Meer documenten
Vragen en antwoorden over het REPowerEU-voorstel om de invoer van Russisch gas uit te faseren en de monitoring van potentiële energieafhankelijkheid te verbeteren
Waarom stelt de Commissie voor de invoer van Russische fossiele brandstoffen volledig af te bouwen?
De decennialange afhankelijkheid van Russische energie-invoer heeft de EU kwetsbaar gemaakt voor verstoringen van de voorziening en prijsschommelingen, die verstrekkende gevolgen hebben gehad voor de hele economie. Rusland is een onbetrouwbare partner gebleken door de gasvoorziening systematisch als wapen te gebruiken en de energiemarkten te manipuleren, ten koste van de economische zekerheid en groeivooruitzichten van de Europese Unie.
De onwettige grootschalige Russische invasie van Oekraïne heeft de dramatische gevolgen van de bestaande te grote afhankelijkheid van de Russische energie-invoer, met name gas, voor de markten en de veiligheid volledig blootgelegd. De oorlog heeft de mondiale toeleveringsketens ernstig verstoord, aanzienlijke stijgingen van de energieprijzen teweeggebracht en aanzienlijke volatiliteit op de markten teweeggebracht.
Sinds het begin van de ongerechtvaardigde agressie van Rusland tegen Oekraïne heeft de EU de afhankelijkheid en de energie-invoer uit Rusland aanzienlijk verminderd in het kader van het in 2022 gelanceerde REPowerEU-plan. De gasinvoer (zowel LNG als pijpleidingen) uit Rusland is aanzienlijk gedaald, van 45 % in 2021 tot 19 % in 2024. De prognoses wijzen op een verdere daling tot 13 % in 2025 met het einde van de Russische gasdoorvoer via Oekraïne. Dankzij de EU-sancties is ook de Russische olie-invoer gekrompen, van 27 % begin 2022 tot 3 % in 2024. Bovendien hebben de sancties de invoer van Russische steenkool naar de EU volledig verboden en het herladen van ladingen in EU-havens die vloeibaar aardgas (LNG) uit Rusland vervoeren, verboden.
Ondanks deze aanzienlijke vooruitgang blijven de Russische gas- en olievoorraden deel uitmaken van de energiemix van de EU. In 2024 herstelde de invoer van Russisch gas zich, met 52 miljard kubieke meter Russisch gas (32 miljard kubieke meter via pijpleiding en 20 miljard kubieke meter via lng) op de Europese markt en 13 miljoen ton ruwe olie.
Hierdoor wordt de EU blootgesteld aan aanzienlijke risico's voor de handel en de energiezekerheid, zoals mogelijke onvoorspelbare dwangmaatregelen van Rusland.
Daarom heeft de Commissie op 6 mei een routekaart goedgekeurd voor een gecoördineerde en stapsgewijze aanpak van de uitfasering van de Russische energievoorziening, die betrekking heeft op olie, gas en kernenergie. Het wetgevingsvoorstel van vandaag heeft tot doel alle resterende invoer van Russisch gas te verbieden en de volledige stopzetting van de invoer van olie te vergemakkelijken.
Wat zijn de concrete maatregelen die vandaag worden voorgesteld en wat is de rechtsgrondslag ervan?
De voorgestelde verordening heeft tot doel de handelsbetrekkingen op energiegebied met Rusland te herdefiniëren. Om de energiemarkten van de EU te beschermen tegen door de handel veroorzaakte risico's en om te voorzien in doeltreffender maatregelen om risico's voor de energievoorziening te monitoren, is de voorgestelde verordening gebaseerd op een dubbele rechtsgrondslag, namelijk artikel 207 VWEU (handelsbeleid) en artikel 194, lid 2, VWEU (energiebeleid).
Cruciaal is het voorstel om de invoer van aardgas van oorsprong uit of rechtstreeks of onrechtstreeks uitgevoerd uit de Russische Federatie te verbieden, evenals de verlening van diensten in LNG-terminals in de EU aan afnemers uit de Russische Federatie.
De belangrijkste voorgestelde maatregelen zijn het verbod met ingang van 1 januari 2026 op de invoer van Russisch gas op basis van nieuwe contracten (gesloten na 17 juni 2025) en de volledige stopzetting van de invoer van Russisch gas in het kader van alle bestaande contracten tegen eind 2027.
De voorgestelde verordening voorziet in een geleidelijke uitfasering om de stabiliteit van de markt en het aanbod te waarborgen.
Wat bestaande kortlopende leveringscontracten betreft, zal het verbod met ingang van 17 juni 2026 van toepassing zijn op importeurs die aan de douaneautoriteiten kunnen aantonen dat deze contracten vóór 17 juni 2025 zijn gesloten en daarna niet zijn gewijzigd. De reden hiervoor is dat het risico voor de economische veiligheid als gevolg van deze contracten laag is.
Wat langetermijncontracten betreft, zal het verbod van toepassing zijn met ingang van 1 januari 2028, op voorwaarde dat importeurs kunnen aantonen dat langetermijncontracten vóór 17 juni 2025 zijn ondertekend en daarna niet zijn gewijzigd. Dit komt omdat importeurs met langlopende contracten mogelijk meer tijd nodig hebben om alternatieve leveringen te vinden, aangezien deze meestal betrekking hebben op aanzienlijk grotere volumes in vergelijking met kortlopende contracten. Dezelfde overgangsperiode, die nodig is om nieuwe leveranciers te vinden, moet ook gelden voor kortlopende leveringscontracten voor pijpleidinggas met leveranciers uit de Russische Federatie die dienen voor de levering aan niet aan zee grenzende landen die getroffen zijn door veranderingen in de leveringsroutes voor Russisch gas, en die gekoppeld zijn aan langetermijncontracten.
Gezien de essentiële rol die LNG naar verwachting zal spelen bij het veiligstellen van alternatieve energievoorziening in Europa, zullen met ingang van 1 januari 2026 ook LNG-terminaldiensten voor klanten uit Rusland of onder zeggenschap van Russische ondernemingen worden verboden. Dit zal de terminalcapaciteit helpen heroriënteren naar alternatieve betrouwbare leveranciers voor Europa. Voor diensten die worden verleend in het kader van langetermijncontracten die vóór 17 juni 2025 zijn ondertekend, geldt het verbod met ingang van 1 januari 2028.
Om een goed beheerde en veilige uitfasering van de Russische invoer te waarborgen, zullen de lidstaten nationale diversificatieplannen moeten ontwikkelen met precieze maatregelen en mijlpalen voor de geleidelijke afschaffing van de directe of indirecte invoer van Russisch gas. De eerste nationale plannen moeten uiterlijk op 1 maart 2026 bij de Commissie worden ingediend.
De voorgestelde verordening is niet alleen gericht op de invoer van gas, maar vereist ook dat de lidstaten die nog Russische olie invoeren, diversificatieplannen opstellen om alle resterende invoer geleidelijk af te schaffen, met het oog op een volledige stopzetting tegen eind 2027. De nationale diversificatieplannen moeten informatie bevatten over de omvang van de directe of indirecte olie-invoer uit de Russische Federatie in het kader van bestaande contracten, bestaande of geplande maatregelen om de uitfasering te sturen, met inbegrip van alternatieve leveringen en aanvoerroutes, en mogelijke technische of regelgevende belemmeringen voor de uitfasering en opties om deze weg te nemen.
De Commissie zal de lidstaten gedurende het hele proces ondersteunen. Zij zal, samen met het Agentschap van de Europese Unie voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER), nauwlettend toezien op de voortgang bij de geleidelijke afschaffing van de invoer van gas en olie uit Rusland in de EU, en kan zo nodig aanbevelingen doen over de nationale diversificatieplannen.
Hoe zal de voorgestelde wetgeving de traceerbaarheid van Russisch gas op de EU-markten waarborgen?
Uit de ervaring tijdens de gascrisis van 2022 en 2023 is gebleken dat uitgebreide informatie over afhankelijkheden van de levering van cruciaal belang is om de invoer van Russisch gas doeltreffend uit te faseren en tegelijkertijd de gasleveringszekerheid in de Unie te waarborgen.
Met het oog op een doeltreffende uitvoering van het verbod op de invoer van Russisch gas voert de voorgestelde wetgeving daarom nieuwe mechanismen in om de transparantie, monitoring en traceerbaarheid van Russisch gas op de EU-markten te verbeteren. Dit zal van cruciaal belang zijn om mogelijke risico's voor de gashandel en de voorzieningszekerheid doeltreffend te evalueren.
Op basis van een wijziging van Verordening (EU) 2017/1938 betreffende de voorzieningszekerheid van de EU zullen importeurs van Russisch gas gedetailleerde contractuele informatie moeten verstrekken aan de Europese Commissie en de nationale bevoegde autoriteiten, met inbegrip van de douane. Deze informatie moet onder meer betrekking hebben op gecontracteerde volumes, met inbegrip van flexibiliteit in het kader van take-or-pay- of delivery-or-pay-bepalingen, de sluitingsdatum, de looptijd van het contract en de identiteit van de contractpartners, de gasproducent en het land van productie. Voor LNG-invoer heeft de informatie onder meer betrekking op de haven van eerste lading, de leveringspunten en -schema's, alsook op de voorwaarden voor opschorting of beëindiging van de levering.
De douaneautoriteiten moeten de uitwisseling van informatie met de relevante nationale autoriteiten, de Commissie en het ACER bevorderen. Een dergelijke samenwerking zou een doeltreffend toezicht op de uitvoering en de naleving van de uitfaseringsdoelstellingen mogelijk maken. ACER moet ook een verslag publiceren met een overzicht van contracten voor de levering van gas van oorsprong uit of direct of indirect uitgevoerd uit Rusland en waarin het effect van diversificatie op de energiemarkten wordt beoordeeld.
Bovendien zullen importeurs verplicht zijn wijzigingen in de contractvoorwaarden onmiddellijk na de goedkeuring van het wetgevingsvoorstel te melden om de nauwkeurige monitoring van Russisch gas dat de EU binnenkomt, te vergemakkelijken. De gegevens zullen worden aangevuld met de nationale diversificatieplannen van de lidstaten.
In het algemeen zal dit systeem een doeltreffend kader vormen om de werkelijke oorsprong en het punt van uitvoer van in de Unie ingevoerd aardgas vast te stellen. De nieuwe dataset zal de Commissie ook in staat stellen de blootstelling van de Unie aan Russisch gas en de doeltreffendheid van de uitfaseringsstrategieën te beoordelen.
Wat zijn de gevolgen voor de voorzieningszekerheid van de EU en voor de energieprijzen?
Het gebruik van energie als wapen door Rusland heeft directe gevolgen gehad voor Europese huishoudens en bedrijven, waardoor ongekende veiligheidsrisico's en instabiliteit op de energiemarkten zijn ontstaan.
De in dit wetgevingsvoorstel uiteengezette maatregelen zullen geleidelijk en op gecoördineerde wijze met de lidstaten worden uitgevoerd om mogelijke gevolgen voor de prijzen tot een minimum te beperken, de markten te stabiliseren door middel van veilige en voorspelbare alternatieve leveringen en rechtszekerheid te bieden. Aanvankelijk zal het invoerverbod op Russisch gas alleen van invloed zijn op nieuwe contracten, terwijl de invoer op basis van bestaande langetermijncontracten tot eind 2027 mag worden voortgezet.
De Commissie heeft de mogelijke effecten zorgvuldig beoordeeld. Zoals uiteengezet in de analyse bij het voorstel, kunnen de resterende gasvolumes worden uitgefaseerd zonder aanzienlijke economische gevolgen of risico's voor de voorzieningszekerheid, als gevolg van de beschikbaarheid van voldoende alternatieve leveranciers op de mondiale gasmarkt, een goed onderling verbonden gasmarkt in de Unie en de beschikbaarheid van voldoende invoerinfrastructuur in de EU.
Vanaf 2025 zal de mondiale lng-voorziening naar verwachting snel groeien, terwijl de vraag naar gas in de EU naar verwachting zal afnemen. Met de volledige uitvoering van het kader voor de transitie naar schone energie en het actieplan voor betaalbare energie zal de EU naar verwachting tegen 2030 tot 100 miljard kubieke meter aardgas vervangen, wat betekent dat de vraag al tegen 2027 met 40-50 miljard kubieke meter zal zijn gedaald. Tegelijkertijd zal de mondiale lng-capaciteit tegen 2028 naar verwachting met ongeveer 200 miljard kubieke meter toenemen, wat vijf keer meer is dan de huidige EU-invoer van Russisch gas.
De voorgestelde verordening bevat belangrijke waarborgen om het hoofd te bieden aan plotselinge en belangrijke ontwikkelingen op de gasmarkt die de voorzieningszekerheid van een of meer lidstaten ernstig bedreigen. In die omstandigheden zou de Commissie de nodige noodmaatregelen kunnen nemen door een of meer lidstaten te machtigen de invoerverboden met betrekking tot de invoer van aardgas of lng niet toe te passen. Een dergelijke machtiging moet in de tijd worden beperkt en de Commissie kan aanvullende voorwaarden opleggen om ervoor te zorgen dat elke opschorting strikt beperkt blijft tot het aanpakken van de bedreiging.
De uitfasering van olie tegen 2027 zou de voorzieningszekerheid niet in het gedrang brengen. De Adria-pijpleiding is een geldig alternatief om de resterende Russische pijpleidingvoorraden te vervangen. Het effect op de prijzen zal naar verwachting ook beperkt zijn, aangezien het onwaarschijnlijk is dat de extra vraag om Russische olie te vervangen materiële gevolgen zal hebben voor de mondiale oliemarkten en dus voor de prijzen.
Belangrijk is dat alle voorgestelde maatregelen gepaard zullen gaan met aanhoudende inspanningen om alternatieve voorziening te waarborgen, onder meer door bundeling van de vraag, en om het gebruik van de bestaande gasinfrastructuur te optimaliseren. Zij zullen ook worden geschraagd door de transitie van de EU naar schone energie, waarbij hernieuwbare energie en verbeteringen van de energie-efficiëntie de noodzaak om fossiele brandstoffen in te voeren geleidelijk zullen verminderen.
De nauwe coördinatie tussen de Commissie en de lidstaten ter voorbereiding op het einde van de Russische gasdoorvoerovereenkomst via Oekraïne in december 2024 heeft aangetoond dat gecoördineerde voorbereidende acties, diversificatie-inspanningen en een geleidelijke aanpak van de uitfasering van de Russische invoer elk risico voor de voorzieningszekerheid kunnen voorkomen en prijsstabiliteit en voorspelbaarheid van de markt kunnen garanderen.
Voor meer informatie
Stappenplan om een einde te maken aan de Russische energie-invoer