Vragen en antwoorden over het pakket Europese netten en het initiatief "Energiesnelwegen"

Waarom presenteert de Commissie een specifiek initiatief inzake netten en interconnectoren? 

Europa staat voor ongekende uitdagingen op het gebied van veiligheid en concurrentievermogen en voelt tegelijkertijd de gevolgen van de klimaatverandering. De betaalbaarheid van het leven is een grote zorg voor onze burgers en bedrijven, te midden van toenemende geopolitieke spanningen en handelsschommelingen.

Energie-infrastructuur is de ruggengraat van het energiesysteem en van Europa zelf. Ondanks de aanzienlijke vooruitgang die binnen de huidige kaders is geboekt, zijn er reeds lang belemmeringen voor de ontwikkeling en uitvoering van energie-infrastructuur die de voltooiing van de energie-unie belemmeren.

De ontoereikende integratie en onderinvesteringen in onze energie-infrastructuur hebben rechtstreekse gevolgen voor de energierekeningen van de Europese burgers. Aangezien 98 % van alle in de lidstaten ingevoerde olie en gas wordt gebruikt, blijft Europa te blootgesteld aan prijsvolatiliteit en geopolitieke risico's.

Tegelijkertijd hebben de vergrijzende elektriciteitsinfrastructuur en de beperkte interconnectiecapaciteit in heel Europa weliswaar een van de meest onderling verbonden netten ter wereld, maar creëren ze knelpunten die snelle vooruitgang op het gebied van de transitie naar schone energie en de voordelen die deze transitie kan opleveren in termen van betaalbaarheid en concurrentievermogen, belemmeren. 

De Commissie stelt daarom een nieuwe aanpak voor de planning en ontwikkeling van energie-infrastructuur voor om de structurele uitdagingen van het Europese energiesysteem aan te pakken. Door projectplanning een echt Europees perspectief te geven, zullen deze voorstellen de kritieke kloof verkleinen tussen de geplande projecten en de projecten die daadwerkelijk nodig zijn om onze klimaat- en energiedoelstellingen te verwezenlijken. Het zal er ook voor zorgen dat projecten sneller worden ontwikkeld, met eenvoudigere vergunningsprocedures, publieke buy-in, gemakkelijkere toegang tot financiering en toeleveringsketens en verbeterde veiligheid en veerkracht.

Het Europese netwerkpakket zal de EU in staat stellen de netcapaciteit in te zetten die nodig is om aanzienlijke economische voordelen voor consumenten en bedrijven te ontsluiten, waardoor de economie van de EU concurrerender wordt en tegelijkertijd vooruitgang wordt geboekt op het gebied van decarbonisatie.

Deze maatregelen zijn een vervolg op de doelstellingen van het actieplan voor betaalbare energie om de energiekosten te verlagen en de REPowerEU-doelstelling om een einde te maken aan de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen.

Hoe zal dit initiatief bijdragen tot de voltooiing van de energie-unie en de Europese industrie en consumenten ten goede komen? 

Het Europees netwerkpakket en het initiatief "Energiesnelwegen" hebben betrekking op structurele problemen bij de planning en uitvoering van de energie-infrastructuur van de EU en zullen de voltooiing van de energie-unie ondersteunen door ervoor te zorgen dat aan de infrastructuurbehoeften wordt voldaan door concrete projecten ter plaatse.

In de eerste plaats zullen deze voorstellen ervoor zorgen dat Europa het gebruik van de bestaande infrastructuur maximaliseert alvorens in nieuwe capaciteit te investeren. Dit is van cruciaal belang om de energietransitie en een grotere energiezekerheid op een kosteneffectieve manier tot stand te brengen. Ten tweede zullen zij een snellere en rationelere ontwikkeling mogelijk maken van de energie-infrastructuur die nodig is om onze klimaat- en energiedoelstellingen te verwezenlijken.

Met name het initiatief "Energiesnelwegen" zal acht belangrijke knelpunten in heel Europa aanpakken, die de meest dringende behoeften aan energie-infrastructuur vertegenwoordigen. Door de concrete uitvoering van projecten ter plaatse te ondersteunen, zal het de algemene voorzieningszekerheid verbeteren, bijdragen tot de integratie van meer hernieuwbare energiebronnen in het systeem, de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen en zo de energieprijzen verlagen.

Het pakket omvat voorstellen om een robuuster proces voor de planning van grensoverschrijdende energie-infrastructuur tot stand te brengen, de vergunningverlening te versnellen, te zorgen voor doeltreffender mechanismen om de kosten en baten van grensoverschrijdende projecten te delen en grensoverschrijdende infrastructuur veerkrachtiger en veiliger te maken.

Al met al ondersteunen deze voorstellen de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen en schone energie in het energiesysteem van de EU en helpen ze de voltooiing van onze interne energiemarkt dichterbij te brengen. Dit zou op zijn beurt energie betaalbaarder en veiliger maken.

Netwerkontwikkeling kan echte toegevoegde waarde en kostenbesparingen opleveren voor Europeanen: een investering van 5 miljard EUR zou de systeemkosten met 8 miljard EUR doen dalen, wat een netto economische winst van 3 miljard EUR zou opleveren. Een betere marktintegratie zou kunnen leiden tot een jaarlijkse kostenbesparing van 40 miljard EUR, terwijl het stimuleren van de grensoverschrijdende handel in elektriciteit met 50 % de jaarlijkse bbp-groei van de EU tegen 2030 met ongeveer 18 miljard EUR zou kunnen doen toenemen.

 

Hoe zullen de voorstellen het Europese energiesysteem veerkrachtiger maken? 

De achterliggende gedachte van het Europese netwerkpakket is om een beter verbonden Europees energienetwerk tot stand te brengen, de strategische autonomie, veiligheid en veerkracht van Europa te versterken en tegelijkertijd de afhankelijkheid van invoer te verminderen.

In het pakket wordt voorgesteld het selectieproces voor projecten van gemeenschappelijk belang (PGB's) en projecten van wederzijds belang (PWB's) te vereenvoudigen. Het stelt ook voor om projecten op te nemen die infrastructuur slimmer maken en veiligheidsupgrades omvatten in de infrastructuurcategorieën van de verordening inzake trans-Europese netwerken voor energie (TEN-E), zodat deze projecten in aanmerking kunnen komen voor financiële steun van de EU uit de Connecting Europe Facility (CEF).

Door de interconnectiviteit tussen de lidstaten in het algemeen te vergroten, versterken we het vermogen van het systeem om schokken het hoofd te bieden, de prijzen te stabiliseren, de voorzieningszekerheid te waarborgen en solidariteit te creëren, met name tijdens crises.

Het pakket versterkt ook de fysieke en cyberbeveiliging van grensoverschrijdende infrastructuur door veiligheidsoverwegingen in een vroeg stadium van de projectplanning te integreren. Het bevordert veerkracht door ontwerp, verbetert de transparantie met betrekking tot eigendom om afhankelijkheid van onbetrouwbare buitenlandse actoren te voorkomen en biedt steun voor veiligheidsupgrades voor bestaande activa.  

Wat zijn de investeringsbehoeften voor het energienetwerk van de EU op weg naar klimaatneutraliteit in 2050? Hoe zal de EU bijdragen? 

De Commissie schat dat er tot 2040 1,2 biljoen EUR nodig zal zijn in de elektriciteitsnetten van de EU, waarvan 730 miljard EUR alleen voor distributienetten en 240 miljard EUR voor waterstofnetten. Er zijn dan ook aanzienlijke investeringen nodig om ervoor te zorgen dat onze netten klaar zijn voor de toekomst en tegen 2050 klimaatneutraal zijn. 

Aangezien de netinfrastructuur voornamelijk via tarieven wordt gefinancierd, vormt dit op korte termijn een uitdaging voor de consumenten, aangezien zij een deel van de kosten moeten dragen. Om dit aan te pakken, breidt Europa de financiële steun voor energie-infrastructuur uit in het kader van zijn voorstel voor de volgende langetermijnbegroting van de EU, het meerjarig financieel kader, dat een aanzienlijk versterkte Connecting Europe Facility zou omvatten.

De huidige langetermijnbegroting van de EU (2021-2027) ondersteunt reeds energienetwerken, waarbij de Connecting Europe Facility 5,8 miljard EUR verstrekt voor grensoverschrijdende projecten. Als onderdeel van het meerjarig financieel kader 2028-2034 heeft de Commissie een vijfvoudige verhoging van de CEF-energiebegroting voorgesteld, van 5,8 miljard EUR tot 29,91 miljard EUR. Binnenlandse netwerkprojecten komen in aanmerking voor financiering in het kader van de nationale en regionale partnerschapsplannen en het Europees Fonds voor concurrentievermogen.

De Europese Investeringsbank (EIB) is ook een belangrijke partner bij het versnellen van de uitrol van kosteneffectieve netwerken. De EIB heeft een tegengarantie van 1,5 miljard euro ingevoerd om de productiecapaciteit van de EU voor netwerkcomponenten te vergroten.

Particuliere investeringen zullen ook een belangrijke rol spelen. De komende investeringsstrategie voor schone energie voor Europa, die de Commissie volgend jaar wil voorstellen, zal ook concrete manieren schetsen om belemmeringen weg te nemen en particulier kapitaal vrij te maken voor strategische investeringen in de energietransitie, zoals netwerken.

Hoe denkt de Commissie te komen tot een meer gecoördineerde planning van de Europese energie-infrastructuur?

In het pakket wordt een grensoverschrijdend EU-planningsproces voor energie-infrastructuur voorgesteld dat een beter gecoördineerde vaststelling van de behoeften mogelijk maakt en ervoor zorgt dat projecten worden afgestemd op zowel de huidige als de toekomstige Europese doelstellingen.

Daartoe zal de Commissie een alomvattend centraal EU-scenario ontwikkelen dat kosteneffectief is en kan bijdragen tot de verwezenlijking van de energie- en klimaatdoelstellingen van de EU. Dit scenario zal om de vier jaar worden ontwikkeld, met de mogelijkheid om indien nodig te worden bijgewerkt. Het zal gebaseerd zijn op input van de lidstaten en de betrokken belanghebbenden en zal als basis dienen voor energiesysteembeheerders (Europese netwerktransmissiesysteembeheerders - ENTSB's en Europees netwerk van netbeheerders voor waterstof-ENNOH)om de infrastructuurcapaciteitsbehoeften in de hele EU in kaart te brengen. Deze beoordeling zal ook gebaseerd zijn op een reeks bindende beginselen die in de TEN-E-verordening zijn vastgesteld en op een door ACER verstrekte methodologie. Deze aanpak zal een rigoureuzere selectie van projecten ondersteunen die het best tegemoetkomen aan vastgestelde behoeften en zorgen voor een goed gecoördineerde planning op EU-niveau, waardoor verspilling van middelen in onnodige projecten wordt voorkomen. 

Hoe gaat de Commissie ervoor zorgen dat er geen lacunes zijn in de grensoverschrijdende energie-infrastructuur van de EU? 

Het huidige kader voor netplanning dat in het kader van de TEN-E-verordening is ontwikkeld, heeft de coördinatie en ontwikkeling van grensoverschrijdende energie-infrastructuurprojecten aanzienlijk verbeterd. Er zijn echter enkele resterende lacunes vastgesteld en de bestaande processen zorgen er niet voor dat ze worden gekoppeld aan mogelijke projecten. Zo schat ENTSB-E dat tegen 2030 ongeveer de helft van de grensoverschrijdende elektriciteitsbehoeften (41 GW) niet is aangepakt.

Om dit aan te pakken, wordt in het Europees netwerkpakket een nieuw “kloofvulproces” voorgesteld voor het elektriciteitssysteem dat door de Commissie moet worden geactiveerd wanneer er een vastgestelde behoefte aan grensoverschrijdende capaciteit is waaraan nog niet is voldaan door geschikte projectvoorstellen.

Het proces zal door de Europese Commissie worden aangestuurd en alleen in werking worden gesteld wanneer dat nodig is. De exercitie vereist een sterke regionale samenwerking tussen de betrokken lidstaten.

Als eerste stap zou de Commissie systeembeheerders en in sommige gevallen projectontwikkelaars uitnodigen om projecten voor te stellen die tegemoetkomen aan ongeëvenaarde infrastructuurbehoeften.  Deze zouden op regionaal niveau worden beoordeeld en besproken alvorens ze op te nemen in het tienjarige netwerkontwikkelingsplan (TYNDP) van de transmissiesysteembeheerders. Als dit proces niet leidt tot de identificatie van een geschikt project, kan de Commissie een oproep tot het indienen van voorstellen doen die openstaat voor elke partij.

 

Hoe maakt de Commissie het sneller om vergunningen te verlenen voor energie-infrastructuur en projecten voor de opwekking van hernieuwbare energie? 

Langzame vergunningverlening blijft een van de belangrijkste belemmeringen voor de tijdige uitrol van energie-infrastructuur en opwekkingsfaciliteiten in de EU. Ondanks de belangrijke stappen die de afgelopen jaren op EU-niveau zijn gezet, is het toestaan van elektriciteit nog steeds goed voor meer dan de helft van de totale uitvoeringstijd van elektriciteitsprojecten van gemeenschappelijk belang en duurt het gemiddeld vijf jaar voor transmissienetten en tot negen jaar voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie.

Het pakket Europese netten voorziet, in coördinatie met het regelgevingskader van de EU inzake milieubescherming, in een kader op EU-niveau om de vergunningsprocedures voor alle netinfrastructuur, projecten op het gebied van hernieuwbare energie, opslagprojecten en laadstations te vereenvoudigen en te versnellen. Voor het eerst wordt voorgesteld termijnen in te voeren voor het vergunningsproces voor alle infrastructuurprojecten, opslag- en laadstations en de vergunningverlening voor kleinschalige projecten op het gebied van hernieuwbare energie, opslag en laadstations verder te vereenvoudigen. Het zorgt er ook voor dat processen volledig worden gedigitaliseerd en dat de nationale autoriteiten goed zijn toegerust om verzoeken doeltreffend af te handelen.  

Voorts wordt een weerlegbaar vermoeden ingevoerd dat elektriciteitsinfrastructuur van doorslaggevend belang is voor het publiek, en worden de milieubeoordelingen voor PGB's en PZ's op het gebied van elektriciteit gestroomlijnd, evenals projecttypen met lagere milieueffecten, zoals de repowering van windturbines en de renovatie van netten. Ook wordt stilzwijgende goedkeuring ingevoerd als de vergunningverlenende autoriteiten niet binnen de vergunningstermijnen reageren. Er wordt een evenwicht gevonden tussen de noodzaak om biodiversiteit, natuur en landschappen te beschermen en tegelijkertijd te zorgen voor de noodzakelijke snelle transitie naar een koolstofvrij energiesysteem en het delen van voordelen met burgers en lokale gemeenschappen. 

Hoe zal dit voorstel zorgen voor acceptatie door het publiek van de ontwikkeling van energie-infrastructuur en eerlijke kostendeling voor grensoverschrijdende projecten? 

Inspraak van het publiek bij de planning en uitvoering van projecten is van essentieel belang om vertrouwen op te bouwen en de EU-doelstellingen te verwezenlijken, waardoor het risico op langdurige juridische uitdagingen tot een minimum wordt beperkt. In het netwerkpakket wordt voorgesteld dat projecten voor hernieuwbare energie van meer dan 10 MW voordelen delen met de lokale bevolking.  

Het biedt onafhankelijke facilitators ook de mogelijkheid om vroegtijdige dialoog en bemiddeling te ondersteunen, waardoor het risico op gerechtelijke uitdagingen verder wordt beperkt en de ontwikkeling van samenwerkingsverbanden wordt bevorderd. Om tegemoet te komen aan de bezorgdheid over de aanvaarding door het publiek, zal de Commissie begin volgend jaar ook een praktisch instrumentarium voor publieke inclusieaanbieden dat de uitwisseling van goede praktijken over de wijze waarop burgers kunnen worden betrokken, zal vergemakkelijken en het delen van voordelen van projecten op het gebied van hernieuwbare energie zal bevorderen.

Grensoverschrijdende projecten creëren voordelen die verder reiken dan de ontvangende lidstaten. Dit pakket ontsluit dit potentieel verder door passende oplossingen in te voeren om de kosten eerlijk en billijk te verdelen en onevenredige lasten voor lokale consumenten te voorkomen. Dit is van cruciaal belang om de noodzakelijke grensoverschrijdende ontwikkeling van infrastructuur mogelijk te maken, met behoud van overheidssteun.

Om dit te bereiken bevat het pakket Europese netwerken verschillende voorstellen:

• Ten eerste moet het zorgen voor meer transparantie en voorspelbaarheid in de manier waarop kosten en baten worden beoordeeld en gedeeld. Dit omvat meer transparantie over de voordelen van de projecten, ook buiten de gastlanden, en de vaststelling van EU-brede beginselen voor een eerlijk en voorspelbaar grensoverschrijdend kostentoewijzingsproces.

• Ten tweede wordt voorgesteld grensoverschrijdende PGB's en PZ's vrijwillig te bundelen om besprekingen over kostendeling tussen de betrokken lidstaten en niet-EU-landen mogelijk te maken en aan te moedigen.

• Ten derde bevat het nieuwe regels voor het gebruik van congestie-inkomsten - dat wil zeggen de inkomsten die worden gegenereerd wanneer er onvoldoende capaciteit is om vraag en aanbod in verbonden marktgebieden te koppelen - voor de financiering van grensoverschrijdende elektriciteitsinfrastructuur (PGB's en PZ's) als stimulans voor kostendeling.

Door transparante en billijke kostendeling te vergemakkelijken, zal dit voorstel de burgers in staat stellen ten volle te profiteren van de positieve effecten van een grotere netcapaciteit en geïntegreerde markten,zoals een betere prijsstabiliteit, lagere energiekosten en een grotere voorzieningszekerheid.

Hoe zal het pakket de toegang tot netwerken efficiënter maken? 

Het pakket bevat richtsnoeren voor tijdige en efficiënte netaansluitingen, met een reeks maatregelen die oplossingen bieden voor gecoördineerde netwerkplanning waarbij de samenleving en het bedrijfsleven betrokken zijn, een efficiënter gebruik van bestaande netten, onder meer door netwerktarieven, aansluittarieven of flexibiliteit, en ten slottetransparantie van de nethostingcapaciteit en aansluitprocedures. 

Het biedt landen manieren om af te wijken van het beginsel “wie het eerst komt, het eerst maalt” voor verzoeken om aansluiting op het net en in plaats daarvan te zorgen voor tijdige en niet-discriminerende toegang tot het net op een manier die sociale acceptatie en industrieel concurrentievermogen omvat. 

Wat zijn de "energiesnelwegen" en hoe zal de Commissie de voltooiing van deze projecten ondersteunen? 

De energiesnelwegen zijn belangrijke strategische interconnecties die de voltooiing van de energie-unie zullen ondersteunen door kritieke knelpunten in het energiesysteem van de EU aan te pakken.

Het initiatief werd voor het eerst aangekondigd door voorzitter Von der Leyen in de Staat van de Unie 2025. Deze projecten werden in het TEN-E-kader aangemerkt als belangrijke grensoverschrijdende energie-infrastructuur, namelijk projecten van gemeenschappelijk belang (PGB's) en projecten van wederzijds belang (PBI's), als het actieplan voor betaalbare energie. 

Met cruciale EU-steun kunnen deze projecten de energiezekerheid verbeteren, de afhankelijkheid van ingevoerde brandstoffen verminderen en bijdragen tot de integratie van meer schone energie, waardoor de energieprijzen worden verlaagd.

De Commissie zal de energiesnelwegen versnellen met gerichte steun voor de betrokken lidstaten en de betrokken projectontwikkelaars, met inbegrip van het aantrekken van financiering en maatregelen om de vergunningsprocedures verder te stroomlijnen en te versnellen om de projecten tot een goed einde te helpen brengen.

Dit zijn niet de enige projecten die de EU ondersteunt en promoot. De kern van de uitrol van netwerken in Europa blijft de PGB's en PMI's. Op² december publiceerde de Commissie de tweede lijst van PGB's en PZ's die van cruciaal belang zijn om het concurrentievermogen van de EU te vergroten, de economie koolstofvrij te maken en de energiezekerheid en -onafhankelijkheid van Europa te vergroten.

De acht snelwegen zijn:

• Iberisch schiereiland: Elektriciteitsinterconnecties tussen de Pyreneeën om het Iberisch schiereiland beter te integreren (Pyrenese oversteek 1 en Pyrenese oversteek 2).
• Grote Zee-interconnector: Beëindiging van de isolatie van elektriciteit door het aansluiten van elektriciteit tussen Cyprus en continentaal Europa.
• Harmonieverbinding: Versterking van de elektriciteitsinterconnectie van de Baltische staten, vergroting van de energiezekerheid en energieonafhankelijkheid van Rusland.
• TransBalkan-pijpleiding (TBP): omgekeerde gasstroom om de veerkracht van de energievoorziening in de Balkan en het oostelijk nabuurschap te vergroten.
• Bornholm Energie-eiland: De Oostzee omvormen tot een offshore-interconnectorhub.
• Zuidoost-Europa: Verbetering van de prijsstabiliteit en energiezekerheid in Zuidoost-Europa, onder meer door opslag.
• SouthH2-corridor: De Zuid-waterstofcorridor met Tunesië, Italië, Oostenrijk en Duitsland.
• Zuidwestelijke waterstofcorridor: van Portugal naar Duitsland

 

Voor meer informatie

Persbericht