Meer documenten
Vragen en antwoorden over het EU-scorebord voor justitie 2025 benadrukken versterkte rechtsstelsels in de EU
EU-scorebord voor justitie 2025 benadrukt versterkte rechtsstelsels in de EU
Vandaag heeft de Europese Commissie het EU-scorebord voor justitie 2025 gepubliceerd, een jaarlijks overzicht met vergelijkende gegevens over de efficiëntie, kwaliteit en onafhankelijkheid van de rechtsstelsels van de EU-lidstaten, alsook andere indicatoren die relevant zijn voor de eengemaakte markt. Dit is de dertiende editie, die een overzicht geeft van de ontwikkeling van de situatie in de rechtsstelsels van de lidstaten.
Wat is het EU-scorebord voor justitie?
Het EU-scorebord voor justitie is een vergelijkend informatie-instrument dat tot doel heeft de EU en de lidstaten te helpen de doeltreffendheid van de nationale rechtsstelsels te verbeteren. Zij doet dit door gegevens te verstrekken over de efficiëntie, kwaliteit en onafhankelijkheid van de rechtsstelsels, alsook over andere indicatoren. Dit jaar bevat het scorebord voor het eerst gegevens die relevant zijn voor de eengemaakte markt in alle lidstaten. Het is een van de verschillende instrumenten in het EU-instrumentarium voor de rechtsstaat, dat door de Commissie wordt gebruikt om toezicht te houden op de justitiële hervormingen die door de lidstaten worden doorgevoerd.
Het scorebord draagt bij tot het in kaart brengen van goede praktijken en mogelijke tekortkomingen. Het laat trends zien in de werking van de nationale rechtsstelsels in de loop van de tijd. Het bevat geen algemene rangschikking, maar een overzicht van de werking van alle rechtsstelsels. Dit is gebaseerd op verschillende indicatoren die van gemeenschappelijk belang zijn voor alle lidstaten.
Het scorebord bevordert geen enkel specifiek type rechtsstelsel en stelt alle lidstaten op gelijke voet. Ongeacht het model van het nationale rechtsstelsel - of de juridische traditie waarin het is verankerd - tijdigheid, onafhankelijkheid, betaalbaarheid en toegankelijkheid zijn enkele van de essentiële kenmerken van een doeltreffend rechtsstelsel.
Waarom zijn nationale rechtsstelsels belangrijk voor de EU?
Doeltreffende rechtsstelsels zijn van essentieel belang voor de toepassing en handhaving van het EU-recht en voor de handhaving van de rechtsstaat en de andere waarden waarop de EU is gegrondvest en die de lidstaten gemeen hebben. Doeltreffende rechtsstelsels zorgen ervoor dat personen en bedrijven hun rechten ten volle kunnen uitoefenen, versterken het wederzijds vertrouwen en helpen een bedrijfs- en investeringsvriendelijk klimaat op de eengemaakte markt tot stand te brengen. Doeltreffende rechtsstelsels zijn ook van cruciaal belang voor de uitvoering van het EU-recht, omdat nationale rechtbanken als EU-rechter optreden bij de toepassing van het EU-recht.
Zijn het scorebord en het verslag over de rechtsstaat met elkaar verbonden?
Het scorebord voor justitie en het verslag over de rechtsstaat vullen elkaar aan: Het EU-scorebord voor justitie maakt deel uit van het EU-instrumentarium voor de rechtsstaat en is een van de informatiebronnen voor het verslag over de rechtsstaat. Het scorebord bevat vergelijkende gegevens over de werking van de nationale rechtsstelsels, terwijl het verslag een kwalitatieve beoordeling bevat van belangrijke ontwikkelingen op het gebied van de rechtsstaat in alle 27 lidstaten. Naar aanleiding van de politieke beleidslijnen van voorzitter Von der Leyen van 2024 is de editie 2025 van het EU-scorebord voor justitie verder ontwikkeld. Het bevat nu nieuwe gegevens op het gebied van de eengemaakte markt, waarbij de nadruk wordt gelegd op de essentiële rol van efficiënte en onafhankelijke rechtsstelsels bij het bevorderen van een eerlijk en concurrerend marktklimaat. Het scorebord biedt dus aanvullende vergelijkende informatie die zal worden meegenomen in het verslag over de rechtsstaat 2025.
Wat zijn de belangrijkste innovaties in de dertiende editie van het EU-scorebord voor justitie?
De editie 2025 van het scorebord bevat 12 nieuwe of geremodelleerde cijfers die ons inzicht in:
- toegang tot de rechter voor personen die het risico lopen te worden gediscrimineerd, met inbegrip van ouderen;
- toegang tot de rechter voor slachtoffers van misdrijven;
- toegang tot de rechter voor slachtoffers van geweld tegen vrouwen/huiselijk geweld;
- de bestaande gerechtelijke mechanismen om de uitvoering van administratieve rechterlijke uitspraken te waarborgen;
- terugtrekking en wraking van rechters;
- benoeming en ontslag van hoofden van vervolgingsbureaus; instanties voor de beoordeling van overheidsopdrachten; nationale mededingingsautoriteiten; en de hoge controle-instanties;
- de vermeende onafhankelijkheid van de ondernemingen ten aanzien van de beroepsinstanties voor overheidsopdrachten en de nationale mededingingsautoriteiten.
Wat zijn de belangrijkste bevindingen van het EU-scorebord voor justitie 2025?
- Digitalisering van justitie: In vergelijking met het voorgaande jaar is de digitalisering van justitie verder verbeterd, met nu negen lidstaten in vergelijking met zes in 2024, waardoor het bewijsmateriaal in digitale vorm kan worden ingediend in alle burgerlijke, handels-, administratieve en strafzaken. In 26 lidstaten bestaat de mogelijkheid om in burgerlijke en handelszaken online een procedure in te leiden of een vordering in te dienen.
- Efficiëntie van justitie – algemene gegevens: Voor litigieuze burgerlijke en handelszaken is de duur van gerechtelijke procedures in eerste aanleg in 13 lidstaten verder afgenomen of stabiel gebleven. In vergelijking met het voorgaande jaar laat het scorebord voor justitie zien dat de duur van de procedures voor acht lidstaten, in elke categorie, in sommige gevallen is afgenomen tot onder het niveau van 2020. In administratieve zaken is de duur van de procedures sinds 2012 in ongeveer 15 lidstaten afgenomen of stabiel gebleven.
- Efficiëntie op specifieke gebieden – strafzaken: Het scorebord bevat opnieuw gegevens over de duur van gerechtelijke procedures in omkopingszaken. Het laat verschillen zien in de gemiddelde duur van procedures voor strafrechtbanken in eerste aanleg. In 2023 werden de procedures in acht lidstaten binnen een jaar afgerond, terwijl in de overige zeven lidstaten waar gegevens beschikbaar zijn, de procedures tot twee jaar kunnen duren.
- Onafhankelijke marktautoriteiten: De lidstaten hebben verschillende autoriteiten die betrokken zijn bij de benoeming en het ontslag van de beroepsinstanties voor overheidsopdrachten en van de nationale mededingingsautoriteiten, zoals de uitvoerende of onafhankelijke autoriteiten, met inbegrip van rechtbanken. Uit een Eurobarometer-enquête onder bedrijven blijkt dat in 15 lidstaten meer dan de helft van de respondenten van mening is dat de onafhankelijkheid van de openbare toetsingsinstantie in eerste aanleg zeer of vrij goed is. In 16 lidstaten is meer dan de helft van de respondenten van mening dat de onafhankelijkheid van hun nationale mededingingsautoriteiten zeer of vrij goed is.
- Uitvoering van arresten: In 19 lidstaten bestaat er ten minste één mechanisme om de uitvoering van administratieve rechterlijke uitspraken te waarborgen. In 17 van deze lidstaten is er een boete voor de verantwoordelijke ambtenaren wegens niet-naleving van de uitspraken van administratieve rechtbanken. In twaalf lidstaten kan een bindend bevel worden uitgevaardigd om een administratieve handeling uit te voeren of daarvan af te zien.
- Toegang tot de rechter: In 26 lidstaten bestaan er specifieke regelingen voor de toegang tot de rechter voor personen die het risico lopen te worden gediscrimineerd. In 24 lidstaten zijn de gerechtsgebouwen en de gerechtszalen gemakkelijk fysiek toegankelijk voor ouderen. In 19 lidstaten zijn maatregelen genomen om degenen die het risico lopen te worden gediscrimineerd, bewust te maken van de vraag waar zij juridische informatie en bijstand kunnen verkrijgen.
- Slachtoffers van geweld tegen vrouwen/huiselijk geweld: In alle lidstaten bestaan rechtsmiddelen voor slachtoffers van geweld tegen vrouwen/huiselijk geweld.
Hoe kunnen rechtsstelsels een impact hebben op de economie?
Doeltreffende rechtsstelsels die de rechtsstaat handhaven, hebben een positief economisch effect. Wanneer rechtsstelsels de handhaving van rechten waarborgen en corruptie doeltreffend bestrijden, is de kans groter dat schuldeisers leningen verstrekken, worden bedrijven afgeschrikt van opportunistisch gedrag, worden de transactiekosten verlaagd en is de kans groter dat innovatieve bedrijven investeren.
Het EU-scorebord voor justitie helpt bij het monitoren van de vooruitgang bij de uitvoering van justitiële hervormingen in het kader van de nationale herstel- en veerkrachtplannen in de lidstaten.
Hoe onderzoekt het EU-scorebord voor justitie 2025 de doeltreffendheid van justitie?
Het scorebord maakt gebruik van indicatoren die de drie belangrijkste kenmerken van een doeltreffend rechtsstelsel onderzoeken: efficiëntie, kwaliteit en onafhankelijkheid.
Efficiëntie
De indicatoren met betrekking tot de efficiëntie van de procedures zijn onder meer: de werklast, de geschatte duur van de gerechtelijke procedures (beschikkingstermijn), het afhandelingspercentage (de verhouding tussen het aantal afgehandelde zaken en het aantal binnenkomende zaken) en het aantal aanhangige zaken. Het scorebord geeft ook een overzicht van de gemiddelde duur van procedures op specifieke gebieden waarop het EU-recht van toepassing is.
Kwaliteit
Gemakkelijke toegang tot de rechter, toereikende middelen, doeltreffende beoordelingsinstrumenten en het gebruik van informatie- en communicatietechnologieën zijn sleutelfactoren die bijdragen tot de kwaliteit van rechtsstelsels. Het scorebord maakt gebruik van verschillende indicatoren voor digitalisering, zoals toegang tot online-informatie en tot rechterlijke uitspraken, voor digitaal gebruik geschikte procedureregels, gebruik van digitale technologie door rechtbanken en openbare ministeries, veilige elektronische communicatie-instrumenten of onlinetoegang tot dossiers.
Onafhankelijkheid
Het scorebord onderzoekt de perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, zowel bij het grote publiek als bij bedrijven. Daarnaast bevat het belangrijke indicatoren die relevant zijn voor de evaluatie van de structuur en de doeltreffendheid van rechtsstelsels bij de bescherming van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. De editie 2025 bevat met name indicatoren met betrekking tot de procedures voor de terugtrekking en wraking van rechters, alsook de rol van verschillende autoriteiten bij de benoeming en het ontslag van hoofden van vervolgingsbureaus.
Andere indicatoren die relevant zijn voor de eengemaakte markt
Dit jaar presenteert het scorebord ook verschillende nieuwe cijfers die het verband moeten aantonen tussen de rechtsstaat en een goed functionerende eengemaakte markt. Voor het eerst bevat het scorebord cijfers over de perceptie van de onafhankelijkheid van de toetsingsinstanties voor overheidsopdrachten en de nationale mededingingsautoriteiten bij bedrijven. Bovendien bevat deze editie informatie over de benoeming en het ontslag van controle-instanties voor overheidsopdrachten en nationale mededingingsautoriteiten, alsook van hoge controle-instanties.
Wat is de methodologie van het EU-scorebord voor justitie?
Het scorebord maakt gebruik van verschillende informatiebronnen. Een groot deel van de kwantitatieve gegevens wordt verstrekt door de Europese Commissie voor efficiëntie van justitie (CEPEJ) van de Raad van Europa, waarmee de Commissie een contract heeft gesloten om een specifieke jaarlijkse studie uit te voeren. Deze gegevens variëren van 2014 tot 2023 en zijn door de lidstaten verstrekt volgens de methode van de CEPEJ. De studie bevat ook gedetailleerde opmerkingen en landspecifieke factsheets, die meer contextuele informatie geven en samen met de cijfers moeten worden bekeken.
Andere gegevensbronnen zijn de groep contactpersonen voor nationale rechtsstelsels , de nationale contactpunten voor corruptiebestrijding , het Europees netwerk van raden voor de rechtspraak (ENCJ) , het netwerk van voorzitters van de hoge rechterlijke instanties van de EU, de vereniging van de raden van state en de hoogste administratieve rechtsgebieden van de EU (ACA-Europe) , het Europees mededingingsnetwerk , het communicatiecomité , het Europees Waarnemingscentrum voor inbreuken op intellectuele-eigendomsrechten, de deskundigengroep inzake het witwassen van geld en de financiering van terrorisme , Eurostat, de Raad van de balies en de juridische verenigingen in Europa, het Europees netwerk voor justitiële opleiding (EJTN) , het NADAL-netwerk van aanklagers, het Contactcomité voor hoge controle-instanties, en het netwerk van toetsingsinstanties van eerste aanleg inzake overheidsopdrachten.
Waarom ontbreken er gegevens?
Hoewel er voor bepaalde lidstaten nog steeds gegevens ontbreken, blijft de gegevenskloof afnemen. De resterende moeilijkheden bij het verzamelen van gegevens zijn vaak te wijten aan onvoldoende statistische capaciteit of aan het feit dat de nationale categorieën waarvoor gegevens worden verzameld, niet exact overeenkomen met de categorieën die voor het scorebord worden gebruikt. De Commissie zal de lidstaten blijven aanmoedigen om deze gegevenskloof verder te verkleinen.
Hoe wordt het EU-scorebord voor justitie meegenomen in het Europees Semester en hoe houdt het verband met de herstel- en veerkrachtfaciliteit?
Door informatie over de rechtsstelsels van de lidstaten te vergelijken, maakt het scorebord het gemakkelijker om zowel beste praktijken en tekortkomingen vast te stellen als de uitdagingen en geboekte vooruitgang bij te houden. In het kader van het Europees Semester worden landspecifieke beoordelingen uitgevoerd via een bilaterale dialoog met de nationale autoriteiten en de betrokken belanghebbenden. Wanneer de vastgestelde tekortkomingen macro-economisch van belang zijn, kan de analyse van het Europees semester ertoe leiden dat de Commissie de Raad voorstelt landspecifieke aanbevelingen aan te nemen om de nationale rechtsstelsels in de afzonderlijke lidstaten te verbeteren.
De herstel- en veerkrachtfaciliteit heeft meer dan 650 miljard EUR aan leningen en niet-terugbetaalbare financiële steun beschikbaar gesteld, waarvan elke lidstaat ten minste 20 % zou moeten toewijzen aan de digitale transitie en ten minste 37 % aan maatregelen die bijdragen tot klimaatdoelstellingen. Tot dusver hebben de door de lidstaten voorgestelde hervormingen en investeringen deze streefcijfers overschreden, met naar schatting 26 % aan digitale uitgaven en ongeveer 42 % aan klimaatuitgaven. De herstel- en veerkrachtfaciliteit biedt de gelegenheid om landspecifieke aanbevelingen met betrekking tot nationale rechtsstelsels aan te pakken en de nationale inspanningen om de digitale transformatie van rechtsstelsels te voltooien, te versnellen.
Hoe ondersteunt het programma Justitie van de Europese Commissie de doeltreffendheid van rechtsstelsels?
Met een totale begroting van ongeveer 305 miljoen EUR voor 2021-2027 ondersteunt het programma Justitie de ontwikkeling van een rechtvaardig Europa op basis van onafhankelijkheid, kwaliteit en samenwerking van de rechterlijke macht. In 2024 werd ongeveer 41,2 miljoen EUR verstrekt voor de financiering van projecten en andere activiteiten om deze doelstelling te verwezenlijken:
- 11,1 miljoen euro werd verstrekt voor projecten ter bevordering van justitiële samenwerking in burgerlijke en strafzaken. Zij dragen bij tot de doeltreffende en coherente toepassing en handhaving van EU-instrumenten en ondersteunen de verbinding van de lidstaten met het Europees Strafregisterinformatiesysteem met onderdanen van derde landen (Ecris-TCN);
- 15,9 miljoen euro werd verstrekt voor de opleiding van beoefenaars van juridische beroepen op het gebied van het burgerlijk recht, het strafrecht en de grondrechten van de EU, de rechtsstelsels van de lidstaten en de rechtsstaat;
- 14,2 miljoen euro werd verstrekt om de toegang tot de rechter te bevorderen (met inbegrip van e-justitie); de rechten van slachtoffers en de rechten van personen die verdacht of beschuldigd worden van strafbare feiten te beschermen; en de ontwikkeling en het gebruik van digitale instrumenten en het onderhoud en de uitbreiding van het e-justitieportaal ondersteunen (samen met het programma Digitaal Europa).
Meer informatie
Het EU-scorebord voor justitie 2025
Factsheet van het EU-scorebord voor justitie
Het EU-scorebord voor justitie 2025 kwantitatief
Verslag over de rechtsstaat 2025 – gerichte raadpleging van belanghebbenden