Commissie geeft goedkeuring aan Belgische staatssteunmaatregel voor verlenging van de levensduur van twee kernreactoren

Na een diepgaand onderzoek heeft de Europese Commissie op grond van de EU-staatssteunregels haar goedkeuring gehecht aan een herziene Belgische steunmaatregel voor de verlenging van de levensduur van twee kernreactoren, Doel 4 en Tihange 3.

De Belgische maatregel

Krachtens de wet van 2003 inzake de kernuitstap moest België zijn zeven kernreactoren tegen 2025 sluiten. Vanwege de bezorgdheid over de voorzieningszekerheid naar aanleiding van de energiecrisis en de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne besloot de Belgische federale regering in maart 2022 om de twee meest recente Belgische kerncentrales, Doel 4 en Tihange 3, nog tien jaar open te houden.

In juni 2024 stelde België de Commissie in kennis van zijn plan om steun te verlenen voor de verlenging van de levensduur van twee kernreactoren, met een elektriciteitsopwekkingscapaciteit tot 2 000 MW.

Op 22 juli 2024 stelde de Commissie een diepgaand onderzoek in om te beoordelen of de maatregel noodzakelijk, geschikt en evenredig is. De Commissie had twijfels over het ontwerp van het contract ter verrekening van verschillen (“CfD”), over de evenredigheid van (de combinatie van) de financiële regelingen, die een te groot aandeel van het risico kunnen wegnemen bij de begunstigden, alsook over de evenredigheid van het bedrag van de overgedragen verplichtingen voor kernafval.

De begunstigden van de maatregel zijn Electrabel, een dochteronderneming van Engie S.A., en Luminus, een dochteronderneming van EDF S.A., alsook “BE-NUC”, de nieuw opgerichte joint venture, die voor 50/50 eigendom is van de Belgische staat en Electrabel. Overeenkomstig de maatregel zullen beide reactoren mede-eigendom zijn van BE-NUC (met een aandeel van 89,8 %) en Luminus (met een aandeel van 10,2 %).

De steun omvat de volgende componenten, die één enkele interventie vormen:

• financiële en structurele regelingen: i) de oprichting van “BE-NUC” ter dekking van de noodzakelijke kapitaaluitgaven; ii) een contract ter verrekening van verschillen, dat zorgt voor stabiele inkomsten gedurende een periode van 10 jaar en dat te hoge vergoeding beperkt; iii) verdere financiële beschermingsmechanismen, zoals een garantie inzake leningen en de operationele kasstroom;
• overdracht van verplichtingen van Electrabel aan de Belgische staat met betrekking tot kernafval en verbruikte splijtstof, tegen betaling van een forfaitair bedrag van 15 miljard euro; en
• risicodeling en rechtsbescherming in geval van toekomstige wetswijzigingen, met name met betrekking tot de nucleaire exploitanten in België of de nucleaire activiteiten van Electrabel.

Beoordeling door de Commissie

De Commissie heeft de maatregel getoetst aan de staatssteunregels van de EU, en met name artikel 107, lid 3, punt c), van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), dat de lidstaten in staat stelt de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid onder bepaalde voorwaarden te ondersteunen, alsook aan Verordening (EU) 2019/943 betreffende de opzet van de elektriciteitsmarkt van de Unie (als gewijzigd bij Verordening (EU) 2024/1747).

Om tegemoet te komen aan de bezwaren van de Commissie, heeft België de voorwaarden van het overheidssteunpakket waar mogelijk gewijzigd, rekening houdend met het ontwerp van de kernreactoren. Tijdens het diepgaande onderzoek heeft België verduidelijkt dat de kernreactoren gebaseerd zijn op een oude technologie en het daarom niet veilig, noch technisch haalbaar is om het vermogen vaak op te voeren en te verlagen (“moduleren”). Daarom heeft het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle een maximum voor het aantal modulaties vastgesteld, waardoor zowel de flexibiliteit van de reactoren als de capaciteit van de nucleaire exploitant om op marktsignalen te reageren, beperkt is.  

Wat betreft de noodzaak en de geschiktheid van de aanvullende financiële steunmechanismen (bovenop het CfD), met name de oprichting van BE-NUC, alsook de garantie inzake leningen en de operationele kasstroom, heeft België verduidelijkt dat deze instrumenten complementair zijn, verschillende risico's van het project dekken en bijgevolg noodzakelijk zijn om de financiële levensvatbaarheid van het project op lange termijn te waarborgen.

Om ervoor te zorgen dat het CfD geschikt is, en de werking van de elektriciteitsmarkt niet onnodig wordt verstoord, heeft België:

• de beslissingsbevoegdheid voor economische modulaties overgeheveld van BE-NUC naar een onafhankelijke energiebeheerder, die het aandeel kernenergie van BE-NUC op de markt zal verkopen en passende financiële stimulansen zal krijgen om een efficiënt gebruik van het toegelaten aantal modulaties te waarborgen. Deze stimulansen zullen na 3,5 jaar opnieuw worden geëvalueerd;
• ervoor gezorgd dat de energiebeheerder het aandeel elektriciteit van BE-NUC vrij kan verhandelen op elke markt en onafhankelijk zal optreden, door een open en concurrerende aanbesteding te organiseren en in dat verband aanvullende waarborgen vast te stellen ingeval de handelsentiteit van Engie aan de aanbesteding zou deelnemen en/of de aanbesteding aan die entiteit zou worden gegund.

Om de evenredigheid van de maatregel te waarborgen, heeft België:  

• de uitoefenprijs van het CfD vastgesteld op basis van een “discounted cash flow”-model (model van waardeberekening op basis van de contante waarde van de verwachte kasstroom), zodat het totale steunbedrag beperkt blijft tot het financieringstekort voor het project. Het financiële model zorgt ervoor dat de aandeelhouders van BE-NUC een marktrendement op hun investering krijgen;  
• het mechanisme voor de aanpassing van marktprijsrisico's versterkt. Hierdoor worden de kosten (of baten) van lager (of hoger) dan verwachte marktprijzen gedeeld tussen de Belgische staat en de begunstigden;
• een maximum vastgesteld voor de garantie inzake de operationele kasstroom, om de blootstelling van de Belgische staat aan de hoge kosten van onverwachte uitval te beperken;
• gespecificeerd dat, met betrekking tot de overdracht van verplichtingen: i) het volume dat wordt overgedragen, wordt beperkt en er bij overschrijding van het vooraf vastgestelde volume wordt voorzien in een aanpassingsvergoeding, ii) het afval overeenkomstig strenge criteria moet worden behandeld voordat het aan de Belgische staat wordt overgedragen, en iii) een speciale nationale instantie (Hedera) het bedrag van 15 miljard euro zal beheren en controleren. 

Op basis van het aanvullende bewijsmateriaal en de wijzigingen die aan de maatregel zijn aangebracht, heeft de Commissie geconcludeerd dat de steun noodzakelijk en geschikt is om de nagestreefde doelstelling te bereiken, alsook evenredig is, aangezien niet méér steun wordt verleend dan noodzakelijk is, en de door de maatregel veroorzaakte verstoringen van de mededinging tot een minimum worden beperkt. Daarom heeft de Commissie de Belgische steunmaatregel uit hoofde van de EU-staatssteunregels goedgekeurd. 

Achtergrond

Krachtens het VWEU staat het de lidstaten vrij zelf hun verschillende energiebronnen te kiezen en de voorwaarden voor de exploitatie van hun energiebronnen, alsook de algemene structuur van hun energievoorziening te bepalen. Het besluit om kernenergie te bevorderen valt onder de nationale bevoegdheden.

Staatssteun voor kernenergie kan rechtstreeks worden beoordeeld en goedgekeurd op grond van artikel 107, lid 3, punt c), VWEU, dat de lidstaten in staat stelt de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid onder bepaalde voorwaarden te ondersteunen. De steun moet noodzakelijk en evenredig zijn en mag de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt niet zodanig veranderen dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad.

Sinds de nieuwe regels voor de opzet van de elektriciteitsmarkt in juli 2024 in werking zijn getreden, beoordeelt de Commissie ook de naleving van de in Verordening (EU) 2024/1747 vastgestelde ontwerpbeginselen voor contracten ter verrekening van verschillen.

Zodra eventuele vertrouwelijkheidskwesties zijn opgelost, komt de niet-vertrouwelijke versie van het besluit ter beschikking in het Staatssteunregister op de website van DG Concurrentie onder zaaknummer SA.106107. Een overzicht van de recentste staatssteunbesluiten die op internet en in het Publicatieblad van de EU zijn bekendgemaakt, is te vinden in de elektronische nieuwsbrief State Aid Weekly e-News.