Meer documenten
Vragen en antwoorden over het actieplan voor betaalbare energie
Waarom hebben we dit actieplan nodig?
Onze energiemarkt voedt onze economie, ondersteunt onze samenleving en verbindt onze gemeenschappen. Samen hebben we veerkrachtige netwerken gebouwd, onze economische groei losgekoppeld van onze broeikasgasemissies, onze afhankelijkheid verminderd en leiderschap getoond in de wereldwijde energietransitie.
De EU beheerde de recente energiecrisis dankzij de snelle uitrol van schone energie, de diversificatie van de energievoorziening, de beschikbaarheid van energie-interconnecties die van cruciaal belang zijn voor haar veiligheid en de solidariteit tussen de lidstaten.
Vandaag is er echter een duidelijke en dringende noodzaak om onze energie-unie te versterken. Hoge energiekosten zijn schadelijk voor onze burgers en bedrijven. Energiearmoede treft meer dan 46 miljoen Europeanen, terwijl de detailhandelsprijzen voor elektriciteit bijna zijn verdubbeld. De huidige situatie ondermijnt de mondiale positie en het internationale concurrentievermogen van de EU.
Als belangrijk onderdeel van de Clean Industrial Deal zal het actieplan voor betaalbare energie gericht zijn op het verlagen van de energiekosten voor burgers, bedrijven, industrie en gemeenschappen in de hele EU. Het zal de energierekeningen op korte termijn verlagen en tegelijkertijd de uitvoering van de broodnodige kostenbesparende structurele hervormingen versnellen en onze energiesystemen versterken om toekomstige prijsschokken te verzachten.
Wat drijft de energiekosten in de EU op?
Energierekeningen worden bepaald door een combinatie van 3 hoofdelementen: energievoorzieningskostenin verband met het totale verbruiksniveau, netkosten en accijnzen en belastingen. De kosten van de energievoorziening hangen af van de groothandelsprijzen, die op hun beurt worden bepaald door uiteenlopende factoren, zoals de vraag- en aanbodvoorwaarden, de energiemix, interconnecties, de concurrentie tussen energieproducenten en andere marktdeelnemers, het weer en de geopolitieke realiteit, alsook de concurrentie tussen leveranciers in de detailhandel.
Het energiesysteem van de EU staat voor specifieke structurele uitdagingen die de energieprijzen doen stijgen. Ten eerste is Europa nog steeds grotendeels afhankelijk van ingevoerde fossiele brandstoffen. Dit veroorzaakt volatiliteit van de energieprijzen en hogere leveringskosten en maakt de EU kwetsbaarder voor externe druk en onzekerheid op de wereldmarkt.
Ten tweede hebben inefficiënties en het gebrek aan volledige integratie in het elektriciteitssysteem ook gevolgen voor de energierekeningen. Europa heeft het meest geïntegreerde netwerk ter wereld, maar er moet meer worden bereikt op het gebied van interconnecties, netwerkinfrastructuur, integratie van het energiesysteem en systeemflexibiliteit om de integratie van goedkopere en schonere energiebronnen verder op te schalen.
Ten slotte zijn er toenemende systeemkosten die worden gedekt door nettarieven en belastingen en heffingen die de elektriciteitsprijzen verder opdrijven. Dit vormt een substantieel deel van de energierekening en kan in de toekomst nog verder toenemen, aangezien onze netwerken de komende jaren aanzienlijke investeringen nodig zullen hebben.
Hoe zal dit actieplan de energiekosten voor de Europeanen helpen verlagen?
Het actieplan combineert maatregelen om de energierekening op korte termijn te verlagen met kostenbesparende structurele hervormingen die ons energiesysteem zullen versterken en het beter bestand zullen maken tegen mogelijke toekomstige prijsschokken. Cruciaal is dat het alle drie de prijscomponenten van de energierekeningen behandelt, met name de kosten van de energievoorziening, nettarieven en belastingen en heffingen, om zo doeltreffend mogelijk te zijn. De volledige betrokkenheid van de lidstaten en alle relevante belanghebbenden zal van cruciaal belang zijn om de energiekosten te verlagen en bij te dragen tot de totstandbrenging van een echte energie-unie die zorgt voor concurrentievermogen, veiligheid, decarbonisatie en een rechtvaardige transitie, waarbij de voordelen van schonere en goedkopere energie aan alle Europese consumenten worden doorgegeven.
Meer onmiddellijke maatregelen, zoals belastingverlagingen voor elektriciteit, kunnen door de lidstaten worden genomen om de consument onmiddellijk verlichting te bieden. De Commissie zal steun verlenen met richtsnoeren en met het ontwerp van tariefmethodologieën voor nettarieven om de kosten van het energiesysteem en de investeringsbehoeften van het net te helpen verlagen.
Bovendien zal het actieplan de kosten van de elektriciteitsvoorziening omlaag brengen. De Commissie zal de lidstaten richtsnoeren verstrekken om bestaande belemmeringen weg te nemen, zodat consumenten op hun energierekening kunnen besparen door over te stappen op een meer concurrerende leverancier of door hun verbruik te verschuiven naar tijden van lagere prijzen. Energiezuinige producten verlagen direct de energierekening. Om consumenten toegang te geven tot efficiëntere apparaten en producten met een langere levensduur, dringt ons plan er ook bij de lidstaten, de nationale markttoezichtautoriteiten en de douaneautoriteiten op aan het nationale markttoezicht en de handhaving tegen niet-conforme producten die uit derde landen worden ingevoerd, te versterken.
Het plan zal er mede voor zorgen dat de retailelektriciteitsrekeningen niet worden gedicteerd door hoge en volatiele gasprijzen dankzij een breder gebruik van langetermijncontracten voor schone energie. Deze kunnen producenten investeringszekerheid en prijsstabiliteit bieden aan energieverbruikende industrieën. Aangezien de toename van hernieuwbare energie van cruciaal belang is voor lagere prijzen, zal de Commissie de lidstaten blijven ondersteunen bij het verkorten van de vergunningstermijnen voor projecten en het uitrollen van de nodige netwerkinfrastructuur, en tegelijkertijd flexibiliteit blijven stimuleren door middel van vergoedingen in retailcontracten voor industrieën en huishoudens.
Welke acties kunnen op korte termijn ten behoeve van de consument worden uitgevoerd?
De lidstaten spelen een sleutelrol bij het verlagen van de elektriciteitsrekening op zeer korte termijn. De Commissie zal hun steun verlenen, met name op het gebied van belastingen en nettarieven, waar onmiddellijk actie kan worden ondernomen. De Commissie zal de lidstaten een aanbeveling doen over hoe de belastingniveaus voor elektriciteit op doeltreffende wijze kunnen worden verlaagd en hoe het best kan worden geprofiteerd van de bestaande mogelijkheden om de belastingen voor energie-intensieve industrieën en huishoudens tot nul te verlagen. Het is ook van cruciaal belang dat de lidstaten een politiek akkoord bereiken over de herziening van de energiebelastingrichtlijn, die tot doel heeft verouderde verlaagde tarieven af te schaffen die momenteel het gebruik van fossiele brandstoffen aanmoedigen.
Met betrekking tot nettarieven zal de Commissie een nieuw ontwerp van tariefmethodologieën voor nettarieven voorstellen om gebruikers van de netten in staat te stellen het energieverbruik aan te passen of te verschuiven naar tijden en plaatsen waar de goedkoopste energiebronnen beschikbaar zijn en wanneer dit het meest kostenefficiënt is voor het totale systeem. Dit moet de totale kosten van het systeem helpen verlagen en dus een lager effect hebben op de energierekening.
Hoe krijgen Europese bedrijven toegang tot betaalbare energie?
Alle in het plan voorgestelde maatregelen zullen het concurrentievermogen van de Europese industrie ondersteunen door lagere energiekosten tot stand te brengen, zowel op de korte termijn als op de langere termijn, aangezien we de energie-unie voltooien met meer initiatieven om schone energie uit te rollen, de voorzieningszekerheid te vergroten en het toezicht op de gasmarkten te versterken.
De Commissie zal ernaar streven de belemmeringen voor energie-intensieve industrieën om langlopende energiecontracten te sluiten, te verminderen door nationale regelingen te ondersteunen en risicobeperkende instrumenten in te voeren. Zo zal de Commissie (samen met de Europese Investeringsbank) een proefprogramma voor stroomafnameovereenkomsten (PPA's) voor bedrijven opzetten en de lidstaten richtsnoeren verstrekken om hen in staat te stellen langetermijncontracten, met name PPA's en Contracts for Difference, te combineren.
Voor de industrie introduceert het actieplan het concept van een tripartiet contract voor betaalbare energie, een vorm van samenwerking tussen de publieke sector, met inbegrip van financiële instellingen, energieverbruikende industrieën en ontwikkelaars van schone energie, zodat zij een investeringsklimaat kunnen creëren dat kosteneffectieve energieproductie, betrouwbare energievoorziening en economische groei op lange termijn voor alle belanghebbenden ondersteunt. Het zal zorgen voor voorspelbaarheid en schaalvergroting voor energieproducenten, die een veilige afnemer zullen hebben voor hun productie, en voor energiekopers, die zullen profiteren van een betaalbare en stabiele energievoorziening. Bovendien zal de steun van de Commissie, de Europese Investeringsbank en de lidstaten de risico's van investeringen verder helpen verminderen en bedrijven in staat stellen te groeien.
Wat zijn de nieuwe maatregelen ter ondersteuning van de transitie naar schone energie?
Een snelle en volledige tenuitvoerlegging van de bestaande EU-elektriciteitswetgeving is van cruciaal belang om het aandeel hernieuwbare energie te blijven verhogen en de kosten van de elektriciteitsvoorziening te verlagen: onlangs vastgestelde regels inzake vergunningverlening, contracten, flexibiliteit, empowerment van de consument en markttoezicht kunnen al lagere kosten opleveren, mits zij naar behoren worden uitgevoerd in de lidstaten.
Maar er moet meer worden gedaan. Sinds 2022 is in de EU een recordcapaciteit van 205 GW aan zonne- en windenergie geïnstalleerd. In 2024 was ongeveer 47 % van de elektriciteitsvoorziening in de EU afkomstig van hernieuwbare energiebronnen. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) schat de besparingen van 100 miljard EUR in 2021-2023 als gevolg van hernieuwbare-energietranches. De Commissie zal de lidstaten blijven ondersteunen bij het verder versnellen van de vergunningsprocedures. Zij zal nieuwe wetgeving voorstellen om de vergunningverlening voor netten, opslag en hernieuwbare energiebronnen te versnellen als onderdeel van een Europees netpakket.
Voorts zal de Commissie de flexibiliteit vergroten door de staatssteunvereisten voor niet-fossiele flexibiliteitsregelingen te verduidelijken en nieuwe regels voor vraagrespons vast te stellen om ervoor te zorgen dat consumenten ten volle financieel kunnen profiteren van deze flexibiliteit, om ervoor te zorgen dat energie wordt gebruikt wanneer deze goedkoper is.
Tot slot zal de Commissie, in samenwerking met de EIB, onderzoeken of een garantieregeling kan worden opgezet ter ondersteuning van financieringsmodellen die de initiële kosten voor energie-efficiëntiediensten verlichten. Verdere actualiseringen van de regels inzake ecologisch ontwerp en energie-etikettering zullen ook meer besparingen voor de Europese consument opleveren.
Hoe zal dit actieplan zorgen voor eerlijke concurrentie op de gasmarkten?
De Commissie heeft een interne taskforce voor de gasmarkt opgericht om de aardgasmarkten in de EU grondig te onderzoeken en, waar nodig, maatregelen te nemen om de optimale werking ervan te waarborgen en te voorkomen dat handelspraktijken de marktgebaseerde prijsstelling verstoren. Het is van essentieel belang voor de Europese economie dat de optimale werking van de gasmarkt wordt gewaarborgd. Dit omvat het voorkomen van marktmisbruik (zoals marktmanipulatie en handel met voorkennis) en andere handelspraktijken die marktgebaseerde prijzen verstoren. Volledig regelgevend toezicht en nauwe samenwerking tussen energie- en financiële regelgevers zijn vereist om marktmanipulatie te voorkomen en eventuele lacunes in verband met gebrek aan transparantie, asymmetrie van informatie en risico van marktconcentratie te dichten.
Hoe denkt de Commissie ervoor te zorgen dat de EU klaar is om potentiële prijsschokken het hoofd te bieden?
Ten eerste zal het plan helpen het energiesysteem van de EU beter bestand te maken tegen externe prijsschokken met een groter aandeel hernieuwbare energie van eigen bodem, meer geïntegreerde markten en beter gecontroleerde gasmarkten. Inspanningen om elektriciteitsrekeningen los te koppelen van marktvolatiliteit en prijspieken door het gebruik van langlopende elektriciteitsleveringscontracten te stimuleren, zullen leiden tot meer prijsstabiliteit voor afnemers. Dit zal Europese bedrijven over het algemeen helpen om de volatiliteit van de energiekosten te beheersen.
Daarnaast zal de Commissie het huidige EU-regelgevingskader voor energiezekerheid herzien om te allen tijde de beschikbaarheid van energievoorziening en een betere paraatheid voor leveringsstressperioden te waarborgen. Dit zal de prijsvolatiliteit en lagere prijzen helpen verminderen.
Consumenten zullen ook beter worden beschermd tegen prijspieken in geval van crises. De Commissie zal de lidstaten richtsnoeren verstrekken met betrekking tot regelingen om consumenten te vergoeden voor het verlagen van de energievraag op bepaalde uren van de dag. Daarnaast zal de Commissie, indien nodig, samenwerken met transmissiesysteembeheerders en nationale regulerende instanties om in bepaalde situaties te zorgen voor tijdelijke verhogingen van de elektriciteitsstromen op de interconnectoren, om regionale prijscrises zoals die in 2024 in Zuidoost-Europa aan te pakken.
Wat zijn de voordelen van de voltooiing van de energie-unie en wat gaat de Commissie doen om deze te verwezenlijken?
De EU heeft een sterke, onderling verbonden energiemarkt opgebouwd, maar het is nog geen echte energie-unie. De energiekosten in de EU blijven relatief hoog, waardoor Europa een reëel risico loopt op de-industrialisering en een kritieke bedreiging vormt voor de economie.
De kosten van het niet voltooien van de schone transitie worden nog verergerd door de kosten van het niet ten volle benutten van onze eengemaakte markt en het potentieel ervan om de prijzen te verlagen. Zo kende Zuidoost-Europa afgelopen zomer tijdens de avonduren prijspieken, onder meer als gevolg van een gebrek aan grensoverschrijdende capaciteit en onvoldoende flexibiliteit die had kunnen worden versoepeld door een meer onderling verbonden energiesysteem. Halverwege de weg naar decarbonisatie staan onze economieën en onze industriële capaciteit onder druk. Zo kostte de beperking van hernieuwbare energie in Duitsland alleen al in 2023 meer dan 3 miljard EUR, waarbij de voordelen van de productie van deze goedkope energie verloren gingen voor consumenten en bedrijven. Naarmate het elektriciteitssysteem complexer wordt, nemen ook de kosten toe: de kosten voor het beheer van netcongestie, voornamelijk als gevolg van herverzending, bereikten in 2022 een piek van 5,2 miljard EUR en zouden tegen 2030 kunnen oplopen tot 26 miljard EUR.
Jaarlijks 2 miljard euro investeren in grensoverschrijdende netwerken levert jaarlijks 5 miljard euro aan voordelen op voor de burgers. De Europeanen profiteren nu al van 34 miljard euro dankzij de interne energiemarkt, die met verdere integratie tegen 2030 zou kunnen oplopen tot 40-43 miljard euro.
Daarom zal de Commissie nieuwe initiatieven blijven ontplooien om te zorgen voor een volledig koolstofvrij en geïntegreerd energiesysteem en een volledig geïntegreerde energiemarkt, onder meer op het gebied van elektrificatie en digitalisering, en om onder meer de verwarmings- en koelingssector aan te pakken. We zullen ook een investeringsstrategie voor schone energie presenteren en de stroomlijning van licentiepraktijken voor nieuwe nucleaire technologieën beoordelen en de werkzaamheden voortzetten om kleine modulaire reactoren de komende jaren commercieel levensvatbaar te maken in Europa. Een nieuwe taskforce voor de energie-unie, die zal bestaan uit vertegenwoordigers op hoog niveau van de Commissie, relevante EU-organen en, indien nodig, belanghebbenden, zal toezien op de voltooiing van de Unie en regelmatig verslag uitbrengen aan de voorzitter van de Commissie, de Europese Raad, de Energieraad en het Europees Parlement.