Meer documenten
Het EU-scorebord voor justitie 2024 laat zien dat de perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is verbeterd
Vandaag publiceert de Europese Commissie de twaalfde editie van het EU-scorebord voor justitie, een jaarlijks overzicht met vergelijkende gegevens over de efficiëntie, kwaliteit en onafhankelijkheid van de rechtsstelsels in de EU-lidstaten. Ten opzichte van vorig jaar is de perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht bij het grote publiek verbeterd, ook in landen met systemische uitdagingen.
Het scorebord van dit jaar bevat verschillende nieuwe cijfers over de toegankelijkheid van justitie, zoals de mate waarin juridische beroepen toegankelijk zijn voor personen met een handicap, de toegankelijkheid van justitie voor consumenten bij het instellen van representatieve vorderingen ter bescherming van hun collectieve belangen, de salarissen van deskundigen op het gebied van justitie en vervolging, en notarissen en hun bevoegdheden in de erfrechtprocedures. De editie van 2024 bevat voor het eerst ook specifieke nieuwe cijfers over de onafhankelijkheid van justitie, bijvoorbeeld over de benoeming van rechtbankpresidenten, over nationale kaders voor vermogensaangiften en over het ontslag van procureurs-generaal.
Belangrijkste uitkomsten van het EU-scorebord voor justitie 2024
- De perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is verbeterd, ook in landen met systemische uitdagingen: uit een Eurobarometer-enquête onder het grote publiek blijkt dat de perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht bij het grote publiek sinds 2016 in 19 lidstaten is verbeterd of gelijk is gebleven. Een andere Eurobarometer-enquête laat zien dat bij bedrijven de perceptie van onafhankelijkheid in 19 lidstaten ten opzichte van 2016 is verbeterd of gelijk is gebleven. De perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is verbeterd, zowel bij het grote publiek als bij bedrijven, ook in landen met systemische uitdagingen voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.
- Een blik op de benoeming van aanklagers en het ontslag van de procureur-generaal: in 14 lidstaten benoemt de onafhankelijke raad voor rechtsvervolging of het openbaar ministerie openbare aanklagers zelf. De bevoegdheid van de uitvoerende macht (de minister van Justitie, de regering of het staatshoofd) om aanklagers te benoemen, is onderworpen aan een rechterlijke toetsing in bijna alle 12 lidstaten waar aanklagers op deze manier worden benoemd. In bijna al deze 12 lidstaten is het ook verplicht om de afwijzing van een kandidaat voor het ambt van aanklager te motiveren. In 20 lidstaten hebben de uitvoerende macht of het parlement de bevoegdheid om de procureur-generaal te ontslaan (in vijf lidstaten op voorstel van de raad voor de rechtspraak) en in 6 lidstaten is dit een bevoegdheid van de raad voor de rechtspraak. In 16 lidstaten kan het besluit worden herzien.
- De digitalisering van judiciële stelsels is nog steeds voor verbetering vatbaar: slechts zes lidstaten beschikken over procedureregels op grond waarvan bewijsmateriaal in digitale vorm in burgerlijke, handels-, bestuurs- en strafzaken toelaatbaar is. In 26 lidstaten is dit in bepaalde gevallen of op een aantal rechtsgebieden mogelijk. Bovendien blijkt dit jaar uit het scorebord dat er nog ruimte is voor verbetering wat betreft de mogelijkheid om online een procedure in te leiden of een vordering in te dienen. Negen lidstaten staan deze mogelijkheid alleen in bepaalde situaties of helemaal niet toe.
- In de meeste lidstaten zijn er specifieke regelingen die de participatie van personen met een handicap als beroepsbeoefenaars in het rechtssysteem ondersteunen: in 20 lidstaten bestaan er ten minste enkele specifieke regelingen ter ondersteuning van de deelname van personen met een handicap.
- Er bestaan – al dan niet uitgebreide – specifieke regelingen die de procedures waarbij kinderen als slachtoffer, verdachte of beklaagde zijn betrokken, kindvriendelijker maken: in 26 lidstaten wordt op kindvriendelijke wijze informatie verstrekt over de rechten van het slachtoffer of verdachte en de procedure, en in 18 lidstaten worden strafprocedures waarbij kinderen betrokken zijn, met spoed behandeld.
Volgende stappen
De informatie in het EU-scorebord voor justitie draagt bij aan het toezicht in het kader van het Europees Semester en de jaarlijkse rechtsstaatcyclus. De uitkomsten zullen worden meegenomen in het verslag van de Commissie over de rechtsstaat van 2024. Het EU-scorebord voor justitie 2024 is verder ontwikkeld om te voorzien in de behoefte aan aanvullende vergelijkende informatie (zoals cijfers over de salarissen van justitieel personeel en aanklagers en over de ontslagprocedure voor procureurs-generaal), die tijdens de voorbereiding van het verslag over de rechtsstaat 2023 aan het licht kwam. De gegevens van het scorebord worden ook gebruikt voor de monitoring van de nationale herstel- en veerkrachtplannen.
Achtergrond
Het EU-scorebord voor justitie, dat in 2013 voor het eerst werd gepubliceerd, wordt door de Commissie gebruikt om justitiële hervormingen in de lidstaten te monitoren en maakt deel uit van het EU-instrumentarium voor de rechtsstaat. Het scorebord belicht de drie voornaamste kenmerken van een doeltreffend rechtsstelsel aan de hand van een aantal indicatoren:
- efficiëntie: de duur van de procedures, het afhandelingspercentage en het aantal aanhangige zaken;
- kwaliteit: toegankelijkheid (zoals rechtsbijstand en gerechtskosten), opleiding, begroting en salarissen van rechters en aanklagers, personele middelen en digitalisering;
- zelfstandigheid: perceptie van rechterlijke onafhankelijkheid bij het grote publiek en bedrijven, en waarborgen met betrekking tot rechters en het functioneren van nationale openbare ministeries.
Net als vorige jaren bevat de editie 2024 gegevens uit twee Eurobarometer-enquêtes over hoe burgers en bedrijven de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in elke lidstaat ervaren.
De uitkomsten van het EU-scorebord voor justitie 2024 zijn in aanmerking genomen bij de landspecifieke beoordeling in het kader van het Europees Semester 2024 en bij de evaluatie van de uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen van de lidstaten, en het jaarverslag over de rechtsstaat. In 2024 wordt in de jaarlijkse strategie voor duurzame groei – die de strategische richtsnoeren bevat om de negatieve gevolgen van de energieschokken op te vangen, duurzame groei te bevorderen en de veerkracht van de EU te vergroten – het verband bevestigd tussen doeltreffende rechtsstelsels en een economie die werkt voor de mensen in de lidstaten. Goed functionerende en volledig onafhankelijke rechtsstelsels hebben een positieve impact op investeringsbeslissingen en op de bereidheid om investeringsprojecten op te zetten.
De EU trekt in het kader van het programma Justitie 2021-2027 meer dan 305 miljoen euro uit voor de verdere ontwikkeling van een Europese rechtsruimte. Dit zal ook de doeltreffendheid van de nationale rechtsstelsels helpen verbeteren en de rechtsstaat, de democratie en de bescherming van de grondrechten versterken, onder meer door ervoor te zorgen dat burgers en bedrijven daadwerkelijk toegang hebben tot de rechter. Het programma financiert activiteiten in verband met de opleiding van rechters en juristen, wederzijds leren, justitiële samenwerking en bewustmaking.
Meer informatie
Het EU-scorebord voor justitie 2024
Factsheet over het EU-scorebord voor justitie
EU-scorebord voor justitie 2024, factsheet kwantitatieve gegevens.
Verslag over de rechtsstaat 2024
Factsheet over het EU-instrumentarium voor de rechtsstaat
Website EU-scorebord voor justitie