Twaalf lidstaten verzoeken om een gecoördineerde activering van de nationale ontsnappingsclausule om hun defensie-uitgaven te verhogen

Tot nu toe hebben twaalf lidstaten bij de Commissie een schriftelijk verzoek ingediend om de nationale ontsnappingsclausule in het kader van het stabiliteits- en groeipact te activeren, als onderdeel van het in maart 2025 gepresenteerde ReArm Europe-plan/Readiness 2030-pakket. Dat zijn België, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Griekenland, Hongarije, Letland, Polen, Portugal, Slovenië en Slowakije. Naar verwachting worden in een later stadium aanvullende verzoeken ingediend, aangezien verscheidene lidstaten belangstelling hebben getoond om van die clausule gebruik te maken. 

De activering van de nationale ontsnappingsclausule biedt de lidstaten extra budgettaire ruimte om hun defensie-uitgaven te verhogen, zonder de begrotingsregels van de EU te overtreden, conform het document dat de Commissie heeft gepubliceerd als onderdeel van het ReArm Europe Plan/Readiness 2030-pakket.

De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne en de bedreiging van Rusland voor de Europese veiligheid vormen uitzonderlijke omstandigheden die de overheidsfinanciën van de lidstaten aanzienlijk onder druk zetten vanwege de dringende noodzaak om hun defensiecapaciteit op te bouwen.

Als reactie hierop heeft de EU een ambitieus defensiepakket met financiële hefbomen voorgesteld om investeringen in de defensiesector van de Unie te stimuleren, onder meer via de nationale ontsnappingsclausule. Door de activering van de clausule kunnen deze lidstaten afwijken van hun goedgekeurde netto-uitgavenpad of hun correctieve pad in het kader van de buitensporigtekortprocedure. Die flexibiliteit wordt geboden in uitzonderlijke omstandigheden die buiten de macht van de lidstaat vallen en aanzienlijke gevolgen hebben voor zijn overheidsfinanciën, zoals momenteel het geval is.

Om de houdbaarheid van de begroting op middellange termijn te waarborgen, wordt de afwijking van het aanbevolen netto-uitgavenpad beperkt tot maximaal 1,5 % van het bbp aan extra defensie-uitgaven per jaar van activering tot en met 2028.

De Commissie zal nu de verzoeken van de lidstaten beoordelen met het oog op het doen van aanbevelingen aan de Raad om de nationale ontsnappingsclausule te activeren als onderdeel van het aankomende pakket van het Europees Semester voor het voorjaar van 2025. De Raad heeft dan een maand de tijd om hierover een besluit te nemen. 

Achtergrond  

Samen vormen de activering van de nationale ontsnappingsclausule voor defensiedoeleinden en de lening voor de veiligheidsactie voor Europa (SAFE) de kern van het ReArm Europe-plan/Readiness 2030-pakket, dat op 19 maart is gepresenteerd. Dit is een ambitieus defensiepakket dat de EU-lidstaten financiële hefbomen biedt om de investeringen in defensiecapaciteit op te voeren. In het kader van de SAFE-lening zal de Commissie maximaal 150 miljard euro aantrekken op de kapitaalmarkten, op basis van haar vaststaande uniforme financieringsaanpak. De SAFE-lening kan worden aangevuld met de activering van de nationale ontsnappingsclausule, waardoor de lidstaten hun investeringen in Europese defensie aanzienlijk en snel kunnen verhogen.

De lidstaten krijgen in het kader van de nationale ontsnappingsclausule weliswaar extra ruimte voor defensie-uitgaven, maar de begrotingsregels van de EU blijven volledig van toepassing. Andere dan de vastgelegde afwijkingen van de goedgekeurde netto-uitgavenpaden worden gedurende de gehele activeringsperiode gemonitord overeenkomstig Verordening (EU) 2024/1263.