Staatssteun: Commissie geeft groen licht voor 2,9 miljard euro overheidssteun van twaalf lidstaten voor een tweede pan-Europees onderzoeks- en innovatieproject doorheen de volledige waardeketen voor accu's

De Commissie heeft, op grond van de EU-staatssteunregels, toestemming verleend voor een tweede belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang (“IPCEI”) voor steun aan onderzoek en innovatie in de waardeketen voor accu's. Het project, dat de naam “European Battery Innovation” kreeg, werd gezamenlijk voorbereid en ingediend door Oostenrijk, België, Kroatië, Finland, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Italië, Polen, Slowakije, Spanje en Zweden.

De twaalf lidstaten zullen de komende jaren tot ongeveer 2,9 miljard euro financiering verstrekken. De verwachting is dat met de overheidsfinanciering nog eens 9 miljard euro extra aan particuliere investeringen kan worden aangetrokken, meer dan het drievoud van de staatssteun. Het project is een aanvulling op het eerste IPCEI in de waardeketen voor accu's dat de Commissie in december 2019 goedkeurde.

Uitvoerend vicevoorzitter Margrethe Vestager, belast met het mededingingsbeleid, verklaarde in dit verband: “De enorme uitdagingen op het gebied van innovatie voor de Europese economie kunnen risico's met zich meebrengen die te groot zijn voor één enkele lidstaat of één enkel bedrijf. Het is daarom zinvol dat de Europese regeringen gaan samenzitten om de industrie te steunen bij de ontwikkeling van meer innovatieve en duurzame accu's. Het project van vandaag is een voorbeeld van de samenwerking tussen het mededingingsbeleid en innovatie en concurrentievermogen, door baanbrekende innovatie mogelijk te maken en tegelijk te garanderen dat de beperkte overheidsmiddelen worden gebruikt om particuliere investeringen aan te trekken en verstoringen van de mededinging beperkt te houden. Aanzienlijke steun brengt ook verantwoordelijkheid met zich: de burger moet voordeel halen uit zijn investeringen. Daarom moeten de bedrijven die steun ontvangen, positieve overloopeffecten in heel de EU genereren.”

Vicevoorzitter Maroš Šefčovič, belast met de Europese alliantie voor batterijen, verklaarde: “Door de nadruk te leggen op een nieuwe generatie accu's zal dit sterke pan-Europese project een revolutie teweeg helpen brengen in de accu-markt. Het zal ook onze strategische autonomie versterken in een sector die van vitaal belang is voor de groene transitie en veerkracht op de lange termijn in Europa. Drie jaar geleden stond de Europese accu-industrie nog nauwelijks op de kaart. Vandaag is Europa een mondiale hotspot voor accu's. Tegen 2025 zullen onze activiteiten in het kader van de Europese alliantie voor batterijen tot gevolg hebben dat onze industrie sterk genoeg is om ten minste zes miljoen elektrische auto's per jaar van energie te voorzien. Ons succes ligt in onze samenwerking, waarbij voor dit project alleen meer dan 300 partnerschappen tussen industriële en wetenschappelijke actoren zijn gepland.”

Thierry Breton, commissaris voor Interne Markt: “De waardeketen voor accu's speelt een strategische rol om onze ambitieuze doelstellingen van schone mobiliteit en energie-opslag te verwezenlijken. Door een volledige, koolstofvrije en digitale waardeketen voor accu's in Europa te vestigen kunnen we onze industrie een concurrentievoordeel bieden, hoognodige banen creëren en een ongewenste afhankelijkheid van derde landen verminderen, kortom: we kunnen veerkrachtiger worden. Dit nieuwe IPCEI toont aan dat de Europese alliantie voor batterijen, een belangrijk onderdeel van het EU-instrumentarium voor industrieel beleid, tot resultaten leidt.”

Het project zal de volledige waardeketen voor accu's bestrijken, gaande van de winning van de grondstoffen, het ontwerp en de productie van accu-cellen en -packs, tot recycling en verwijdering in de context van een circulaire economie, met grote aandacht voor duurzaamheid. Naar verwachting zal het project bijdragen tot de ontwikkeling van een hele reeks nieuwe technologische doorbraken, zoals verschillende typen celchemie en vernieuwde productieprocessen, en andere innovaties in de waardeketen voor accu's, bovenop hetgeen via het eerste IPCEI voor accu's zal worden gerealiseerd.

Beoordeling door de Commissie

De Commissie heeft het voorgenomen project getoetst aan de EU-staatssteunregels, meer bepaald aan haar mededeling betreffende belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang (IPCEI's). Particuliere initiatieven ten behoeve van baanbrekende innovatie komen soms niet tot stand vanwege de aanzienlijke risico's die aan dat soort projecten verbonden zijn. In die situaties kunnen de lidstaten, volgens de IPCEI-mededeling over staatssteun, samen de kloof dichten om dit marktfalen aan te pakken en tegelijk garanderen dat de economie van de EU in haar geheel er voordeel bij heeft en dat mogelijke verstoringen van de mededinging worden beperkt.

De Commissie is tot de bevinding gekomen dat het IPCEI-voorstel voldoet aan de voorwaarden uit de desbetreffende mededeling. Met name concludeerde de Commissie het volgende:

• Het project draagt bij tot een gemeenschappelijke doelstelling door steun te verlenen aan een waardeketen die van strategisch belang is voor de toekomst van Europa, met name wat betreft schone en emissiearme mobiliteit.
• Het project is bijzonder ambitieus, want het wil technologieën en procedés ontwikkelen die verder gaan dan de huidige technologie en het zal aanzienlijke verbeteringen inzake prestaties, veiligheid en impact op het milieu mogelijk maken.
• Aan het project zijn tevens aanzienlijke technologische en financiële risico's verbonden. Overheidssteun is daarom noodzakelijk om ondernemingen aan te zetten tot het uitvoeren van de investering.
• Steun aan individuele bedrijven blijft beperkt tot wat noodzakelijk en evenredig is en de mededinging niet buitensporig verstoort. Meer bepaald heeft de Commissie zich ervan vergewist dat de totale voorgenomen maximumbedragen aan steun in overeenstemming zijn met de subsidiabele kosten van de projecten en de “financieringskloof” ervan. Indien grote, door het IPCEI bestreken projecten erg succesvol blijken te zijn en extra netto-opbrengsten opleveren, zullen de bedrijven voorts een deel van de ontvangen steun teruggeven aan de betrokken lidstaten (terugvorderingsmechanisme).
• De deelnemende bedrijven die de overheidssteun ontvangen, zullen de uitkomsten van het project breed delen zodat ook Europese wetenschappers en het Europese bedrijfsleven en de Europese landen die niet aan het project deelnemen, daar baat bij vinden. Een en ander zal in heel Europa positieve overloopeffecten opleveren.

Op grond van dit alles concludeerde de Commissie dat het project in overeenstemming is met de EU-staatssteunregels.

Financiering, begunstigden en bedragen

Bij het project zullen 42 directe deelnemers betrokken zijn, waaronder kleine en middelgrote ondernemingen en startende ondernemingen met activiteiten in één of meer lidstaten. De directe deelnemers zullen nauw met elkaar samenwerken (daarvoor zijn ongeveer 300 samenwerkingsverbanden gepland), alsook met meer dan 150 externe partners, zoals universiteiten, onderzoeksorganisaties en kleine en middelgrote ondernemingen uit heel Europa. Het volledige project zou naar verwachting tegen 2028 moeten klaar zijn (met voor elk subproject andere tijdlijnen).

De directe deelnemers, de lidstaten die hen steunen en de verschillende focusgebieden van het project zijn hieronder samengebracht:

Meer informatie over de steunbedragen voor individuele deelnemers zal beschikbaar zijn in de openbare versie van het besluit van de Commissie, zodra de Commissie met de lidstaten en derde partijen overeenstemming heeft bereikt over eventuele bedrijfsgeheimen die niet openbaar mogen worden.

Achtergrond

De goedkeuring van dit project door de Commissie past in de context van de bredere inspanningen van de Commissie om de ontwikkeling van een innovatieve en duurzame Europese accu-industrie te ondersteunen. In 2017 gaf de Commissie het startschot voor de Europese alliantie voor batterijen. In 2018 keurde de Commissie het strategische actieplan voor accu's goed en heeft zij een hele reeks initiatieven bevorderd als onderdeel van het plan.

Gezien het toenemende belang van accu's in een aantal sectoren, met name de vervoers- en energiesector, zal een veilige, circulaire en duurzame waardeketen voor accu's van steeds groter belang zijn. Accu's met een duurzamere levenscyclus zijn cruciaal voor het verwezenlijken van onze ambitieuze klimaatdoelstellingen. Dit is tevens de kern van de verordening inzake duurzame batterijen die de Commissie in december 2020 heeft voorgesteld.

Het besluit van vandaag is het derde project voor onderzoek en innovatie dat is gebaseerd op de mededeling van 2014 betreffende staatssteun voor belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang (IPCEI's). Die mededeling bevat de voorwaarden waaronder diverse lidstaten transnationale projecten die voor de EU van strategisch belang zijn, kunnen steunen op grond van artikel 107, lid 3, punt b), van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). De mededeling wil lidstaten ertoe aanzetten sterk innovatieve projecten te steunen die een duidelijke bijdrage leveren aan economische groei, banen en het concurrentievermogen.

De IPCEI-mededeling is een aanvulling op andere staatssteunregels zoals de algemene groepsvrijstellingsverordening en het steunkader voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie (O&O&I). Hiermee kunnen innovatieve projecten worden gesteund terwijl potentiële verstoringen van de mededinging toch beperkt blijven. Uit het Scorebord Staatssteun 2019 blijkt dat de jaarlijkse uitgaven voor O&O&I in het kader van de algemene groepsvrijstellingsverordening zijn blijven stijgen tot ongeveer 10 miljard euro in 2018.

De IPCEI-mededeling ondersteunt investeringen ten behoeve van O&O&I en de eerste industriële toepassing op voorwaarde dat de ondersteunde projecten zeer innovatief zijn en het niet om massaproductie of commerciële activiteiten gaat. Andere voorwaarden zijn toezeggingen voor een brede verspreiding en spill-over van nieuwe kennis in de hele EU en een nadere beoordeling uit mededingingsoogpunt om buitensporige verstoringen op de interne markt tot een minimum te beperken.

Momenteel wordt een breed pakket staatssteunregels, waaronder de IPCEI-mededeling, herzien om te garanderen dat zij volledig bijdragen tot de groene en digitale doelstellingen van de Commissie, volgend op een beoordeling, met name de geschiktheidscontrole die in oktober 2020 is afgerond. De komende weken komt er een openbare raadpleging over een herziene IPCEI-mededeling.  

De niet-vertrouwelijke versie van het besluit komt, zodra eventuele vertrouwelijkheidskwesties zijn opgelost, onder de zaaknummers SA.55855 (Oostenrijk), SA.55840 (België), SA.55844 (Kroatië), SA.55846 (Finland), SA.55858 (Frankrijk), SA.55831 (Duitsland), SA.56665 (Griekenland), SA.55813 (Italië), SA.55859 (Polen), SA.55819 (Slowakije), SA.55896 (Spanje) en SA.55854 (Zweden) beschikbaar in het Staatssteunregister op de website van DG Concurrentie. Een overzicht van de recentste staatssteunbesluiten die op internet en in het Publicatieblad van de EU zijn bekendgemaakt, is te vinden in de elektronische nieuwsbrief State Aid Weekly e-News.