Vragen en antwoorden : Mededeling over het beheer van klimaatrisico's om mensen en welvaart te beschermen

Wat zijn de klimaatrisico's waarmee de EU wordt geconfronteerd?

De wetenschap is duidelijk en onze burgers zien en voelen de gevolgen van klimaatverandering al. Zoals bevestigd in de resultaten van de meest recente UNFCCC-COP28 in Dubai, richten de regeringen zich nu op het nemen van maatregelen om temperatuurveranderingen tot een minimum te beperken en zich aan te passen aan de onvermijdelijke gevolgen. De mededeling van vandaag draagt, samen met de Europese klimaatrisicobeoordeling, bij aan deze werkzaamheden.

Op ons continent zijn de extreme weersomstandigheden de afgelopen jaren toegenomen naarmate de temperaturen blijven stijgen. 2023 was het warmste jaar ooit, en grote stormen, overstromingen, droogtes en bosbranden hebben verschillende delen van Europa getroffen. In 2022 werden tussen 60,000 en 70,000 vroegtijdige sterfgevallen in Europa toegeschreven aan recordbrekende zomerhittegolven.

Europa zal worden geconfronteerd met hogere algemene temperaturen, het risico van intensere en frequentere hittegolven, langdurige droogte, intensievere neerslag, lagere gemiddelde windsnelheden en minder sneeuw. Europa verwart twee keer zo snel als wereldwijd en zal moeten leren met een klimaat van 3 graden warmer te leven, zelfs in het beste scenario waarin de opwarming van de aarde beperkt blijft tot de drempel van 1.5 graden in de Overeenkomst van Parijs.

De door het Europees Milieuagentschap gepubliceerde Europese klimaatrisicobeoordeling (EUCRA) bevat de meest recente analyse van de gevolgen van veranderende temperaturen in Europa voor verschillende delen van onze economie en samenleving.

Er worden 36 belangrijke risico's in kaart gebracht — verdeeld in 5 verschillende niveaus van urgentie om op te treden — en richt zich op complexe klimaatrisico's zoals cascadering en samengestelde risico's. Het biedt beleidsmakers bewijs over de wijze waarop klimaatrisico's van invloed kunnen zijn op sectoraal beleid. Belangrijke overwegingen zijn onder meer :

• Extreme hitte, droogte, bosbranden en andere gewelddadige weersomstandigheden worden nog versterkt door de klimaatverandering en zullen frequenter en destructiever worden. Het grootste risico voor onze maatschappelijke systemen, zoals gezondheid, voedsel en materiële en immateriële activa, zal zich echter voordoen als beleidskeuzes niet op passende wijze rekening houden met klimaatrisico's.
• Verschillende klimaatrisico's hebben al een kritiek niveau bereikt en nog veel meer zouden tegen het einde van deze eeuw kritieke of rampzalige niveaus kunnen bereiken als er geen doortastende maatregelen worden genomen.
• Uit het verslag blijkt dat klimaatrisico's van het ene systeem of de ene regio tot het andere kunnen leiden en kunnen worden gecombineerd met niet-klimatologische factoren (bv. fragmentatie van ecosystemen, vervuiling, niet-duurzame landbouwpraktijken en waterbeheer, landgebruik en vestigingspatronen, en sociale ongelijkheden). Het toont ook aan dat dergelijke risico's momenteel niet goed worden begrepen en dus vaak worden onderschat. Megadroogten kunnen bijvoorbeeld leiden tot water- en voedselonzekerheid, verstoringen van kritieke infrastructuur en bedreigingen voor de financiële markten en stabiliteit.
• Een voorzichtige schatting is dat de verslechterende klimaateffecten het bbp van de EU tegen het einde van de eeuw met ongeveer 7 % kunnen doen dalen. De cumulatieve extra vermindering van het bbp voor de EU als geheel zou in de periode 2.4-2031 kunnen oplopen tot 2050 biljoen EUR als de opwarming van de aarde de drempel van 1.5 graden van de Overeenkomst van Parijs permanent overschrijdt. Wat de kosten in verband met specifieke extreme weersomstandigheden betreft, worden de kosten van droogte geraamd op 9 miljard EUR per jaar en die van overstromingen sinds 1980 in totaal meer dan 170 miljard euro. In de toekomst zou de jaarlijkse schade als gevolg van kustoverstromingen in Europa tegen 1.6 meer dan 2100 biljoen EUR kunnen bedragen, waarbij jaarlijks 3.9 miljoen euro aan kustoverstromingen wordt blootgesteld.
• De omvang van de potentiële schade dreigt ook verdere gevolgen te hebben voor het concurrentievermogen van economieën en bedrijven, het geopolitieke landschap (bv. mondiale veiligheid, beveiliging, handelsstromen en economische stabiliteit), de beroepsbevolking en de vergroting van de sociale ongelijkheid.

Parallel aan de mededeling van 12 maart is ook een verslag over het voorkomen en beheersen van rampenrisico's in Europa gepubliceerd. Hieruit blijkt dat klimaatgerelateerde risico's hoog op de agenda voor rampenrisicobeheer in heel Europa staan en dat er meer moet worden gedaan om bij rampenrisicobeoordelingen rekening te houden met klimaatgerelateerde gevolgen.

Hoe kunnen we een klimaatveerkrachtig continent opbouwen?

Hoewel de klimaateffecten hier al zijn en de risico's zullen blijven toenemen, kan de EU daadwerkelijk op die effecten vooruitlopen. Daartoe is het van essentieel belang de samenleving en de economie van de EU veerkrachtiger te maken en zich beter aan te passen aan en zich beter voor te bereiden op klimaatrisico's om de burgers, hun bestaansmiddelen en het concurrentievermogen van onze industrieën te beschermen en onze toekomstige welvaart te waarborgen. De uitvoering van de EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering van 2021 is goed gevorderd. De EU-landen verbeteren de aanpassingsmaatregelen en hebben de eerste stappen gezet om de klimaatbestendigheid van de EU-landen op te nemen in hun nationale energie- en klimaatplannen. Meer inspanningen op het gebied van aanpassing aan en het opbouwen van klimaatbestendigheid zijn echter van fundamenteel belang.

Deze inspanningen op het gebied van klimaatbestendigheid en aanpassing aan de klimaatverandering moeten hand in hand gaan met onze bestaande klimaatverbintenissen die de emissies en de opwarming van de aarde terugdringen. De EU neemt actie met ambitieuze wetgeving en streefcijfers om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en tegen 2050 klimaatneutraal te worden.

In reactie op de Europese klimaatrisicobeoordeling (EUCRA) worden in de mededeling van de Commissie over het beheer van klimaatrisico's verschillende horizontale maatregelen voorgesteld om besluitvormingsprocessen geschikt te maken voor het aanpakken van klimaatrisico's. Deze zijn onderverdeeld in vier categorieën : betere governance, instrumenten voor risicobezitters, benutting van het structuurbeleid en financiering van klimaatbestendigheid.

• Bestuur: Het is van essentieel belang om risicobezitters tussen de EU, nationaal, regionaal en lokaal niveau te identificeren. De Commissie zal ervoor zorgen dat klimaatrisico's beter worden ingebed in de processen op EU-niveau zonder dubbel werk, en roept de lidstaten op na te gaan of zij over voldoende capaciteit beschikken om risico's aan te pakken. De Commissie zal ook onderzoeken hoe de uitvoering van de vereisten op EU-niveau met betrekking tot klimaatrisico's kan worden vergemakkelijkt en gestroomlijnd.
• Instrumenten: De Commissie zal de toegang verbeteren tot gegevens, modellen en scenario's die nodig zijn voor geïnformeerde besluitvorming, van systemen voor vroegtijdige waarschuwing tot langetermijnplanning. De Commissie zal capaciteitsopbouw blijven ondersteunen, richtsnoeren verstrekken en het gebruik van bestaande instrumenten, zoals de Copernicusdienst voor klimaatverandering of de Galileo-satellietdienst voor noodwaarschuwing, blijven gebruiken. In de mededeling wordt het belang van administratieve capaciteit benadrukt en worden instrumenten toegelicht om nationale, regionale en lokale overheden te helpen klimaatrisico's in besluitvormingsprocessen te integreren. Voorts wordt in de mededeling ook benadrukt hoe belangrijk het is om desinformatie over het klimaat te monitoren en te bestrijden.
• Structurele beleidsmaatregelen: De Commissie roept de lidstaten op ervoor te zorgen dat hun ruimtelijke ordening en maatregelen ter bescherming van kritieke infrastructuur rekening houden met klimaatrisico's. De Commissie zal er ook naar streven de solidariteitsmechanismen van de EU te versterken, zodat zij de anticipatie op risico's beter stimuleren.
• Financiering van klimaatveerkracht: De Commissie zal ervoor zorgen dat klimaatveerkracht integraal deel uitmaakt van alle relevante EU-uitgaven en zal samenwerken met de financiële sector om publieke en private investeringen beter te mobiliseren. De Commissie roept de lidstaten op om klimaatveerkracht in overweging te nemen bij het opnemen van milieuduurzaamheid als criterium in overheidsopdrachten, bijvoorbeeld door de desbetreffende bepalingen van de verordening voor een nettonulindustrie versneld uit te voeren. De Commissie zal een tijdelijke reflectiegroep bijeenroepen over het mobiliseren van financiering voor klimaatveerkracht. De reflectiegroep zal belangrijke industriële spelers en vertegenwoordigers van openbare en particuliere financiële instellingen bijeenbrengen om na te denken over hoe financiering voor klimaatveerkracht kan worden vergemakkelijkt.

Wat zijn de sectorale clusters waarvoor de Commissie specifieke acties voorstelt?

Zoals blijkt uit de mededeling van de Commissie en de Europese klimaatrisicobeoordeling, vormen klimaatrisico's een bedreiging voor alle maatschappelijke systemen en beleidsterreinen. Dezelfde gevaren kunnen gevolgen hebben voor verschillende maatschappelijke functies. Sommige oplossingen kunnen risico's in verschillende sectoren aanpakken. De nadruk moet in ieder geval liggen op systemische benaderingen.

De Commissie stelt in haar mededeling een reeks nieuwe en bestaande kernacties voor geselecteerde impactclusters voor, namelijk natuurlijke ecosystemen, gezondheid, voedsel, infrastructuur en bebouwde omgeving, economie en water.

• Natuurlijke ecosystemen: De Commissie zal gezonde ecosystemen blijven bevorderen die maatschappelijke functies ondersteunen, waaronder het voorkomen van verstoringen van bossen en de bescherming van mariene ecosystemen. Om de veerkracht van ecosystemen en de diensten die zij leveren in stand te houden en te herstellen, moet ongeveer 30-50 % van het land, het zoet water en de oceanen op aarde in stand worden gehouden. Samen met de lidstaten zal de Commissie richtsnoeren opstellen voor de ontwikkeling van klimaatbestendige landschappen die de effecten van klimaatkansen kunnen opvangen.  
• Water: Waterrisico's hebben betrekking op alle belangrijke sectoren die in de mededeling aan bod komen. Water speelt een fundamentele rol bij het behoud van leven en welvaart. De Commissie zal, voortbouwend op de bevindingen van de lopende beoordelingen van stroomgebied- en overstromingsrisicobeheerplannen en van de mariene maatregelenprogramma's van de lidstaten, en op basis daarvan nagaan of er actie nodig is.
• Gezondheid: Klimaatverandering heeft gevolgen voor de menselijke gezondheid, bijvoorbeeld door hittegerelateerde sterfgevallen, invloed op niet-overdraagbare ziekten en klimaatgevoelige infectieziekten zoals dengue. In het kader van de lopende werkzaamheden zal de Commissie de waarnemingspost voor klimaat en gezondheid versterken en verdere maatregelen overwegen om werknemers die aan hoge warmte worden blootgesteld, te beschermen.
• Levensmiddelen: De voedselzekerheid wordt beïnvloed door de vier pijlers van de klimaatverandering : beschikbaarheid, toegang, gebruik en stabiliteit. In het kader van de besprekingen over de verbetering van de voedselzekerheid in de EU zal de Commissie met de lidstaten blijven samenwerken om de voedselproductie in de EU toekomstbestendig te maken. Er moeten mogelijkheden worden gecreëerd voor aanpassingsmaatregelen op het niveau van landbouwbedrijven of visserijverrichtingen, met passende steunmaatregelen voor de transitie naar veerkrachtige landbouw en visserij en een duurzaam inkomen voor landbouwers.
• Infrastructuur en gebouwde omgeving: Infrastructuurvoorzieningen lopen een aanzienlijk risico door overstromingen, bosbranden, hoge temperaturen en andere extreme gebeurtenissen. De Commissie zal ernaar streven de normen voor het ontwerp van gebouwen en infrastructuur beter uit te rusten om klimaatrisico's aan te pakken en een betere integratie van klimaatrisico's in de planning van vervoers- en energie-infrastructuur te bevorderen, ondersteund door relevante richtsnoeren.
• Economie: Elke ramp in verband met de klimaatverandering zal de economie extra onder druk zetten door productiviteits- en levensverlies, directe schade, een verminderd groeipotentieel en druk op de overheidsbegrotingen. De Commissie zal blijven werken aan het helpen van EU-bedrijven, met name kmo's, om klimaatrisico's beter te beheren, door ervoor te zorgen dat het bewijs wordt weerspiegeld in verschillende EU-processen, onder meer bij het beoordelen van kwetsbaarheden in toeleveringsketens. Er wordt ook gewerkt aan de ontwikkeling van de projectie van de klimaateffecten op de houdbaarheid van de schuld.  

De meeste sectorale beleidsmaatregelen van de EU beschikken over processen en benaderingen om rekening te houden met klimaatrisico's in het beleid, de besluitvorming en de uitvoering. De Commissie zal stappen ondernemen om ervoor te zorgen dat dit systematischer wordt.

Wat zijn de potentiële kosten van deze klimaatrisico's en hoe kunnen we mensen en welvaart beschermen?

Een voorzichtige schatting is dat de verslechterende klimaateffecten het bbp van de EU tegen het einde van de eeuw met ongeveer 7 % kunnen doen dalen. Het verbeteren van de paraatheid en weerbaarheid tegen klimaateffecten zal positieve overloopeffecten hebben en de verwezenlijking van andere doelstellingen goedkoper en gemakkelijker maken. Investeringen in klimaatbestendige gebouwen, vervoer en energiesysteem kunnen bijvoorbeeld aanzienlijke zakelijke kansen creëren en de Europese economie in ruimere zin ten goede komen door hooggekwalificeerde banen en betaalbare schone energie te genereren. Klimaatbestendige ruimtelijke en stedelijke planning en veerkrachtige landschappen zullen nevenvoordelen opleveren met een gezondere leefomgeving en het welzijn van de Europeanen.

Investeren in veerkracht vanaf het begin van een infrastructuurproject betekent dat de activa beter bestand zijn tegen extreme weersomstandigheden, zodat ad-hocuitgaven voor wederopbouw en herstel worden vermeden. Elke euro die nodig is om schade te herstellen, is een euro die niet wordt besteed aan een productievere investering. Omgekeerd zal elke euro die wordt uitgegeven aan preventie en paraatheid voordelen voor iedereen opleveren en verder gaan dan de initiële investering^[1]. De planningsbesluiten van vandaag moeten voortbouwen op een gedegen anticiperende beoordeling van de risico's^[2].

De klimaatrisico's waarmee Europa wordt geconfronteerd, kunnen niet los van andere maatschappelijke uitdagingen worden aangepakt. De beste, duurzame oplossingen zijn oplossingen die meerdere voordelen opleveren. De gegevens in het EUCRA-verslag wijzen op verschillende gebieden waar horizontale oplossingen kunnen bijdragen tot het wegnemen van belemmeringen voor de aanpassing aan de klimaatverandering. Daarom is een systemische aanpak nodig.

Hoe worden in de mededeling van de Commissie internationale klimaatrisico's aangepakt?

Hoewel het EUCRA-verslag en de mededeling van de Commissie gericht zijn op het opbouwen van klimaatbestendigheid in Europa, blijft aanpassing aan de klimaatverandering een belangrijk thema van samenwerking met internationale partners. De EU en de lidstaten blijven nauw samenwerken met partnerlanden, zoals uiteengezet in de EU-aanpassingsstrategie van 2021.

De Global Gateway van de EU, de brede strategie van de EU ter waarde van 300 miljard EUR, de economische en investeringsplannen voor het zuidelijke nabuurschap van de EU, het Oostelijk Partnerschap en de Westelijke Balkan kunnen instrumenten bieden om klimaatrisico's op mondiaal niveau te beperken.

De EU zal ook de klimaatbestendigheid en het beheer van klimaatrisico's blijven bevorderen door bij te dragen aan klimaatadaptatie en conflictpreventie in haar instrumenten voor klimaatdiplomatie die gebruikmaken van Europese ervaringen in bilaterale besprekingen (bv. groene allianties en groene partnerschappen) en in relevante VN-fora en andere multilaterale fora (G7, G20, OESO, WEF, WTO).

De Commissie zal de mogelijkheid onderzoeken om in 2025 een internationaal symposium te organiseren over het beheer van mondiale klimaatrisico's, waarin regeringsvertegenwoordigers, financiers en deskundigenorganisaties over de hele wereld bijeenkomen.

Voor meer informatie

Persbericht