en noem maar op en dat brengt mij tot de vraag. Los van uw optimisme last van de boodschap aan ons als politiek. U moet alles doen. U mag niks uitsluiten. Hoe zijn we hier gekomen. Hoe is dat nou gekomen dat dat net achterblijft, terwijl we weten dat we niet filmen elektriciteit moeten gaan produceren en nodig gaan hebben. En als er dan weten hoe dat is gekomen. Hoe gaan we dat dan oplossen en op zo n manier dat het zo kan want u ziet hier iets anders uitstralen dan wat ik in de rapporten lezen en dat vind ik best wel ingewikkeld

[0:39:28] hiervan eraan. Partij voor de dieren.

[0:39:30] Ik heb ook een vraag over de onderliggende uitgangspunten van het van het appartement staat alles op alles.

[0:39:39] Ik lees niet terug dat u ook

[0:39:42] of misschien wil je dat nu doen. Een soort reflectie kan geven op

[0:39:47] dat aanbod wat u beschrijft. Dat kan gebeuren als je alles op alles zet hem de randvoorwaarden die mevrouw net neerzetten. Maar de vraag blijft hij onbenoemd. Ik geef een voorbeeld en mijn vrouw ook al om die optimistische plannen van de luchtvaart te realiseren moeten stellen ze zichzelf voordat ze vier miljard kilo kerosine omzetten in honderd achtenzeventig miljard kilowattuur stroom. Om dat te vervangen.

[0:40:16] Dat is volledig in realistisch. En ik krijg de indruk wegnemen dat jullie in het maken van het rapport ook volledig voorbij zijn gegaan aan dat je wat aan de vraag zal moeten doen om het realistisch te maken. Want nu is het een

[0:40:32] lijkt het een enorm wens denk een rapport wat zeker een waarde heeft.

[0:40:38] Maar verder niet gestoeld is op realiteit zal je daar wat over kunnen zeggen.

[0:40:43] Daar ga ik als eerste.

[0:40:47] Dank u goede scherpe vragen. Ik denk dat wij de moed erin proberen te houden omdat wij ook zien dat er in nederland gewoon echt heel veel goeds gebeurt en wij ook denken dat er nog heel veel meer goed mogelijk is, maar ik wil heel duidelijk zijn als wij niet heel snel hele grote keuzes maken gaan we het gewoon niet halen krijgen over twee weken de kerncijfers van het planbureau voor de leefomgeving over de vraag of we de klimaatdoelen van dit kabinet gaan halen voor twintig, dertig.

[0:41:15] De kans lijkt me lul dat het antwoord van pblco zal zijn dat we op min vijfenvijftig min zestig procent aankoersen. Dus we weten gewoon dat er heel veel extra maatregelen nodig zijn. Hoe we in die situatie zijn gekomen. Dat is natuurlijk een hele grote vraag. Ik denk dat wij in deze situatie zijn gekomen doordat we doordat we pas in tweeduizend dertien met de energietransitie serieus aan de slag zijn gegaan in nederland met de afsluiting van het energieakkoord is er voor het eerst in nederland systematisch werk gemaakt van de inning van de energietransitie. Toen hadden we nog een generatie om een volledig klimaatneutraal energiesysteem te ontwikkelen. De eerste berichten over klimaatverandering. Toen hadden we nog twee generaties de tijd om dit voor elkaar te krijgen. Dus we hebben een generatie verpest en daarom hebben we nu nog maar één generatie de tijd en moet alles sneller dan ooit. Dat is volgens mij hoe we in de situatie zijn gekomen.

[0:42:08] Ik ben het natuurlijk zeer eens met de heer bontebal dat we ook voorbij twee duizend dertig moeten kijken. Het is ook natuurlijk een realiteit dat onder andere dit kabinet een klimaatwet naar de kamer gaat sturen waarin staat dat we minimaal vijfenvijftig procent c o twee reductie in twee duizend dertig moeten halen. Dus dat was voor ons voor het rapport ook een heel belangrijk ijkpunt van ja dat is een politiek gegeven dat het kabinet. Dat wil dan gaan wij proberen te helpen door terug te redeneren. Wat heb je daar dan voor nodig. Maar ik was heel blij dat we ook het rapport van roger missen hadden wat over tweeduizend, vijfendertig ging omdat inderdaad we echt dringend voorbij twintig, dertig moeten kijken en ik denk inderdaad als je uitzoomt van hoe ziet een klimaatneutraal energiesysteem eruit. Dan zal zeker de helft van de energievraag de vorm van elektriciteit hebben, terwijl het nu zo n twintig procent is. Dus je doet ook inderdaad niet zoveel. Niet snel te veel aan duurzame elektriciteit. Dus daarom zou ik ook zeggen. Laten we volvo voor die tweehonderd uur gaan de vraag die ik net vergat goed te beantwoorden van suzanne kreuger en die wordt ook aangevuld door mevrouw leijten en meneer van daan is dat ook naar energiebesparing gekeken. Ja, we hebben met elke sector indringend gesproken over energiebesparing en in elk van de sectoren zit er ook een flinke slag in energiebesparing. Je kunt daar natuurlijk beleid opzetten om dat nog ambitieuzer te maken lijkt mij verstandig om te doen. Maar het is niet makkelijk. Dus er zijn geen makkelijke alternatieven voor wat hier ligt. Wat we nadrukkelijk niet hebben gedaan is economische sectoren uit.

[0:43:40] Met zwaaien.

[0:43:42] We hebben wel met datacenter sector heel specifiek intensieve gesprekken gehad. We hebben die prognoses voor de electriciteitsvraag van datacenters fors verlaagd. Eerder was de inschatting dat dat over tien tegen wat extra zou gaan. Dat hebben we verlaagd naar één à twee en dat is mede omdat wij de politieke druk daarop hebben gezien om daar restrictieve erin te worden en de datacenter zelf sector zelf zegt ook dat ze niet die extra stroom vraag nodig hebben. Dus daar is echt wel een verlaging van van de inschattingen geweest, maar we hebben er niet gekeken. Vanuit die sector kunnen we in nederland ook wel weg. Boys hoeren ofzo. Dat zijn echt politieke keuzes wanneer u dat gaat doen dan kunnen we dat natuurlijk prima analyseren op zijn effecten.

[0:44:25] Oscar.

[0:44:27] Jij hebt aanvullend op wat van der gaag zegt kijk hoe worden zich periode van twintig, dertig. Kijk in mijn ideale wereld hadden we twintig jaar geleden gezegd we maken een nationaal plan systeem over twintig, vijftig en beginnen vanaf daar uit te rollen met elkaar.

[0:44:40] Dat hebben we niet gedaan. Het kabinet komt vast volgend jaar met zijn nationaal plan over een zicht pedro tot twintig, vijftig jaar in een ideale wereld. Reken je dan terug van wanneer moet je dan ongeveer beginnen met welke keuzes liggen voor hun hele systeem keuze die daar uit voortkomt is wat doen we inderdaad met ict synthetische brandstof. Dat is echt een bouwsteen voor je voor je energiesysteem dat je nog de honderd manen tot twintig, dertig hebt en een doel van vijfenvijftig procent op afgesproken met elkaar. Dat is wat wij van de politiek hebben gekregen. Dus ja moet je dan niet verder kijken. Idealiter wel tegelijkertijd en dat is ook positief me je wel een morele verplichting om zo hard mogelijk tot twintig, dertig je best te doen om te kijken wat er wat er wel kan gebeuren. En als we dan terugkijken van jou hadden we dit hadden we niet veel eerder moeten beginnen je absoluut. Ik denk dat alle plannen die hier staan hadden we vijftien jaar geleden moeten beginnen. Een ideale wereld. Ook bij de netten hebben. We zien we gewoon dat we met ons zich periode van tien jaar dat dat wij dus altijd tien jaar achterlopen op de keuzes die gemaakt worden over technologieën en dus mijn zaad het moment goed bij dat we dat volgens mij de camera in tweeduizend zestien besloten om de biomassa bijstook in een kap dicht te zetten in één klap drie miljard per jaar vrij te maken voor zondag op land moest uit de krant vernemen en als een onverwacht van ons af. Een jaar later drenthe hooggespannen. Soms hebben gebouwd. Ja dat wordt wel lastig

[0:46:08] zo niet onmogelijk. Dus ik denk dat stabiel overheidsbeleid met een lange zicht periode hoe gehoest, hoe stevig ierland in bed in in wet en regelgeving, hoe groter de kans is dat de energie en verstuur dan ook tijdig gereed is.

[0:46:23] Hier missen.

[0:46:26] Frank van bontebal. Ja inderdaad. We kunnen geen technologieën uitsluiten. Moet je ook niet uitsluiten is onverstandig. Het rapport heet ook eigenlijk een volle omvang weer vredig zijn sim twintig, vijfendertig. We hebben bewust niet gekozen voor twintig, dertig. Omdat ja die wil wegblijven van zeer korte termijn twintig, dertig en in twintig, vijfendertig. Weet je dat je ongeveer bij nul moet zijn. Dus hebben we dat genomen hebben een doorkijkje gedaan naar twintig, vijftig.

[0:46:59] Maar dan inderdaad ook kernenergie mee opgenomen is in het pad naar twintig, vijfendertig, na twintig, vijfendertig tot twintig, vijftig. Dus we moeten inderdaad opletten dat we nu niet wie nog meer mogelijkheden die we hebben weggooien. Want eigenlijk betekent dat gewoon dat de doelstellingen nog moeilijker of helemaal niet meer kunnen houden en het zal ook de snelheid waarmee we de goede kant uitgaan verlagen. Dus dat dat gezegd hebbende dan toch even reageren op de kerosine. Vraag en zo maar te zeggen. Twee opmerkingen daarover de ene opmerking is.

[0:47:42] We moeten bij kerosine moet je nadenken waar die wil produceren. Je moet dat logischerwijs doen in landen waar je relatief weinig mensen hebt relatief goede condities voor wind en zon. Dus kun je beter in

[0:48:00] argentinië. Om aan egypte, australië. Dat soort landen doen met relatief weinig inwoners en goede wind ceku zonder condities in nederland kun je ook doen. Maar die teef dat je als nederland. Wat dat betreft je eigen broek moeten ophouden. Lijkt me niet verstandig. Aan de kant moet je opletten dat de landen waar het vandaan haalt dat dat gedicht diversificeren is en als het even kan stabiele

[0:48:33] en landen zijn.

[0:48:36] Even kijken. Ja, waarom zijn we hier gekomen. Ik kan alleen maar herhalen wat gezegd is. Terugkijkend zijn we te laat begonnen. Maar daar schieten we niks mee op. Dus ik denk dat we ons moeten focussen op waar staan we nu en we komen zo snel mogelijk vooruit.

[0:48:57] Mevrouw leijten heeft nog de indruk dat haar vragen niet goed beantwoord. Dus geen vervolg faber. De vraag ze op zichzelf.

[0:49:06] Ik zou graag willen weten hoe het komt dat bij alle verduurzaming opties die we hebben gehad in het verleden de capaciteit van het netwerk niet voldoende mee is genomen. Terwijl dat wel bekend was en als we daar nu niet n antwoord op krijgen, kunnen we moeilijk meegaan en alle verzoeken die er liggen omdat we dan niet boven tafel hebben. Waarom dat netwerk achterblijft. Wat is er nou gebeurd. En wat is er nu nodig om te zorgen dat we in tweeduizenddertig dat netwerk wel voldoende hebben. Dat is niet beantwoord en ik vind het prima als u begint over het verschuiven van een optie van biomassa naar zon. Maar dat is natuurlijk niet de vraag die ik stelde. Je ziet het in de vergunningverlening zit het in de toezichthouder waar zit het in. Maar dat vind ik wel belangrijk. We gaan dat binnenkort gaan we het daar over hebben ook nog mijn tennet en alles kan kunnen overal investeren kunnen miljarden gaan uitgeven als het netwerk niet verzwaard wordt, dan staan we allemaal natuurlijk te kijken bij het resultaat. Wat we nu hebben, namelijk dat we wel willen en dat we energie is, maar dat we het niet kunnen vervoeren.

[0:50:09] Ja. Laat me nog een paar dingen zeggen terecht terechte vraag. Kijk ik werk nu acht jaar bij de netwerkbedrijven en ik denk achtjaar geleden was de dominante vraag die wij kregen als een investering deden kan je bewijzen dat het echt hard nodig is. Dus is de bewijslast die de toezichthouder hoe ons oplegt van hij de acm in het geval van bewijs. Maar dat dit echt nodig is. Die is die is een dominante factor geweest in de afgelopen tien jaar net hebben ontworpen. Het tweede is is dat wij natuurlijk. Wij doen zij in deze energietransitie ook voor het eerst zijn dus die grootschalige bouwen een uitbreiding van die hele grote stations die doen wij op deze maand ook voor het eerst en denkt dat wij achteraf zien te optimistisch zijn geweest en hoe snel dat kon en dus dus de les die we geleerd hebben dat het acht tot tien jaar duurt voordat de regionale overheden en overheid een vergunning grondbeleid milieuvergunning geregeld heeft om dat te doen dat dat te lang duurt en het laatste waar wij

[0:51:06] denk ik last van hebben. Heel nederland is dat wij niet had voorzien dat we een arbeiderstekort van dertienduizend man op dit moment zouden hebben. En omdat wij dus altijd anticyclisch reageren is, hebben we hier nu last van. Ik denk dat dat één van de drie belangrijkste element zijn.

[0:51:24] Ik hoop eigenlijk een microfoon moet en ook via de voorzitter, dat weten ook mevrouw leid. Ik zou willen voorstellen. Toch nog even kort te vragen want ieder kamerlid doet vocht hard en dan maakten we allemaal gebruik van een minuut om te vragen dus graag nog even allemaal korte vraag. Dan kunnen we nog een korte ronde. Ook hebben met beantwoording. Want we hebben nog een kleine tien minuten mevrouw van der plas.

[0:51:52] Ja. Dankuwel.

[0:51:55] Ik heb nog een paar vragen moeten even kiezen. Ik ga kiezen. Dan zou ik toch willen vragen en zegt alles moet uit de kast gehaald worden. Nu twee duizend dertig is morgen. Maar we vragen stand ten koste waarvan mag dit dan gebeuren. Want als ze inderdaad alle problemen zien en ook op het net en ik ben geen helderziende. Maar ik kan me zo voorstellen dat dit in de toekomst nog veel vaker gaat gebeuren met grote gevolgen wellicht dus

[0:52:28] ten koste van waarvan mag het gaan dat we zeg maar zo snel aan de slag moeten en wordt hij in rampscenario s voorzien zijn om bijvoorbeeld op de achtergrond rampscenario van stel dat inderdaad cruciaal. Echt heel kort. Ja sorry cruciale stroomnetwerk

[0:52:46] komt u allemaal

[0:52:48] door naar mevrouw krijgen. Oké. Dus de rampscenario s en ten koste van wat macht gaan. Ik had ook niet zo n zin kunnen doen.

[0:53:18] Hoeveel gaan we naar mijn vrouw af te schuiven? U probeer het allemaal, mevrouw decker.

[0:53:24] Jawel ik ga niet proberen maar ik ga wel zeggen dat ik ze meteen weg moet naar een presenteerde vergadering en ik wil het hebben over de verzwaring. We hebben het er net over gehad aan welke onorthodoxe maatregelen zijn. Er zijn denkbaar om de netvervuiling om de belemmering.

[0:53:42] Je bent hier bontebal cda.

[0:53:43] Ik heb nog zeven vragen maar ik zal er maar één stellen is het een idee om nog specifieke de uitrol van duurzame energie te stimuleren dan we nu doen. We hebben nu het idee van die schotjes enzovoorts. Zou je niet roept de paarden voor gewoon specifieke technologieën moeten maken. Zijn route routekaart geothermie roetkaart groen gas, zodat de enorme voor chapel waaruit in de uitrol van duurzame energie komt.

[0:54:09] Mevrouw leidt de sp

[0:54:11] in de beperkingen van uw rapport zegt dat hij niet heeft gekeken naar de impact van de infrastructuur en dat het nodig zal zijn om de infrastructuur opgave in beeld te brengen en hanteerbaar te houden. Wanneer zou je dat in beeld kunnen hebben?

[0:54:22] Dankuwel hiervan eraan partij die ik heb geen nieuwe frank.

[0:54:26] Een herhaling van mijn vragen die ik stel voor dat ze naar de onderliggende assumpties geweest dat die vraag

[0:54:35] zoals die gesteld is in stand kan blijven.

[0:54:40] Dus ze hebben.

[0:54:44] Dankuwel. Dan ga ik naar de heer van der gaag.

[0:54:48] Ja. Dank rampscenario s. In de eerste plaats in mijn bescheiden beleving leven we in een rampscenario. Klimaatverandering veroorzaakt een ravage op de wereld. De energierekening van mensen en bedrijven is onbetaalbaar en wij betalen de raketten waarmee poetin oekraïense wijken bombardeert. Dus we leven in een rampscenario en we hebben gelukkig heel veel mogelijkheden om ons daar uit te werken en dat zijn deze alleen de zal niks makkelijk tussen zitten dus ten koste van wat ik denk niet dat het ten koste van de leveringszekerheid moet gaan. Ik denk ook niet dat het ten koste van heel veel andere dingen moet gaan, maar we moeten er wel echt heel erg hard aan werken, want het zal niet vanzelf goed gaan omdat het zo snelle verandering is bij verschillende partijen kwam ook die vraag van paste tanden en de besparing nogmaals, en bij elke sector is er gekeken van wat doen jullie om de c o twee uitstoot te verlagen en dat is deels overstappen op elektriciteit. Maar in elke sector zit er een forse portie besparing in huizen die worden geisoleerd lampen die efficiënter worden fabrieken die efficiënter worden. Dus er zit heel veel besparingen in dit pakket.

[0:55:54] Maar bijvoorbeeld met een strengere handhaving van de energiebesparing plicht voor het bedrijfsleven is één miljard kuub, gas en vier tegen wat elektriciteit te besparen en dat vraagt dat de overheid veel strenger die verplichting gaat handhaven om investeringen te doen die zich binnen vijf jaar terugverdienen, zou ik geen ondernemertje pesten s ondernemertje helpen eigenlijk want het is een rendabele business case. Wat wij dus niet hebben gedaan. Richting nogmaals richting die ervan eraan is dat we hebben gezegd van deze sectoren moeten wij afscheid nemen. Dus de onderliggende assumptie is dat wij de huidige economie in nederland in stand houden en die ook hier in nederland proberen te verduurzamen. En als je dat wilt doen dan is dit het pakket aan maatregelen dat je nodig hebt en het is ook zo als je dit denkt dat dit niet haalbaar is, dan is eigenlijk je klimaatdoel vermoedelijk niet haalbaar. Want al die andere dingen zijn ook niet makkelijk en hans peter oskam vertelde we gaan de productie van groen gas voor tienvoudige. Je kunt wel zeggen dat gaan we vertwintigvoudigen. Maar dat dat is echt heel extreem hoog. Dus we hebben niet makkelijke oplossingen. Dus daarom zullen we dit moeten realiseren dat nog de vragen van mevrouw dekker abdulaziz over het elektriciteitsnetten en ging ook verschillende andere op en ik denk dat peter oskam het net heel goed beknopt vertelde hebben sneller vergunningen nodig. We moeten netbeheerders de ruimte geven om veel meer te anticiperen op een toegenomen vraag moeten ook financieel in staat stellen om dat te doen en misschien nog een toevoeging vanuit mij. Er is nu nagenoeg geen stimulans om slim gebruik te maken van het elektriciteitsnet het net verzwaren zal altijd jaren duren. Zelfs als die procedures voor korte. Maar wat we morgen bij wijze van spreken kunt doen is het elektriciteitsnet veel slimmer gebruiken en ook zorgen dat daar een financiële stimulans voor is, zodat je dus bijvoorbeeld het voorbeeld wat ik net gaf die zon en wind overproductie gaat benutten voor die momenten dat er geen zon of wind is, zodat we de kolen en gascentrales, maar ook het elektriciteitsnet niet nodig hebben. Dus een stimulans voor flexibiliteit in de markt zou heel erg helpen om dit mogelijk te maken.

[0:57:54] Dank je. Als kan misschien even heel kort over het rampscenario. Kijk ik laat ik heel duidelijk zijn. Onze grootste zorg voor de rampscenario ligt niet twintig, dertig, maar ligt in deze winter. Dus onze grootste rampscenario is als wij aan het eind van deze winter een miljoen huishoudens zouden moeten gaan afsluiten omdat de energierekening niet kunnen betalen. Dat zijn mensen.

[0:58:13] Jij staat in de wet. Dus wij voeren uit. Er is nog geen vangnet om te zorgen van hema. Hoe gaan we voorkomen dat uiteindelijk de mensen hun rekening niet meer kunnen betalen uiteindelijk bij ons op het bord te komen en wij de opdracht krijgen van ja, sluit maar voor eigen rekening af en dat zijn mensen die we hebben daar de capaciteit niet voor. Het zou doodzonde zijn dat onze mensen, maar daarvoor moeten inzetten in plaats van het verzwaren van zijn sletten.

[0:58:41] Hier missen.

[0:58:42] Ja. Meesteres beantwoordt vragen over de schotjes of plan per technologie. Ja dat zou verstandig zijn om een plan per technologie te maken in plaats van schotjes binnen de c plus plusregeling.

[0:58:56] En daarmee komen we aan het eind van deze technische briefing. Ik dank onze gasten hiervan graag hier oskam. Meneer michel hartelijk voor hun inbreng van vanmorgen. En natuurlijk ook de vragenstellers. Onze collega´s hier vanmorgen iedereen die dit heeft gevolgd op de publieke tribune en ook thuis en ik sluit vergadering en ik wens u een gezegende dag.