Staatssteun: Commissie geeft groen licht voor aanpassingen Belgisch capaciteitsmechanisme

De Europese Commissie heeft, na toetsing aan de EU-staatssteunregels, goedkeuring gegeven voor aanpassingen van het Belgische capaciteitsmechanisme dat de leveringszekerheid voor elektriciteit moet veilig stellen. Deze aanpassingen zullen het capaciteitsmechanisme kostenefficiënter maken in zijn dagelijkse functioneren. Ook zal het mechanisme milieuvriendelijker worden, met striktere emissiegrenswaarden voor koolstofdioxide (CO2) die beter aansluiten op de Europese Green Deal. Het zal ook helpen om, in het kader van het REPowerEU-plan, een einde te maken aan de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen uit Rusland.

De wijzigingen

België heeft bij de Commissie aanmelding gedaan van zijn geplande aanpassingen van het capaciteitsmechanisme waarvoor de Commissie in augustus 2021 goedkeuring had gegeven (Steunmaatregel SA.54915). Het Belgische capaciteitsmechanisme moet ervoor zorgen dat er voldoende capaciteit is om elektriciteit te produceren en dat die productie voldoet aan de verwachte vraag naar elektriciteit. De gewijzigde regeling waarvoor 4 miljard EUR beschikbaar is, zal tot oktober 2031 lopen.

Tegen de achtergrond van de aanhoudende energiecrisis heeft België in maart 2022 zijn plannen voor een kernuitstap herzien en besloten om de levensduur van twee van zijn zeven kernreactoren met tien jaar te verlengen. In juni 2023 hebben België en energiebedrijf Engie een tussentijds akkoord bereikt over de levensduurverlening van twee kernreactoren.

Daarnaast heeft België bij de Commissie aanmelding gedaan van aanpassingen die het capaciteitsmechanisme milieuvriendelijker en kostenefficiënter moeten maken. Bij deze aanpassingen gaat het om: i) strengere CO2-emissiegrenswaarden voor begunstigden van de regeling; ii) een aanpassing van het financieringsmechanisme (in het kader van een bredere hervorming van de Belgische Elektriciteitswet); en iii) verbeteringen van het dagelijkse functioneren van het capaciteitsmechanisme op basis van ervaring opgedaan met de eerste twee capaciteitsveilingen die in België zijn gehouden.

Het capaciteitsmechanisme staat open voor alle technologieën, en met name i) alle elektriciteitsproductie-eenheden, ii) vraagresponseenheden, en iii) opslagfaciliteiten. Dit mechanisme moet garanderen dat deze eenheden en faciliteiten beschikbaar zijn wanneer het evenwicht tussen vraag en aanbod in gevaar dreigt te komen. Elektriciteitsproductie-eenheden en opslagfaciliteiten zullen zich beschikbaar houden om elektriciteit te beginnen leveren, terwijl vraagresponseenheden zich beschikbaar zullen houden om elektriciteitsverbruik te verminderen. Het capaciteitsmechanisme staat ook open voor capaciteitsaanbieders die in andere lidstaten actief zijn.

De begunstigden zullen worden geselecteerd via een concurrerende biedprocedure, waarbij de deelnemer die het laagste bedrag per megawatt capaciteit aan steun vraagt, het haalt.

Beoordeling door de Commissie

De Commissie heeft de wijzigingen getoetst aan de EU-staatssteunregels, en met name artikel 107, lid 3, punt c), van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (“VWEU”) (dat lidstaten de mogelijkheid biedt om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid onder bepaalde voorwaarden te ondersteunen) en de richtsnoeren klimaat-, milieu- en energiesteun van 2022.

Daarbij is de Commissie tot de volgende bevindingen gekomen:

• De maatregel is noodzakelijk en passend om de leveringszekerheid voor elektriciteit te garanderen.
• De regeling heeft een “stimulerend effect”, omdat de begunstigden ervan zonder de overheidssteun bestaande eenheden niet zouden blijven exploiteren of niet in nieuwe eenheden zouden investeren.
• De steun heeft een beperkte impact op de mededinging en het handelsverkeer binnen de EU. In het bijzonder is de regeling evenredig aangezien de omvang van de steun overeenstemt met de daadwerkelijke financieringsbehoeften. Bovendien zullen er de nodige garanties komen die de steun tot een minimum moeten beperken, zoals een concurrerende biedprocedure voor het toekennen van de steun. Tenslotte blijft een eventuele verstoring van de energiemarkten tot het minimum beperkt, aangezien het capaciteitsmechanisme beschikbaarheid vergoedt – en niet elektriciteitsproductie – en open staat voor alle technologieën, ook van capaciteitsaanbieders uit andere lidstaten.
• De maatregel heeft positieve effecten die opwegen tegen eventuele verstoringen van de mededinging en het handelsverkeer.
• De steun voldoet aan de bepalingen inzake capaciteitsmechanismen en strategische reserves uit de EU-elektriciteitsverordening.

Op basis van dit alles heeft de Commissie, op grond van de EU-staatssteunregels, goedkeuring gegeven voor de Belgische regeling.

Achtergrond

De richtsnoeren klimaat-, milieu- en energiesteun van 2022 bieden houvast over de vraag hoe de Commissie de verenigbaarheid beoordeelt van steunmaatregelen ten behoeve van milieubescherming, met inbegrip van klimaatbescherming, en energie die op grond van artikel 107, lid 3, punt c), VWEU moeten worden aangemeld.

De richtsnoeren, die vanaf januari 2022 van toepassing zijn, creëren een flexibel en geschikt kader dat lidstaten helpt de nodige steun te verlenen om de doelstellingen van de Europese Green Deal op een doelgerichte en kosteneffectieve manier te verwezenlijken. Deze richtsnoeren zijn afgestemd op de belangrijke EU-doelstellingen en -streefcijfers uit de Europese Green Deal en op andere recente veranderingen in de energie- en milieuregelgeving. Ze houden ook rekening met het toegenomen belang van klimaatbescherming. Deze richtsnoeren bevatten hoofdstukken over energie-efficiëntiemaatregelen, steun voor schone mobiliteit, infrastructuur, circulaire economie, terugdringing van milieuverontreiniging, bescherming en herstel van de biodiversiteit, alsmede maatregelen om de leveringszekerheid voor energie te waarborgen, zij het onder bepaalde voorwaarden.

Capaciteitsmechanismen hebben als belangrijk doel de leveringszekerheid voor elektriciteit te waarborgen. Zij moeten echter wel goed worden vormgegeven, zodat i) ze niet leiden tot hogere elektriciteitstarieven voor consumenten, ii) ze bepaalde energiebedrijven geen onrechtmatige voordelen verschaffen, of iii) grensoverschrijdende elektriciteitsstromen binnen de EU niet belemmeren.

De EU-elektriciteitsverordening legt de regels vast voor de werking van de interne elektriciteitsmarkt en tekent een raamwerk uit om op regelmatige basis het voorspelde niveau van de bevoorradingszekerheid in de EU te beoordelen. Wanneer een risico in beeld komt, moet lidstaten de werking van de elektriciteitsmarkt bezien en overwegen om de verstoringen, die het risico kunnen veroorzaken, op te ruimen. Blijkt deze aanpak onvoldoende om het geconstateerde risico aan te pakken, dan kunnen lidstaten een capaciteitsmechanisme invoeren. Aan de vormgeving van dit mechanisme worden wel de nodige eisen gesteld die ervoor moeten zorgen dat maatregelen kostenefficiënt, schoner en evenredig zijn om leveringszekerheid voor elektriciteit te verwezenlijken.

Het Belgische capaciteitsmechanisme is het eerste marktbrede capaciteitsmechanisme (strategische reserves buiten beschouwing gelaten) dat wordt getoetst aan de richtsnoeren klimaat-, milieu- en energiesteun van 2022.

De niet-vertrouwelijke versie van dit besluit komt, zodra eventuele vertrouwelijkheidskwesties zijn opgelost, onder zaaknummer SA.104336 beschikbaar in het staatssteunregister op de website van DG Concurrentie van de Commissie. Een overzicht van de recentste staatssteunbesluiten die op internet en in het EU-Publicatieblad zijn gepubliceerd, is te vinden in de elektronische nieuwsbrief Competition Weekly e-News.