Migratiebeheer: nieuwe initiatieven voor versterking Europees geïntegreerd grensbeheer en bespoediging terugkeer

Vandaag heeft de Commissie een mededeling aangenomen waarin het strategische kader voor het Europees geïntegreerd grensbeheer voor vijf jaar wordt gepresenteerd, en tevens een aanbeveling aan de lidstaten betreffende de wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten en de bespoediging van terugkeer. In zijn buitengewone bijeenkomst van 9 februari 2023 heeft de Europese Raad opnieuw gewezen op het belang van een doeltreffende controle van de land- en zeebuitengrenzen van de EU als onderdeel van een integrale aanpak van migratie. In de aanloop naar de volgende bijeenkomst van de Europese Raad, waar de balans zal worden opgemaakt van de situatie, voert de Commissie via deze initiatieven enkele van de kernacties uit die in de brief van voorzitter Von der Leyen en in de conclusies van de Europese Raad van 9 februari waren vastgesteld.

Een doeltreffend Europees geïntegreerd grensbeheer

Met deze mededeling zet de Commissie voor het eerst een meerjarige strategische beleidscyclus inzake Europees geïntegreerd grensbeheer voor de komende vijf jaar uiteen.

Dit is het resultaat van een uitgebreid raadplegingsproces tussen de instellingen, dat heeft geleid tot een gedeelde visie op het beheer van de buitengrenzen. De mededeling verschaft een gecoördineerd kader voor de nationale autoriteiten die de grens beheren en voor de meer dan 120 000 functionarissen van nationale grensautoriteiten en Frontex, en geeft richting bij hun dagelijkse werkzaamheden. Tot de kernprioriteiten van de strategie behoren 15 essentiële componenten, zoals:

• Grenscontrole, ondersteund door grootschalige samenwerking op het gebied van IT en samenwerking tussen instanties om het migratiebeheer en de crisisparaatheid te verbeteren. Dit zal worden gewaarborgd door gebruik te maken van geavanceerde infrastructuur en doeltreffend toezicht, bijvoorbeeld met camera's en drones, coherente en uitgebreide nationale en situatiebeelden, een efficiënte toepassing van het Europees grensbewakingssysteem (Eurosur) en gedegen risicoanalyse. De EU-informatiesystemen voor het beheer van de buitengrenzen (Schengeninformatiesysteem, inreis-uitreissysteem, visuminformatiesysteem en Europees reisinformatie- en -autorisatiesysteem) en de interoperabiliteit daarvan zullen grensoverschrijdingen vergemakkelijken. Nauwere samenwerking tussen alle autoriteiten op nationaal en EU-niveau is essentieel om de uitdagingen aan de buitengrenzen van de EU beter te begrijpen, op te sporen en aan te pakken.
• Opsporing en redding is een essentieel onderdeel van het Europees geïntegreerd grensbeheer. Prioriteiten daarbij zijn de coördinatie tussen vlaggen- en kuststaten, evenals de ontwikkeling van beste praktijken voor tijdige en volledige informatie-uitwisseling.
• Een gemeenschappelijk EU-stelsel voor terugkeer: betere coördinatie tussen de nationale autoriteiten en de Europese agentschappen is essentieel voor het verbeteren van de terugkeer. Voor alle fasen van het terugkeerproces kunnen de lidstaten ten volle gebruikmaken van de steun van Frontex. De terugkeercoördinator, ondersteund door het netwerk op hoog niveau voor terugkeer, zal de uitvoering van de operationele strategie voor doeltreffender terugkeer coördineren.
• De samenwerking met derde landen moet worden geïntensiveerd om bij te dragen tot de opbouw van de operationele capaciteit van derde landen op het gebied van grenstoezicht, risicoanalyse, terugkeer en overname, en bestrijding van mensensmokkel. In dit verband zal bijzondere aandacht worden besteed aan de oostelijke en zuidelijke buurlanden en aan derde landen van waaruit en via welke de belangrijkste migratieroutes naar de EU lopen. Dit zal bijdragen tot de ontwikkeling van wederzijdse en integrale migratiepartnerschappen met landen van herkomst en doorreis.
• Volledige eerbiediging van grondrechten: bij de bescherming van de grenzen van de EU moeten de grondrechten volledig worden geëerbiedigd. De maatregelen van de EU en nationale actoren moeten worden uitgevoerd met volledige inachtneming van het EU-recht, met inbegrip van het Handvest van de grondrechten van de EU, en van het internationaal recht, onder meer via doeltreffende toezichtmechanismen.

Versterking van de samenwerking op het gebied van wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten en bespoediging van terugkeer

Een doeltreffend EU-systeem voor terugkeer is een centraal onderdeel van een goed functionerend migratie- en asielstelsel en van de integrale aanpak die is uiteengezet in het nieuwe migratie- en asielpact. Het kan ook een afschrikkend effect hebben op onveilige en irreguliere migratie, doordat uitbuiting van migranten wordt voorkomen door het bedrijfsmodel van criminele smokkelnetwerken te ondermijnen en veilige legale routes worden bevorderd.

Met de aanbeveling van vandaag geeft de Commissie richtsnoeren voor de wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten, waarmee een lacune in het acquis inzake terugkeer wordt gedicht. De aanbeveling is ook een bijwerking van de door de Commissie in 2017 verstrekte eerdere richtsnoeren inzake terugkeer en ondersteunt de lidstaten bij het faciliteren en versnellen van terugkeer.

Bouwstenen zijn onder meer:

• wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten: met het verbeterde Schengeninformatiesysteem, dat op 7 maart in werking is getreden, ontvangen de lidstaten nu onmiddellijk melding van een door een andere lidstaat uitgevaardigd terugkeerbesluit tegen een onderdaan van een derde land. Dit maakt de wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten binnen de EU en de snelle uitvoering van terugkeer vanuit heel Europa mogelijk. Frontex staat klaar om de lidstaten te ondersteunen die terugkeeroperaties uitvoeren.
• efficiëntere terugkeer: de lidstaten kunnen nauwere banden tot stand brengen tussen de autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor asiel en terugkeer. Zij worden verzocht dit te doen via een IT-systeem voor terugkeerbeheer op basis van het door Frontex ontwikkelde model, dat is afgestemd op de verordening betreffende de Europese grens- en kustwacht. Dit zal de tijdige toegang waarborgen tot informatie over onderdanen van derde landen tegen wie een terugkeerbesluit is uitgevaardigd. De aanbeveling bevat ook richtsnoeren voor het voorkomen van het risico van onderduiken en voor alternatieven voor bewaring, wat een laatste redmiddel moet blijven.
• stimulansen voor vrijwillige terugkeer: informatie over terugkeer moet in een vroeg stadium van het proces worden verstrekt, ook tijdens de asielprocedure. Om vrijwillige terugkeer te bevorderen, moeten de lidstaten advies- en begeleidingsstructuren opzetten met betrekking tot terugkeer en re-integratie. Voor onderdanen van derde landen die aan deze programma's deelnemen, kan vrijwillige terugkeer worden aangemoedigd door af te zien van inreisverboden.

Volgende stappen

Wat het Europees geïntegreerd grensbeheer betreft, heeft Frontex zes maanden de tijd om deze strategische richtsnoeren in een operationele en technische strategie om te zetten. De lidstaten hebben twaalf maanden de tijd om hun nationale strategieën aan te passen.

De Commissie zal nauw met de lidstaten samenwerken om hen bij de operationele uitvoering van deze acties te ondersteunen. Over vier jaar is een evaluatie van het strategische beleid inzake het Europees geïntegreerd grensbeheer gepland, zodat in 2027 een nieuwe meerjarige beleidscyclus kan worden vastgesteld. De Commissie zal dit jaar ook een evaluatie uitvoeren van de verordening betreffende de Europese grens- en kustwacht.

Wat terugkeer betreft, brengen de lidstaten, om toezicht te houden op de uitvoering van de aanbeveling, jaarlijks verslag uit aan de Commissie, onder meer over het aantal wederzijds erkende terugkeerbesluiten van andere lidstaten. 

In het kader van het Fonds voor asiel, migratie en integratie en het instrument voor financiële steun voor grensbeheer en visumbeleid zal specifieke financiering worden verstrekt, met name voor de wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten en voor een betere uitrusting van de grens- en kustwacht met het oog op een doeltreffende bescherming van de buitengrenzen. Tevens zal aanvullende steun worden gegeven voor de uitvoering van de aanbeveling inzake terugkeer, in combinatie met operationele en technische ondersteuning door onze agentschappen.

Achtergrond

De mededeling inzake het Europees geïntegreerd grensbeheer is een verplichting uit hoofde van de verordening betreffende het Europees Grens- en kustwachtagentschap. De mededeling bouwt voort op het beleidsdocument dat de Commissie op 24 mei 2022 heeft aangenomen en waarover zowel de Raad als het Europees Parlement input hebben geleverd. In deze integrale strategie, die de weerslag is van een gemeenschappelijke visie van alle EU-instellingen, worden onze werkzaamheden aan de buitengrenzen uiteengezet. Ook de door Frontex verstrekte strategische risicoanalyse werd in de prioriteiten en richtsnoeren van deze mededeling weerspiegeld. De mededeling gaat vergezeld van twee bijlagen, elk met een reeks kernactiviteiten.

De aanbeveling inzake terugkeer actualiseert de aanbeveling van 2017 over het doeltreffender maken van terugkeerprocedures en vormt een aanvulling op de operationele strategie voor doeltreffender terugkeer van januari 2023.

Meer informatie

Mededeling tot vaststelling van het meerjarig strategisch beleid voor Europees geïntegreerd grensbeheer + bijlage I en bijlage II

Aanbeveling van de Commissie* betreffende de wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten en de bespoediging van terugkeer bij de uitvoering van Richtlijn 2008/115/EG

EU-actieplan voor het centrale Middellandse Zeegebied

EU-actieplan voor de Westelijke Balkan

*Deze tekst is een in beginsel goedgekeurd ontwerp en de formele aanneming ervan zal later plaatsvinden.