1848 Factsheet - Verkiezingsuitslag levert veel stof tot nadenken

Door Lucas Benschop (@lucasbenschop)

De 1848 politieke factsheet. Wat je móet weten over de parlementaire week.

Een verkiezingsuitslag is veel meer dan de verschuiving van een aantal zeteltjes van de ene partij naar de ander. Het is een vertaling van het heersende sentiment in het land en de mate van overtuigingskracht en geloofwaardigheid in de campagne: Hoekstra verloor door een keten aan missers, Baudet profiteerde van het afbrokkelende draagvlak voor de coronamaatregelen.

Maar interessanter nog, de uitslag is een verdere vertaling van een trend die al vele decennia zichtbaar is: ontzuiling met versplintering als gevolg. Het traditionele midden klampt zich vast aan de macht, maar hun relevantie neemt in rap tempo af. 

De kiezer heeft anno 2021 geen enkele boodschap aan de claim die partijen als het CDA, PvdA en VVD konden leggen op een zeker percentage van het electoraat. De belangen van kiezers worden in steeds mindere mate vertegenwoordigd door politieke partijen die gekoppeld zijn aan brede stromingen. In plaats daarvan vinden kiezers hun weg op basis van thema's: diversiteit, boerenbelangen, dierenwelzijn, klimaat, immigratie, etc.

Met de afbladderende zuilen hebben de nieuwelingen net zoveel rechten als de oude machtspartijen. Waar een ongekende afstraffing afgelopen jaren nog weleens werd omschreven als 'historische nederlaag' is dit fenomeen inmiddels gemeengoed geworden. Tientallen gewonnen zetels kunnen vier jaar later weer gewoon worden bezet door de ander. Elke verkiezing is er wel een partij de pineut.

Voor CDA, PvdA en de SP is de situatie extra nijpend nu blijkt dat zij er nauwelijks in zijn geslaagd om jongeren te enthousiasmeren. Uit dit onderzoek van Ipsos bungelen zij onderaan qua percentage jongeren (tot 35 jaar) onder hun kiezers. Zelfs 50Plus scoort daar beter. Voor deze partijen breekt een periode aan van intensieve zelfreflectie, waarbij nadrukkelijk de vraag op tafel zal liggen welk bestaansrecht de partij nog heeft. 

1848

Voor steeds meer organisaties is 1848 de oren en ogen in Den Haag. Heb jij interesse in een complete politieke nieuwsbrief op maat met alle voor jouw organisatie relevante politieke ontwikkelingen, inclusief duiding en agenda? Wij kunnen ze leveren! Bel voor de mogelijkheden met 06 1905 6876 of mail naar info@1848.nl.

Fusie

Bij links groeit bij elke nederlaag de roep om een fusie. Het linkse cluster PvdA, SP en GroenLinks is sinds 2017 gekrompen van 37 naar (ongeveer) 26 zetels. Ten opzichte van 2012 is de schade zelfs nog groter. Toen werden nog 57 zetels door links binnengeharkt, met name dankzij Diederik Samsom.

Maar ondanks de inkrimping van links is de kans op een samensmelting klein, vanwege het simpele feit dat de partijen enorm van elkaar verschillen. GroenLinks houdt een progressieve lijn aan die in veel opzichten beter past bij D66 dan bij de linkse vrienden van SP en PvdA. Denk aan de focus op thema's als klimaat, onderwijs en Europese samenwerking.

Uit de cijfers blijkt dat er een enorme kiezersmobiliteit bestaat tussen deze twee partijen, wat dus het verlies van Klaver en de winst van Kaag in perspectief plaatst.De PvdA is de laatste jaren onder Asscher juist een behoudende koers is gaan varen. De klassieke arbeider staat weer centraal bij de sociaaldemocraten.

Een strategische inschattingsfout zou je kunnen zeggen, gezien de teleurstellende resultaten van de PvdA en de eveneens conservatief-linkse SP. Veel progressieve PvdA'ers zijn afgelopen jaren gedesillusioneerd in de armen van Kaag en Klaver gevlucht. Wat er wel is overgebleven verlangt terug naar de tijd van Wouter Bos, toen de partij met een modernere koers aantrekkelijk werd voor jongeren. 

Bij eventuele fusiebesprekingen zal dan ook in de eerste plaats de vraag op tafel liggen welke koers gekozen moet worden: een links-progressieve lijn met oog voor de thema's die de jonge generatie aanspreken of een behoudende die vooral de oude verzorgingsstaat in ere wil herstellen.

Levendig

De electorale onthechting en versplintering zijn niet per se een reden om te somberen, de Kamer houdt gewoon 150 zetels. Bovendien laat de hoge opkomst zien dat het met het vertrouwen in de democratie goed zit. De heren en dames politici zullen straks hooguit wat meer moeite moeten doen om meerderheden in de Staten-Generaal te vinden.

Wel beloven de komende vier jaar levendig te worden met de toename van activistisch ingestelde partijen. De boeren hebben al bewezen vocaal te zijn in hun lobby en hebben nu met de BoerBurgerBeweging een eigen vertegenwoordiger in de Kamer.

Ook Sylvana Simons heeft in de Amsterdamse raad al laten zien niet bang te zijn voor stevige confrontaties en van JA21 kan een vergelijkbaar geluid worden verwacht als afgelopen jaren van Forum voor Democratie.Dat wordt smullen voor de politieke watchers, hopelijk heeft het land er uiteindelijk ook wat aan.

De formatie

Met het totaalplaatje grosso modo bekend begint ook het grote formatiespel. Al direct op verkiezingsavond werden op de bierviltjes de opties uitgewerkt. Even leken VVD, CDA en D66 al gezamenlijk een meerderheid te kunnen halen, maar later bleek de formatie-opdracht toch complexer.

De route over rechts valt af en dus is een vierpartijencoalitie alleen mogelijk met VVD, CDA en D66 in combinatie met een partij die - gezien de voorlopige uitslag - minstens drie zetels kan meebrengen.Gezien de deplorabele electorale staat van de linkse partijen lijkt het op het eerste gezicht onwaarschijnlijk dat zij te verleiden zijn om als enige linkse fractie mee te doen in een centrumrechtse coalitie. 

En toch zullen binnen PvdA, SP en GroenLinks wel stemmen opgaan om toch te gaan praten. De vier jaar oppositie tegenover het centrumrechtse Rutte 3 heeft hen immers helemaal niets opgeleverd. Zeker door de toegenomen versplintering van de Kamer is het steeds complexer om een onderscheidend geluid te laten klinken.

D66

Voor D66 zal de route waarbij de huidige coalitie wordt voortgezet (dus met ChristenUnie) niet bovenaan de voorkeurslijst staan. De partij van Kaag wil als belangrijke winnaar van de verkiezingen niet weer vier jaar geremd worden in het uitvoeren van haar medisch-ethische agenda. Een coalitieakkoord met Volt zou een interessant waagstuk kunnen zijn. De agenda van Volt lijkt op die van D66 dus inhoudelijk zou dat kunnen werken. Bovendien zou regeringsdeelname recht doen aan de grote winst van Volt. De vraag is vooral of de anderen het aandurven met zo'n onervaren partij in het diepe te duiken.

Een andere optie is om de SGP om informele gedoogsteun te vragen. De partij van Van der Staaij stelt zich wel vaker vriendelijk op tegenover de coalities van Rutte. Een dergelijke constructie is echter riskant aangezien de coalitie geen controle heeft over de Kamer. Tijdens Rutte 3 waren er in de plenaire zaal al regelmatig forse kunstgrepen nodig om te voorkomen dat de oppositie zijn zin kreeg, zoals het wegrennen uit de Kamer om het quorum te vermijden afgelopen zomer.

Paarsplus

Pas echt complex wordt het als de opties met het blok van VVD, CDA en D66 geen resultaat opleveren. Het zou best kunnen dat het CDA niet meewil in de hogere eisen die de partij van Kaag aan regeringsdeelname zal stellen.

D66 zal de verkiezingswinst immers inhoudelijk willen laten doorklinken in het regeerakkoord en op een van de heetste hangijzers - het stikstofprobleem - liggen de partijen mijlenver uit elkaar. En hoewel Wopke Hoekstra een bestuurlijk ingestelde politicus is zullen er na de forse nederlaag binnen het CDA ook stemmen opgaan die pleiten voor een periode van scherven rapen vanuit de oppositie.

In dat geval zou alsnog paarsplus op tafel kunnen komen waarbij PvdA en GroenLinks aanschuiven. VVD'ers zullen zich dan wel over hun weerzin tegen GroenLinks moeten zetten en PvdA en GroenLinks moeten het aandurven om ondanks het verlies toch (weer) verantwoordelijkheid te nemen.

Eventueel is daarbij ook de SP in plaats van PvdA of GroenLinks nog een optie. Voor de partij van Marijnissen geldt eigenlijk hetzelfde als voor GroenLinks: de partij verloor fors, maar wil graag eindelijk een keer regeren.

Kortom, de formatieopdracht is complex. Rutte hoopte met zijn pleidooi voor een nationaal herstelplan in rap tempo een setje partijen aan de ketting te leggen, maar de reacties op zijn voorstel waren lauw. Zo kan, ondanks de corona-urgentie, de formatie dus best een tijdje gaan duren.

1848

Wil jij voor jouw organisatie kosteloos de mogelijkheden van het monitorplatform 1848 verkennen? Meld je aan voor een gratis proefmaand! Mail ons je onderwerpen dan stellen wij alles voor je in. Je hoeft daar verder niets voor te doen. Mail direct naar info@1848.nl of bel met 06 1905 6876.

Op de agenda

Woensdag

• 10.00 Technische briefing coronavirus
• 10.45 Beëdiging Nationale Ombudsman
• 11.00 Plenair debat over de Europese Top
• 15.30 Plenair debat over het coronavirus

Wie kun je feliciteren?

• Donderdag 25 maart: Rob Jetten
• Zaterdag 27 maart: Kathalijne Buitenweg
• Zaterdag 27 maart: Rens Raemaekers
• Zondag 28 maart: Roy van Aalst

De 1848 Factsheet?

1848.nl stuurt politiek geïnteresseerden elke week een overzicht van wat je móet weten over politieke ontwikkelingen en wat er komende week politiek interessant gaat worden. Laat me weten wat je ervan vindt! (lucas@1848.nl)

De 1848 Factsheet elke zondagochtend in je mail? Schrijf je dan hier in.

Volg 1848.nl ook op Twitter om direct op de hoogte te zijn als er een Kamerbrief uitgaat. De Kamervragen publiceren we via dit Twitter-account.