Verslag over de rechtsstaat 2025: het belang van de rechtsstaat voor de democratie, veiligheid en economie van Europa

Vandaag heeft de Commissie haar zesde jaarverslag over de rechtsstaat gepubliceerd, waarin de ontwikkelingen op het gebied van de rechtsstaat in alle lidstaten worden onderzocht. Dit is het eerste verslag in het kader van het nieuwe mandaat van de Commissie. Het consolideert de succesvolle samenwerking met de lidstaten op basis van een preventieve en op dialoog gebaseerde aanpak om de rechtsstaat te versterken, en het is een belangrijke stimulans voor hervormingen.

Het verslag over de rechtsstaat en de jaarlijkse rechtsstaatcyclus dragen bij tot de veerkracht van de Europese democratie, veiligheid en economie in een mondiale omgeving waarin de eerbiediging van de grondrechten en de democratische stelsels steeds meer onder druk staan. Het is daarom van essentieel belang dat de EU haar gehechtheid aan de rechtsstaat bevestigt en concrete stappen onderneemt om de rechtsstaat op ons continent en in de rest van de wereld te bevorderen en te verdedigen. Net als in 2024 heeft het verslag niet alleen betrekking op 27 lidstaten, maar bevat het ook vier landenhoofdstukken over de ontwikkelingen in Albanië, Montenegro, Noord-Macedonië en Servië.

Het verslag van dit jaar bevestigt dat er in veel lidstaten een positief traject is, aangezien belangrijke hervormingen zijn doorgevoerd op de vier kerngebieden waarop het verslag betrekking heeft: justitie, corruptiebestrijding, mediavrijheid en institutionele checks-and-balances. Hoewel er in sommige lidstaten nog steeds uitdagingen zijn en de situatie in enkele gevallen ernstig is, blijft de algehele betrokkenheid bij het proces sterk en hebben de lidstaten een aanzienlijk aantal van de aanbevelingen van 2024 geheel of gedeeltelijk opgevolgd.

Eerbiediging van de rechtsstaat is ook van essentieel belang voor de uitvoering van beleid dat het concurrentievermogen via de eengemaakte markt bevordert en burgers in staat stelt actief deel te nemen aan zowel de samenleving als de economie. De rechtsstaat is een belangrijke overweging voor bedrijven die grensoverschrijdend actief zijn. Met name kleine en middelgrote ondernemingen hebben behoefte aan een stabiel en voorspelbaar economisch klimaat. Zoals uiteengezet in de politieke beleidslijnen van voorzitter Von der Leyen, wordt in het verslag van dit jaar bijzondere nadruk gelegd op kwesties die rechtstreeks verband houden met de goede werking van de eengemaakte markt, zoals gezonde wetgeving, regels inzake overheidsopdrachten en de stabiliteit van het regelgevingskader.

Het verslag kijkt vooruit naar een zich ontwikkelende Europese Unie. De nieuwe generatie EU-uitgaveninstrumenten, die zal worden gepresenteerd als onderdeel van het volgende meerjarig financieel kader, zal ervoor zorgen dat de naleving van het beginsel van de rechtsstaat een must blijft voor EU-middelen. Financiële steun van de EU voor investeringen en hervormingen ter bevordering van de rechtsstaat kan een echte meerwaarde bieden. Dit kan worden meegenomen in een bredere inspanning om de effectieve uitvoering van de aanbevelingen in het verslag te volgen.

Belangrijkste bevindingen dit jaar:

Rechtsstelsels

Veel lidstaten hebben het afgelopen jaar vooruitgang geboekt op het gebied van justitiële hervormingen. De maatregelen omvatten het versterken van de onafhankelijkheid van de raden voor de rechtspraak, aanvullende waarborgen voor de benoeming van rechters en de autonomie van openbare aanklagers, alsook voor de kwaliteit en efficiëntie van rechtsstelsels. Desalniettemin vorderen de hervormingen in sommige lidstaten trager en blijven er in sommige gevallen ernstige zorgen bestaan. Hoewel er over de hele linie inspanningen worden geleverd, staan de middelen voor de rechtsstelsels in veel lidstaten onder druk, wat van invloed is op de kwaliteit en efficiëntie van justitie. In de uitbreidingslanden zijn de inspanningen om justitiële hervormingen door te voeren, de verantwoordingsplicht te versterken en de efficiëntie te verbeteren voortgezet, maar ongepaste beïnvloeding en pogingen om de onafhankelijkheid van rechters te ondermijnen, moeten worden aangepakt.

Kaders voor corruptiebestrijding

De bestrijding van corruptie blijft van essentieel belang voor de handhaving van de rechtsstaat en het behoud van het vertrouwen van de burgers in overheidsinstellingen. De meeste Europeanen vinden corruptie onaanvaardbaar, zo blijkt uit de resultaten van de Eurobarometer-enquêtes van 2025over de houding van burgers en bedrijven ten opzichte van corruptie in de EU. Uit het verslag blijkt dat verschillende lidstaten nieuwe corruptiebestrijdingsstrategieën hebben ontwikkeld en hun institutionele capaciteit hebben versterkt, onder meer door de middelen voor rechtshandhaving, het openbaar ministerie en de rechterlijke macht te verhogen. Tegelijkertijd zijn verdere maatregelen nodig om de preventieve kaders, zoals die met betrekking tot lobbyen en belangenconflicten, te versterken en te zorgen voor een doeltreffend onderzoek, doeltreffende vervolging en definitieve uitspraken in corruptiezaken. In de uitbreidingslanden werden de juridische en institutionele kaders versterkt, waarbij in sommige gevallen blijk werd gegeven van weerbaarheid tegen ongepaste druk, terwijl het onderzoek naar en de vervolging en berechting van corruptiezaken - met inbegrip van zaken op hoog niveau - verder moeten worden verbeterd.

Mediavrijheid en -pluriformiteit

Vrijheid en pluriformiteit van de media zijn centrale elementen van een samenleving die gebaseerd is op de rechtsstaat en op het waarborgen van democratische verantwoordingsplicht. Reforms are under way in Member States to align national laws with the new rules under the European Media Freedom Act (EMFA). Veel lidstaten voeren hervormingen door om de onafhankelijke werking en financiering van publieke media te versterken en de eerlijkheid en transparantie van de toewijzing van overheidsreclame te verbeteren. Daarnaast breiden verschillende nationale regelgevende instanties voor de media hun bevoegdheden uit om ook te voldoen aan de wet inzake digitale diensten (DSA). Er wordt steeds meer aandacht besteed aan de veiligheid en bescherming van journalisten, te midden van aanhoudende bedreigingen, waarbij de lidstaten ondersteunende structuren opzetten of blijven opzetten of de rechtsbescherming van journalisten versterken. Tegelijkertijd zijn verdere maatregelen nodig om de bezorgdheid over de veiligheid van journalisten weg te nemen, de waarborgen voor de onafhankelijkheid van sommige mediaregulatoren en publieke media te verbeteren, de transparantie van eigendom te vergroten en te zorgen voor meer billijkheid en transparantie bij de toewijzing van overheidsreclame. In de uitbreidingslanden zijn er ook zorgen over de politisering van de regelgevende instanties voor de media en de financiële duurzaamheid van de publieke omroepen, alsook over de benoeming van het leiderschap van de omroepen.

Institutionele controles en saldi

In een aantal lidstaten zijn hervormingen aan de gang om de checks-and-balances te versterken, onder meer door belanghebbenden beter bij het wetgevingsproces te betrekken en de kwaliteit van de wetgeving te verbeteren. Instabiele, snel veranderende wetten - soms opgesteld zonder inbreng van belanghebbenden - creëren echter rechtsonzekerheid voor zowel bedrijven als burgers. Hoewel uit het verslag blijkt dat een meerderheid van de lidstaten blijft zorgen voor een faciliterend en ondersteunend kader voor het maatschappelijk middenveld, blijven er in een aantal lidstaten belemmeringen bestaan in verband met de financierings- of registratievereisten. In sommige lidstaten worden maatschappelijke organisaties echter geconfronteerd met ernstige uitdagingen, buitensporige financiële beperkingen of controles of ontoereikende bescherming. In de uitbreidingslanden beperken uitdagingen voor wetgevingsprocessen en ondoeltreffende openbare raadplegingen inclusieve governance. Er blijven ook uitdagingen bestaan met betrekking tot de systematische follow-up van de aanbevelingen van de instellingen van de ombudsman en andere onafhankelijke organen.

Internemarktdimensie

Voor de vier pijlers wordt in het verslag de nadruk gelegd op de gevolgen voor de werking van de interne markt en het ondernemingsklimaat. Een doeltreffend rechtsstelsel, corruptiebestrijding, goed bestuur, rechtszekerheid en degelijke wetgeving hebben allemaal aanzienlijke economische gevolgen, geven vorm aan het ondernemingsklimaat en sturende investeringsbeslissingen. In het verslag wordt in de vier pijlers benadrukt hoe de vastgestelde problemen van invloed zijn op de werking van de eengemaakte markt en het bedrijfsklimaat voor bedrijven. In de landenhoofdstukken wordt bijvoorbeeld verslag uitgebracht over de specialisatie van rechtbanken en rechters om handelszaken te behandelen; de mechanismen voor de tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen; maatregelen ter voorkoming van corruptie bij overheidsopdrachten; transparante financiering voor de media; en het stabiele regelgevingsklimaat dat nodig is om bedrijven onder voorspelbare omstandigheden te laten opereren

Volgende stappen

De Commissie verzoekt het Europees Parlement en de Raad thans de algemene en landspecifieke debatten op basis van dit verslag voort te zetten en de aanbevelingen ook te gebruiken om verder te onderzoeken hoe concrete vooruitgang kan worden geboekt. De Commissie roept de nationale parlementen, het maatschappelijk middenveld en andere belanghebbenden ook op om de nationale dialoog over de rechtsstaat voort te zetten, alsook op Europees niveau, met een grotere betrokkenheid van de burgers.

De Commissie verzoekt de lidstaten de in het verslag genoemde uitdagingen aan te pakken. Zij staat klaar om hen te helpen bij hun inspanningen om de uitvoering van de aanbevelingen voort te zetten. Wat de uitbreidingslanden betreft, zal de Commissie follow-up blijven geven aan de vastgestelde kwesties, onder meer in haar volgende jaarverslagen over de uitbreiding. Aanvullende uitbreidingslanden kunnen in het verslag over de rechtsstaat worden opgenomen wanneer zij daar klaar voor zijn.

Zoals voorzitter Von der Leyen in haar politieke beleidslijnen 2024-2029 heeft toegezegd, zal de Commissie haar monitoring en verslaglegging blijven verbeteren en de checks-and-balances blijven versterken, met name door de uitvoering van aanbevelingen te volgen.

Achtergrond

Het jaarlijkse verslag over de rechtsstaat is het resultaat van een nauwe dialoog met de nationale autoriteiten en belanghebbenden. Het verslag heeft betrekking op alle lidstaten en vier uitbreidingslanden op basis van dezelfde objectieve en transparante methode, waarbij in elk land dezelfde reeks kwesties wordt onderzocht.

Het verslag 2025 bevat een mededeling over de situatie in de EU als geheel en 27 landenhoofdstukken over belangrijke ontwikkelingen in elke lidstaat. Het bevat ook vier landenhoofdstukken over de ontwikkelingen in de geselecteerde uitbreidingslanden. Het verslag bevat ook een beoordeling van de aanbevelingen van vorig jaar aan de lidstaten en bevat op basis daarvan opnieuw specifieke aanbevelingen voor alle lidstaten.

Het verslag staat centraal in de jaarlijkse rechtsstaatcyclus. Deze jaarlijkse cyclus is preventief: het dient ter bevordering van de rechtsstaat en heeft tot doel het ontstaan of de verdieping van problemen te voorkomen. Het staat los van de andere elementen van het EU-instrumentarium voor de rechtsstaat en vormt een aanvulling op, maar komt niet in de plaats van de op het Verdrag gebaseerde mechanismen die de EU in staat stellen te reageren op ernstigere kwesties in verband met de rechtsstaat in de lidstaten. Deze instrumenten omvatten inbreukprocedures en de procedure ter bescherming van de fundamentele waarden van de Unie uit hoofde van artikel 7 van het Verdrag betreffende de Europese Unie.

Sinds 2020 hebben verschillende nieuwe EU-initiatieven gemeenschappelijke normen aangescherpt op gebieden die rechtstreeks van belang zijn voor de rechtsstaat, op basis van de resultaten van de monitoring in het kader van dit verslag. Dit omvat de Europese verordening mediavrijheid, die tot doel heeft een aantal systemische lacunes in het regelgevingslandschap van de media aan te pakken, en het corruptiebestrijdingspakket, dat voorstellen bevat voor nieuwe wetgeving ter bestrijding van corruptie in de EU en ter versterking van de EU-sanctieregeling voor corruptie in de externe dimensie van de EU.

De opname van uitbreidingslanden in het verslag over de rechtsstaat 2024 ondersteunt de hervormingsinspanningen van deze landen om vóór de toetreding onomkeerbare vooruitgang op het gebied van democratie en de rechtsstaat te boeken en na de toetreding duurzame hoge normen te waarborgen. Albanië, Montenegro, Noord-Macedonië en Servië nemen deel aan het verslag over de rechtsstaat, waarin de vooruitgang in hun respectieve toetredingsprocessen tot uiting komt. Zoals voorzitter Von der Leyen in haar politieke beleidslijnen 2024-2029 heeft aangekondigd, zullen andere toetredingslanden in het verslag over de rechtsstaat worden opgenomen zodra zij daar klaar voor zijn.

Meer informatie

Verslag over de rechtsstaat 2025

Verslag over de rechtsstaat 2025 – de situatie op het gebied van de rechtsstaat in de Europese Unie

Verslag over de rechtsstaat 2025 – aanbevelingen

Verslag over de rechtsstaat 2025 — Landenhoofdstukken

Verslag over de rechtsstaat 2025 — Samenvattingen en aanbevelingen van landenhoofdstuk

Verslag over de rechtsstaat 2025 – Landspecifieke institutionele achtergrond

Verslag over de rechtsstaat 2025 – Methodologie

De jaarlijkse rechtsstaatcyclus – Factsheet

Het EU-instrumentarium voor de rechtsstaat – Factsheet

Verslag over de rechtsstaat 2025 – Vragen & amp; Antwoorden

Speciale Eurobarometer 561: De houding van burgers ten aanzien van corruptie in de EU in 2025