Vragen en antwoorden over het verslag over de rechtsstaat 2025

Wat is het verslag over de rechtsstaat?

Het verslag over de rechtsstaat is een jaarlijks preventie- en monitoringinstrument dat kijkt naar de ontwikkelingen op het gebied van de rechtsstaat in de EU en in verschillende uitbreidingslanden. Sinds de eerste editie in 2020 is het verslag een essentieel referentiepunt op EU- en nationaal niveau geworden. De specifieke monitoring ervan, waarbij de nadruk wordt gelegd op een preventieve en op dialoog gebaseerde aanpak, heeft geleid tot een sterker gemeenschappelijk begrip. Het verslag helpt risico's in kaart te brengen, oplossingen te ontwikkelen en in een vroeg stadium gerichte steun te verlenen om de rechtsstaat in de EU te versterken.

Het verslag bestaat uit een mededeling - waarin de belangrijkste horizontale trends worden samengevat - en afzonderlijke landenhoofdstukken over recente ontwikkelingen op het gebied van de rechtsstaat in alle lidstaten en vier uitbreidingslanden (Albanië, Montenegro, Noord-Macedonië en Servië), die vier belangrijke gebieden bestrijken: rechtsstelsels, het kader voor corruptiebestrijding, mediavrijheid en -pluriformiteit, en andere institutionele kwesties in verband met checks-and-balances. In het geval van de lidstaten bevat het verslag ook specifieke aanbevelingen om hen te helpen bij hun inspanningen om de lopende hervormingen voort te zetten en na te gaan waar verbeteringen nodig zijn.

Het verslag over de rechtsstaat is een preventief instrument in de “EU-toolboxvoor de rechtsstaat”en een centraal onderdeel van de jaarlijkse rechtsstaatcyclus, een proces van monitoring en dialoog waarbij de Commissie, de Raad en het Parlement, alsook de lidstaten, nationale parlementen, het maatschappelijk middenveld en andere belanghebbenden betrokken zijn. Het verslag dient als basis voor besprekingen in de EU om te voorkomen dat problemen ontstaan of verergeren, en om beste praktijken in kaart te brengen en uit te wisselen.

Waarom is de interne markt opgenomen in het verslag over de rechtsstaat?

Eerbiediging van de rechtsstaat is van essentieel belang voor de uitvoering van beleid dat het concurrentievermogen bevordert en burgers in staat stelt actief deel te nemen aan zowel de samenleving als de economie. De rechtsstaat heeft rechtstreekse gevolgen voor de welvaart en het concurrentievermogen: een eerlijk en duidelijk rechtskader biedt bedrijven zekerheid, investeerders vertrouwen en consumenten geruststelling. De rechtsstaat is ook een economische troef en biedt een stabiele, op regels gebaseerde omgeving die wordt gewaarborgd door onafhankelijke rechtbanken en instellingen. De rechtsstaat is een belangrijke overweging voor bedrijven die grensoverschrijdend actief zijn. Met name kleine en middelgrote ondernemingen hebben behoefte aan een stabiel en voorspelbaar economisch klimaat.

Zoals uiteengezet in de politieke beleidslijnen van voorzitter Von der Leyen, wordt in het verslag van dit jaar bijzondere nadruk gelegd op kwesties die rechtstreeks verband houden met de goede werking van de eengemaakte markt, zoals gezonde wetgeving, regels inzake overheidsopdrachten en de stabiliteit van het regelgevingskader. Hoewel kwesties die rechtstreeks verband houden met de goede werking van de eengemaakte markt sinds 2020 aan bod komen, worden relevante aspecten vanaf dit jaar prominenter en systematischer behandeld in alle landenhoofdstukken in het kader van de vier pijlers van het verslag. De efficiëntie, kwaliteit en onafhankelijkheid van rechtsstelsels zijn bijvoorbeeld van cruciaal belang voor zakelijke prestaties en investeringsbeslissingen. Corruptiebestrijdingsmaatregelen dragen bij tot een gelijk speelveld voor bedrijven en een mediaomgeving op basis van duidelijke en open regels zal in het commerciële belang van aanbieders van mediadiensten zijn. Doeltreffende checks-and-balances zijn van cruciaal belang om te zorgen voor gelijke behandeling in het kader van de wet en voor de onpartijdige toepassing van de wet.

Het verslag 2025 bevat een aantal nieuwe rapportagegebieden, zoals de behandeling van handelszaken door de rechterlijke macht, de stabiliteit van het regelgevingskader, de doeltreffende werking en onafhankelijkheid van de regelgevende instanties en de rechterlijke toetsing van administratieve besluiten.

Bij de verdere ontwikkeling van deze dimensie heeft de Commissie de lidstaten en bedrijfsverenigingen nauw betrokken, met specifieke contacten, een raadplegingsproces en een vragenlijst om schriftelijke feedback te geven. Dit proces werd uitgevoerd in complementariteit met andere werkterreinen, zoals het Europees semester, het jaarverslag over de interne markt en het concurrentievermogen en het scorebord van de interne markt en het concurrentievermogen.

Wat zijn de principes voor het kiezen van de aanbevelingen?

Het verslag en de aanbevelingen ervan worden opgesteld in overeenstemming met de methodologie van het verslag. Zij zijn gebaseerd op een voortdurende dialoog met en tussen de lidstaten. Overeenkomstig het preventieve karakter van het verslag hebben de aanbevelingen tot doel: i) de lidstaten te ondersteunen bij hun inspanningen om hervormingen door te voeren; ii) positieve ontwikkelingen aanmoedigen; en iii) aangeven waar verbeteringen of een follow-up nodig kunnen zijn, ook met het oog op het aanpakken van systemische uitdagingen.

De aanbevelingen zijn bedoeld als leidraad voor de lidstaten om passende maatregelen te nemen om de uitdagingen en zorgen aan te pakken die in hun respectieve landenhoofdstukken aan de orde worden gesteld. Er zijn geen aanbevelingen voor uitbreidingslanden, aangezien dergelijke aanbevelingen uitsluitend in het kader van het jaarlijkse uitbreidingspakket worden gedaan.

Bij het opstellen van de aanbevelingen in het verslag over de rechtsstaat zijn de volgende beginselen in acht genomen, zoals vastgesteld in de methodologie van het verslag:

Alle lidstaten zijn onderworpen aan landspecifieke aanbevelingen, met volledige inachtneming van de beginselen van gelijke behandeling en evenredigheid;
De aanbevelingen zijn gebaseerd op een grondige beoordeling in de landenhoofdstukken en de toepassing van objectieve criteria die zijn gebaseerd op het EU-recht of Europese en internationale normen;
De aanbevelingen staan in verhouding tot de vastgestelde uitdagingen. Zij moedigen ook de voortzetting van positieve hervormingsinspanningen aan;
De aanbevelingen zijn voldoende specifiek om de lidstaten in staat te stellen concrete en uitvoerbare follow-up te geven, rekening houdend met de nationale bevoegdheden, rechtsstelsels en institutionele context;
Bij het opstellen van de aanbevelingen heeft de Commissie veel aandacht besteed aan consistentie en synergieën met andere processen, zoals het Europees Semester, de conditionaliteitsverordening en de nationale herstel- en veerkrachtplannen;
Latere edities van het verslag over de rechtsstaat zullen betrekking hebben op de follow-up van de aanbevelingen.

De aanbevelingen lopen geenszins vooruit op procedures die de Commissie op grond van andere rechtsinstrumenten kan inleiden, zoals inbreukprocedures of de conditionaliteitsverordening.

Hoe hebben de lidstaten gevolg gegeven aan de aanbevelingen in het verslag van 2024? Hoe beoordeelt de Commissie deze en hoe helpt zij bij de uitvoering ervan?

Het verslag van dit jaar bevestigt dat er in veel lidstaten een positief traject is, aangezien belangrijke hervormingen zijn doorgevoerd op de vier kerngebieden waarop het verslag betrekking heeft: justitie, corruptiebestrijding, mediavrijheid en institutionele checks-and-balances. Hoewel er in sommige lidstaten nog steeds uitdagingen zijn en de situatie in enkele gevallen ernstig is, blijft de algehele betrokkenheid bij het proces sterk en hebben de lidstaten een aanzienlijk aantal van de aanbevelingen van 2024 geheel of gedeeltelijk opgevolgd.

De Commissie heeft overleg gepleegd met de lidstaten – zowel op technisch als op politiek niveau – om waar nodig technische expertise en ondersteuning te bieden met het oog op de uitvoering van de aanbevelingen van 2024.

Het verslag bevat een beoordeling van de vooruitgang die de lidstaten hebben geboekt bij de uitvoering van de aanbevelingen van 2024, op basis van een kwalitatieve analyse van de ontwikkelingen sinds juli 2024 en rekening houdend met de algemene context in de lidstaten. In het verslag van 2025 werd vastgesteld dat 57 % van de in 2024 gedane aanbevelingen geheel of gedeeltelijk door de lidstaten is opgevolgd. In dit verband erkent de Commissie ook dat het voor sommige aanbevelingen langer kan duren, bijvoorbeeld als gevolg van verkiezingscycli.

Op basis van de analyse in het landenhoofdstuk en de beoordeling van de vooruitgang die is geboekt met betrekking tot de aanbevelingen van het vorige verslag, bevat het verslag 2025 opnieuw een reeks landspecifieke aanbevelingen voor elke lidstaat.

Overeenkomstig de aankondiging in de politieke beleidslijnen van voorzitter Von der Leyenzal de nieuwe generatie EU-uitgaveninstrumenten, die zal worden gepresenteerd als onderdeel van het volgende meerjarig financieel kader, ervoor zorgen dat de naleving van het beginsel van de rechtsstaat een must blijft voor EU-middelen. Financiële steun van de EU voor investeringen en hervormingen ter bevordering van de rechtsstaat kan een echte meerwaarde bieden. Dit kan worden meegenomen in een bredere inspanning om de effectieve uitvoering van de aanbevelingen in het verslag te volgen.

Er bestaan al verschillende instrumenten en financieringsmogelijkheden om structurele hervormingen te ondersteunen door middel van technische bijstand en de financiering van projecten. Zo beschikt de Commissie sinds 2017 over een specifiek instrument voor technische ondersteuning voor hervormingen van de rechtsstaat in de lidstaten. Andere programma's van de Commissie, zoals die voor justitie en burgers, gelijkheid, rechten en waarden, helpen de lidstaten ook om uitdagingen aan te pakken, onder meer door middel van oproepen tot het indienen van voorstellen die openstaan voor het maatschappelijk middenveld en andere belanghebbenden.

Wat de uitbreidingslanden betreft, zal de Commissie in het kader van het toetredingsproces met de partners blijven samenwerken. De rechtsstaat is ook een essentieel onderdeel van de nieuwe hervormings- en groeifaciliteit voor de Westelijke Balkan. Om ten volle van dit ongekende steunmechanisme te kunnen profiteren, moeten landen een overeengekomen hervormingsagenda opstellen en uitvoeren, met inbegrip van concrete stappen op het gebied van de rechtsstaat. De Commissie ondersteunt ook hervormingen op het gebied van de rechtsstaat met financiële en technische bijstand in de uitbreidingsregio via het instrument voor pretoetredingssteun (IPA), dat de capaciteit van de begunstigde landen gedurende het hele toetredingsproces helpt opbouwen.

Hoe zijn de uitbreidingslanden in het verslag opgenomen en wanneer zullen er nog meer landen worden toegevoegd?

In 2024 heeft de Commissie Albanië, Montenegro, Noord-Macedonië en Servië uitgenodigd om aan het verslag 2024 deel te nemen op basis van objectieve, op verdienste gebaseerde criteria; zowel wat betreft de formele fase van vooruitgang in hun respectieve toetredingsproces als het niveau van paraatheid, met name met betrekking tot aangelegenheden die verband houden met de rechtsstaat.

Zoals voorzitter Von der Leyen in haar politieke beleidslijnen heeft aangekondigd, zullen verdere uitbreidingslanden aan het verslag worden toegevoegd, indien en wanneer zij er klaar voor zijn.

Hoe heeft de Commissie het verslag over de rechtsstaat 2025 opgesteld?

De editie 2025 is het resultaat van een inclusief proces met de lidstaten, de vier uitbreidingslanden en belanghebbenden, volgens dezelfde methode als in eerdere verslagen.

In november 2024 werden de lidstaten geraadpleegd over de vragenlijst die werd gebruikt om input voor het zesde verslag te verzamelen. Tussen december 2024 en januari 2025 ontving de Commissie schriftelijke input van de lidstaten en ongeveer 270 schriftelijke bijdragen van belanghebbenden over specifieke ontwikkelingen, zowel in de lidstaten als op EU-niveau. Dit jaar hebben de uitbreidingslanden ook een vragenlijst ontvangen ter aanvulling van de informatie die in het kader van het uitbreidingsproces is verstrekt.

Om de dimensie van de eengemaakte markt verder te ontwikkelen, heeft de Commissie ook contact opgenomen met bedrijfsverenigingen en lidstaten om kwesties van bijzonder belang in kaart te brengen door middel van een specifieke outreach, een raadplegingsproces en een vragenlijst om schriftelijke feedback te geven. Tijdens de virtuele landenbezoeken betrok de Commissie consequent nationale bedrijfsverenigingen en andere relevante aanvullende belanghebbenden. Tussen januari en april 2025 vonden meer dan 650 onlinevergaderingen plaats in alle 27 lidstaten en de vier uitbreidingslanden. In dit verband heeft de Commissie de ontwikkelingen op het gebied van de rechtsstaat besproken met meer dan 980 nationale autoriteiten, waaronder justitiële autoriteiten, rechtshandhavingsinstanties en andere belanghebbenden, zoals journalisten- en rechtersverenigingen. Alle landen kregen de gelegenheid om vóór de goedkeuring feitelijke updates over hun landenhoofdstukken te verstrekken.

Het in 2020 opgerichte EU-netwerk voor de rechtsstaat bleef een communicatiekanaal tussen de Commissie en de lidstaten. Uitbreidingslanden zijn ook uitgenodigd om een contactpunt aan te wijzen, en sinds mei 2024 nemen zij als waarnemers deel aan dit netwerk.

Welke belanghebbenden zijn over dit verslag geraadpleegd?

De Commissie heeft gerichte raadplegingen van belanghebbenden gehouden, met algemene en landspecifieke bijdragen van verschillende EU-agentschappen, Europese netwerken, nationale, Europese maatschappelijke organisaties en beroepsverenigingen en internationale en Europese actoren. Deze omvatten: het Bureau voor de grondrechten, het Europees netwerk van raden voor de rechtspraak (ENCJ), het netwerk van voorzitters van de hoogste rechterlijke instanties van de Europese Unie, het Europees netwerk van nationale mensenrechteninstellingen (ENNHRI), de Raad van de balies van Europa (CCBE), de Raad van Europa, het VN-Bureau van de Hoge Commissaris voor de mensenrechten en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), alsmede nationale en internationale maatschappelijke organisaties en journalistenorganisaties. Met het oog op de integratie van de internemarktdimensie heeft de Commissie ook overleg gepleegd met bedrijfsverenigingen en andere relevante belanghebbenden, zowel op EU- als op nationaal niveau.

De bronnen voor het verslag omvatten een aantal studies en verslagen, zoals de Monitor voor de pluriformiteit van de media, relevante Eurobarometers en het EU-scorebord voor justitie.

Hoe verhoudt het verslag over de rechtsstaat zich tot andere procedures?

Het verslag over de rechtsstaat is een preventief mechanisme dat het bewustzijn vergroot en oplossingen in een vroeg stadium faciliteert om verslechtering te voorkomen. Het vormt een aanvulling op verschillende andere mechanismen en instrumenten op EU-niveau, elk met hun eigen doel. Bij het opstellen van de aanbevelingen van het verslag besteedt de Commissie veel aandacht aan consistentie en synergieën met andere processen, zoals het Europees Semester, de nationale herstel- en veerkrachtplannen en de conditionaliteitsverordening. Het verslag over de rechtsstaat is een van de informatiebronnen die de Commissie gebruikt om inbreuken op de beginselen van de rechtsstaat vast te stellen die relevant kunnen zijn voor de conditionaliteitsverordening.

Artikel 7 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)

De procedure van artikel 7 VEU blijft voor de EU een uitzonderlijk responsinstrument om op te treden wanneer er een duidelijk risico bestaat op een ernstige schending of het bestaan van een ernstige en voortdurende schending van de waarden van artikel 2 VEU, met inbegrip van de rechtsstaat.

Inbreukprocedures

Inbreukprocedures hebben een specifiek doel, namelijk de correcte toepassing van het EU-recht door de lidstaten te waarborgen. Krachtens de Verdragen kan de Commissie gerechtelijke stappen ondernemen tegen een lidstaat die het EU-recht niet uitvoert door een inbreukprocedure in te leiden en de zaak uiteindelijk voor te leggen aan het Hof van Justitie.

Algemeen conditionaliteitsregime

Het algemene conditionaliteitsregime is een begrotingsinstrument dat bedoeld is om de negatieve gevolgen van schendingen van de beginselen van de rechtsstaat voor de begroting van de Unie te verhelpen. Bij het vaststellen en beoordelen van schendingen van de beginselen van de rechtsstaat die relevant kunnen zijn voor de toepassing van het algemene conditionaliteitsregime, houdt de Commissie rekening met het verslag en met bronnen van andere instellingen (bijvoorbeeld het Europees Bureau voor fraudebestrijding, het Europees Openbaar Ministerie en de Europese Rekenkamer).

Faciliteit voor herstel en veerkracht

Om een aantal voor de rechtsstaat relevante landspecifieke aanbevelingen in het kader van het Europees Semester aan te pakken door middel van concrete hervormingen en investeringen, hebben verschillende lidstaten concrete mijlpalen en streefdoelen opgenomen in hun herstel- en veerkrachtplannen. Deze worden nu geleidelijk ten uitvoer gelegd.

Het EU-scorebord voor justitie

Het EU-scorebord voor justitie bevat jaarlijkse vergelijkende gegevens over de werking van de nationale rechtsstelsels en andere indicatoren die relevant zijn voor de eengemaakte markt. Het is een van de informatiebronnen voor het verslag over de rechtsstaat, het conditionaliteitsmechanisme voor de rechtsstaat en het Europees Semester.

Verslagen over de uitbreiding

De jaarlijkse verslagen over de uitbreiding hebben betrekking op de stand van de voorbereidingen en de vooruitgang die de kandidaat-lidstaten hebben geboekt, met inbegrip van alle aspecten van de rechtsstaat. Zij bieden de uitbreidingslanden richtsnoeren voor de hervormingsprioriteiten voor het komende jaar. Het jaarlijkse uitbreidingspakket en de landenverslagen zullen in het toetredingsproces dezelfde rol blijven spelen als voorheen. De opname van een geselecteerd aantal uitbreidingslanden is gebaseerd op de stand van de voorbereidingen en de vooruitgang in het formele toetredingsproces. De opname van de vier uitbreidingslanden in de verslagen over de rechtsstaat heeft tot doel hen op gelijke voet met de lidstaten te stellen en hun hervormingsinspanningen en het toetredingsproces te ondersteunen, en zo bij te dragen tot het behoud van een duurzaam patroon van hoge normen na de toetreding. De twee oefeningen zijn dus complementair.

Meer informatie

Verslag over de rechtsstaat 2025

Verslag over de rechtsstaat 2025 – de situatie op het gebied van de rechtsstaat in de Europese Unie

Verslag over de rechtsstaat 2025 – aanbevelingen

Verslag over de rechtsstaat 2025 — Landenhoofdstukken

Verslag over de rechtsstaat 2025 — Samenvattingen en aanbevelingen van landenhoofdstuk

Verslag over de rechtsstaat 2025 – Landspecifieke institutionele achtergrond

Verslag over de rechtsstaat 2025 – Methodologie

De jaarlijkse rechtsstaatcyclus – Factsheet

Het EU-instrumentarium voor de rechtsstaat – Factsheet

Verslag over de rechtsstaat 2025 – Persbericht

Speciale Eurobarometer 561: De houding van burgers ten aanzien van corruptie in de EU in 2025