“Gouden paspoorten” en “gouden verblijfsvergunningen”: Commissie dringt aan op maatregelen en op onmiddellijke actie in het kader van de Russische invasie van Oekraïne

Vandaag heeft de Commissie er middels een aanbeveling bij de lidstaten op aangedrongen bestaande burgerschapsregelingen voor investeerders onmiddellijk in te trekken en strenge controles in te stellen ter beperking van de risico's die verbonden zijn aan verblijfsregelingen voor investeerders. De Commissie heeft herhaaldelijk en op consequente wijze haar ernstige bezorgdheid geuit over burgerschaps- en verblijfsregelingen voor investeerders en de risico's die daaraan verbonden zijn. De aanbeveling van vandaag maakt deel uit van het bredere beleid van de Commissie om doortastend op te treden tegen deze regelingen. De risico's die deze regelingen met zich meebrengen zijn in de huidige context van de Russische agressie tegen Oekraïne nogmaals bijzonder duidelijk geworden. 

Sommige Russische of Belarussische onderdanen aan wie sancties zijn opgelegd of die de oorlog in Oekraïne in belangrijke mate steunen, hebben mogelijk in het kader van deze regelingen het EU-burgerschap verworven of bevoorrechte toegang tot de EU verkregen, onder meer om vrij in het Schengengebied te reizen. Ter beperking van deze onmiddellijke risico's beveelt de Commissie vandaag ook aan dat de lidstaten nagaan of zij niet moeten overgaan tot intrekking van het staatsburgerschap dat in het kader van een burgerschapsregeling voor investeerders (“gouden paspoort”) is verleend aan Russische of Belarussische onderdanen die nu op een EU-sanctielijst staan in verband met de oorlog in Oekraïne. Verblijfsvergunningen die in het kader van een verblijfsregeling voor investeerders zijn verleend aan Russische of Belarussische onderdanen aan wie sancties zijn opgelegd, zouden, op basis van een individuele beoordeling en in overeenstemming met het evenredigheidsbeginsel, de grondrechten en het nationale recht van de lidstaten, onmiddellijk moeten worden ingetrokken. Deze maatregelen zouden moeten gelden voor Russische of Belarussische onderdanen die de oorlog in Oekraïne in belangrijke mate steunen.

Commissaris voor Justitie en Consumentenzaken, Didier Reynders: “De Europese waarden zijn niet te koop. We zijn van mening dat de verkoop van staatsburgerschap via “gouden paspoorten” illegaal is volgens het EU-recht en ernstige risico's inhoudt voor onze veiligheid. Dergelijke regelingen zetten de deur open voor corruptie, witwaspraktijken en belastingontwijking. Alle betrokken lidstaten zouden hun burgerschapsregelingen voor investeerders onmiddellijk moeten stopzetten. Ze zouden ook moeten beoordelen of ze “gouden paspoorten” die eerder werden toegekend aan personen aan wie nu sancties zijn opgelegd en andere personen die de oorlog van Poetin in belangrijke mate steunen, moeten intrekken.”

Ylva Johansson, commissaris voor Binnenlandse Zaken: “Het recht om vrij te reizen binnen het Schengengebied is een van onze grootste troeven. Er moeten strenge controles komen om te voorkomen dat van dat recht misbruik wordt gemaakt. “Gouden verblijfsvergunningen” die aan Russische en Belarussische onderdanen zijn afgegeven, zouden moeten worden ingetrokken. We moeten alles in het werk stellen om ervoor te zorgen dat Russische en Belarussische onderdanen aan wie sancties zijn opgelegd of die de aanvalsoorlog van Poetin steunen, hun toegangskaartje voor de EU niet kunnen kopen.”

Burgerschapsregelingen voor investeerders

Iedereen die de nationaliteit van een EU-lidstaat heeft, is ook EU-burger. Het EU-burgerschap geeft automatisch recht op vrij verkeer en toegang tot de interne markt van de EU en omvat ook het recht om te stemmen en te worden verkozen bij Europese en lokale verkiezingen. Dit heeft gevolgen voor alle lidstaten en tegen de achtergrond van de Russische agressie tegen Oekraïne zijn de risico's die aan dergelijke regelingen verbonden zijn, nogmaals bijzonder duidelijk geworden.

In de aanbeveling van vandaag wordt benadrukt dat het noodzakelijk is:

• dat de lidstaten die nog steeds burgerschapsregelingen voor investeerders toepassen, deze onmiddellijk stopzetten. Dergelijke regelingen zijn niet verenigbaar met het beginsel van loyale samenwerking en met het concept van EU-burgerschap dat in de EU-Verdragen is verankerd. Op 20 oktober 2020 heeft de Commissie tegen twee lidstaten een inbreukprocedure ingeleid in verband met hun burgerschapsregeling voor investeerders. Bovendien heeft de Commissie er bij een andere lidstaat op aangedrongen zijn regeling stop te zetten. Twee lidstaten hebben hun regelingen inmiddels afgeschaft of werken daaraan;
• dat de betrokken lidstaten beoordelen of zij moeten overgaan tot intrekking van het staatsburgerschap dat eerder werd toegekend aan Russische of Belarussische onderdanen aan wie nu sancties zijn opgelegd of die de oorlog in Oekraïne in belangrijke mate steunen. Bij de beoordeling zouden de betrokken lidstaten rekening moeten houden met de beginselen die het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft bepaald met betrekking tot het verlies van het Unieburgerschap.

Verblijfsregelingen voor investeerders

Verblijfsregelingen voor investeerders brengen voor de lidstaten en voor de EU als geheel inherente risico's met zich mee uit het oogpunt van veiligheid, witwaspraktijken, belastingontwijking en corruptie. De agressie van Rusland jegens Oekraïne heeft deze risico's opnieuw bijzonder duidelijk gemaakt.

In de aanbeveling van vandaag verzoekt de Commissie de lidstaten om:

• strenge controles op te zetten en deze voorafgaand aan de afgifte van een verblijfsvergunning voor investeringen uit te voeren: de lidstaten zouden alle nodige maatregelen moeten nemen om te voorkomen dat verblijfsregelingen voor investeerders risico's met zich meebrengen uit het oogpunt van veiligheid, witwaspraktijken, belastingontwijking en corruptie. Dit betekent onder meer dat controles in verband met de voorwaarden voor verblijf en de veiligheid zouden moeten worden opgezet en voorafgaand aan de afgifte van dergelijke verblijfsvergunningen moeten worden uitgevoerd, en dat zou moeten worden nagegaan of het verblijf ononderbroken is;
• op basis van een beoordeling verblijfsvergunningen die in het kader van een verblijfsregeling voor investeerders zijn verleend aan Russische of Belarussische onderdanen aan wie nu EU-sancties zijn opgelegd in verband met de oorlog in Oekraïne, onmiddellijk in te trekken of te weigeren deze te verlengen. Dezelfde maatregel zou ook moeten gelden voor personen die de oorlog in Oekraïne of andere daarmee verband houdende activiteiten van de Russische regering of het regime van Loekasjenko die in strijd zijn met het internationaal recht, in belangrijke mate steunen;
• de afgifte van verblijfsvergunningen aan alle Russische en Belarussische onderdanen in het kader van verblijfsregelingen voor investeerders op te schorten.

Alle maatregelen zouden moeten worden genomen met inachtneming van het evenredigheidsbeginsel, de grondrechten en het nationale recht van de lidstaten.

Volgende stappen

De aanbeveling van vandaag is slechts één element van het algemene beleid van de Commissie om doortastend op te treden tegen zowel burgerschaps- als verblijfsregelingen voor investeerders. De Commissie kan in de toekomst zo nodig extra maatregelen nemen.

Het is nu aan de lidstaten om de aanbeveling van vandaag uit te voeren.

De Commissie verzoekt de betrokken lidstaten uiterlijk eind mei verslag uit te brengen over de uitvoering van de aanbeveling die vandaag is gedaan, en de Commissie daarna regelmatig op de hoogte te houden.

Achtergrond

Met burgerschapsregelingen voor investeerders kunnen personen in ruil voor een aanzienlijke betaling of investering de nationaliteit van een land verwerven. Met verblijfsregelingen voor investeerders kunnen onderdanen van derde landen in ruil voor een betaling of investering een verblijfsvergunning krijgen om in een EU-land te wonen.

In 2019 heeft de Commissie een verslag uitgebracht over de burgerschaps- en verblijfsregelingen voor investeerders die in een aantal EU-lidstaten bestaan. Daarin zijn de bestaande praktijken geïnventariseerd en bepaalde risico's vastgesteld die dergelijke regelingen met zich meebrengen voor de EU, met name uit het oogpunt van veiligheid, witwaspraktijken, belastingontwijking en corruptie.

De voorwaarden voor het verkrijgen en verliezen van het nationale burgerschap worden weliswaar geregeld door het nationale recht van elke lidstaat – mits dit in overeenstemming is met het recht van de Unie – maar het bezit van de nationaliteit van een lidstaat is de enige voorwaarde voor EU-burgerschap en voor toegang tot de bij de Verdragen verleende rechten. De Commissie heeft herhaaldelijk haar ernstige bezorgdheid geuit over burgerschapsregelingen voor investeerders en de risico's die daaraan verbonden zijn, en heeft tegen twee lidstaten een inbreukprocedure ingeleid in verband met hun burgerschapsregeling voor investeerders.

Met verblijfsregelingen voor investeerders worden andere rechten verleend dan met burgerschapsregelingen, maar voor de lidstaten en voor de EU als geheel vormen zij een even groot veiligheidsrisico. Met een geldige verblijfsvergunning kunnen onderdanen van derde landen namelijk niet alleen in de betrokken lidstaat verblijven, maar ook vrij reizen in het Schengengebied. Het EU-recht bevat weliswaar de voorwaarden waaronder bepaalde categorieën onderdanen van derde landen de EU kunnen binnenkomen, maar het verlenen van verblijfsvergunningen aan investeerders is niet op EU-niveau geregeld en blijft een nationale bevoegdheid.

De aanbeveling van vandaag mag geen afbreuk doen aan de toelating tot en het verblijf in de EU van Russische en Belarussische onderdanen op andere gronden, zoals toelating op humanitaire gronden of in het kader van internationale bescherming.

Meer informatie 

Aanbeveling van de Commissie over burgerschaps- en verblijfsregelingen voor investeerders en over onmiddellijk te nemen maatregelen naar aanleiding van de Russische invasie van Oekraïne, 28 maart 2022 

Verslag van de Commissie over burgerschaps- en verblijfsregelingen voor investeerders in de EU, 23 januari 2019