Mestbeleid

[0:00:00] Van harte welkom allemaal bij dit belangrijke debat van de Vosse Commissie voor Lampen, Natuur en Voedselkwaliteit.

[0:00:09] We gaan het vandaag hebben over dierlijke excrementen, om het netjes te zeggen, mesbeleid.

[0:00:15] Ik stel voor een spreektijd van vijf minuten per fractie en vier interrupties voor de Kamer en de Eerste Mijn en ook dadelijk vier interrupties bij de bewindspersoon.

[0:00:27] We hebben het wel eens uitgebreid en dat is altijd gigantisch uit de hand gelopen, dus

[0:00:30] dat gaan we niet doen.

[0:00:32] Mochten er belangrijke vragen blijven liggen, dan zullen we dat uiteraard toestaan ter verduidelijking.

[0:00:37] Voorzitter, mag ik een vraag stellen?

[0:00:39] Zeker, meneer Vlag.

[0:00:41] Sorry, ik deed de microfoon al aan.

[0:00:43] Kunnen we voor dit debat de 30 seconden regel oprekken naar 60 seconden?

[0:00:50] Ja, maar kijk, ik vind het altijd heel grappig, ik was namelijk het enige commissielid die

[0:00:57] tegen die regeling is van die 30 seconden.

[0:01:00] Maar nogmaals, deze meerderheid is zo besloten om het te doen,

[0:01:03] dus blijven we natuurlijk 30 seconden.

[0:01:08] Succes.

[0:01:11] GELACH

[0:01:14] Mevrouw Pot.

[0:01:16] Voorzitter, ik ben een groot fan van de,

[0:01:18] als voormalig voorzitter van deze commissie,

[0:01:20] ben ik een groot fan van de 30 seconden regel.

[0:01:22] Die was het toen nog niet.

[0:01:24] Maar ik zou wel, gezien de aard van het debat

[0:01:26] en ook gezien het feit dat we iets meer tijd hebben,

[0:01:27] zou ik ervoor willen pleiten om zes interrupties toe te staan op elkaar.

[0:01:30] En dan kunnen we daarna naar de minister nog wel even kijken.

[0:01:32] Maar volgens mij is dit een debat wat vooral onderling gevoerd wordt.

[0:01:35] Nou, ik zie dat daar voldoende steun voor is.

[0:01:39] De minister is al blij als het bij hem op vier blijft.

[0:01:43] Dus dat gaan we nog bekijken.

[0:01:46] Maar in ieder geval, mensen op de publieke tribune, van achter welkom.

[0:01:49] Ik zie zelfs mevrouw Van der Plassen tussen zitten.

[0:01:51] Van achter welkom.

[0:01:52] En ook de mensen die thuis kijken en luisteren via het digitale kanaal.

[0:01:55] De minister en zijn team, waarvan een gedeelte achter de muur hier zit.

[0:01:58] en inderdaad de leden van de Tweede Kamer, de Staten-Generaal.

[0:02:01] We gaan beginnen met meneer Holman.

[0:02:03] Nieuw sociaal contract.

[0:02:05] Uw vijf minuten lopen.

[0:02:07] Dank u wel, voorzitter.

[0:02:09] Er zijn grote zorgen.

[0:02:11] Er is bijna een onoplosbaar probleem.

[0:02:13] Vele jonge boeren,

[0:02:16] familiebedrijven,

[0:02:17] meestal grondgebonden,

[0:02:18] die komen in de problemen en die dreigen kapot te gaan.

[0:02:22] Jonge boeren vragen zich af

[0:02:23] of er voor hun nog toekomst is

[0:02:25] en of ze überhaupt boer moeten blijven.

[0:02:28] En of ze het bijltje er nu maar niet bij neer moeten gooien.

[0:02:33] Er is teveel mest dit jaar en volgend jaar nog veel meer.

[0:02:37] 400.000 vrachtauto's vol.

[0:02:39] Als je dat uitrekent, dat is 15 miljard liter mest.

[0:02:43] Mest van ongeveer 400.000 koeien.

[0:02:46] Er zijn twee problemen.

[0:02:47] Ten eerste het mestplafond.

[0:02:49] Dat is de hoeveelheid mest die geproduceerd mag worden door de koeien en de andere vee in Nederland.

[0:02:57] Die gaat 10% naar beneden.

[0:02:58] En dat moet de minister met een voorstel komen dit jaar, hoe je dat vorm gaat krijgen.

[0:03:03] Er zijn drie oplossingen.

[0:03:05] Eén, minder mes produceren.

[0:03:08] Twee, innovatie, bijvoorbeeld bij beter voeren.

[0:03:11] En drie, Brussel vragen om opnieuw een plafond vast te stellen.

[0:03:16] Vraag één aan de minister.

[0:03:17] Hoe kijkt u hier tegenaan, tegen deze drie mogelijkheden?

[0:03:21] En wat is uw voorstel om dit probleem te tacklen?

[0:03:26] Probleem 2. Er mag minder mest per hectare worden uitgereden.

[0:03:32] Dat is dus waar die 15 miljard liter mest, waar die heen moeten.

[0:03:36] Als je dat uitrekent en je wilt het opslaan in silo's, dan heb je 15.000 silo's van 1.000 kuub nodig.

[0:03:42] En dan heb je het nog met dit jaar en als het volgend jaar naar 20-30% minder plaatsingruimte komt, is dat nog meer.

[0:03:48] Ook hier gelden dezelfde drie oplossingen, meneer de voorzitter.

[0:03:52] Je kunt het doen met minder dieren, je kunt het doen met innovatie en je kunt het doen

[0:03:58] met de regels aanpassen in Nederland of in Brussel.

[0:04:04] Er is een interruptie van mevrouw Boumet, links PVDA.

[0:04:08] Ja voorzitter, nou heb ik vanochtend een plan gezien van de BBB waarin ze schrijven je moet

[0:04:13] eigenlijk van die hele grote plastic zakken eigenlijk op het weiland neerleggen waar je

[0:04:19] dan die mest in kan opslaan.

[0:04:21] Ik hoorde de Nieuws Sociaal Contract net over al die silo's die gevuld moeten worden.

[0:04:27] Hoe kijkt hij tegen die oplossing van de BBB aan om die mest vergunningsvrij in plastic zakken neer te leggen?

[0:04:36] Dank u wel, voorzitter.

[0:04:38] Ja, dat is een interessante vraag.

[0:04:41] Er is een acuut probleem.

[0:04:43] In de rest van mijn toog zal ik ook aangeven dat het probleem zo groot is dat we eigenlijk alles wat mogelijk is, moeten benutten.

[0:04:48] Dit is één kleine mogelijkheid die wij zouden kunnen benutten...

[0:04:52] die wat verlichting geeft en die mogelijkwijs tijdelijk wat ruimte geeft...

[0:04:56] om het probleem op te lossen.

[0:04:58] Maar even goed, wat ik net ook al zei, je houdt die mest...

[0:05:00] en die mest zal zijn plek moeten vinden.

[0:05:02] En sowieso, ik heb net al gezegd, je hebt 15.000 van die zakken nodig.

[0:05:05] Nou, die zijn er niet.

[0:05:07] En je hebt meer zakken nodig dan dat er boeren zijn in Nederland.

[0:05:10] Dus dat gaat niet...

[0:05:14] Het draagt bij, maar het is niet de complete oplossing.

[0:05:20] Sorry, lid Korstings, je hebt ook nog een vraag.

[0:05:23] Dank u wel.

[0:05:26] Ik ben getriggerd door de uitspraak...

[0:05:29] dat nu van alles moet worden geprobeerd.

[0:05:31] En dan vraag ik NEC...

[0:05:33] ligt een Fok-beperking op een of andere manier binnen die mogelijkheden?

[0:05:38] Aangezien we een Fok-beperking...

[0:05:40] dus dat je nu, vanaf nu, binnen een bepaalde tijd zegt...

[0:05:43] ja, is dat een manier voor NEC om de crisis op te lossen?

[0:05:48] Aangezien we wel ook met de maatregelen van de minister grote kansen hebben dat het alsnog een koude sanering wordt.

[0:05:54] Dus dat we mede dankzij de politiek ervoor kunnen zorgen dat er straks gewoon dieren vroegtijdig worden afgevoerd.

[0:06:00] En zo'n fokbeperking ervoor kan zorgen dat we dat kunnen voorkomen.

[0:06:04] Nolman.

[0:06:07] Voorzitter, ik wil mevrouw Lidkostis bedanken voor deze vraag.

[0:06:11] Want zij spreekt haar zorg ook uit op deze manier.

[0:06:15] En zij wil ook een generieke korting en maatregelen voorkomen op termijn.

[0:06:20] Dat is heel positief.

[0:06:21] Als je een fokverbod gaat instellen, dat gaat pas op de lange termijn resultaat hebben.

[0:06:26] En bijvoorbeeld waar de sector mee is gekomen, de zuivelsector en vormen van het bedrijfsleven,

[0:06:32] die gaan kijken hoe je acuut een deel van het vee uit de markt kunt nemen, dat is ook een

[0:06:37] van die kleine bijdragen die kan helpen om het probleem op te lossen.

[0:06:42] Dit kost iets.

[0:06:44] Voorzitter, als je een volkbeperking instelt voor varkens en kippen, kan dat heel snel werken.

[0:06:50] Ik hoop dat het NSC dat begrijpt, maar begrijp ik van het NSC goed dat zij wel vinden dat

[0:06:54] dat misschien een mogelijkheid zou kunnen zijn, of op kort of lange termijn.

[0:07:00] Voorzitter, elke bijdrage die ik kan leveren tot het probleem oplossen dit jaar, die is

[0:07:07] welkom.

[0:07:08] En wij hebben niet het luxe om welk probleem in positieve zin ook aan wat geboden om die

[0:07:13] omarmen om het probleem op te lossen.

[0:07:15] Als je daar niet toe bereid bent en dat niet inziet,

[0:07:18] dan vraag ik mij af van, zie je de grootte van het probleem wel,

[0:07:21] heb je dat al goed voor ogen?

[0:07:25] Is die derde interruptie al?

[0:07:27] Ja, dat is prima.

[0:07:28] Nee, kijk, ik hoorde NEC dus zeggen dat

[0:07:31] volkbeperkingen binnen de mogelijkheden horen

[0:07:33] en daar ben ik blij mee, want de Partij voor het Dieren

[0:07:35] ziet de ernst van deze crisis.

[0:07:38] Die zagen we al jaren aankomen.

[0:07:40] Dus ik ben heel blij dat we

[0:07:42] samen met de NEC misschien hierop maatregelen kunnen nemen.

[0:07:48] Gaat er iets tussen u ontstaan met de Rolman-lid Constitie?

[0:07:52] Rolman?

[0:07:55] Ja, ik val eigenlijk in herhaling van elke bijdrage,

[0:08:00] maar het staat nog niet in de voorstellen.

[0:08:04] Er ligt zo'n pakket aan voorstellen, die moeten we eerst maar eens even oppakken.

[0:08:08] En hoe je kunt kijken dat je minder mest krijgt,

[0:08:11] en welke bijdragen een vorm van minder dieren.

[0:08:13] maar ik hoor ook graag het antwoord van de minister

[0:08:15] hoe hij die 10% onder het mesbeton wil realiseren.

[0:08:19] Dus ja, het is één van de mogelijkheden.

[0:08:21] Maar het is niet wat wij bovenaan hebben staan op ons lijstje.

[0:08:27] Mevrouw Veilig CDA.

[0:08:29] Dank voorzitter.

[0:08:32] Ik ken de heer Holman als iemand met gezond boerenverstand

[0:08:36] en ik ben het met hem eens dat we ons de luxe niet kunnen permitteren

[0:08:39] om dingen naast ons neer te leggen.

[0:08:41] Maar toch gaf hij twee antwoorden die mij erg verbazen.

[0:08:45] Eén is het statement dat die mestopslag op korte termijn verlichting zou kunnen bieden.

[0:08:54] Prima, maar wat gaan we dan volgend jaar met die mest doen?

[0:08:57] Want het is gewoon het probleem voor je uitduwen.

[0:08:59] Dus hoezo is dat een oplossing?

[0:09:01] En twee, ik verbaas me ook over het antwoord over het fokverbod.

[0:09:07] Want als ik me niet vergis, in de melkveehouderij, als we een fokverbod zouden instellen, een

[0:09:14] en twaalf maanden geen enkele koe meer melk.

[0:09:17] Dus dan zijn we natuurlijk gewoon in één keer klaar.

[0:09:18] Ik neem aan dat de heer Holman het met mij eens is,

[0:09:21] dat dat dus geen oplossing is.

[0:09:23] We kunnen net zo goed meteen de hele sector saneren.

[0:09:26] Voor degenen die niet weten, mevrouw Vedder is boerin

[0:09:28] en meneer Holman was boer,

[0:09:29] dus zij mogen het rechtspreken van boerenverstand.

[0:09:32] Meneer Holman, ja.

[0:09:34] Dat was uniek in een soort bijna.

[0:09:38] Nee, maar wij zijn het niet met elkaar oneens, mevrouw Vedder.

[0:09:42] Ik heb ook gezegd van die opslag is mooi,

[0:09:44] Dat helpt dat u de put leeg kunt krijgen.

[0:09:46] Maar ik heb ook heel duidelijk volgens mij gezegd dat de mest er dan wel is...

[0:09:50] en dat we die even goed nog af moeten zetten.

[0:09:52] En dat is geen oplossing voor het probleem.

[0:09:54] Dat is helemaal eens.

[0:09:55] Maar het kan zijn dat die mest, waar u terecht vorige keer over vertelde...

[0:09:59] dat u die niet kwijt kunt omdat die überhaupt niet opgehaald wordt.

[0:10:02] Wellicht dat dat opgehaald kan worden, maar dat het probleem blijft bestaan.

[0:10:06] En wat lid Kossis zei over fokverbod.

[0:10:10] Wat u zegt over koeien is het ongetwijfeld waar wat u zegt.

[0:10:14] want daarom zei ik ook dat gaat geen resultaat opleveren.

[0:10:17] Dat is niet zo zinvol.

[0:10:19] Maar ik heb ook gezegd, want het is wellicht één van de mogelijkheden,

[0:10:23] maar die staat wel onderaan ons op ons lijstje.

[0:10:26] Maar ik heb ook gezegd van laten we nu niet te veel van deze discussies voeren vandaag.

[0:10:31] Laten we alles wat bijdraagt aan het oplossen van het probleem

[0:10:35] bijpakken om te zorgen dat het probleem opgelost wordt.

[0:10:38] Mevrouw Pot, Democraten 66.

[0:10:41] Nou, voorzitter, volgens mij kan iedereen die oproep alleen maar ondersteunen natuurlijk,

[0:10:46] van alles doen en niets nalaten om te zorgen dat dit probleem wordt opgelost.

[0:10:53] Maar dan kijk ik toch nog heel even, wat is het, twee weken geleden stelde NSC samen

[0:10:58] met VVD en BBB en PVV een set schriftelijke vragen waarin onder meer stond, bent u bereid

[0:11:04] tijdens deze formatiefase geen nieuw beleid met uitbreiding van uitkoopregelingen af te

[0:11:10] Dan vraag ik me toch wel af, bent u dan inderdaad bereid om alles te omarmen,

[0:11:14] als u eigenlijk tegen de minister zegt, kap met wat u nu aan het doen bent?

[0:11:19] Ik zeg niks, maar u bedoelt waarschijnlijk Meneer Holman van uw sociaal contract.

[0:11:22] U hebt helemaal gelijk.

[0:11:24] U bent voorstander van de 30 seconden redeling, maar dit waren wel twee interrupties, dat u ook weet.

[0:11:29] En mevrouw Vader ook, Meneer Holman.

[0:11:32] Voorzitter, ja deze vraag heb ik vorige keer ook beantwoord, had hem precies net zo gekregen.

[0:11:37] Wat bij die vragen is gesteld geworden, zijn een aantal vragen waar een antwoord op werd gegeven.

[0:11:43] Er was één oproep aan de minister om geen dingen te gaan regelen...

[0:11:49] of met name geld beschikbaar te stellen voor iets, een doel.

[0:11:53] Omdat de coalitie onder andere partijen bezig zijn een plan te maken en wij afgesproken hebben...

[0:11:58] maar dat weet iedereen, dat we gedurende deze periode geen financiële verplichtingen aangaan.

[0:12:02] Omdat wij een integrale afleging willen maken op wat voor geld beschikbaar is en dat komt dus later.

[0:12:10] En het is ook niet nodig in die zin, want we hebben net anderhalf miljard beschikbaar gesteld.

[0:12:15] En de nieuwe opkoopregeling is 1 april in werking gegaan.

[0:12:19] Maar het punt is, de minister stelt een plan, wat een totaalplan is.

[0:12:23] Op de korte en op de lange termijn.

[0:12:25] En een van die gedachten is, er komen waarschijnlijk veel bedrijven te koop, er komen rechten te koop.

[0:12:31] Daar heb je de mogelijkheid van om die eventueel uit de markt te nemen.

[0:12:34] Boeren die willen stoppen, op een vrijwillige manier ook faciliteren.

[0:12:38] Dus een vorm van opkoop, maar LTO noemt dat een vorm van herstructurering van landbouw.

[0:12:44] Dus een iets gerichtere actie om goede bedrijven op te kopen.

[0:12:48] En niet alleen om willen van natuur op te kopen, maar ook de landbouwstructuur voor ogen te hebben.

[0:12:53] Dat is een variant op het thema waar je heel goed over na kunt denken.

[0:12:58] Bedankt voor de beantwoording.

[0:12:59] Je kunt verder gaan met die betoog. Je hebt nog drie minuten.

[0:13:05] Dus ook de vraag die naar de minister komt, vraag twee, dezelfde drie maatregelen,

[0:13:10] hoe denk u dat die ingevuld kunnen worden om bij te dragen aan het probleem?

[0:13:16] Veel mensen zijn er wanhoopend naar bij, maar ik weet het ook niet meer.

[0:13:19] Het is echt heel moeilijk.

[0:13:21] Wat ik wel weet, is dat we alles uit de kast moeten halen om dit probleem op te lossen.

[0:13:25] We kunnen het ons niet permitteren en niet alle mogelijkheden aan te grijpen

[0:13:31] om met een oplossing te komen voor dit probleem.

[0:13:35] Dus minister, hoe gaat u dit invullen?

[0:13:40] De minister is bezig met een plan.

[0:13:43] Een goed plan.

[0:13:47] Eigenlijk zou hij dat verder uit moeten werken.

[0:13:49] En als ik het analyseer, heeft de minister...

[0:13:51] en in feite ook de voorsteller van LCO en NIJK...

[0:13:55] het landbouwakkoord weer opgepakt.

[0:13:57] En waar dat niet afgerond is...

[0:13:59] gaan ze verder met de invulling van het landbouwakkoord.

[0:14:02] en waar kun je daarop tegen zijn.

[0:14:04] We zijn ook blij met het sector, de partijen.

[0:14:08] Een aantal mensen hebben een goed plan neergelegd...

[0:14:12] die ook bijdragen aan het zoeken naar oplossingen.

[0:14:15] Die hebben een hele stap gemaakt.

[0:14:17] De industrie, samen met de sector, heeft zelfs een plan gemaakt...

[0:14:21] om heel snel en tijdelijk een reductie van het vee te doen.

[0:14:24] Dat willen ze faciliteren en organiseren.

[0:14:26] Maar ook vooral het plan van de NIJK.

[0:14:29] Daar hebben we veel bewondering voor...

[0:14:30] dat ze zich zo kwetsbaar op durven stellen en zo constructief aan hun plan durven te gaan werken.

[0:14:53] De heer Holman is enthousiast over partijen die erkennen dat er een misprobleem is en met

[0:14:59] oplossingen komen.

[0:15:00] Ik ga zo meteen in mijn bijdrage ook zeggen wat ik er dan van vind.

[0:15:03] Maar er zijn ook partijen die nog in de ontkenningsfase zijn en die plannen presenteren om weer terug

[0:15:09] te gaan naar Brussel.

[0:15:09] Eén daarvan is de BBB, die vanochtend met een plan kwam.

[0:15:12] Ik had het er net ook al even over.

[0:15:14] Wat vindt de heer Holman nou van zo'n plan van de BBB?

[0:15:23] Ik heb de minister de vraag gesteld van zijn er drie mogelijkheden, wat denkt u ervan?

[0:15:29] En dan kunt u natuurlijk ook mij vragen van wat denkt u daar zelf van, meneer Holman?

[0:15:35] Als je naar Brussel gaat, daar zie ik drie vormen van naar Brussel gaan.

[0:15:42] Eén die zegt van, naar Brussel gaan is kansloos.

[0:15:46] Twee die zegt, als je naar Brussel gaat met een heel goed plan om de arm, dan kun je misschien

[0:15:50] wat bewerkstelligen.

[0:15:51] En drie, er zijn partijen die zeggen van, we gaan naar Brussel toe, met gestrekt been

[0:15:56] erin en we gaan gewoon regelen dat alles terug wordt geschroefd en dat de derogatie van de

[0:16:00] baan is.

[0:16:02] Als je vraagt waar het nieuwe sociaal contract voor staat...

[0:16:04] dan zitten we ergens in het midden.

[0:16:07] De nood is groot.

[0:16:09] De oproep van de partijen ook.

[0:16:10] En de oproep van de partijen om naar Brussel te gaan...

[0:16:12] om daar ook wat te regelen.

[0:16:14] Dat is ook heel waardevol.

[0:16:16] Dat is voor ons een van de zaken die je zou moeten regelen.

[0:16:20] En wij hebben de verwachting...

[0:16:22] dat als je met een serieus plan onder de armen naar Brussel gaat...

[0:16:26] dat je mogelijkwijs daar een voet tussen de deur krijgt.

[0:16:29] en mogelijk dat ze hun kunnen overtuigen van de noodzaak, van de grootte van het probleem...

[0:16:33] en dat zij ook mee willen denken om een oplossing te bieden voor het probleem.

[0:16:39] Want dan moet je wel gericht zijn.

[0:16:42] Ik geloof niet in het terugdraaien van de derogatie...

[0:16:45] maar als je bijvoorbeeld met een graslandderogatie komt, dat serieus neemt...

[0:16:50] en diegenen die het goed voor elkaar hebben, want het gaat om kwaliteit van water...

[0:16:54] die het goed voor elkaar hebben, dat je die beloont met een stukje ruimte...

[0:16:57] en die dat niet hebben, dat je daar anders doet.

[0:17:01] Dus het roepen van wij willen de derogatie van tafel voor de komende drie jaar.

[0:17:06] En je komt niet met een plan.

[0:17:07] Dat draagt niet bij aan een lange termijn oplossing voor het probleem.

[0:17:13] 1 minuut en 23 seconden.

[0:17:17] Goed, voorzitter. Onze oproep.

[0:17:22] Laten we ophouden te kissenbissen.

[0:17:24] De politiek is verdeeld.

[0:17:26] Kan het bijna niet eens worden.

[0:17:30] Sommige partijen hebben prima voorstellen gedaan en laten we met elkaar samenwerken.

[0:17:35] Ook de zeven partijen in de melkveehouderij, echte oproep, ga samenwerken.

[0:17:45] Wil de minister, vraag drie, met alle zeven partijen en met iedereen die mee wil een plan

[0:17:51] uitwerken waar het hout snijdt, waar je met je onder de armen mee naar Brussel kunt gaan

[0:17:56] en op de meest indringende manier gaan pleiten om mogelijkheden te creëren om het acute probleem

[0:18:02] op te gaan lossen.

[0:18:04] Dat is gewoon nodig.

[0:18:05] Ten slotte, voorzitter.

[0:18:07] Het huis staat in brand.

[0:18:10] De minister komt aanrijden met de brandweerauto en die staat klaar.

[0:18:15] Hij staat te wachten.

[0:18:17] De zeven partijen in de melkveehouderij staan rond het huis met een emmer klaar om te gaan

[0:18:22] blussen.

[0:18:22] maar ze kissen bij ze nog, waar de emmer water gegooid moet worden...

[0:18:29] en hoe het huis geblust gaat worden.

[0:18:31] Wij staan erbij en wij kijken naar.

[0:18:34] De oproep is, voorzitter, vandaag, laten we onze verantwoordelijkheid nemen.

[0:18:38] Laten we een Kamer zijn die haar politieke, bestuurlijke verantwoordelijkheid neemt.

[0:18:44] En de sectorpartijen, zeven in totaal, zorgen ervoor dat we niet afkoersen op een grote ramp.

[0:18:49] Kom met een plan en vecht voor een goede toekomst.

[0:18:53] Dank u wel.

[0:18:55] Zowel in de sector als hier in de Kamer gedragen we ons ongeveer als een kleuterklas.

[0:19:04] Kom op. Laat zien dat we de verantwoordelijkheid die we op ons hebben genomen waarmaken.

[0:19:10] Dank u wel, voorzitter.

[0:19:10] Dank u wel, meneer Holman.

[0:19:12] Een goede inbreng namens het nieuwe sociaal contract.

[0:19:14] Meneer Ginders van de GSNE.

[0:19:16] Voorzitter, dank u wel.

[0:19:18] Het huis staat in brand. Treffend beeld. Het is crisis.

[0:19:21] Wat betekent dat slot van de heer Holman voor de minister die hier nu nog zit?

[0:19:27] Want zolang de vormierende vier nog geen kabinet in elkaar getimmerd heeft, moet deze minister aan de slag.

[0:19:32] Begrijp ik dat daaruit, met elke maatregel, uit zijn plan, uit het plan van de sector?

[0:19:39] Ja, ik denk dat de heer Grimmens goed geluisterd heeft, meneer de voorzitter.

[0:19:45] Ik leerde het al.

[0:19:49] En ja, nee, de oproep is dat we ons niet kunnen permitteren.

[0:19:52] Wel met de beperking van, wij gaan nu geen verplichtingen aan.

[0:19:57] Maar voordat je zover bent om daar een besluit over te nemen, ben je verder.

[0:20:02] Maar er is een heel...

[0:20:03] De minister heeft duidelijk gezegd, het is een totaalpakket.

[0:20:06] En in mijn oproep hebt u ook vernomen van, laten we alsjeblieft niet gaan discussiëren...

[0:20:10] over het opkooppercentage van 20, 30 of 34 procent moet zijn.

[0:20:16] Laten we gewoon aan de slag.

[0:20:18] We zijn er met elkaar bij.

[0:20:19] En als er echt besluiten worden, zijn we er.

[0:20:22] Wij kunnen ons niet permitteren om nu te zeggen...

[0:20:25] we gaan een paar maanden achterover leunen en we doen niks.

[0:20:27] Want elke dag dat we langer wachten, gaat de ramp groter worden.

[0:20:32] Meneer Gilders, ik ben tevreden.

[0:20:34] Mevrouw Bromet, ze spreekt namens GroenLinks, PVDA.

[0:20:38] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:20:39] Voorzitter. We hebben het vandaag over mest, zoals we het de afgelopen tientallen jaren al heel vaak

[0:20:44] over mest hebben gehad.

[0:20:46] Het gaat niet zomaar over mest, het gaat over teveel mest.

[0:20:50] Ik vond een motie die ik een half jaar na mijn aantreden als Kamerlid, vijfenhalf jaar geleden,

[0:20:56] ingediend heb.

[0:20:57] Die wilde ik even voorlezen.

[0:20:59] Hij is van 24 januari 2019.

[0:21:03] Overwegende dat een krimp in de veestapel niet van de ene op de andere dag geregeld is, overwegende

[0:21:08] dat de agrarische sector een realistisch beeld op de lange termijn nodig heeft om de juiste

[0:21:12] beslissingen te maken in de bedrijfsvoering, overwegende dat er op termijn onvermijdelijke

[0:21:18] sanering op een correcte en sociale manier moet gebeuren, verzoekt de regering een routekaart

[0:21:24] vorm te geven om inzicht te geven in de middelen en termijnen voor een reductie van de veestapel,

[0:21:29] en gaat over tot de orde van de dag.

[0:21:31] Voorzitter. Die vijf jaar die verstreken zijn na het niet aannemen van deze motie — want deze motie

[0:21:36] werd slechts door 45 Kamerleden gesteund en daarmee verworpen, is verspeelde tijd geweest.

[0:21:43] We zien wat er gebeurt als achtereenvolgende regeringen en bewindspersonen de kop in het

[0:21:49] zand steken en dit doen alsof er geen probleem is.

[0:21:52] Dan komt het probleem op enig moment wel tevoorschijn, en dat is nu.

[0:21:56] En wie zijn daar het slachtoffer van?

[0:21:58] Dat zijn de boeren die goedgelovig waren en die dachten dat het allemaal zo'n vaart niet zou lopen.

[0:22:03] En dan moet je opeens ingrijpen en dan gaat het allemaal te snel en dan lopen de mestkelders

[0:22:08] over van de mest.

[0:22:10] En dat is waar we nu staan, voorzitter.

[0:22:19] En het moet gewoon gebeuren, want de waterkwaliteit is niet op orde in Nederland.

[0:22:23] We hebben hier heel veel gedebatteerd over het stikstofprobleem, dat is in feite ook

[0:22:26] een mestprobleem.

[0:22:28] En zelfs nu zijn er nog partijen, ik noemde het net al in de interruptie bij de heer Holman,

[0:22:32] de BBB, die het een plan noemen om terug te gaan naar Brussel.

[0:22:36] Er is een probleem en het is heel simpel.

[0:22:39] We hebben te veel mest en we moeten dus zorgen voor minder dieren.

[0:22:43] Het lichtpuntje van vandaag vind ik dat de minister dat ook ziet en herkent.

[0:22:48] Ik vind dat hij een heleboel zinnige voorstellen doet als het gaat over de afroming van 30%,

[0:22:55] de oude uitkoopregelingen waar hij op vertrouwt, het voerspoor.

[0:23:01] Daar heb ik dan wel een beetje mijn twijfels over, maar we moeten het maar proberen.

[0:23:05] Ik heb wel een vraag aan de minister.

[0:23:07] Hoe gaat haar handhaven dat daadwerkelijk dat voerspoor gevolgd gaat worden?

[0:23:13] En als de Grans-Graslandnorm betekent dat er een grondgebonden veehouderij moet komen,

[0:23:18] dan kan ook GroenLinks PvdA dat steunen.

[0:23:22] Een nieuwe opkoopregeling is ook van belang.

[0:23:25] Ik heb van de week nog gebeld met een boer die afgewezen is in de bestaande opkoopregeling,

[0:23:29] die echt staat te springen om te stoppen met zijn boerderij en die niet in aanmerking komt.

[0:23:34] Ik zou de minister willen vragen wat hij gaat doen voor die boeren die afgewezen zijn in de bestaande

[0:23:40] regeling om allerlei redenen, maar die eigenlijk morgen hun bedrijf zouden willen opgeven.

[0:23:46] De minister zegt dat er begin 2025 een nieuwe opkoopregeling komt.

[0:23:51] Dat lijkt mij laat.

[0:23:52] De minister heeft ook gezegd dat hij niet naar Brussel hoeft voor de staatssteunregeling.

[0:23:56] Dus kan het niet eerder en kunnen die bedrijven niet zo spoedig mogelijk gekocht worden door de

[0:24:01] overheid en dat die rechten eruit gehaald worden?

[0:24:05] Voorzitter. De minister stelt ook voor dat hij een subsidie wil geven aan boeren die gecompenseerd

[0:24:14] worden voor het verlies van derogatie.

[0:24:16] Dat vind ik echt de omgekeerde weg.

[0:24:17] Er zijn ook boeren die al heel lang zonder derogatie een bloeiend bedrijf hebben en die

[0:24:23] krijgen geen geld van de overheid, terwijl ze het wel als eerste goed gedaan hebben.

[0:24:27] Ik zou graag daar de reflectie van de minister op willen hebben.

[0:24:30] Gaan we nou de koplopers belonen of gaan we de achterblijvers belonen?

[0:24:36] De mestverwerkingsplannen van de minister, daar heb ik wel heel veel twijfels over.

[0:24:41] Ik vind dat er heel veel onzekerheden in zitten in relatie tot de milieuwins die daarmee geboekt

[0:24:49] gaat worden, maar ook met de investeringen die ermee gemoeid zijn voor boeren en die

[0:24:53] allemaal straks weer terugverdiend moeten worden met melk.

[0:24:58] En de hamvraag is eigenlijk, als je nou dat hele maatregelenpakket van de minister zou gaan doen,

[0:25:06] wordt dan een generieke korting voorkomen?

[0:25:08] En als ik stukken goed lees van de minister, dan zegt hij eigenlijk, ja, het is eigenlijk afhankelijk

[0:25:13] van het succes van de maatregelen die we nemen, hoe groot die generieke korting komt.

[0:25:18] Maar er zal een generieke korting komen.

[0:25:20] En dan vraag ik aan de minister, klopt dat dat ik dat zo gelezen heb?

[0:25:25] Of zegt de minister, nou, ik verwacht dat er zoveel bedrijven en dieren uitgaan in Nederland

[0:25:30] dat die generieke korting er niet hoeft te komen.

[0:25:33] En voorzitter, ik zou dan wel echt een pleidooi willen houden voor de boeren die geen gebruik

[0:25:37] hebben gemaakt van de derogatie en dat de minister kan garanderen dat zij bij generieke maatregelen

[0:25:44] of andere maatregelen geen slachtoffer worden van deze situatie.

[0:25:48] Dank u wel.

[0:25:50] Uw tijd zit erop.

[0:25:51] Oh, nog één ding, net als de heer Holman.

[0:25:53] Ja, voorzitter, ik zit eigenlijk best wel ontspannen in deze discussie.

[0:25:57] Het gaat hoe dan ook gebeuren. De mest zal verminderen.

[0:26:00] En hoe eerder we komen tot maatregelen, hoe meer we kunnen sturen.

[0:26:04] Sturen naar een einde aan de intensieve veehouderij.

[0:26:07] We kunnen het ook op z'n beloop laten.

[0:26:09] En dan zullen alle boeren er last van krijgen.

[0:26:11] En dan hebben we helemaal niks meer te kiezen.

[0:26:13] Dank u wel, mevrouw Vermeijt, voor uw inbreng namens GroenLinks, Partij van de Arbeid.

[0:26:18] Kijk, als ze allemaal nu een holmannetje gaan doen...

[0:26:20] Dan zit er zomaar weer dadelijk tien, twaalf minuten bij.

[0:26:22] Daar moeten we wel rekening mee houden.

[0:26:24] Dat was een vraag.

[0:26:25] Meneer Vlag, de staatskundige reformerende partij.

[0:26:29] Voorzitter, ik hoor mevrouw Bromet eigenlijk nauwelijks over de waterkwaliteit spreken,

[0:26:33] vooral over de reductie van de veenstapel.

[0:26:34] Dat blijkt ook uit de motie die zij citeert.

[0:26:37] Dus daarom vinden zij partijen die nog praten over de derogatie en de functie daarvan voor

[0:26:40] waterkwaliteit eigenlijk populistisch.

[0:26:44] Zou mevrouw Bromet moeten zeggen dat ze gewoon minder dieren wil en dat ze de waterkwaliteit

[0:26:47] daar dan onder geschikt vindt?

[0:26:51] Voor mij is minder dieren niet het doel.

[0:26:54] Het doel is een milieugebruiksruimte waarin de natuur geen geweld wordt aangedaan, zoals

[0:26:59] mest het stikstofprobleem veroorzaakt, en waterkwaliteit die op orde is.

[0:27:05] In Nederland is 99% van de wateren niet in goede staat.

[0:27:10] Twee van de belangrijkste drukfactoren zijn vermesting en bestrijdingsmiddelen.

[0:27:14] En vermesting dat komt dus door de manier waarop wij vee houden in Nederland en dat moet veranderen voor ons.

[0:27:22] Dus het is helemaal niet boertje pesten ofzo, of omdat wij vinden dat er niet een boer veel vee mag hebben.

[0:27:27] Wij willen gewoon dat de veehouderij in Nederland in evenwicht komt met wat de natuur in Nederland aan kan.

[0:27:32] Meneer Vlag.

[0:27:34] Ik sla een beetje aan op een bericht wat mevrouw Bromet vorige week verstuurde.

[0:27:38] Dat een briefing over de derogatie een bewustwordingsproces was voor populisten.

[0:27:42] Dat vind ik nogal een moreel verheven gesprek, als ik eerlijk ben.

[0:27:46] Als het om waterkwaliteit gaat, is het toch helemaal niet dom om te spreken over de derogatie?

[0:27:54] Voorzitter, dat is ook zo'n mantra.

[0:27:55] Over die populisten zou ik willen zeggen...

[0:27:57] populisten hebben halve oplossingen voor hele problemen.

[0:28:00] En die problemen worden daar niet mee opgelost.

[0:28:01] En als wij in een briefing zitten en we horen voor de tienduizendste keer...

[0:28:05] dat er te veel mest is en dat de enige oplossing minder dieren is...

[0:28:08] dan word ik er wel eens doodmoe van dat we hier avond aan avond zitten te debatteren...

[0:28:11] met mensen die die problemen ontkennen.

[0:28:14] En die zitten ook in onze Kamercommissie.

[0:28:16] En dat vind ik heel treurig, zeker voor de boeren zelf.

[0:28:19] Want die hebben er allemaal last van uiteindelijk.

[0:28:21] Dat is wat ik heel treurig vind.

[0:28:24] En als het gaat over waterkwaliteit, dan wordt er heel veel geschermd met

[0:28:29] ja, maar juist op de derogatiebedrijven is de waterkwaliteit in orde.

[0:28:33] Dat komt omdat het heel vaak graslandbedrijven zijn.

[0:28:36] Dat is ook een eis die gesteld wordt aan de derogatie.

[0:28:40] grasvermogen heeft om veel mest op te nemen.

[0:28:43] Maar als je nou kijkt naar graslandbedrijven waar geen derogatie is, dan is de waterkwaliteit

[0:28:47] daar nog beter.

[0:28:48] Dus zeggen dat de waterkwaliteit niet leidt onder vermesting, dat is ook niet waar.

[0:28:53] Dank voor uw mini-collegium.

[0:28:55] Mevrouw Verrug.

[0:29:00] Dan ga ik nu ook nog eens een keer iets uitleggen, want ik hoor collega Bromet bedrijven opdelen

[0:29:09] We willen in twee categorieën...

[0:29:11] derogatiebedrijven en niet-derogatiebedrijven.

[0:29:13] En niet-derogatiebedrijven zijn koplopers...

[0:29:16] en derogatiebedrijven dus niet.

[0:29:17] En ik wil mevrouw Bromet erop attent maken...

[0:29:19] dat er ook een hele grote categorie...

[0:29:22] niet-derogatiebedrijven is...

[0:29:23] die juist ervoor hebben gekozen...

[0:29:25] om niet aan de derogatie te willen doen.

[0:29:27] Omdat ze niet uit de voet te kunnen...

[0:29:29] met de 20 procent bouwlandnorm.

[0:29:31] Dus dat zijn grote, intensieve bedrijven.

[0:29:34] En ik vraag me af...

[0:29:35] U maakte net een onderscheid...

[0:29:37] Want we moeten een bepaalde categorie...

[0:29:38] Mevrouw Bromet vierde, voorzitter.

[0:29:41] Ik vraag mij af...

[0:29:44] of mevrouw Bromet...

[0:29:46] Mevrouw Bromet maakte net een onderscheid.

[0:29:48] Een bepaalde categorie moeten we uitzonderen.

[0:29:50] Is dat dan werkelijk de grens,

[0:29:52] de meetland waar ze dat langs wil doen?

[0:29:53] Want ik heb het gevoel dat ze iets anders zegt dan dat ze bedoelt.

[0:29:57] Mevrouw Bromet.

[0:29:58] Nee, voorzitter. Ik ben wel blij met deze vraag.

[0:30:00] Want het is een misverstand.

[0:30:01] Ik heb het niet over die bedrijven die expres geen derogatie aanvragen.

[0:30:04] Zodat ze...

[0:30:05] Ik heb het over de biologische bedrijven waar 90 procent van de melkveehouders geen derogatie

[0:30:12] aanvraagt, omdat ze gewoon toekunnen met de mes die ze op hun bedrijf produceren, omdat

[0:30:17] ze heel veel ruimte hebben voor hun vee.

[0:30:19] Daar heb ik het over.

[0:30:20] Ik zou het heel jammer vinden als juist die biologische boeren er slachtoffer van worden.

[0:30:25] Het zijn niet alleen biologische boeren, het zijn ook extensieve vleesveehouders die gewoon

[0:30:29] de kalfjes in de wei hebben staan in de zomer en bij de koeien, en die nu geen last hebben

[0:30:35] van de afschaffing van de erogatie, maar die er wat mij betreft ook geen last van moeten

[0:30:40] krijgen, omdat er straks generieke maatregelen volgen die voor alle boeren gelden.

[0:30:44] Maar ik heb toch volgens mij duidelijk gezegd dat wij een einde aan de intensieve veehouderij

[0:30:49] willen, dus het is niet zo dat die bedrijven die mevrouw Verden nu noemt, daar ondervallen

[0:30:54] wat mij betreft.

[0:30:57] Dank u wel voor uw beantwoording.

[0:30:58] Mevrouw Vader, u hebt nu nog twee interrupties over, dat u dat weet.

[0:31:03] Mijn dank aan mevrouw Pot, die zorgde voor die twee extra interrupties.

[0:31:08] Meneer Pierik, BBB.

[0:31:11] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:31:13] Ik heb toch ook nog een vraag aan mevrouw Bromet.

[0:31:17] Als het gaat om de afschaffing van de derogatie, dan snap ik dat...

[0:31:21] Nou ja, ze houdt dat betoog over het verschil tussen niet-derogatiebedrijven en derogatiebedrijven.

[0:31:26] Het moet geen mantra worden, maar het feit is wel dat de waterkwaliteit op de derogatiebedrijven

[0:31:32] niet slechter is, eigenlijk beter is dan op de niet-derogatiebedrijven.

[0:31:39] En dan vraag ik eigenlijk van die afschaffing van de derogatie, wat voor effect heeft dat

[0:31:46] dan om de klimaatdoelen te halen?

[0:31:48] Want als we geen dierlijke mest meer mogen gebruiken, dan moet er ook kunstmest gebruikt

[0:31:52] worden en dat heeft behoorlijk wat impact op het gasverbruik ook.

[0:31:55] Dus is het toewerken naar een andere vorm van derogatie niet veel beter

[0:32:03] om die integrale benadering aan te pakken en niet alleen te kijken naar de waterkwaliteit,

[0:32:08] maar ook te kijken naar de klimaatdoelen, om zeg maar veel meer die integrale benadering te pakken

[0:32:13] en niet alleen te kijken naar het stikstofprobleem.

[0:32:19] Voorzitter, als er één partij is die integraal naar dit soort problemen kijkt,

[0:32:23] dan is het onze partij wel.

[0:32:24] Onze verkiezingsprogramma hebben wij door laten rekenen door het Planbureau voor de Leefomgeving

[0:32:29] om juist op al deze effecten te toetsen wat onze voornemens zijn.

[0:32:33] Dat heb ik al vaker gezegd.

[0:32:37] Ook voor het klimaatprobleem is de veestapel in Nederland een enorme obstakel om de klimaatopgave

[0:32:43] te halen.

[0:32:44] We hebben te maken met methaan, een heel sterk broeikasgas dat afkomstig is uit de melkveehouderij.

[0:32:51] Daar zal ook iets mee moeten.

[0:32:52] Dus alle voorstellen die ik hier doe zijn juist gericht op het klimaatakkoord van Parijs, op de

[0:32:58] natuurkwaliteit, op de waterkwaliteit.

[0:33:00] Dat betekent een enorme omslag in de manier waarop we dieren houden in Nederland.

[0:33:04] En partijen die zeggen dat als je dan stopt met dierlijke mest, dan komt er dus kunstmest bij,

[0:33:10] die hebben die omslag in hun denken nog niet gemaakt.

[0:33:12] Want nee, er moet niet in plaats van dierlijke mest kunstmest komen, er moet een dierhouderij komen

[0:33:17] waar niet gestuurd wordt op de maximalisatie van opbrengsten, maar waarin op een ontspannen

[0:33:23] manier met dieren die een goed leven hebben en die niet uitgemolken worden tot de laatste

[0:33:28] cent in harmonie kunnen leven.

[0:33:31] Dat is de veehouderij die wij voorstellen.

[0:33:33] Dat is een hele andere manier van denken dan het maximaliseren van de opbrengsten voor

[0:33:38] de export.

[0:33:42] Dan vraag ik me toch af wat de oplossing is op korte termijn.

[0:33:46] Want ik bedoel, als we die derogatie verder afbouwen,

[0:33:49] dan is de praktijk van iedere dag

[0:33:52] dat toch minder dierlijke mest op grasland uitgereden wordt,

[0:33:56] meer kunstmest, en dat betekent dat we meer kunstmest moeten gebruiken,

[0:34:01] dus dat er ook de CO2-uitstoot van...

[0:34:03] Want 7 procent van alle gas in Nederland

[0:34:05] wordt verbruikt in de kunstmestindustrie.

[0:34:07] Dus wat voor effect dat heeft.

[0:34:09] En ja, ik denk ook dat als het gaat om de biodiversiteit,

[0:34:13] dat ook de biodiversiteit beter wordt

[0:34:15] als we wat meer dierlijke mest kunnen gebruiken in plaats van kunstmest.

[0:34:19] Dus hoe ziet u dat, mevrouw Bromet?

[0:34:22] Hoe ziet mevrouw Bromet dat, vierde voorzitter?

[0:34:25] Mevrouw Bromet.

[0:34:26] Ja, voorzitter, laat ik dan hier een voorspelling doen,

[0:34:28] want ik hoor steeds het dreigement van dan komt er meer kunstmest.

[0:34:31] Dan doe ik hier de voorspelling en dan zal

[0:34:33] ik over vijf jaar deze teksten voorlezen als mensen eraan herinnerd willen worden

[0:34:39] dat als er nu meer kunstmest gebruikt gaat worden, dat daar ook weer regels zullen

[0:34:43] volgen die dat verhinderen, want dat is niet houdbaar.

[0:34:46] En als het over biodiversiteit gaat, dan vind ik het echt een godspel om te zeggen dat dierlijke

[0:34:51] mest ervoor zorgt dat de biodiversiteit zo goed is.

[0:34:54] We hebben gisteren het bericht gezien dat na de insectenafname nu ook wilde planten

[0:34:59] afnemen, omdat er niet genoeg insecten zijn om de planten te bestuiven.

[0:35:02] Dat is de crisis waar we in zitten.

[0:35:04] En een van de grote oorzaken daarvan is vermesting.

[0:35:07] Dus we komen steeds weer op hetzelfde thema uit.

[0:35:09] En ik laat me niet vertellen dat veel meer dierlijk mest goed is voor de biodiversiteit.

[0:35:13] Dat klopt gewoon niet.

[0:35:15] Meneer Gendris.

[0:35:17] Voorzitter, het verhaal van mevrouw Bromet heeft wel een hoog I told you so gehalte.

[0:35:24] En ergens snap ik dat, maar het heeft ook iets onbarmhartigs.

[0:35:28] Want je zult maar een melkveebedrijf hebben in het Groene Hart.

[0:35:31] Nooit het mest hebben hoeven afvoeren, want je was grondgebonden.

[0:35:35] En nu wanhopig zijn, want je komt er niet tussen, want niemand komt jouw mest ophalen.

[0:35:39] Dan maar bellen of ze je koeien komen ophalen, en ook die komen ze niet ophalen.

[0:35:43] En wat is de boodschap voor deze van oudsher grondgewonden bedrijven, gemiddeld of net

[0:35:48] iets onder gemiddeld, die nu kopje onder dreigen te gaan?

[0:35:52] Ik vind het echt heel kwalijk dat de heer Grimwix mij om warmhartigheid verwijt.

[0:35:59] Als er nou één partij is geweest die steeds gewaarschuwd heeft voor deze situatie, en

[0:36:03] dat is ja inderdaad een I told you zo gehalte, ik vind het ook heel vervelend, maar dan is

[0:36:09] het GroenLinks vuil. Dus ja, ik heb ervoor gewaarschuwd, net als een paar andere partijen en net als een

[0:36:14] paar heleboel andere mensen die hierover gepubliceerd hebben. Ik heb net nog een leuk filmpje van negentien

[0:36:20] jaar geleden van Kootenbie hierover gezien. Er is gewoon niets gebeurd en nu is dit het gevolg. En

[0:36:26] dan moet ik met de oplossingen komen op de korte termijn. Terwijl als we veel eerder waren begonnen

[0:36:30] over het in de ogen kijken van dit probleem, dan hadden we gesprekken kunnen voeren over op welke

[0:36:36] op welke bedrijven kun je nog wel wat meer mes toestaan, op welke bedrijven niet, wat doet Grasland, wat doet een ander.

[0:36:42] Daar hadden we dan de tijd voor gehad, daar hadden we dan de ruimte voor gehad.

[0:36:45] Maar het feit is dat we het nu zo hebben laten aankomen op het laatste moment,

[0:36:49] dat die boeren slachtoffer zijn van deze hele politieke keuzes uit het verleden.

[0:36:54] En ik vind het echt niet goed dat die mij verweten worden.

[0:36:58] En ik zou dat ook tegen die boeren willen zeggen, het ligt niet aan mij.

[0:37:01] Het is misschien I told you zo, maar dat is dan maar zo.

[0:37:04] Ik heb juist die motie voorgelezen, omdat ik wilde laten horen aan die boeren dat wij een afbouwpad

[0:37:11] wilden hebben, zodat er een sociale overgang zou zijn voor al die boeren die nu in de problemen zitten.

[0:37:18] Ik vind het ook heel treurig, echt heel treurig.

[0:37:21] Ik heb die verwijting overigens niet zo ervaren, terwijl ik toch even gezegd heb.

[0:37:28] Ik zie dat mevrouw Bromet op geen enkele manier aangesproken wil worden of de schuld ergens van wil

[0:37:34] Maar ik zou toch wel willen meegeven dat het blijven hameren op reductie van veestapel

[0:37:39] als doel ook bijgedragen heeft aan weerstand in de sector.

[0:37:42] Als Van Metervaan gezamenlijk de schouders alleen onder de waterkwaliteit was gezet,

[0:37:46] hadden we een ander gesprek gehad.

[0:37:47] Maar juist iedere keer die dubbele agenda van de reductie van de veestapel heeft voor

[0:37:51] deze vertraging gezorgd.

[0:37:54] Maar dat is toch ook een indirecte schuldgever aan GroenLinks dat we in deze situatie zijn

[0:38:00] Omdat wij hebben gezegd dat wij een verband zien tussen de waterkwaliteit en de vermesting in Nederland.

[0:38:05] Wij zien een verband tussen de natuurkwaliteit in Nederland en de vermesting in Nederland.

[0:38:09] Wij willen een gezonde veehouderij, maar hij is helemaal uit de hand gelopen.

[0:38:12] We willen af van de intensieve veehouderij.

[0:38:15] Dat is wat wij altijd gezegd hebben.

[0:38:20] En nu, omdat wij dat vonden, omdat wij dat gewoon ideologisch vinden, daar ook onze verkiezingsprogramma op geschreven hebben,

[0:38:27] waar ik ook op gekozen ben hier in de Kamer.

[0:38:30] Daardoor zou het dus nu zo zijn dat boeren hun kont tegen de krib hebben gegooid

[0:38:34] en dat we in deze situatie zijn beland.

[0:38:36] Nou, ik vind dat een miskenning van al die boeren die dat niet gedaan hebben.

[0:38:39] Ik vind dat een miskenning van die boeren die nu blij zijn dat ze geen derogatie hebben,

[0:38:43] die grondgebonden zijn en die vrolijk doorboeren.

[0:38:46] En ik gun alle andere boeren die dat ook willen,

[0:38:49] dat wij als overheid met regelingen komen om ze daar naartoe te helpen.

[0:38:52] Maar ik zie daar nog bijzonder weinig beweging in die richting.

[0:38:57] Dank u wel, mevrouw Bommet, voor de beantwoording.

[0:38:59] We gaan naar uw tweede Kamermaatje, het lid van Kampen,

[0:39:02] namens de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.

[0:39:06] Voorzitter, dank u wel.

[0:39:07] Ik denk, drie jaar geleden rond deze tijd was het in de procedurevergadering

[0:39:10] dat ik het voorstel deed om het mesbeleid controversieel te verklaren.

[0:39:15] Ik dacht dat dat een goed idee was

[0:39:19] om dat een demissionaire regering niet toe te vertrouwen.

[0:39:21] Ik kan u vertellen, het duurde niet lang voordat ik minister Schouten aan de telefoon had

[0:39:25] om mij te vertellen van Kampen, waar ben je mee bezig?

[0:39:28] Want dit blokkeert alle mogelijkheden voor het kabinet

[0:39:30] om een derogatie, een nieuwe derogatie uit Brussel te verkrijgen.

[0:39:34] Dus de procedurevergadering daarop hebben we dat gelijk maar weer teruggedraaid.

[0:39:38] En voorzitter, we hebben de afgelopen jaren gezien,

[0:39:41] een beginnersfoutje zeg ik dan maar even,

[0:39:42] we hebben de afgelopen jaren gezien hoe hard er voor is gestreden

[0:39:46] om desnoods dat afbouwpad voor die derogatie nog binnen te krijgen.

[0:39:50] Voor de poorten van de hel weggesleept,

[0:39:52] uiteindelijk door de minister-president.

[0:39:55] Het laat ook zien hoe het staat met het geduld met Nederland als het gaat om het verbeteren van die waterkwaliteit.

[0:40:02] En dat hebben we serieus te nemen en dat werpt ook de schaduw op het debat van vandaag wat mij betreft.

[0:40:08] Want we hebben decennia onze afspraken niet, zijn we niet nagekomen.

[0:40:12] En daar hebben we op een bepaald moment ook een prijs voor te betalen.

[0:40:17] Maar voorzitter, op dit moment, eerdere sprekers zeiden het al,

[0:40:19] is het wel zo dat boeren op sommige bedrijven het mest bijna letterlijk tot de enkels stijgt.

[0:40:26] En eerder sprak ik de zorgen uit over de tragedie die op ons afkomt,

[0:40:31] een treinramp in slow motion, maar die eigenlijk op dit moment al in volle omvang plaatsvindt.

[0:40:36] En het zijn ook die omstandigheden die maakten dat mijn fractie eerder steun uitsprak

[0:40:41] voor de voorstellen die de minister in voorbereiding heeft voor de bouwstenen

[0:40:46] die onderdeel uitmaken van zijn aanzet tot een plan van aanpak.

[0:40:51] Dat is niet omdat we het zo leuk vinden om na te denken over een opkoopregeling...

[0:40:56] of omdat we voor de lol-dierrechten willen afromen uit de markt...

[0:40:59] of voor de gein na willen denken over een gaslandnorm...

[0:41:02] waarvan we ons er dringend van bewust zijn wat dat financieel betekent voor boeren...

[0:41:06] die nog niet grondgebonden zijn.

[0:41:08] Maar dat doen we en we begrijpen die keuzes van de minister...

[0:41:11] Omdat we dat horrorscenario, die koude sanering die op ons afdraagt te komen,

[0:41:16] als we dit niet doen, omdat we die willen voorkomen.

[0:41:19] We moeten, koste wat het kost, die maatregelen nemen

[0:41:21] om die ongerichte pijn richting de agrarische sector te voorkomen.

[0:41:26] En de VVD heeft begrip, maar ook respect voor de stap die een aantal

[0:41:30] agrarische organisaties afgelopen week hebben gezet.

[0:41:35] LTO, NIJK, NZO en de Natuurweide namen onderdelen van het plan van de minister op

[0:41:41] En zij gaven aan de nood is zo hoog.

[0:41:44] Nu niets doen is geen optie.

[0:41:46] We moeten stappen zetten.

[0:41:49] Want het laat ook die onmacht zien, voorzitter.

[0:41:51] Die we allemaal voelen bij dit gevoelige onderwerp.

[0:41:54] En de VVD wil die stappen zetten.

[0:41:57] Juist om die ondernemers weer zelf aan het roer te zetten van hun bedrijven.

[0:42:01] Om onafhankelijk te worden van actieprogramma's, middelvoorschriften, kalenderlandbouw.

[0:42:05] En al die zaken die het ondernemerschap uit een sector wegpersen.

[0:42:08] Mevrouw Pot, D66.

[0:42:12] Voorzitter, ik ben nu drie weken landbouwwoordvoerder.

[0:42:17] En in mijn beleving heb ik die drie weken drie VVD's gezien.

[0:42:21] Eerst een VVD die vooropliep in de optocht om een plan van aanpak te krijgen.

[0:42:27] Toen een VVD die zei, ho ho, stop maar even met dat plan van aanpak.

[0:42:31] En toen een VVD die een beetje boos werd op de minister dat die het plan van aanpak niet ging doen.

[0:42:36] Dus ik vraag me een beetje af, als de heer Van Kampen nu hier zegt

[0:42:40] wij hebben steun uitgesproken voor de voorstellen,

[0:42:42] dan wil ik dat nog wel een keertje heel expliciet horen.

[0:42:44] Omdat mijn gevoel een beetje is

[0:42:46] dat we hier steeds een beetje op het gas en de rem stappen

[0:42:49] omdat de VVD de formatiepartner niet tegen de haren wil insteken

[0:42:55] ten koste van al die boeren in Nederland

[0:42:57] die nu heel erg graag duidelijkheid willen.

[0:43:01] Meneer Van Kampen.

[0:43:02] Ik ben even op zoek wat precies de vraag is van collega Pot.

[0:43:06] Volgens mij was die heel kort, voorzitter.

[0:43:10] Spreekt u nou daadwerkelijk, zegt u nu tegen de minister,

[0:43:13] gaat dat plan onverkort uitvoeren?

[0:43:16] Onverkort gaat wat kort door de bocht, voorzitter.

[0:43:18] Ik heb geconstateerd dat de minister in de beantwoording op een set Kamervragen

[0:43:22] van de vier onderhandelende partijen uit heeft gelegd en toegelicht

[0:43:26] wat de bouwstenen en de ingrediënten zijn voor een plan van aanpak

[0:43:30] wat hij in voorbereiding heeft.

[0:43:31] Daarover heb ik eerder gezegd, wij begrijpen die stap.

[0:43:34] En ik zeg nu, dat is niet omdat we het zo leuk vinden om dat de sector aan te doen,

[0:43:38] maar omdat we die koude sanering willen voorkomen.

[0:43:40] Het kan niet zo zijn dat we die koude sanering op de agrarische sector af laten komen.

[0:43:45] Onverkort gaat het echt te snel.

[0:43:48] Ik zou het volk van mijn betoog ook aangeven dat ik echt nog een aantal opmerkingen en vragen heb

[0:43:52] over de voorstellen van de minister, hoe hij zijn plan...

[0:43:57] Het is pas nota bene mijn eigen motie, daarom vroeg ik maar even tegen D66.

[0:44:01] Dus geen zorgen over de positie van de VVD wat dat betreft.

[0:44:05] Dat ik er wel vragen en opmerkingen over heb.

[0:44:07] Maar dat zal uiteindelijk tot een definitief voorstel moeten leiden...

[0:44:10] wat we nog niet hier hebben gezien, zeg ik er dan maar bij.

[0:44:13] Mevrouw Pollek, ik heb die verduidelijking uiteraard niet als een interruptie geteld.

[0:44:16] Dus je hebt er nu nog twee.

[0:44:22] Meneer Van Kampen, u kunt verder gaan.

[0:44:23] U hebt nog 1 minuut 55.

[0:44:25] Voorzitter, kritiek die klinkt op de voorstellen van de minister...

[0:44:29] is dat er eigenlijk alleen ruimte is voor stoppersbeleid...

[0:44:31] en niet voor blijversbeleid, stoppers en niet voor blijvers.

[0:44:34] En tot op zekere hoogte snapt onze fractie dat.

[0:44:37] Maar misschien kunnen we dat verduidelijken in dit debat.

[0:44:39] Want voorzitter, alleen met opkoop ga je boeren die door willen niet helpen.

[0:44:44] Onze fractie begrijpt de keuze voor een opkoopregeling niet eerder.

[0:44:49] Niet voor niets hebben wij daarom eerder onze handtekening gezet onder de LBV, LBV plus regelingen.

[0:44:53] Begrijpen wij ook een aanvullende opkoopregeling.

[0:44:56] Maar het is wat onze fractie betreft wel belangrijk dat daarbij hoort

[0:44:59] dat die grond ook beschikbaar blijft voor boeren die wel willen extensiveren,

[0:45:04] die wel onafhankelijk willen worden van die Europese richtlijnen

[0:45:07] en weer ondernemer willen zijn op dat eigen bedrijf.

[0:45:09] Kan de minister daar wat op zeggen?

[0:45:12] Voorzitter, dan de gang naar Brussel.

[0:45:14] Onze fractie gelooft niet in de vuist op tafel.

[0:45:16] Als je iets gedaan wilt krijgen, ga je gewoon normaal in overleg

[0:45:19] en vraag je om de helpende hand.

[0:45:21] Maar voorzitter, we moeten de komende jaren iets doen,

[0:45:23] want dat mestoverschot in 2025, 2026, 2027, al zouden we het willen.

[0:45:29] we krijgen het niet weggezet. Dus we moeten daarin de helpende hand bieden in de richting van Brussel,

[0:45:35] maar niet met lege handen, zeg ik erbij. En dat maakt, zeg ik nogmaals, dat wij begrijpen dat de

[0:45:40] minister, als hij het gesprek zou willen aangaan in Brussel voor het overkomen van die komende jaren,

[0:45:46] dat er een overtuigend pakket aan voorstellen moet liggen. Hij heeft daar zelf voorstellen voor,

[0:45:51] de sector doet daar voorstellen voor, vanuit de Kamer komen daar ongetwijfeld ideeën bij

[0:45:57] We vragen of de minister er toe bereid is om die urgentie van de komende jaren het hoofd

[0:46:04] te bieden.

[0:46:05] Niet als een vluchtweg uit deze crisis, maar om hier langdurig met elkaar uit te komen.

[0:46:12] Voorzitter, boerenondernemerschap met zorg voor een goede voedselproductie, maar ook

[0:46:16] voor een goede kwaliteit van water, bodem en schone lucht.

[0:46:20] Dat is wat de VVD het uitgangspunt moet zijn.

[0:46:23] En we vragen de minister of hij bereid is om bij de vervolgstappen die hij wat ons betreft kan zetten...

[0:46:28] het gesprek te blijven voeren met die boerenorganisaties...

[0:46:30] die over hun schaduw heen zijn gestapt de afgelopen week...

[0:46:36] met realistisch oog voor de urgentie van de korte termijn.

[0:46:40] En oog daar te hebben voor de schrijnende situaties waar veehouders op dit moment mee te maken hebben.

[0:46:46] En we zien uit naar de beantwoording van de minister op onze vraag.

[0:46:50] Dank u, voorzitter.

[0:46:50] En met LBV voor de mensen die minder deskundig zijn, die ook vaak thuis kijken en luisteren.

[0:46:57] Dat betekent een landelijke beëindigingsregeling via de rijlocaties, voor degenen die dit willen weten.

[0:47:02] Mevrouw Bromet.

[0:47:05] Ja, voorzitter.

[0:47:06] Nou zijn er partijen in dit huis die bijvoorbeeld pleiten voor geduldbeleid.

[0:47:12] Dus kortom, iets laten gebeuren wat eigenlijk niet mag, met het risico op een inbreukprocedure van Brussel.

[0:47:18] Is dat iets wat de VVD zou willen riskeren?

[0:47:23] Ik zou dat een hele onverstandige afweging een keuze vinden.

[0:47:27] Net als dat ik het een hele onverstandige keuze vind om alleen maar blind te staren op een maatregel waarbij je stoer gaat doen in Brussel.

[0:47:34] Want voorzitter, zo werkt het niet. En daar zijn veehouders ook niet bij geholpen.

[0:47:37] Zij zijn erbij geholpen dat wij ook zelf hier in dit land de verantwoordelijkheid dragen...

[0:47:42] om ervoor te zorgen dat we zorgen voor een goede waterkwaliteit...

[0:47:46] en dat boeren zelf weer ondernemers zijn op het eigen erf.

[0:47:48] Dus wat mij betreft moet je de verschillende paden bewandelen die nodig zijn.

[0:47:52] Ja, het gesprek voeren voor de acute nood wat ontstaat op die mesmarkt in Brussel met de

[0:48:00] boerenorganisaties, maar ook de voorstellen uitwerken die er voor de langere termijn voor

[0:48:04] gaan zorgen dat dat mesvolume in Nederland krimpt, zodat we dit probleem nou eindelijk

[0:48:10] voor eens en voor altijd oplossen, ook voor de veehouderij zelf.

[0:48:13] Dank u wel voor de beantwoording.

[0:48:16] Mevrouw Pot namens de Democraten 66.

[0:48:24] Voorzitter.

[0:48:25] Het debat vandaag staat wat mij betreft symbool voor een grotere uitdaging in de landbouw.

[0:48:31] De uitdaging om boeren hun vrijheid terug te geven.

[0:48:34] Decennia lang hebben wij als maatschappij boeren gevraagd tegen hun natuurlijke aard in te gaan.

[0:48:40] In plaats van te bouwen op de kracht van de natuur om voedsel te produceren, werden boeren genoodzaakt om steeds maar groter te worden.

[0:48:46] Maar als je landbouw loskoppelt van de natuur, luurt het niet lang voordat je over haar grenzen

[0:48:51] heen gaat.

[0:48:53] En dat weten we al lang.

[0:48:54] Dan kun je twee dingen doen, met boeren weer het beste uit de natuur halen, zodat ze binnen

[0:48:58] die grenzen kunnen ondernemen, ontwikkelen en floreren.

[0:49:02] Of nummer twee, bij elke drempel een nieuwe regel.

[0:49:05] Of het nou water, stikstof, bestrijdingsmiddelen, droogte of nitraat is, we plakken elke keer

[0:49:09] een pleister zonder het probleem bij de wortels aan te pakken.

[0:49:12] En optie twee is wat we nu weer zien gebeuren bij de mestcrisis.

[0:49:16] Toen ik een kind was, was al duidelijk dat we met een mestoverschot zaten.

[0:49:23] We weten al jaren dat de derogatie gaat aflopen.

[0:49:26] Maar in plaats van actie kregen we loze beloftes en meer pleisters.

[0:49:30] In plaats van in te zetten op kringloop, biologisch en grondgebonden, oftewel in balans met de natuur,

[0:49:35] kwamen er bufferstroken, mv-gebieden en kalenderlandbouw.

[0:49:40] En nu ook deze pleisters scheuren, er een mestcrisis op ons afkomt

[0:49:43] En een Kamermotie vraagt om een plan van aanpak, komt LNV eindelijk in actie.

[0:49:49] Mijn vraag aan de minister, waarom komt hij nu pas met een plan van aanpak en hoe vaak

[0:49:53] heeft hij nou in totaal in Europa al gepleit voor de versoepeling van de regels en wat was

[0:49:57] de reactie?

[0:50:00] Mijn kritische houding wil niet zeggen dat D66 ontevreden is met het voorgestelde maatregelen

[0:50:04] pakket.

[0:50:05] Het plan is hoog nodig om te zorgen dat jonge en gezonde boerenbedrijven hun hoofd bovenwater

[0:50:10] kunnen houden.

[0:50:11] We hebben daarnaast Europa niet nodig om te weten dat dit een belangrijke stap is naar

[0:50:15] schoon en gezond water in Nederland.

[0:50:18] Waar ik me over verbaas, is de gang van zaken en ik maak me dan ook echt zorgen over de

[0:50:22] komende jaren.

[0:50:23] Een veelgehoorde klacht uit de sector is swabberend beleid van de overheid.

[0:50:27] Lastige keuzes worden namelijk uit de weg gegaan.

[0:50:30] De moed moet boeren toch in de schoenen zakken als ze zien wat hier de afgelopen maanden

[0:50:33] gebeurt.

[0:50:34] Want eindelijk worden er keuzes gemaakt en komt er een plan van aanpak.

[0:50:38] Weliswaar na een motie, maar toch.

[0:50:40] Er worden door de formerende partijen Kamervragen ingediend over een uitgelekte maatregel, met

[0:50:44] daarin de vraag of de minister toch alsjeblieft wil stoppen met het zoeken naar oplossingen.

[0:50:49] En vervolgens willen sommige van de vraagstellers toch wel het pakket, maar nu aartselt de minister

[0:50:53] weer over de wil van de Kamer.

[0:50:55] En als dat nog niet genoeggezwabber is, werd door BBB ook nog eens een alternatief maatregelenpakket

[0:51:00] beloofd.

[0:51:00] We hebben het een half uurtje geleden gekregen.

[0:51:03] Is dit het type bestuur waar Nederland op zit te wachten, waarmee we de grote uitdagingen

[0:51:07] aan kunnen gaan?

[0:51:08] Ik wil de minister vragen het maatregelenpakket onverkort uit te voeren, graag een reactie.

[0:51:13] En ik vraag me dan ook afgezien de discussie zonet of hij voldoende geld heeft om dat te

[0:51:17] doen zonder het transitiefonds.

[0:51:20] Het is daarbij belangrijk dat jonge boeren niet ontmoedigd worden om door te gaan.

[0:51:24] Met name de afroming van volksvaartrechten lijkt een zorg.

[0:51:27] Kan de minister toezeggen een sterkere grondpositie in te nemen om jonge en toekomstbestendige

[0:51:32] boeren tegemoet te komen?

[0:51:34] Ten slotte wil ik het nog even hebben over Renewar.

[0:51:36] Want net als bij elke innovatie is D66 een voorstander als het bijdraagt aan de transitie

[0:51:41] naar een duurzame landbouw.

[0:51:43] Maar ondanks dat er nog veel ontwikkeling nodig is en het nog goed gekeurd moet worden,

[0:51:47] wordt het door vele partijen al als een soort wondermiddel binnengehaald.

[0:51:50] En dat is waar mijn zorgen liggen.

[0:51:52] We zien vaker dat boeren een illusie wordt voorgehouden.

[0:51:54] Of het nou een versoepeling van regels is of een innovatie, die beloftes kunnen we vaak

[0:51:59] niet nakomen.

[0:51:59] Met als gevolg dat, als de innovatie toch niet genoeg werkt, boeren te vergeefd duren

[0:52:04] in investeringen hebben gedaan of dat boeren afhankelijk worden van de innovatie.

[0:52:08] Dus hoe voorkomt de minister mogelijk perverse prikkels gelinkt aan Renewar?

[0:52:13] En hoe zorgen we dat boeren niet afhankelijk worden en in een soort lokken in terecht komen?

[0:52:17] Hoeveel belastinggeld wordt er nou gebruikt voor die innovatie?

[0:52:20] Welke randvoorwaarden stelt de minister bij de toepassing van Renewar?

[0:52:23] En is de minister het met mij eens dat het niet mag afleiden van water- en bodemsturing?

[0:52:28] In plaats van onze hoop te vestigen op een manier om mest te verwerken,

[0:52:30] vindt D66 dat we moeten kijken naar hoeveel mest het land nodig heeft.

[0:52:35] Voorzitter, ik sluit af met een oproep aan de minister om zo snel mogelijk

[0:52:38] aan de slag te gaan met het maatregelenparijet.

[0:52:41] Boeren en natuur kunnen niet langer wachten.

[0:52:44] Dank u wel, mevrouw Potts, voor je inbreng namens Democraten 66.

[0:52:48] Meneer Peerik heeft nog een interruptie voor u.

[0:52:51] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:52:53] Ik hoorde mevrouw Potts zeggen innovaties, die kunnen ook een belangrijke

[0:52:59] oplossing vormen, in ieder geval de innovaties die bijdragen aan de

[0:53:02] verduurzaming in die landbouw. Aan welke innovaties zit deze zesde dan te denken?

[0:53:09] Nou, voorzitter, dat vind ik eerlijk gezegd echt een gecompliceerde vraag,

[0:53:13] want ik denk dat dat op papier inderdaad goed kan.

[0:53:17] Alleen in de praktijk hebben we heel vaak de teleurstelling gezien.

[0:53:19] Dus ik zou heel aarzelend zijn om hier nu iets naar voren te brengen.

[0:53:23] Ik sta altijd om overal naar te kijken, maar iets te vaak hebben we tegen boeren

[0:53:27] gezegd, ga maar lekker investeren.

[0:53:28] En hebben we vervolgens na een paar jaar

[0:53:30] moeten zeggen, oh, het werkt toch niet?

[0:53:31] Dat is toch een beetje jammer.

[0:53:32] Daar pas ik voor.

[0:53:33] Dus ja, ik kan hier nu niks noemen.

[0:53:38] Mevrouw Pierik, dit is uw laatste interruptie.

[0:53:39] U kunt nu of u een vormende agendas wil bewaren of zo, maar prima.

[0:53:45] Dan gaan we naar mevrouw Vedder.

[0:53:47] Gisteren democratisch appel.

[0:53:49] Ze was vanmorgen al te vroeg te zien op de televisie met de dansende koeien.

[0:53:52] Het ging over dansende koeien, hoor ik.

[0:53:54] Absoluut.

[0:53:59] Dank, voorzitter.

[0:54:01] Voorzitter, het is niet uitlegbaar dat er een streep door derogatie is gezet.

[0:54:07] Sterker nog, ik vind het net zo belachelijk als toen er een streep ging door de pulskorfisserij.

[0:54:12] In beide gevallen boeren we qua duurzaamheid namelijk antoonbaar achteruit.

[0:54:17] En waarom?

[0:54:18] Hoezo leven we in een wereld waarin allerlei andere argumenten het winnen van common sense?

[0:54:23] Het is wetenschappelijk onderbouwd logisch om in Nederland een derogatie te mogen toepassen.

[0:54:28] En bij elk ander scenario dan dat zal het CDA zich dus ook niet neerleggen.

[0:54:34] Noem het een gewasderogatie, of een graslanderogatie, of een ruimaar afbouwpad, I don't care in

[0:54:39] goed Drens.

[0:54:40] In alle gevallen moet Nederland zich blijven inzetten om de derogatie terug te brengen,

[0:54:45] net als dat Nederland zich in alle gevallen moet blijven inzetten om de pulscore terug

[0:54:49] te brengen.

[0:54:50] Maar voorzitter, ik maak die vergelijking niet voor niks, want de kans dat dat op korte

[0:54:55] termijn lukt is net zo klein als dat deze was toen de pulskoren eraan ging en ik

[0:55:00] heb gezien wat er met de vissersvloot is gebeurd

[0:55:03] toen we te vergeefs alleen maar naar Brussel zijn blijven kijken

[0:55:07] die prachtige vloot ligt er nu zwaar gehavend bij en ik vrees en voorspel dat

[0:55:13] als we met derogatie hetzelfde doen alleen maar naar Brussel kijken en in

[0:55:18] eigen land op de handen gaan zitten er een ongekende koude sanering over het

[0:55:22] platteland zal razen.

[0:55:24] Voorzitter, geloof me, ik heb nog nooit zo vurig gewenst dat ik het verkeerd blijkt te

[0:55:29] hebben als bij deze inschatting.

[0:55:32] Maar ik ben er helaas van overtuigd dat de koude sanering die eraan zit te komen een

[0:55:36] oplossing uit Brussel keihard gaat inhalen en ons met een ravage achterlaat.

[0:55:41] Een spoor van gesloopte gezinsbedrijven.

[0:55:44] Nu niks doen is kiezen voor een keiharde koude sanering.

[0:55:47] En ik denk het niet alleen, ik voel het al, nu al.

[0:55:53] Bij ons gaan er al koeien weg en blijven er veel te veel lichtboxen leeg.

[0:55:58] Omdat ik weet dat ik aan het einde van het jaar de mest niet kwijt kan.

[0:56:03] Ik ben elke dag mijn bedrijf stukje bij beetje aan het opeten, omdat ik letterlijk klem zit.

[0:56:09] Die koude sanering is er niet morgen of aan het eind van het jaar of in september, hij is er nu.

[0:56:14] En ik wil het niet laten gebeuren dat gezinsbedrijven op grote schaal verongelukken.

[0:56:20] En ik zie gelukkige minister en een sector die dat ook niet willen laten gebeuren.

[0:56:25] En ik ben echt onder de indruk van de stap die NIJK, LTO, NZO en de Natuurweide dinsdag

[0:56:30] hebben gezet en waarvoor de Rabobank hun steun heeft uitgesproken.

[0:56:34] Want voorzitter, laat duidelijk zijn, er zijn geen makkelijke oplossingen meer.

[0:56:38] Als je alles op een rijtje zet, lopen ze zo'n beetje van pijnlijk tot onacceptabel.

[0:56:45] Ik ben altijd graag hoopvol, maar in dit geval vind ik het vandaag echt heel erg moeilijk

[0:56:50] om dat te zijn.

[0:56:52] Een dreigende generieke korting bijvoorbeeld, dat is een doemscenario.

[0:56:56] Ik weet nog iets te goed hoeveel pijn dat deed toen we dat acht jaar geleden hebben gedaan.

[0:57:02] Het risico dat we daarmee in één klap het winstgevende deel van de bedrijfsvoering

[0:57:07] onder alle boerderijen in één klap wegslaan, is levensgroot.

[0:57:12] En dus vind ik het pakket maatregelen waar de minister mee is gekomen heel erg belangrijk.

[0:57:17] En dus vind ik het pakket maatregelen waar de sector mee is gekomen heel erg belangrijk.

[0:57:22] Het zijn maatregelen die elkaar aanvullen, die elkaar ondersteunen en een serieuze deuk

[0:57:27] in een pakje boter kunnen slaan.

[0:57:29] En, dat vind ik enorm belangrijk, daarbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van

[0:57:33] ruimte die wijkers bereid zijn te creëren voor blijvers.

[0:57:37] voor de volgende generatie.

[0:57:40] En nee voorzitter,

[0:57:41] dat zijn geen makkelijke maatregelen.

[0:57:44] Maar het is essentieel,

[0:57:45] als wij ooit een nieuw gesprek

[0:57:47] met Brussel überhaupt willen starten,

[0:57:50] zonder direct weer naar huis te worden gestuurd,

[0:57:52] dat we daarmee aan de slag gaan.

[0:57:53] Het is essentieel om een koude sanering

[0:57:55] het hoofd te bieden.

[0:57:57] En de landbouwpartijen hebben het terecht opgeschreven.

[0:58:00] Nu niets doen,

[0:58:01] is geen optie.

[0:58:03] Dus voorzitter, kijk ik naar de minister.

[0:58:05] Nu niets doen is geen optie.

[0:58:09] En dus roep ik de minister op, voorzitter, ga fortvarend verder met beide pakkettenmaatregelen.

[0:58:15] Kom zo snel mogelijk na het meireces met de uitwerking, een nota van wijziging, een wetswijziging,

[0:58:21] whatever it takes.

[0:58:23] En neem daarbij de denkkracht vanuit de sector mee, die hebben heel veel goede ideeën hoe

[0:58:28] we dat tot een goede eindstreep kunnen brengen.

[0:58:31] Ik hoor daar graag een reflectie van op de minister.

[0:58:35] Ik zie dat het een wat kan schelen.

[0:58:38] Acht jaar geleden stond ik op een podium tegenover een staatsman waarvan ik dacht dat het hem

[0:58:43] niets kon schelen dat de derogatie eraan ging en daarmee een hele sector.

[0:58:49] Vandaag is dat gelukkig niet zo en laten wij als Tweede Kamer dan ook onze rol serieus

[0:58:54] nemen om die minister in staat te stellen om de stappen nu te nemen die nodig zijn voor

[0:58:58] een toekomstperspectief voor die mooie sector.

[0:59:00] Dank u wel voor je inbreng namens het CDA.

[0:59:04] Jij hebt een zakje mest meegenomen, of zie ik dat verkeerd?

[0:59:08] Het is een verjaardagscadeautje van de pluimveehouderij,

[0:59:14] die al heel goed bezig is met hun mest,

[0:59:18] waar ik ook nog allerlei opmerkingen over heb.

[0:59:20] Maar dat komt dan als de minister met zijn uitgewerkte plannen komt.

[0:59:25] Dank u wel.

[0:59:26] Meneer Pierik, de boerburgerbeweging.

[0:59:30] Dank u wel, voorzitter.

[0:59:33] De wanloop onder boeren is ongekend.

[0:59:36] Telkens wanneer je denkt dat de situatie niet erger kon, blijkt het tegendeel waar.

[0:59:43] Vier op de vijf melkveehouders zitten op dit moment in financiële problemen.

[0:59:47] Problemen die niet alleen een portemonnee raken, maar die een zware weerslag hebben op hun gezin.

[0:59:54] We kunnen hier in het debat dus wel weer hebben over geld en de financiële zorgen.

[0:59:58] Maar voorzitter, wat me nog het meest raakt is de psychische nood onder boeren en wat het met hun gezinnen doet.

[1:00:04] Het is verschrikkelijk.

[1:00:08] Het verkrijgen van de derogatie wordt hier in de Kamer enorm gevreemd als een gunst.

[1:00:13] Alsof het een cadeau zou zijn van de Europese Commissie.

[1:00:18] Maar laten we deze misvatting doorbreken.

[1:00:21] De Europese Commissie geeft geen cadeaus en zeker niet aan Nederland.

[1:00:25] De grens van maximaal 170 kilogram stikstof per hectare dierlijke mest is niet wetenschappelijk

[1:00:33] onderbouwd en zou daarom niet eens als grens voor boeren gesteld mogen worden.

[1:00:37] Is de minister het daarmee eens?

[1:00:41] Uit de communicatie die recent overbaar is geworden, blijkt de norm een politiek voorstel

[1:00:47] te zijn.

[1:00:47] Frankrijk kwam hiermee en het is gebaseerd op twee grootveenheden per hectare onder Franse

[1:00:53] omstandigheden in 1990.

[1:00:56] De commissie deskundige meststoffen, die de minister van LNV adviseert, heeft het advies

[1:01:02] ingestuurd naar de Europese Commissie om die norm van 170 kilogram niet op te nemen.

[1:01:07] Dit bleek deze week in een technische briefing hierop in de Tweede Kamer.

[1:01:12] De Europese Commissie heeft daar niets mee gedaan, zo antwoordde de voorzitter van de

[1:01:18] commissie deskundige meststoffen Gerard Veldhoff.

[1:01:21] Voorzitter, wat gaat de minister doen om ervoor te zorgen dat er in Europa naar dit advies

[1:01:27] geluisterd wordt?

[1:01:28] Heeft Nederland al pogingen gedaan om deze norm ook uit de nitratenrichtlijn te halen?

[1:01:33] en heeft Nederland, de Europese Commissie, al gewezen op het feit dat we een steeds langer groeisseizoen hebben.

[1:01:42] Wat wel wetenschappelijk onderbouwd is, is het onderzoek van de WUR van onderzoeker Herman de Boer.

[1:01:47] Uit een meerjarige onderzoek blijkt dat de 340 kilo stikstof uit rundveemest per hectare op droge zandgrond niet tot extra uitspoedingen of afspoedingen leidt.

[1:01:58] Derogatie blijkt dus juist positief voor de waterkwaliteit, het klimaat en ook de biodiversiteit.

[1:02:03] Het niet verlenen van derogatie gaat leiden tot meer kunstmestgebruik, verslechtering

[1:02:08] van de waterkwaliteit en een toename van de CO2-uitstoot.

[1:02:13] Voorzitter, Nederland heeft bij de implementatie van de Nitraatrichtlijn heel Nederland aangewezen

[1:02:19] als kwetsbaar gebied.

[1:02:21] Was heel Nederland aanwijzend wel nodig, vraag ik aan de minister.

[1:02:25] En waarom kijken we niet naar de waterkwaliteitsnormen zelf?

[1:02:29] Nederland hanteert de strengste normen.

[1:02:32] Terwijl wij als laag land alle waterstromen van onze buurlanden binnenkrijgen.

[1:02:37] Nederland stelde destijds de norm tussen de 1,3 en 2,8 milligram.

[1:02:42] Stikstof per liter oppervlaktewater.

[1:02:44] Maar dat mag ook 11 milligram zijn.

[1:02:47] België hanteert een norm van 2 tot 8 milligram.

[1:02:49] En Duitsland is dat 4 tot 10 milligram.

[1:02:51] Twee interrupties.

[1:02:53] Allereerst mevrouw Verderen en dan mevrouw Potten.

[1:02:56] Dank voorzitter.

[1:02:57] Ik kon het eigenlijk even een beetje niet meer aan.

[1:03:02] Want ik hoor de heer Pierik spreken over dat het psychische leed bij de boeren hem het allermeest raakt.

[1:03:09] En ik zit ondertussen te luisteren naar zijn verhaal.

[1:03:11] Dat is een technocratisch verhaal.

[1:03:13] Wat alleen maar gaat over Brussel.

[1:03:15] Met argumenten die we tien jaar geleden hier ook al hebben uitgekoud.

[1:03:19] En ik heb het plan gelezen wat de BBB ons heeft beloofd.

[1:03:23] Het reddingsplan en dat bestaat uit mestzakken en Brussel.

[1:03:27] En ik wil aan de heer Pierik vragen, ik heb afgelopen week mijn koeien naar buiten gedaan

[1:03:32] en mijn man en ik hebben elkaar vastgepakt en gedacht, dit is misschien wel de laatste keer

[1:03:35] dat we het doen. Wat heb ik aan een mestzak als ik elke dag mijn boerderij stukje bij beetje stuk zie

[1:03:43] gaan? De zorgen die mevrouw verder naar voren schuift, dat zijn ook mijn zorgen. Ik bedoel,

[1:03:52] die familiebedrijven die nu op het randje van de afgrond liggen, die willen wij in de lucht houden

[1:03:58] en we hebben niet voor niks een 10-puntenpan gepubliceerd.

[1:04:00] Dat gaat niet alleen over mestzakken, dat gaat over veel meer dingen.

[1:04:03] En we willen in Brussel

[1:04:07] ons best doen om te kijken of we met, wat ook de heer Van Kampen aangaf,

[1:04:11] om te kijken of we met een breed scala van maatregelen kunnen komen

[1:04:16] tot een nieuwe vorm van derogatie.

[1:04:20] En hoe je die derogatie ook noemt, dat is...

[1:04:23] Maar er moet vanuit Brussel in ieder geval actie komen.

[1:04:25] Dat is niet alleen iets wat de BBB zegt.

[1:04:27] Dat is in feite ook wat in het voorstel staat van de partijen die deze week nog een voorstel

[1:04:33] hebben gelanceerd over het oplossen van de mestcrisis.

[1:04:36] Dus weet je, iedereen is het volgens mij in dit gebouw eens met het feit dat er één oplossing

[1:04:41] niet bestaat en dat we echt moeten draaien aan tientallen knoppen om die mestcrisis in

[1:04:48] Nederland op te lossen.

[1:04:49] En dat is, dat kan niet zonder Brussel.

[1:04:52] Dat staat ook in dat plan van NIJK, LTO.

[1:04:58] Er zal vanuit Brussel wat moeten gebeuren, maar we moeten ook zelf aan de bak.

[1:05:02] En dan zeg ik ook altijd van, we moeten niet alleen als landbouwsector aan de slag.

[1:05:07] We moeten ook het hele agrocomplex daarbij betrekken.

[1:05:10] En we moeten heel breed zoeken naar oplossingen die de mestcrisis kunnen verhelpen.

[1:05:16] En dan moeten we ook naar innovaties kijken.

[1:05:18] Mevrouw Pot.

[1:05:20] Mevrouw Vaderee heb ik geen interrupties mee helaas.

[1:05:22] Maar u hebt al een tweede termijn uiteraard.

[1:05:24] Mevrouw Pot.

[1:05:25] Ja voorzitter. We hebben twee weken mogen wachten op de

[1:05:28] plannen van BBB.

[1:05:30] En wat staat er dan in?

[1:05:33] Nieuwe derogatievragen.

[1:05:34] Dat is een soort hoop op wonder.

[1:05:36] Gedoogbeleid in het leven roepen.

[1:05:37] Dat is eigenlijk gewoon een oproep om de wet te overtreden.

[1:05:41] En ik moet echt zeggen

[1:05:42] voorzitter, ik vind het gewoon, het is bijna gewoon

[1:05:44] een beetje gevaarlijk. Het is gewoon echt

[1:05:47] Twee weken geleden werd het ook gelinkt aan dat het een beetje lijkt op keihard afrijden op een muur.

[1:05:54] Een muur van generieke kortingen, van koude sanering, van omvallen van heel veel boeren.

[1:06:00] Hoe kan de boerburgenbeweging nou met droge ogen dat boer in hun naam noemen als je op deze manier...

[1:06:07] Het is toch geen serieus plan? Dit kan toch niemand serieus nemen?

[1:06:11] En dat was ook uw laatste interruptie, mevrouw Pierik.

[1:06:14] Ja, voorzitter, de BBB is altijd voor uitlegbaarheid en de menselijke maat.

[1:06:20] En als het gaat om uitlegbaarheid, dan moeten we, ik heb dat aangegeven in mijn betoog,

[1:06:24] dan moeten we toch ook rekening houden met wat er uit wetenschappelijke rapporten breekt.

[1:06:30] En het is gewoon een feit dat als het gaat om grasland, dat de opnamecapaciteit van stikstof

[1:06:37] veel groter is dan die 170 kilo uit dierlijke mest.

[1:06:41] En zo zijn er heel veel feitelijkheden waarvan je kan concluderen dat die inzetbaar moeten zijn

[1:06:47] om ook het verhaal bij de Nederlandse boer weer uitlegbaar te krijgen.

[1:06:52] Afbouw van derogatie, minder dierlijke mest gebruiken, meer kunstmest gebruiken.

[1:06:58] Ik kan het een boer niet uitleggen.

[1:07:00] En zo zijn er veel meer dingen die we in ons plan hebben staan en waarvan zeggen, nou kijk, dat is even voor de korte termijn.

[1:07:06] We hebben natuurlijk ook langere termijn maatregelen.

[1:07:08] En als het gaat om het op langere termijn oplossen van de mestcrisis, dan wil ik ook doorwijzen

[1:07:15] naar de formatietafel, want daar wordt natuurlijk ook over deze dingen gesproken.

[1:07:20] In het plan staat ook dat de BBB vindt dat er lege opslagtanks in havengebieden gebruikt moeten worden

[1:07:27] voor opslag van mest.

[1:07:28] Waar staan die lege opslagtanks en hoeveel mest kan daarin?

[1:07:32] Meneer Peerik, succes ermee.

[1:07:35] Dank u wel, voorzitter.

[1:07:37] We hebben daar contact over gehad met wat mensen die de sector goed kennen...

[1:07:41] en dat zijn enorme grote opslagruimtes.

[1:07:46] En op dit moment zijn we bezig om te onderzoeken...

[1:07:48] of dat ook inpasbaar is in het gehele plan.

[1:07:51] Maar los van die opslagcapaciteit hebben we natuurlijk ook gekeken...

[1:07:55] naar de opslagcapaciteit die er is in bestaande stallen...

[1:07:59] en in de opslagcapaciteit bij boeren die stoppen.

[1:08:03] Daarvan zeggen we ook van...

[1:08:04] Ja, die zou ook...

[1:08:05] Maar het zijn inderdaad allemaal pleistertjes die je kunnen helpen...

[1:08:08] om die acute crisis in de mest...

[1:08:11] in de mestwereld op dit moment het hoofd te kunnen bieden.

[1:08:15] Maar...

[1:08:16] Het is niet één pleistertje.

[1:08:18] Je hebt echt heel veel dingen nodig.

[1:08:19] En je hebt ook Brussel nodig. Dat is heel duidelijk.

[1:08:23] Meneer Periek, u kunt verder gaan.

[1:08:25] Meneer Gimmers?

[1:08:27] Ja, toch een klein vraagje, voorzitter.

[1:08:30] Want ik bemerk...

[1:08:31] licht andere aanvliegrouten bij BBB dan bij enkele andere fracties in dit huis,

[1:08:35] zoals NSC en VVD.

[1:08:38] En ik was wel benieuwd hoe de BBB deze aanvliegrouten wil materialiseren,

[1:08:42] want tot nu toe is er brede steun voor de sectoraanpak, die is gepresenteerd

[1:08:47] voor een plan van aanpak van de minister en dus van go, go, go,

[1:08:52] want er is geen moment te verliezen, want de mestcrisis is te groot.

[1:08:56] Meneer Pierik.

[1:08:58] Nou ja, voorzitter,

[1:08:59] Maar de BBB wil het zo breed mogelijk aanpakken en die ziet dus alle mogelijkheden die ertoe

[1:09:06] leiden om die mestcrisis het hoofd te bieden, die moet je goed analyseren, goed op tafel

[1:09:13] leggen en dan zien wij als BBB veel minder in opkoopregelingen omdat we veel meer van

[1:09:22] dat geld zouden willen gebruiken in de hele transitie in de landbouw en ook in innovaties

[1:09:29] die volop op de planken liggen.

[1:09:31] Binnenkort hebben we een ronde tafel gesprek over innovaties in de vr-houderij.

[1:09:35] Er zitten een aantal van die innovaties tussen die echt serieus kunnen helpen,

[1:09:38] maar dat is niet morgen, maar op termijn kunnen helpen

[1:09:40] om die crisis in de mestsector op te kunnen lossen.

[1:09:43] Meneer Kermers.

[1:09:45] Ja, voorzitter.

[1:09:47] De heer Pierik zegt er is zoveel nodig, want de mestcrisis is gigantisch.

[1:09:50] Dat ben ik geheel met de heer Pierik eens.

[1:09:53] Dus is er naast de maatregelen die meneer Pierik vanochtend heeft voorgesteld

[1:09:58] en die ja misschien een paar kuub mest weg kunnen werken, is dus ook de aanpak van de sector nodig

[1:10:06] en de aanpak van minister Adema die op verzoek van de Kamer is geleverd. Moet het allemaal inderdaad

[1:10:12] gebeuren? Steunt de BBB dat? Voorzitter, moet het allemaal gebeuren? Uiteindelijk dan worden er ook

[1:10:21] in dit debat allerlei suggesties gedaan, ook in de richting van de minister, om te kijken hoe we die

[1:10:26] mestcrisis het beste kunnen bezweren.

[1:10:28] En het is wat mij betreft aan de minister om straks met een nieuw

[1:10:32] voorstel te komen om te kijken van hoe we dat het beste handen en voeten kunnen geven.

[1:10:39] Ja, voorzitter.

[1:10:41] Maar dit is toch zo'n afwachtende houding.

[1:10:44] Ik bedoel, tussen nu en anderhalf jaar zijn we op die muur afgereden.

[1:10:49] Als er niks gebeurt, gaat het over 650.000 koeien van de 1,9 miljoen die er zijn.

[1:10:57] Dan is dit toch een soort van ja, ja, we moeten het erover hebben.

[1:11:00] We moeten het bestuderen.

[1:11:02] Deze maatregel zou misschien kunnen.

[1:11:03] Die maatregel zou misschien kunnen.

[1:11:05] Terwijl op dit moment bedrijven kopje ondergaan.

[1:11:08] Mevrouw Vedder zei het al treffend.

[1:11:09] De koude sanering is niet morgen of overmorgen, maar is nu gaande.

[1:11:14] En wat is dan de oplossing van BBB?

[1:11:16] U hebt hierna nog één interruptie.

[1:11:18] Meneer Pierik.

[1:11:19] Ja, voorzitter.

[1:11:20] Ja, ik denk dat ik in herhaling moet vallen.

[1:11:23] Ik bedoel, die koude sanering willen we koste wat het kost voorkomen.

[1:11:28] En dat betekent dus dat we naast de dingen die we in Nederland kunnen doen,

[1:11:33] dat we ook naar Brussel toe moeten en zeggen, luisteren,

[1:11:35] we hebben in Nederland te maken met de mestcrisis die verder in Europa niet zo'n groot omvang heeft.

[1:11:41] En wij hebben in Nederland op basis van wetenschappelijke rapporten ook heel duidelijk inzichten

[1:11:48] over hoe Brussel kan helpen om die mestcrisis op te lossen.

[1:11:51] En ik denk dat er in Brussel, ik bedoel gisteravond hoorde ik Annie Schreier-Pierik nog even voor de televisie

[1:11:57] en die gaf ook aan dat er in Brussel wel wat mogelijkheden zijn.

[1:12:04] Mevrouw Boumed, uw laatste interactie.

[1:12:07] Ja voorzitter, ik vind het wel opmerkelijk dat de BBB meer vertrouwen in Annie Schreier-Pierik heeft,

[1:12:12] zoals onze eigen premier die heeft gezegd dat er geen mogelijkheden meer zijn, maar goed, tot daar aan toe.

[1:12:18] Ik heb eigenlijk één korte vraag voor de BBB als het gaat over de plannen van de minister.

[1:12:24] Is Krimp van de Veestapel onbespreekbaar voor de BBB?

[1:12:28] Mevrouw Annie Schreier-Pierik, voor degenen die het niet weten, is een voormalig Tweede Kamerlid

[1:12:31] en Europarlementariër van de Geste en Democratische Appel.

[1:12:34] Meneer Pierik.

[1:12:35] Ja, klopt. En Annie Schreier-Pierik is geen familie van deze Pierik.

[1:12:39] Dat zou ook zomaar kunnen, hè?

[1:12:40] Dat zou maar zo kunnen, ja.

[1:12:42] Ik ga dat toch eens uitzoeken of dat wel zes zijn, meneer Pierik.

[1:12:47] Voorzitter, mevrouw Bromet vraagt naar de Krimp van de Veestapel

[1:12:50] en of de BBB dat ook als een van de opties ziet.

[1:12:55] Ik heb vorige week nog een notitie geschreven en heb even gekeken naar de krimp van de veestapel

[1:13:00] in de laatste zeven jaren.

[1:13:01] En als we dan kijken naar die krimp van de veestapel, dan zien we, ik heb hier de cijfers

[1:13:04] staan, de varkensstapel is in de laatste zeven jaar met dertien procent gekrompen.

[1:13:08] De kippenstapel is met twaalf procent gekrompen.

[1:13:10] De rundvistapel is met tien procent gekrompen.

[1:13:12] Dus we zien in de veehouderijsector dat er eigenlijk heel breed een krimp is van de veestapel.

[1:13:18] Ik noem het altijd een beetje de autonome krimp.

[1:13:20] Er zit natuurlijk vanwege opkoopregelingen een klein schepje bij op, maar doordat er heel veel veeouders zijn die geen bedrijfsopvolger hebben,

[1:13:28] zie je ook dat niet alleen boerenbedrijven verdwijnen, maar dat er ook een krimp is van de veestaap.

[1:13:33] En die autonome krimp die zal zich ongetwijfeld voortzetten.

[1:13:36] En dat is het wat ons betreft ook.

[1:13:38] Ik bedoel, er hoeft geen schepje bovenop.

[1:13:42] Prima, u kunt doorgaan.

[1:13:46] Meneer Peerik, je hebt nog 1 minuut 36.

[1:13:50] Het hoeft niet, hè?

[1:13:51] Nee, maar ik heb nog een paar hele belangrijke dingen te melden.

[1:13:57] Als we kiezen voor een hogere norm, dan blijven er bijna geen kwetsbare gebieden meer over.

[1:14:03] Is de minister daarmee eens?

[1:14:04] Het gaat over die NV-gebieden.

[1:14:06] Wanneer de minister dit met een goede onderbouwing naar Brussel brengt, dan kunnen we wellicht

[1:14:11] ook aan de nitraatrichtlijn voldoen.

[1:14:14] Kan de minister dat bevestigen?

[1:14:16] Voorzitter.

[1:14:17] Vorige week ontving de Kamer een openbaarmaking van alle correspondentie omtrent de communicatie

[1:14:22] tussen Nederland en de Europese Commissie over het verkrijgen van de mesderogatie.

[1:14:26] Daarin staat letterlijk in de e-mail van 6 mei 2020...

[1:14:30] dat de minister geen strijd wil aangaan met de Commissie.

[1:14:33] In een nota van 17 mei 2021 adviseert een ambtenaar de minister...

[1:14:38] om de situatie nu niet politiek te escaleren bij de Commissie...

[1:14:43] maar eerst in te zetten op het verkrijgen van politieke steun in de Kamer...

[1:14:48] voor vertegaande maatregelen in de sector.

[1:14:50] en dat terwijl de formatie van het vorige kabinet toen in volle gang was.

[1:14:54] Ik vraag me af, was het doel toen het verlengen van de derogatie,

[1:14:59] of een koude sanering in de sector?

[1:15:02] Klopt het dat het ministerie van LNV als uitgangspunt had

[1:15:06] dat in 2032 de volledige melkvee sector grondgebonden zou zijn

[1:15:10] en daardoor de derogatie niet meer nodig zou zijn?

[1:15:13] En klopt het dat het ministerie van LNV hiervoor zelf heeft voorgesteld

[1:15:18] om te kiezen voor een afbouwderogatie.

[1:15:21] Dank u wel, voorzitter.

[1:15:22] Dank u wel, meneer Pierik namens de BBB.

[1:15:26] Geachte afgevaderde grinders van de Geste Unie.

[1:15:30] Voorzitter, dank u wel.

[1:15:32] Ja, machteloos. Zo voelt het vandaag om landbouwboordvoerder te zijn.

[1:15:37] Maar dat is natuurlijk nog niks vergeleken met de machteloosheid van veel melkveehouders.

[1:15:40] De wanhoop bij hen, met name in regio's zoals de Veenweide in het Groene Hart,

[1:15:45] Is zo ongelooflijk groot.

[1:15:47] Bedrijven, gemiddeld of net iets kleiner dan gemiddeld.

[1:15:51] Melkveebedrijven met bijvoorbeeld 75 of 100 koeien.

[1:15:53] Enkel en alleen gras.

[1:15:55] Tot voor kort konden ze mest kwijt op eigen grond.

[1:15:58] Schoon grondwater, oppervlaktewater van goede chemische kwaliteit.

[1:16:02] Ze gaan naar de galamiezen.

[1:16:04] Akkerbouwgebieden zijn daar ver weg.

[1:16:05] De mest krijgen ze niet afgevoerd.

[1:16:07] En dan heb ik het nog niet eens over de kosten en al die bedrijven die bij de bank in bijzonder beheer komen.

[1:16:12] Maar over logistiek.

[1:16:13] Zelfs de koeien worden bij veel bedrijven niet meer opgehaald.

[1:16:17] Deze van ouds grondgebonden gezinsbedrijven koersen af op de ondergang.

[1:16:21] En ondanks hun schone grond en oppervlaktewater dreigen ze, als hun mestplaatsingsprobleem

[1:16:28] niet wordt opgelost, formeel ook nog eens een milieudelict te begaan.

[1:16:32] Uit de appjes, telefoontjes, gesprekken spreekt zo'n ongelofelijke wanhoop, moedeloosheid

[1:16:37] en verdriet.

[1:16:38] De koude sanering is al gaande.

[1:16:40] Vandaag.

[1:16:40] Het is crisis op ons platteland. Het is mestcrisis.

[1:16:44] En ondertussen kabbelt de formatie voort...

[1:16:47] en wordt met een grote boog om oplossingen heen gelopen door de formerende vier.

[1:16:51] Dus niet door de individuele fracties, maar wel door het geheel...

[1:16:54] omdat ze het mega oneens zijn.

[1:16:56] NEC en VVD zien de mestcrisis onder ogen...

[1:16:59] en zeiden de vorige keer al dat de minister een keurig plan heeft opgeleverd.

[1:17:04] En daar is een keurig plan van sectorpartijen en de zuivelindustrie bijgekomen.

[1:17:08] Plannen die grote overlap vertonen.

[1:17:11] Dat geldt niet voor de BBB, die met een plan is gekomen, zonder het woord krimp, met opslag

[1:17:18] en de derogatie terug.

[1:17:20] En geen misverstand, voorzitter.

[1:17:21] De ChristenUniek-fractie vindt het verschrikkelijk dat de Nederlandse melkveehouderij de derogatie

[1:17:25] kwijtraakt.

[1:17:27] Net als de Pulskor, inderdaad, zoals mevrouw Vedder zei.

[1:17:30] Een derogatie die geen derogatie mag eten, overigens.

[1:17:33] Want onze bodem, groeiseizoen en stikstofopname, rechtvaardige en veel grotere dierlijke mestgift,

[1:17:39] zeker op grasland, wetenschappelijk goed onderbouwd.

[1:17:43] En daarom moet deze minister en zijn opvolger blijven knokken

[1:17:46] altijd voor een graslandderogatie.

[1:17:49] Zonder dat gaat het niet.

[1:17:51] Dit besluit van de Europese Commissie is dan ook een schot in eigen voet

[1:17:54] en slecht nieuws voor de waterkwaliteit in Nederland.

[1:17:57] Tegelijk, hoe onterecht het ook bij veel melkveehouders voelt,

[1:18:02] is het hoog tijd voor een reality check.

[1:18:04] Ik heb het de vorige keer gezegd.

[1:18:06] Brussel, natuurlijk, je moet de deur plat lopen.

[1:18:08] Maar Brussel geeft voorlopig niet mee en tegen de tijd dat ze misschien ooit gaan meegeven

[1:18:13] is het kal verdronken.

[1:18:16] En daarom roep ik minister Adema op om geen dag verloren te laten gaan.

[1:18:20] Goed dat hij met een crisisaanpak is gekomen.

[1:18:23] Goed dat ook LTO, NEJK, NZO en de Natuurweide dat hebben gedaan.

[1:18:28] Grote complimenten dat zij hun nek hebben uitgestoken.

[1:18:31] Minister Adema is minister in het meest extra parlementaire kabinet ever.

[1:18:35] Er is geen coalitieakkoord.

[1:18:37] Er is niets controversieel verklaard.

[1:18:40] Het kabinet rust slechts op 41 luize gezeteltjes.

[1:18:44] Dus zolang je niet een opdracht uit de Kamer krijgt om ergens mee te stoppen, zeg ik go.

[1:18:49] Is er een interruptie van Manoholman?

[1:18:52] Ja, voorzitter, verstandig geworden van meneer Grinders.

[1:18:56] Hij had volgens mij zelf ook minister kunnen zijn, maar dat tezijde.

[1:19:00] Als hij nominister was geweest en de vraag die ik hem heb gesteld van de drie mogelijkheden

[1:19:04] om het probleem op te lossen, hè?

[1:19:06] Krimpveestapel, Brussel en innovatie.

[1:19:09] Als hij minister was geweest, wat zou hij aardig maar,

[1:19:12] wat zou meneer Grimwis, de minister,

[1:19:15] ongeveer hebben laten zeggen op dat moment?

[1:19:17] Wat is het standpunt van meneer Grimwis daarover?

[1:19:20] Meneer Grimwis.

[1:19:21] Voorzitter, je moet natuurlijk nooit op alles vragen antwoorden.

[1:19:24] Ik ben een eerzaam en eenvoudig volkstegenwoordiger

[1:19:26] en dat ben ik met grote vreugde

[1:19:28] en met dit onderwerp ook met een zwaar gemoed.

[1:19:31] En het is voor mij geen of-of-of kwestie.

[1:19:33] Je zult ongeveer alles moeten aangrijpen.

[1:19:37] Je hebt het allemaal nodig.

[1:19:39] En met name met die bedrijven voor ogen...

[1:19:42] die tot voor kort altijd grondgebonden waren.

[1:19:45] Die gewoon gemiddeld of net nedergemiddeld...

[1:19:47] qua omvang van de veestapel waren.

[1:19:50] En die nu in een wereld terecht zijn gekomen...

[1:19:54] waarin mest, wat eigenlijk bruin goud is...

[1:19:57] wat nodig is om je gras te laten groeien...

[1:19:59] dat moet afgevoerd worden.

[1:20:00] Koeien moeten in één keer afgevoerd worden.

[1:20:02] Ik wil die bedrijven, dus ik zou die bedrijven allereerst op het netvlies hebben, om die te helpen.

[1:20:07] En die zitten met name in gebieden met de akkerbouw op vrij grote afstand,

[1:20:11] zodat je niet snel een vlug oplossing voor handen hebt.

[1:20:15] En verder denk ik dat er heel veel verstandige elementen in de plannen staan,

[1:20:19] die zowel door de minister zijn opgeleverd als door de sector.

[1:20:22] En ik zou zeggen aan de slag en geen dag te verliezen.

[1:20:26] En dat is ook eigenlijk wat ik bedoelde met mijn oproep,

[1:20:29] Ik heb ook oproep ko, denk aan die afroming, die maatregel van 10 naar 30 procent.

[1:20:36] Waarom zou je die morgen nemen als je dat vandaag kunt doen?

[1:20:40] Dus mijn oproep is vandaag maatregelen doorzetten die je vandaag kunt nemen, morgen die je morgen

[1:20:45] kunt nemen.

[1:20:45] Zet die notificatie van een brede opkoopregeling in Brussel nu in gang.

[1:20:52] En dan nog moet je eerlijk zijn dat onder de streep, als je al die maatregelen hebt uitgevoerd,

[1:20:58] Je hebt waarschijnlijk nog steeds niet voldoende mestplaatsingsruimte.

[1:21:01] Je hebt nog steeds niet de reductie aan kilogram stikstof.

[1:21:07] Als je al die maatregelen hebt uitgevoerd...

[1:21:11] en dat deel ik wel met de sectorpartijen die het plan hebben gemaakt...

[1:21:14] je naar Brussel zou moeten, omdat er nog steeds een probleem is.

[1:21:19] Ik wil graag de heer Grinders vragen...

[1:21:23] hoe groot hij de kans ziet wat er te halen is in Brussel...

[1:21:27] En wat voor plan moet je ongeveer opleveren om daar maximaal succesvol te kunnen zijn?

[1:21:31] Meneer Gemmes.

[1:21:32] Ja, voorzitter. Hier is altijd het risico dat je jezelf overschat,

[1:21:36] alsof je maar hard genoeg met een vuist op tafel slaat,

[1:21:38] dat je dan wel de graslanddemocratie voor elkaar zou opboksen.

[1:21:41] En dat zeg ik omdat ik dat supergraag zou willen.

[1:21:44] Maar ik zie het bij deze commissie in ieder geval niet gebeuren.

[1:21:48] We hebben daar, we hebben bij de Europese commissie langer al een negatief track record.

[1:21:52] En bij deze Europese commissie hebben we het volgens mij helemaal verkorven.

[1:21:55] Dus je moet het blijven proberen.

[1:21:58] En dan moet je hopen dat er een volgende Europese commissie dat beter gaat doen.

[1:22:02] En dat ze wel luisteren naar wetenschappelijke rapporten.

[1:22:06] En dat het verantwoord is om een gastlandderogatie te geven.

[1:22:10] Dan wel de nitraatrichtlijn te herzien.

[1:22:13] Omdat die 170 kilogram niet goed wetenschappelijk is onderbouwd.

[1:22:17] Dat moet je hopen.

[1:22:18] Maar of dat gaat gebeuren met een rechtsgewordene Europese commissie.

[1:22:23] Dat is maar zeer de vraag.

[1:22:24] Dat hebben we de vorige keer uit en tena besproken, dat een Europese parlement en een Europese commissie die naar rechts verschiet van kleur niet per se goed nieuws voor de Nederlandse landbouw betekent.

[1:22:34] Ik heb het vorige keer ook al gezegd, elke koe die in Nederland verdwijnt, wordt in Polen met gejuich en een krans ontvangen.

[1:22:43] Meneer Grimmers, u mag uw betoog volgen, u hebt nog 1 minuut 41.

[1:22:47] Ik zie u trouwens geen minister worden, maar wel burgemeester met zijn ogenhoed nog.

[1:22:50] En de Amst keten op een welvarende buik, zo zie ik u wel zitten ooit.

[1:22:54] En laat maar eens op, dat gaat uitkomen, laat maar eens op.

[1:22:57] Ik weet niet of dat nou in de profielschets van Rotterdam stond, voorzitter.

[1:23:01] GELACH

[1:23:03] Maar als u het niet erg vindt, val ik u voorlopig nog even lastig, voorzitter,

[1:23:08] als een lastig te temmen Kamerlid.

[1:23:12] Voorzitter, ja, ik heb al wat vragen gesteld,

[1:23:15] daarmee ook eigenlijk aan de minister en oproepen gedaan van begin vandaag,

[1:23:18] met die afro-maatregel, begin met die voermaatregel, voer maar in.

[1:23:24] Ik ben ook benieuwd hoe hij naar de tijdelijke noodmaatregelen uit het pakket van de sector

[1:23:29] kijkt.

[1:23:30] En of de minister bereid is deze omarmen en verder te helpen.

[1:23:39] En dan heb ik nog een paar losse vragen.

[1:23:41] Hoe verhoudt de meer lange termijn oplossing uit zijn brief over de graslandnorm zich tot

[1:23:46] doelsturing?

[1:23:47] En ten opzichte van samenwerking tussen melkveebedrijven en akkerbouwbedrijven, die je natuurlijk niet

[1:23:51] nek om wil draaien, in tegendeel. Wordt het wel een echte keuze tussen

[1:23:55] graslandnorm en doelsturing bijvoorbeeld? De minister heeft in zijn plan van aanpak

[1:24:00] mestmarkt onder meer laten weten een extra vergoeding voor behoud grasland

[1:24:03] areaal ter compensatie van het verlies van nitraat derogatie om die beschikbaar

[1:24:06] te gaan stellen. Deze vergoeding wordt in de plannen gemaximeerd op 20.000 euro.

[1:24:10] Volgens de minister is dit het wettelijk maximum onder de Landbouw D

[1:24:13] minimus verordening. Dat zorgt ervoor dat het voor de meeste bedrijven louter een

[1:24:17] tegemoetkoming is op papier. Is het de minister bekend dat er tot eind

[1:24:20] juni een tijdelijke verruiming van de de minimusregeling geldt tot maximaal 280.000 euro.

[1:24:25] Is de minister bekend dat de Europese Commissie voorstelt om deze regeling te verlengen tot

[1:24:28] eind 2024?

[1:24:30] En is ze bereid de maximumvergoeding te verhogen tot het wettelijk maximum?

[1:24:33] Zo nee, waarom niet?

[1:24:34] En wil hij zich in Brussel inzetten om het maximum van de de minimusregeling ook volgend

[1:24:38] jaar op 280.000 euro te houden, de grens die sowieso geldt voor het MKB?

[1:24:43] En ik denk dat ik ben nog één kleine punt, de NV-gebiedsaanwijzingen, wil de minister

[1:24:48] Alsjeblieft daar nog één keer naar kijken.

[1:24:49] Bijvoorbeeld in het waterschap Amstel, Gooi en Vecht.

[1:24:52] Daar is niet de bijdrage van de landbouw meer dan 19%

[1:24:54] en kan daar niet opnieuw naar gekeken worden.

[1:24:56] Want volgens mij klopt daar iets niet.

[1:24:59] Dank u wel voor je inbreng namens de ChristenUnie.

[1:25:01] Meneer Kermis.

[1:25:03] Geachte afgevaardigde vlag van de staatkundig gereformeerde partij

[1:25:06] de Mannenbroeders.

[1:25:10] Ja, voorzitter. Dank voor deze aankondiging.

[1:25:13] Mestdebatten zijn emotie, frustratie en machteloosheid in één.

[1:25:17] De mest staat tot aan de kelderroosters en boeren zijn radeloos.

[1:25:21] Het lastige is dat het debat enorm gepolariseerd is.

[1:25:24] Boer tegenover natuur.

[1:25:26] Moed tegenover verraad.

[1:25:28] Als harde verwijten moeten overtuigen, vrees ik dat de inhoud het onderspit delft.

[1:25:33] We moeten wat doen.

[1:25:35] En dan begin ik maar met waar we het over eens zijn.

[1:25:37] De waterkwaliteit centraal.

[1:25:39] De minister zei het in het laatste debat wel drie keer.

[1:25:41] Dat is het uitgangspunt ook voor de Europese Commissie.

[1:25:43] Daarna gaan de sporen uiteen.

[1:25:45] De bril die je op hebt, bepaalt de oplossingsrichting.

[1:25:49] En je kunt daarbij kiezen uit twee monturen, veestapelreductie of strategisch behoud van

[1:25:55] voedselproductie.

[1:25:56] Maar welke bril je ook opzet, het gaat om de waterkwaliteit.

[1:26:00] Hou dat scherp.

[1:26:01] De bril van de reductie van de veestapel raakt al snel beslagen als het woord derogatie valt.

[1:26:07] Niks geen uitstel.

[1:26:08] Nederland heeft niet geleverd, dus een koude sanering.

[1:26:12] Ongeachte waterkwaliteit.

[1:26:13] De andere bril ziet derogatie juist als een oplossing.

[1:26:17] Ons grasland is buitengewoon geschikt voor de opname van dierlijke mest met nauwelijks

[1:26:21] uitspoeling.

[1:26:22] Beter dan omzetting in bouwland.

[1:26:25] Op de brillenglazen verschijnt een raar vlekje.

[1:26:28] Waarom die focus op maximaal 170 kilo stikstof uit dierlijke mest, terwijl dat de waterkwaliteit

[1:26:34] juist niet verbetert doordat het wordt aangevuld met kunstmest, tot de totale gebruiksnorm?

[1:26:40] Het kabinetsplan biedt voor de korte termijn weinig perspectief.

[1:26:44] Een graslandnorm haalt de komende jaren weinig uit, nog los van de vraag of je weer nieuwe

[1:26:49] knelgevallen wil creëren.

[1:26:50] Een structurele opkoopregeling ook niet.

[1:26:53] Renewr, 30 procent afroming bij rechtentransacties, de melkveehouderij en het voerspoor dragen

[1:26:58] wel bij, maar niet genoeg.

[1:27:01] En aan welke acties denkt de SGP?

[1:27:03] Ik loop enkele denklijnen langs en voor de goede discussie zet ik ze even scherp neer.

[1:27:08] In de wetenschap dat het speelveld complex is, maar ook dat de warnoop groot is en we

[1:27:12] weinig te verliezen hebben.

[1:27:14] Linksom of rechtsom moet op grasland meer dierlijke mest uitgereden kunnen worden.

[1:27:18] Hoe kun je dat doen zonder tegenstrijdigheid met de derogatiebeschikking?

[1:27:22] Een sleutel is het beperken van de aanwijzing van Nederland als kwetsbaar gebied.

[1:27:27] De nitraatrichtlijnregels gelden alleen voor het kwetsbare gebied.

[1:27:31] Omdat Nederland haar hele grondgebied als kwetsbaar gebied heeft aangewezen, geldt overal de nitraatrichtlijn.

[1:27:37] Met de keuze voor NV-gebieden is al aangegeven dat niet heel Nederland even kwetsbaar is.

[1:27:41] De Nitratenrichtlijn gaat alleen over de stikstofbelasting.

[1:27:45] Niet heel Nederland heeft een stikstofprobleem.

[1:27:48] Dus haal op korte termijn de niet-NV-gebieden waar veel grasland en weinig waterkwaliteitsproblemen

[1:27:53] zijn onder de richtlijn vandaan door ze niet als kwetsbaar aan te merken.

[1:27:58] Een deel van de graslandgebieden in Noord-Nederland en het rivierengebied heeft dan niet te maken

[1:28:03] met de afbouw richting 170 kilogram.

[1:28:05] We kunnen dit doen zonder eerst toestemming aan Brussel te vragen.

[1:28:10] Een korte kleine klap is te maken door de aanwijzing van NV-gebieden te baseren op recente data

[1:28:15] van het landbouwaandeel.

[1:28:17] Dan zouden in de waterschappen Noorderzeilvest en Amstel gooi en vecht wat NV-gebieden geschrapt

[1:28:22] kunnen worden.

[1:28:23] Sowieso moeten waterschappen de komende maanden hun normen op orde brengen.

[1:28:27] Te vaak wordt de natuurlijke achtergrondbelasting nog niet meegerekend, terwijl die ruimte er

[1:28:31] gewoon is.

[1:28:31] In de gepubliceerde communicatie met de Europese Commissie valt op dat de grote veronderstelling

[1:28:38] is dat extra dierlijke mest op grasland leidt tot meer stikstofuitspoeling.

[1:28:44] Nederland heeft met geen woord gerept over het inmiddels gepair-reviewde onderzoeksrapport

[1:28:48] van Wageningen.

[1:28:50] Dat aantoont dat drijfmest op grasland juist niet zorgt voor meer uitspoeling dan kunstmest,

[1:28:55] in tegendeel.

[1:28:56] Als het echt om de waterkwaliteit gaat, en de Europese Commissie straalt dat volgens

[1:29:01] minister nadrukkelijk uit, is dit een belangrijk nieuw feit dat tot

[1:29:04] heroverweging van de derogatieafbouw moet leiden.

[1:29:08] Je kunt daarbij nog een been bijtrekken om Brussel verder tegemoet te komen.

[1:29:12] Denk aan de mogelijkheid voor melkveehouders om voor een

[1:29:14] grasland-derogatie te kiezen, gekoppeld aan de verlaging van de totale

[1:29:19] stikstofgebruiksnorm. Dat zou een tegemoetkoming ook zijn in de richting van

[1:29:22] Brussel. Of aan een derogatie voor blijvend grasland en een korting op de

[1:29:26] totale stikstofgebruiksnorm bij een hoogbodemoverschot.

[1:29:29] Er is sprake van overmacht in verband met een nat voorjaar.

[1:29:33] Op dit punt moet daarom ruimte komen.

[1:29:36] In de akkerbouw kan meer dierlijke mest gebruikt worden.

[1:29:40] Wordt geïnvesteerd in mestopslag, vraag ik de minister.

[1:29:42] Wordt, zoals geadviseerd door wetenschappers, de fosfaatindicator voor kleigronden herzien,

[1:29:47] zodat het makkelijker wordt om hier dierlijke mest uit te rijden.

[1:29:51] Tot slot.

[1:29:52] Er is sprake van een natuurlijk verloop in de melkveeulderij.

[1:29:55] Er zijn opkoopregelingen.

[1:29:57] Als meer ruimte voor dierlijke mest stuit op politieke onwil, snap ik dat gekeken wordt

[1:30:03] naar mogelijkheden om dit verloop te versnellen.

[1:30:05] Je kunt ook kijken naar aanvullende opkoop van bedrijven met verouderde stallen, voor

[1:30:09] wie de huidige opkoopregelingen niet aantrekkelijk zijn, en naar verlaging van drempelwaarden

[1:30:14] in de huidige regeling.

[1:30:16] Maar laat dit dan het sluitstuk zijn.

[1:30:18] Het moet beginnen met perspectief voor blijvers.

[1:30:21] Graag gehoord de reactie van de minister.

[1:30:23] Dank u wel.

[1:30:23] Meneer Vlag namens de SGP.

[1:30:26] Senator Holman.

[1:30:29] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:30:30] Ik zou de heer Vlag eigenlijk dezelfde vraag willen stellen...

[1:30:32] als ik meneer Grinders heb gedaan.

[1:30:34] Hoe kunnen wij in Brussel...

[1:30:36] een voet tussen de deur krijgen?

[1:30:38] Hoe groot acht u de kans?

[1:30:40] En wat moeten we nemen onder de arm...

[1:30:42] om op z'n minst een beetje succesvol te zijn?

[1:30:45] Meneer Vlag.

[1:30:48] Nou, voorzitter, ik heb twee dingen aangegeven.

[1:30:50] Een is dat we zelf...

[1:30:53] ervoor kunnen zorgen dat niet heel Nederland...

[1:30:54] land als een kwetsbaar gebied wordt aangewezen.

[1:30:57] En twee heb ik de suggestie gedaan om te kijken naar de totale stikstof

[1:31:00] gebruiksnormen, want nu is het zo dat die intact blijft en dat we toe gaan werken

[1:31:04] naar een lager aandeel dierlijke mest daarin.

[1:31:07] Dus je mag de rest nog gewoon steeds met kunstmest aanvullen.

[1:31:10] Per saldo, ja, ik ben geen wiskundige,

[1:31:13] maar schiet je daar voor de waterkwaliteit niks mee op.

[1:31:15] Als je echt iets wil doen wat zorgt voor minder stikstof toediening,

[1:31:20] dan zou je die totale stikstof gebruiksnorm eens onder de loep kunnen nemen.

[1:31:25] Meneer Holland.

[1:31:28] Maar, voorzitter, als de heer Vlak dit zo stelt, dan komt het toch een beetje over,

[1:31:33] niet om Brussel iets te bieden, maar Brussel te overtuigen dat zij een te vergaande besluit hebben genomen.

[1:31:40] De heer Vlak.

[1:31:43] Ja, voorzitter, ik heb omstandig uitgelegd dat ik vind dat we gelijk hebben.

[1:31:47] Die derogatie is gewoon wetenschappelijk gezien onterecht dat die nu wordt afgebouwd.

[1:31:52] Dat vind ik ook.

[1:31:53] Maar het werkt nou eenmaal zo dat gelijk hebben en gelijk krijgen soms iets meer vraagt.

[1:31:58] En als je dan met die waterkwaliteit als uitgangspunt het gesprek daar hebt met de Europese Commissie

[1:32:03] en je kunt dan zeggen van nou, zullen we niet tornen aan het aandeel dierlijke mest,

[1:32:07] maar aan de hoeveelheid kunstmest, doordat we de totale stikstofgebruiksruimte naar beneden gaan brengen,

[1:32:15] dan denk ik dat je meer krijgt dan alleen een kop koffie, maar ook een serieus gesprek.

[1:32:21] Meneer Holman?

[1:32:22] Voorzitter, nog één, maar die norm gaat al 20% naar beneden.

[1:32:25] Dus dat is al gebeurd.

[1:32:28] Meneer Vlag?

[1:32:29] Ja, voorzitter, maar de heer Holman is het toch ook met mij eens...

[1:32:32] dat als je hoeveelheid dierlijke mest verlaagt...

[1:32:35] en dat je datgene wat je verlaagt mag aanvullen met kunstmest...

[1:32:38] dat dat niks opschiet voor de waterkwaliteit?

[1:32:42] Meneer Holman, kan ik dit bevestigen in termen van Vlag.

[1:32:45] Anders kost het dan weer een interruptie.

[1:32:48] Meneer Van Kampen?

[1:32:49] Volgens mij, als ik de heer Vlag goed begrijp,

[1:32:53] voert hij een gevecht wat eigenlijk al is gevoerd

[1:32:56] en wat we voor een deel al hebben gewonnen

[1:32:58] met het verkrijgen van het voorstel van de Europese Commissie

[1:33:01] om Reneur straks toe te staan.

[1:33:03] En ja, daar is mijn fractie, de WWD-fractie, een groot voorstander van.

[1:33:07] Maar ik zou de heer Vlag willen vragen hoe hij dan aankijkt

[1:33:09] naar het volledige verhaal wat achter die stelling zit,

[1:33:13] dat onder derogatiebedrijven de waterkwaliteit goed is.

[1:33:16] En dat heeft te maken met die 80% gaslandnorm.

[1:33:18] Hoe kijkt de heer Vlag daarnaar?

[1:33:23] Ja, mijn hele betoog zit eigenlijk vol met maatwerk.

[1:33:26] Ook kijken naar het kwetsbaar gebied, ook niet heel Nederland aanwijzen.

[1:33:29] Eerder heb ik een motie ingediend inderdaad voor een derogatie behouden voor blijvend grasland.

[1:33:36] Daar zit natuurlijk verschil in.

[1:33:38] Ik zoek ook even naar de achtergrond van uw vraag, want het gaat mij erom dat het beleid logisch moet zijn

[1:33:43] en gericht op de waterkwaliteit, want daar begon ik mee.

[1:33:46] Dat is wat ons verbindt.

[1:33:48] En daar zit nu een dermate storende onlogica in,

[1:33:52] dat je ook gewoon geen tractie krijgt in de sector.

[1:33:58] Wat is de achtergrond?

[1:33:59] Nou, voorzitter, die snap ik.

[1:34:00] Jim Wiss noemt dat altijd.

[1:34:01] Het is niet uit te leggen dat je die norm van 170 kilo stikstof per hectare

[1:34:06] van Gibraltar tot aan Finland geldt.

[1:34:09] En voor Grasland is dat in bepaalde gebieden ook misschien niet uit te leggen.

[1:34:14] Maar als de heer Vlag en ik het dan met elkaar eens zijn,

[1:34:16] Dan zou ik me ook kunnen voorstellen dat hij het voorstel van de minister steunt om naar een norm

[1:34:21] van grondgebondenheid te komen, of dat dan een GVE-norm is of een graslandnorm.

[1:34:25] Hoe kijkt de SGP daarnaar?

[1:34:26] Want dan maakt hij zijn betoog consequent rond en af.

[1:34:30] Is de SGP daar dan een voorstander van?

[1:34:34] Voorzitter, ik heb in mijn betoog ook verschillende dingen gezegd als het gaat om dat je uiteindelijk

[1:34:40] tot een bredere opkoop mag komen.

[1:34:42] Maar we hebben ook gezien de cijfers van Wageningen van een aantal weken geleden.

[1:34:46] Ik dacht dat het februari was, waarin staat dat de extensivering van boerenbedrijven,

[1:34:51] dus inderdaad die grondgebondenheid, gewoon tot een enorme, een enorm verlies

[1:34:55] van inkomen gaat leiden voor boeren.

[1:34:58] En zolang we dus niet dat flankerende beleid hebben, vind ik dat geen haalbaar pad.

[1:35:02] Daar hebben we het eerder ook over gehad.

[1:35:04] Er is geen landbouwakkoord.

[1:35:05] In het landbouwakkoord zaten vele miljarden.

[1:35:09] Dan is daar, denk ik, met de sector over te praten.

[1:35:11] Maar nu gaat dat gepaard met nul euro tot nu toe.

[1:35:15] tenzij we daar andere afspraken over maken,

[1:35:17] ja, dan vind ik niet dat je dat kan opleggen.

[1:35:21] Ik geef een zet voor de...

[1:35:22] Ja, voorzitter, volgens mij moet je zo'n grondgebondenheidsnorm

[1:35:25] ook nooit van de een op de andere dag willen invoeren.

[1:35:28] En moeten bedrijven zich daarnaar kunnen voegen.

[1:35:31] Dat is ook de reden dat ik richting de minister de oproep heb gedaan,

[1:35:34] maak nou als je komt met een stoppersregeling ook een voorstel

[1:35:37] dat die grond beschikbaar komt voor boeren

[1:35:40] die misschien die grondgebondenheidsbeweging wel zouden willen opgaan.

[1:35:44] Maar ik denk dat we dan consequent zijn.

[1:35:46] En als de heer Vlag en ik het daar over eens zijn...

[1:35:49] dan hoor ik een constructief voorstel.

[1:35:51] En alleen maar afhaken bij het aanwijzen van wel of niet gebieden...

[1:35:55] of kwetsbaar wel of niet...

[1:35:57] dat klinkt voor mij toch een klein beetje als boos zijn...

[1:35:59] op de kilometerteller in mijn auto als ik 180 rij en geflitst word.

[1:36:04] We kunnen de kilometerteller van mijn auto afslopen...

[1:36:07] maar dan rijd ik nog steeds 180.

[1:36:08] Dus volgens mij moeten we net even een tandje verder kijken...

[1:36:11] hoe we dan die waterkwaliteit gaan beschermen

[1:36:14] en welke maatregelen erbij horen.

[1:36:16] En het zullen niet altijd makkelijker zijn

[1:36:17] om die waterkwaliteit op pijl te houden.

[1:36:21] En ik geef een voor degenen die het niet weten,

[1:36:23] want er wordt heel veel met afkorting ingegooid.

[1:36:25] Het is een enorm groot V1,

[1:36:26] en dan is het eigenlijk om duurzaamheid

[1:36:28] en diervriendelijkheid te bevorderen.

[1:36:30] Meneer Vlag.

[1:36:32] Ja, voorzitter.

[1:36:33] Ik hoop dat de heer Van Kamp ook het laatste deel van mijn betoog

[1:36:35] heeft beluisterd.

[1:36:36] Daarin heb ik ook gezegd van nou,

[1:36:38] er is sprake van natuurlijk verloop.

[1:36:40] Dat leidt tot verlaging daarvan.

[1:36:41] Maar als je gaat extensiveren, leidt dat gewoon minimaal tot 30 tot 50 procent minder inkomen voor boeren.

[1:36:48] Dat vind ik een serieus probleem waar we dan eerst een oplossing voor moeten hebben.

[1:36:50] Dan vindt u mij aan uw zijde.

[1:36:53] En ja, of ik boos ben op de kilometer teller, ja een beetje wel.

[1:36:56] Kijk, als dat ding gewoon klopt, niet.

[1:36:58] Dan heb ik het zelf fout gedaan.

[1:36:59] Maar de kilometer teller van de derogatie, die is gewoon compleet verkeerd gecalibreerd.

[1:37:04] En daardoor geeft hij snelheden aan die wij helemaal niet halen.

[1:37:07] Maar het is een snelheidsmeter, geen kilometer teller.

[1:37:10] Het zijn heel veel gemaakte fouten.

[1:37:11] Hetzelfde als stoplichten, verkeerslichten.

[1:37:14] Het zijn heel veel gemaakte fouten allemaal.

[1:37:17] Oké, dan meneer Grimmers.

[1:37:20] Voorzitter, voor de stemmingen kunnen we nog één interruptie plaatsen, denk ik.

[1:37:24] Ja kijk, er is gerechtvaardigde boosheid en die voel ik ook over de teleurgang van de derogatie.

[1:37:31] Maar gerechtvaardigde boosheid kan ook overgaan in stamvoeten.

[1:37:36] Eindeloos stamvoet, waarmee je niks meer bereikt.

[1:37:39] Ik ben wel benieuwd, want sommige dingen hoor ik wel, maar andere dingen hoor ik niet.

[1:37:43] Vindt de heer Vlag, vindt de SGP dat inderdaad, met behulp van het sectorplan,

[1:37:48] wat ons is aangereikt, met behulp van het plan van aanpak, de crisisaanpak van de minister,

[1:37:54] dat daar inderdaad vol gas moet worden gegeven, omdat de crisis te groot is,

[1:37:58] en dus er per vandaag een besluit moet worden genomen,

[1:38:01] zoals bijvoorbeeld het afromen die voermaatregel, et cetera.

[1:38:04] Nog een blikje voordat meneer Vlag gaat antwoorden.

[1:38:07] Over een paar minuten beginnen de stemmingen.

[1:38:10] En als er leden behoefte hebben om daar aanwezig te zijn,

[1:38:13] dan moeten we dus gaan schorsen.

[1:38:14] Vandaar dat ik de vraag, als alle leden blijven zitten, kunnen we doorgaan?

[1:38:18] Nee, oké, er zijn er al te veel.

[1:38:20] Er zijn er al drie, wat ik sowieso zie.

[1:38:21] Dus dan gaan we dadelijk schorsen.

[1:38:23] Meneer Vlag, uw antwoord.

[1:38:24] Ja, voorzitter.

[1:38:25] Dat de heer Grimwis niet nog meer gehoord heeft,

[1:38:27] komt omdat ik maar vijf minuten spreektijd heb.

[1:38:29] Maar laat ik vooropstellen, boosheid past mij niet.

[1:38:31] Ik bedoel, in de sector leven de meeste emoties en wij moeten hier het hoofd koel houden.

[1:38:36] Dat probeer ik ook te doen.

[1:38:38] Ik ben ingegaan op het plan van de minister en heb gezegd dat de maatregelen die erin zitten

[1:38:42] voorstelbaar zijn als je ervan uitgaat dat de derogatie niet meer terugkomt, nu niet

[1:38:47] en voorlopig niet.

[1:38:48] Dan moet je iets gaan doen voordat je op de muur afrijdt.

[1:38:53] Tegelijkertijd heb ik ook gezegd dat het op korte termijn niet leidt tot snelle verlichting

[1:38:57] van het acute probleem.

[1:38:59] Dus ik heb eraan gekoppeld dat je eigenlijk aan de andere kant zou moeten beginnen.

[1:39:02] Waterkwaliteit is uitgesput.

[1:39:03] Daar heb ik ook een paar concrete suggesties voor gedaan...

[1:39:05] ...wat je dan nog zelf zou kunnen doen.

[1:39:07] Het wordt heel technisch, maar met aanwijzing van het kwetsbare gebied...

[1:39:11] ...is gewoon een mogelijkheid om daar zelf actie op te ondernemen.

[1:39:14] Dan bied je ook direct verlichting.

[1:39:16] Dus dat je aan de andere kant probeert te beginnen en niet aan deze kant.

[1:39:24] Ja, we kunnen nog heel even geluisteren naar mevrouw Nijhoff.

[1:39:27] Leo, totdat de bel gaat en dan moet ik u helaas onderbreken.

[1:39:34] Als dat geen vijf minuten is, zou ik het heel vervelend vinden, maar ik maak liever mijn

[1:39:38] Dan gaan we nu even schorsen.

[1:39:39] Er kan meteen even een sanitaire pitstop gemaakt worden.

[1:39:42] Ik weet niet hoe lang het gaat duren, maar dan komen we in ieder geval na de stemming

[1:39:46] al terug.

[1:39:47] Tot zometeen.

[2:08:35] We gaan weer verder met het mesdebat.

[2:08:38] Ik ben even de invaller van de andere voorzitter, de heer Graus.

[2:08:43] Volgens mij waren we gebleven bij mevrouw Nijhoff-Leeuw voor de bijdrage van de PVV.

[2:08:51] Hoe is Nederland in vredesnaam zover in het mongras gesakt?

[2:08:55] Tijdens de technische briefing vorige week werd het duidelijk dat de resultaten minimaal zijn

[2:09:00] en de maatregelen fors.

[2:09:01] De Kamer is zo gefocust op de krimp van de veestapel, aflopende derogatie en het mesplafond,

[2:09:06] dat we uit het oog verliezen waar het allemaal mee begonnen is op 12 december 1991.

[2:09:10] De dag dat de richtlijn van de Europese Raad om water tegen verontreiniging door nitraten

[2:09:16] uit de agrarische bronnen te beschermen, is vastgelegd met een bovengrens van 11,3 milligram

[2:09:21] stikstof in het oppervlaktewater.

[2:09:23] In Nederland is door de waterschappen voor de sloot naast de akker 2,3 milligram vastgesteld

[2:09:28] en voor de oosvaardersplassen en waterplassen gemiddeld 9 milligram.

[2:09:32] Verbetering van waterkwaliteit.

[2:09:35] Eigenlijk gaat het nitraatrichtlijn over veedichtheid, namelijk de twee Franse koeien per hectare.

[2:09:40] Een krimpregel voor heel Europa, wat klaarblijkelijk het doel al was in 1991,

[2:09:45] zonder milieukundige onderbouwing.

[2:09:48] En nu worden wij opgehangen aan 170 kilogram stikstof en dreigen er 650.000 koeien uit Nederland te verdwijnen.

[2:09:57] Let wel, voorzitter, dat is 40% van de bedrijven in deze sector.

[2:10:02] Wanneer Nederland kiest voor 6 milligram stikstof per liter, dan blijven we ruim onder de nitraatregelijn.

[2:10:07] De PVV wil een realistisch en haalbaar beleid waarmee we ook onze voedselzekerheid waarborgen.

[2:10:13] Er is geen sector die zoveel investeert en innoveert als de agrarische sector.

[2:10:18] Wat we nu ook zo in de shit zitten, vraagt meer dan alleen het bijstellen van een hydraatrichtlijn.

[2:10:25] Het is belangrijk dat we met betrekking tot de grondwaterkwaliteit van generiek naar doelsturing

[2:10:29] gaan en Nederland dan ook niet meer als compleet vervuild gebied aanwijzen.

[2:10:34] Dan kom ik bij de plan van aanpak van de minister.

[2:10:37] Zoals de plan er nu ligt, is onze appreciatie ontraden.

[2:10:40] Ik zal u uitleggen hoe de PVV tot deze conclusie is gekomen.

[2:10:44] Een deel van de voorgestelde maatregelen hebben niets met het oplossen van het probleem

[2:10:48] met de mesmarkt te maken, maar zijn puur gericht op krimp van de veestapel, zoals de invoer

[2:10:53] van Graslandnorm, waarbij de minister zelf al aangeeft dat dit het mesprobleem niet gaat

[2:10:57] oplossen.

[2:10:59] Eigenlijk is dit een krimpmaatregel voor Overijssel, Gelderland, Brabant en Limburg, terwijl het

[2:11:03] voor de rest van Nederland geen soelaas biedt.

[2:11:06] Ook de voorgestelde brede opkoopregeling gaat voorbij aan het oplossen van het mesprobleem,

[2:11:10] wat zich voornamelijk afspeelt de komende drie jaren in het huidige blijd.

[2:11:13] De regeling creëert geen prikkel voor de korte termijn, maar stimuleert mogelijk zelfs dertigers

[2:11:18] en veertigers om te stoppen.

[2:11:20] Er lopen wij het risico dat we een groep ondernemers die we hard nodig hebben in de toekomst kwijtraken.

[2:11:25] Ook de afroming bij overdracht daagt niet bij in de verlichting van de mesmarkt.

[2:11:29] Er wordt een afroming van dierenregen generiek of alle vectoren uitgerold, terwijl onder andere

[2:11:35] bij de pluimveersector geen mestprobleem is.

[2:11:37] Maar nieuwe innovaties, zoals bijvoorbeeld veevoer, is zeker positief, maar iets wat

[2:11:43] de markt moet doen.

[2:11:45] De enige rol die wij voor het ministerie weggelegd zien, is het inzetten op een snelle opname

[2:11:49] van nieuwe voersoorten op de raflijst.

[2:11:52] Ook akkerbouwbedrijven die akkers laten bemesten door lokale rundveehouders, geven plaatsingsruimte.

[2:11:58] We krijgen ook signalen dat dit niet altijd in de mestboekhouding te verwerken is.

[2:12:02] In Groningen hebben we zelfs een mesttekort en toch rijden ontzettend veel vrachtwagens

[2:12:07] vol mest de provincie uit en evenveel weer met kunstmest de provincie in.

[2:12:11] Is de minister bereid om in gesprek te gaan met de provincie Groningen om te onderzoeken

[2:12:15] hoe de plaatsingsruimte daar vergroot kan worden?

[2:12:18] Op het gebied van de mestverwerking staan we aan een doorbraak met de toelating van

[2:12:22] renieuwen.

[2:12:23] Een mooie plantenvoeding die ook voor de akkerbouw goed gebruikt kan worden, waarmee we de kunstmestgebruik

[2:12:29] teruggedrongen kunnen worden, wat ook weer plaatsingsruimte geeft.

[2:12:32] Ziet de minister een mogelijkheid om na zeventien mei renieuwen al in te zetten op locaties waar

[2:12:38] productiecapaciteit voorhanden is?

[2:12:41] Dit zou kunnen bijdragen om een aantal overvolle meskelders weer iets leeg te krijgen.

[2:12:46] En kan de minister bevestigen dat renieuwen in een veertig ook onder renieuwen valt?

[2:12:50] Wat ook een bijdrage kan leven, is de ruimtebinnenvergunningen bij mesverwerkers tijdelijk

[2:12:56] te verruimen, bijvoorbeeld tot 1 februari.

[2:12:58] Dit is een bevoegdheid van de provincie.

[2:13:00] Is de minister bereid om hierover in gesprek te gaan met de provincies?

[2:13:04] Daarnaast kunnen stikstofkrakers ook extra plaatsingsruimte bieden.

[2:13:09] Kan de minister zoezen dat de eindproducten van stikstofkrakers onder een nieuwe vallen?

[2:13:14] Heel even een zijsprong naar de pasmelders, want stikstofkrakers zijn niet alleen interessant

[2:13:20] voor de mesmarkt, maar die kunnen ook helpen in de legalisering van de pasmelders.

[2:13:24] Maar de drempelwaarde van eenmaal is de oplossing om alle pasmelders te legaliseren.

[2:13:28] Dus, voorzitter, als de wil er is, hoeft dat niet meer lang te duren.

[2:13:32] Samenvattend stel ik een andere hoeveelheid nitraat in oppervlaktewater vast, van bijvoorbeeld 6 milligram,

[2:13:37] waarbij de Kamer voor vaststelling geconsulteerd wordt.

[2:13:40] Op basis van bovenstaande opnieuw rapporteren aan de EU en in Nederland alleen kwetsbare gebieden

[2:13:45] aanduiden waar de waardekwaliteit beneden de norm is.

[2:13:48] Wordt het nieuwvaartstief veevoeders zo snel mogelijk aan het rafvlees toegevoegd?

[2:13:52] Zetten we renieuwen zo snel mogelijk in?

[2:13:54] Komen stikstofkrakers ook onder renieuw te vallen?

[2:13:56] en gaat de minister in gesprek om de mesverwerkingsruimte tijdelijk te volgen.

[2:14:00] Tot zover, voorzitter.

[2:14:02] Dank u wel.

[2:14:03] Er is een interruptie van de heer Van Kampen van de VVD.

[2:14:06] Voorzitter, dank.

[2:14:07] Ik denk dat wij allemaal de behoeften van mevrouw Nijhoff delen om die pasmelders eindelijk van

[2:14:13] een geldige vergunning te voorzien.

[2:14:15] Zij suggereert daar als oplossing om dan maar een drempelwaarde in te stellen.

[2:14:19] Dan kunnen we heel snel pasmelders legaliseren, maar we weten ook dat juist het instellen van

[2:14:24] die drempelwaarde, een drempelwaarde, de situatie rondom de pasmelders heeft gecreëerd zoals die nu is.

[2:14:30] Dus ik zou de PVV-fractie willen vragen, wat zijn dan de oplossingen waar mevrouw Nijhoff aan denkt

[2:14:35] om pasmelders ook van een vergunning te voorzien die niet morgen of direct de dag erna door de rechter

[2:14:40] wordt afgeschoten?

[2:14:43] Dank u, voorzitter.

[2:14:44] Voorzitter, als ik de minister van Stikstof goed beluisterd heb, dan heeft ze gezegd dat we daar een

[2:14:51] reactie begin juni op kunnen verwachten omdat daar een motie in december aan is

[2:14:54] genomen inderdaad om die drempelwaarde op een mol te stellen wat inderdaad daar wel

[2:14:59] degelijk die ruimte zou kunnen bieden. Dus wij kijken Rijkhalsens uit naar die

[2:15:03] reactie begin juni.

[2:15:09] Vervolgvraag?

[2:15:10] Nou laten we daar Rijkhalsens samen naar uitkijken.

[2:15:13] Ik ben alleen wat minder optimistisch omdat ik denk dat juist de pasmelders

[2:15:19] zijn ontstaan omdat in de pas een drempelwaarde bestond en uiteindelijk

[2:15:24] Daar heeft de Raad van State van gezegd dat is leven op de polf, die creditcard die ik eerder heb genoemd, en dat mag niet meer.

[2:15:30] Maar goed, laten we de brief van de minister afwachten en kijken wat zij daarover te zeggen heeft.

[2:15:37] Dank u wel. Dan is nu het woord aan het lid Costić van de Partij voor de Dieren.

[2:15:45] Dank u wel, voorzitter.

[2:15:47] We zitten al jaren met een emmer overvol met shit.

[2:15:52] En het is crisis.

[2:15:52] Niet alleen voor water en boeren, maar ook voor bodem, natuur, klimaat en gezondheid

[2:15:58] van mensen en dieren staat op het spel.

[2:16:01] En ik zie dat meeste mensen hier zich maar op één probleem focussen.

[2:16:05] Het is ook een crisis waar de Partij voor de Dieren al jarenlang voor heeft gewaarschuwd.

[2:16:10] We hebben afgelopen jaren voorstellen ingediend om op tijd in te grijpen, zoals GroenLinks

[2:16:15] ook net zei.

[2:16:16] Onder andere door in te zetten op fokbeperkingen en op boeren helpen in de transitie naar een

[2:16:21] een gezond systeem met minder dieren en met meer plantaardige landbouw,

[2:16:24] met een gezond verdienmodel waarbij boeren niet het verdienmodel zijn

[2:16:28] van de agro-industrie.

[2:16:31] Individuele boeren zijn niet schuldig.

[2:16:33] Zij hebben gedaan wat de politiek, de banken en de agro-industrie van ze vroeg,

[2:16:38] namelijk groei tegen zo laag mogelijke kosten.

[2:16:41] Maar politici hebben afgelopen decennia

[2:16:43] vooral veel belastinggeld gestoken in hoogtechnologische foefjes

[2:16:46] om maar de hoeveelheid mest dat over de rand van de emmer stroomt enigszins te beperken.

[2:16:52] Maar de mestemmer blijft vol.

[2:16:54] Alle maatregelen die de emmer niet flink leegmaken zijn verbranding van belastinggeld.

[2:16:58] Zo ook schoemelmest-renewer, een geitenpaadje om alsnog meer te bemesten.

[2:17:03] Dit leidt niet tot de oplossingen van de vele problemen en leidt juist tot een lock-in-effect

[2:17:08] voor de intensieve veilderij, omdat mestvergisters afhankelijk zijn van een mestoverschot.

[2:17:12] Boeren gaan weer dure leningen afsluiten en worden afhankelijk van de bank.

[2:17:16] Dit dwarsboomt de transitie naar een gezonde natuurinclusieve en meer plantaardige landbouw.

[2:17:21] Kan de minister toelichten hoe hij precies dat lokje in effect gaat vermijden?

[2:17:24] Kan de minister toelichten hoe hij kan garanderen dat een nieuwe extensivering niet gaat afremmen

[2:17:28] en niet gaat leiden tot een verdere groei van de veestapel?

[2:17:31] Renure verhoogt ook het risico op mestfraude.

[2:17:34] En mestfraude, lieve mensen, slurpt nu al zoveel capaciteit van het OM op, dat zelfs

[2:17:38] het OM nu vraagt om een krimp van de veestapel.

[2:17:42] Het verwerken van mest en produceren van renuur kan leiden tot geurhinder bij omwonenden.

[2:17:48] En we zien het nu al, het leidt ook tot heel veel rechtszaken.

[2:17:51] Renuur is ook nog eens een onzekere techniek.

[2:17:54] Wat als het straks misgaat? Mogen burgers dan weer betalen?

[2:17:57] Begrijpt de minister dat hij Russisch roulette speelt met levens van boeren in onze leefomgeving?

[2:18:02] Voorzitter, er zijn heel veel slachtoffers van deze crisis.

[2:18:07] Maar ik heb het even over de dieren.

[2:18:09] De koeien die bijna elk jaar worden zwanger gemaakt.

[2:18:12] Gefokt worden op veel te grote uiers, koeien die met de hoeveelheid melk die ze moeten

[2:18:17] produceren volgens experts elke dag een prestatie leveren die vergelijkbaar is met een marathon

[2:18:22] lopen.

[2:18:23] De kalfjes worden afgenomen, de stiertjes als een soort restproduct en die dus al piepjong

[2:18:29] naar een vetmesterij worden afgevoerd om daar tussen allemaal andere babykalfjes uit binnen

[2:18:34] en buitenland, op kale vloeren, zonder stro, vaak doodziek te wachten op hun dood.

[2:18:41] Honderdduizenden kalveren hebben pijnlijke longaandoeningen.

[2:18:46] Lieve mensen, dit zijn de slachtoffers.

[2:18:48] Hetzelfde geldt voor varkens.

[2:18:49] De meeste hebben opgesloten in potdichte stallen met afgebrande staartjes.

[2:18:54] In de stal is het vol met giftige gassen.

[2:18:57] Varkens worden hun leven lang gedwongen om deze gassen in te ademen.

[2:19:01] De giftige gassen tasten de luchtwegen van de varkens aan.

[2:19:04] Het gaat om miljoenen varkens, eigenlijk allemaal nog maar baby's.

[2:19:08] Zij voelen de pijn bij elke ademteug.

[2:19:13] Voorzitter, dit zijn de slachtoffers.

[2:19:17] Hoe minder dieren in dit systeem hoeven te leven, hoe beter.

[2:19:20] Het blijft dan pijnlijk dat niemand ze hier ook maar één keer noemt.

[2:19:23] Niemand.

[2:19:24] Een overgrote meerderheid van Nederland wil af van dit systeem en gunt dieren een beter

[2:19:28] leven.

[2:19:30] En een gezondere toekomst voor de dieren is ook een gezondere toekomst voor de mens en

[2:19:33] de boeren.

[2:19:34] En ik vraag de minister, kan hij onderbouwen hoe zijn plannen en die van LTO ervoor kan

[2:19:40] zorgen dat we toekomen naar een beter systeem, een dierwaardig systeem waarin dieren zichzelf

[2:19:45] kunnen zijn?

[2:19:47] Is de minister bereid te investeren in gezonde systeeminnovaties van ondernemers zoals bijvoorbeeld

[2:19:52] No Shit Food, die geen mest gebruiken?

[2:19:55] Herkent hij dat dit soort landbouwinnovaties ook als onderdeel van de oplossing?

[2:20:01] Wij werken graag constructief mee aan maatregelen die werken aan echte systeemverandering.

[2:20:06] Maar we doen niet mee aan opnieuw pleisters plakken, terwijl er een gigantische open wond

[2:20:12] ligt.

[2:20:12] Het is ook onacceptabel om de rekening opnieuw neer te leggen bij de belastingbetaler, terwijl

[2:20:17] we straks nog steeds in hetzelfde verziekte systeem blijven zitten.

[2:20:20] Dus ik wil garanties van de minister dat er maatregelen komen die het hele systeem gaan

[2:20:25] veranderen.

[2:20:26] en dat het niet weer pleisters plakken wordt op koste van de belastingbetaler.

[2:20:31] Voorzitter, minder dieren betekent gewoon minder mest en minder problemen.

[2:20:35] En dat is winst voor de natuur, ons drinkwater, dieren, burgers en boeren die allemaal vastzitten in dit systeem.

[2:20:42] We moeten de bocht in één keer nemen.

[2:20:44] En dat doet wel even pijn, maar doorgaan met pleisters plakken op een open wond zal alleen nog langere,

[2:20:51] zal alleen een nog langere doodlopende lijdensweg tot gevolg hebben.

[2:20:56] Dus laten we echt nu volop inzetten op een gezond, diervriendelijk voedselsysteem.

[2:21:01] En ik vraag de minister en ik vraag deze Kamer om daar nu volop in te zetten.

[2:21:06] In die extensivering, in die eiwittransitie, in die diervriendelijke veehouderij.

[2:21:11] Dank u wel.

[2:21:12] Dank u wel.

[2:21:13] Er is een interruptie van mevrouw Nijhoff.

[2:21:16] Dank u voorzitter.

[2:21:17] Voorzitter, ik vroeg me af of mevrouw Kostik weet wat het verschil is

[2:21:21] tussen mest en renieuwen en of ze ook weten wat de samenstelling is van renieuwen.

[2:21:28] Ja, dat weet ik zeker. En ik noem het maar shoemoe-mest,

[2:21:31] want uiteindelijk komt het neer dat er nog steeds meer mest wordt geproduceerd.

[2:21:37] En dat is precies wat we niet willen.

[2:21:41] Mevrouw Nijhoff.

[2:21:43] Voorzitter, mest is een bodemvoeding en renieuwen is plantenvoeding.

[2:21:46] En als we kijken naar de samenstelling, is het eigenlijk een kunstmest

[2:21:49] die 6 tot 7 milligram stikstof bevat en 0,1 fosfaat.

[2:21:54] Dus ik durf het geen schummelmest te noemen, het is eigenlijk kunstmest die gewoon in zo'n

[2:21:58] dierlijke mest een heel veel extra plaatsingsruimte kan bieden.

[2:22:03] Voorzitter, volgens mij bevestigt de PVV dat het inderdaad alleen maar leidt tot meer productie

[2:22:08] van mes.

[2:22:08] En dat is nou precies het probleem.

[2:22:10] Er is geen enkele garantie dat het leidt tot waterkwaliteitverbetering.

[2:22:14] Er is geen enkele garantie dat het leidt tot een natuurinclusieve kringrondlandbouw, waar

[2:22:19] we allemaal voor getekend hebben hier.

[2:22:21] Er is geen enkele garantie dat het leidt tot meer eiwittransitie, tot extensivering.

[2:22:25] Ik begrijp dat de PvdA nu een soort ommezwaai heeft gemaakt,

[2:22:28] dus eigenlijk een soort kiezersbedrog heeft gedaan,

[2:22:31] als het gaat om de landbouw.

[2:22:32] Want ze hebben eerder altijd met ons meegestemd

[2:22:34] als het gaat om de afschaffing van die verschrikkelijke intensieve veehouderij,

[2:22:38] van het afschaffen van het verschrikkelijke dierenleed.

[2:22:41] Maar wij blijven bij onze standpunten

[2:22:44] dat een transitie naar een gezond landbouwsysteem

[2:22:49] ook de boeren uiteindelijk helpt.

[2:22:52] Mevrouw Nijhoff.

[2:22:54] Ik wil toch even op reageren over de uitspoeling die mevrouw Kostikov heeft.

[2:22:58] Want stikstof uit renieuwen is direct opneembaar door de plant en er spoelt ook niet uit, net

[2:23:02] als een chemische kunstmest.

[2:23:07] Dus daarin deel ik de mening niet, want het wordt gewoon direct door de plant opgenomen.

[2:23:12] Dus dat klopt niet en kan wel degelijk wat extra plaatsingsruimte bieden.

[2:23:17] Dat is geen vraag, maar wilt u nog reageren?

[2:23:21] Nee, volgens mij hoort het PVV gewoon niet wat ik zeg.

[2:23:24] Die systeemverandering is keihard nodig.

[2:23:27] Er zijn verschillende problemen waar de boeren steeds tegenop zullen blijven komen lopen.

[2:23:34] En dan moet je dat nu in één keer gaan oplossen.

[2:23:37] Je kan niet steeds naar een klein stukje kijken en dan hopen dat het goed komt.

[2:23:41] We hebben het in het verleden gezien.

[2:23:42] Dertig jaar lang zijn dit soort foefjes geprobeerd.

[2:23:45] Elke keer worden de boeren op kosten gejaagd.

[2:23:48] De belastingbetaler gaat betalen.

[2:23:49] En dan zeggen we allemaal, oe, oe, oe, wat gaat allemaal snel en wat moet morgen gebeuren?

[2:23:56] Nee, we weten dertig jaar lang wat er moet gebeuren.

[2:23:58] We moeten de boeren niet meer aan een lijntje houden, maar gewoon ze helpen naar een gezond

[2:24:05] voedselsysteem.

[2:24:06] En dat is uiteindelijk goed voor ons allemaal.

[2:24:09] Dank u wel.

[2:24:10] Dan zijn we aan het einde gekomen van deze eerste termijn van de Kamer en ik schors

[2:24:14] deze vergadering tot kwart voor vijf.

[2:51:25] Dames en heren, we gaan weer verder met het debat.

[2:51:33] Meneer Van Kampen, we gaan beginnen met het termijn van de minister.

[2:51:39] De minister gaat een inleiding geven.

[2:51:41] Die wil hij even zonder interrupties afmaken.

[2:51:45] Ik wil voorstellen om zes interrupties op de minister toe te staan.

[2:51:52] Ik zou ook de minister willen aanmoedigen om wat toezeggingen te doen, zodat er geen

[2:51:56] moties hoeven worden ingediend.

[2:51:59] Het woord is aan de minister.

[2:52:03] Dank u wel, mevrouw de voorzitter.

[2:52:05] We gaan kijken hoe ver we komen met de toezeggingen.

[2:52:08] Voorzitter, vele ontmoetingen met boeren hebben diepe indruk op mij gemaakt.

[2:52:13] Ik noem u drie.

[2:52:15] Ik denk aan die vader met twee zonen.

[2:52:17] De jonge generatie wilde het grondgebonden bedrijf in het Veenweidegebied graag overnemen.

[2:52:22] Vader wilde het bedrijf niet loslaten.

[2:52:26] Niet omdat hij het zijn zonen niet gunde.

[2:52:28] Niet omdat hij vond dat ze het niet aankonden.

[2:52:30] Integendeel.

[2:52:31] Maar, zo vertelde hij emotioneel, wat doe ik hen aan?

[2:52:36] Er is toch met deze kosten geen droogbrood meer te verdienen.

[2:52:40] Ik denk aan die oudere boer, zonder perspectief.

[2:52:43] Hij had geen opvolger.

[2:52:45] Om het bedrijf wat verouderd was te kunnen overdragen zouden forse investeringen noodzakelijk

[2:52:50] zijn.

[2:52:51] Piet, zo zei hij, wil zo'n bedrijf overnemen.

[2:52:56] En met de dure mestafzetkosten kan ik het nu wel helemaal schudden.

[2:53:01] Ik denk aan die jonge boer die ik deze week nog sprak.

[2:53:04] Zijn buurman wil graag ruimte maken zodat hij kan extensiveren.

[2:53:08] Het is een wijker, zou je kunnen zeggen.

[2:53:11] Zijn bedrijf klaarmaken voor een duurzame toekomst, zodat hij zijn mest kan afzetten

[2:53:16] in het eigen land. Maar zijn buurman kan niet stoppen, omdat geen van de stoppersregelingen

[2:53:21] passend is in zijn situatie. Daarbij sluit ik ook aan bij de vraag van mevrouw Bromet.

[2:53:27] Voorzitter, het verlies aan derogatie is enorm ingrijpend. Daar waar mooie, extensieve, grondgebonden

[2:53:33] bedrijven tot nu toe voldoende mestplaatsingsruimte hadden, lopen ze nu volledig vast. Mestasvetkosten

[2:53:39] die exploderen, als men de mest al kwijt kan. Met een inkomensverlies van tientallenduizenden

[2:53:46] euro's. En dat met toch al vaak een matig inkomen. De vergelijking van mevrouw verder

[2:53:54] met de PULS vind ik ook treffend wat dat betreft. De drie voorbeelden van gesprekken hadden

[2:54:00] één ding gemeen. Alle drie riepen ze me wan hopig op om te komen met maatregelen en geen

[2:54:08] dag te wachten. Ook, zoals meneer Pierik terecht zei, de psychische nood in de sector is wat

[2:54:14] dat betreft hoog. In eerdere debatten hebben we de grote zorgen over de mestmarkt gedeeld.

[2:54:20] Ik heb al bij u als Kamer de zorgen en de urgentie gevoeld, ook vandaag.

[2:54:26] En ik hoor veel ideeën voorbijkomen waar we het over kunnen gaan hebben.

[2:54:32] De motie van Kampen riep daarom op om te komen met een plan van aanpak.

[2:54:36] Dat plan van aanpak bespreken we vandaag.

[2:54:39] Het kabinet heeft hier voorstellen gedaan die zij onvermijdelijk acht om de enorme pijn

[2:54:44] op zijn minst te verzachten en de mestmarkt weer meer in balans te brengen, zodat ook

[2:54:50] onze jonge boeren vooruit kunnen. Ik kan u zeggen dat ik juist van individuele boeren

[2:54:56] ontzettend veel steun ervaar voor dit pakket. Ik heb hen voor ogen. De oude boer, die vader

[2:55:02] en vooral die jonge boer. Ook juist onder jonge boeren hoor ik noodzaak en begrip voor

[2:55:08] dit pakket. Het gaat, beslotverrekening, om hun toekomst. Inmiddels hebben vier agrarische

[2:55:15] partijen en de NIJK, NIJK ook los weer van die vier partijen, hun plannen gepresenteerd.

[2:55:21] Ik zie hierin dat er stappen worden gezet op onderdelen, zoals afroming, een voermaatregel,

[2:55:27] een versneld veredructieplan en inzet op mestwerkingscapaciteit.

[2:55:33] Daarnaast een versterking van de uitkoopregeling met structuurmaatregelen.

[2:55:37] Ik waardeer deze inzet.

[2:55:39] Er is echter meer nodig, maar ik zal de elementen van deze plannen gebruiken bij de verdere uitwerking

[2:55:44] van het pakket.

[2:55:45] En ik ga hierover de komende periode intensief in gesprek met de sector.

[2:55:51] Makkelijke of pijnloze oplossingen zijn er niet, sommigen denken dat.

[2:55:56] Ik hoor en lees vaak de oproep om in Brussel met de vuist op tafel te slaan voor derogatie.

[2:56:02] Ik lees dat ook in de plannen van de sector, vanuit hun perspectief begrijp ik die oproep.

[2:56:09] De huidige derogatiebeschikking is met veel inzet van dit kabinet uit onderhandeld.

[2:56:17] Ik zit inmiddels in een nieuw parlementair kabinet, dus daarom praat ik over het vorige

[2:56:24] kabinet.

[2:56:24] Dat komt natuurlijk door de opmerking van de heer Greenbus, maar het is hetzelfde kabinet

[2:56:27] nog steeds.

[2:56:28] De huidige derogatiebeschikking is met veel inzet van het kabinet uit te onderhandelen.

[2:56:32] De commissie constateert dat Nederland keer op keer niet het doel van schoon water bereikt.

[2:56:37] Ondanks beloftes en het zoveelste nitraatactieprogramma verbeterde de waterkwaliteit onvoldoende, met

[2:56:43] als gevolg dat het vertrouwen in de Nederlandse aanpak weg is.

[2:56:47] Toen de vorige derogatie in 2018 met slechts 2 jaar werd verlengd, was het wel duidelijk

[2:56:56] dat derogatie voor ons land een aflopende zaak was.

[2:57:00] En de inzet van dit kabinet om in te zetten op de verduurzaming van de landbouw, ook met

[2:57:05] een groot transitiefonds, was reden voor de commissie om nog eenmaal een overgangsderogatie

[2:57:11] te geven met afbouwpad en extra aanvullende maatregelen.

[2:57:16] Voor het kabinet was toen duidelijk, beter nog een overgangsderogatie dan in één keer

[2:57:23] terugvallen op de norm van 170.

[2:57:26] Want u kunt zich nu zeker voorstellen wat dat laatste voor effect zou hebben gehad.

[2:57:34] Voorzitter, hoewel de waterkwaliteit niet goed is, is er toch veel te zeggen voor een

[2:57:39] derogatie op grasland.

[2:57:41] Wij zien dat bijvoorbeeld heel goed in het Veenweidegebied.

[2:57:45] Daarom heb ik in de afgelopen maanden herhaaldelijk bij de commissie aangedrongen op meer ruimte

[2:57:50] vanuit inhoud. En omdat er nu een koude sanering dreigt die zal leiden tot

[2:57:55] verdere opschaling en veel meer familiebedrijven de nek omdraait.

[2:58:01] Ik heb het nu voorliggende pakket van mij, het pakket maatregelen van het kabinet,

[2:58:10] met de commissie besproken. Ik ben dus met een plan naar de commissie

[2:58:13] geweest en ik heb daarbij gevraagd als onderdeel van het plan om ruimte binnen

[2:58:20] de derogatie, dus om een vorm van derogatie. Ik heb verschillende opties bij de commissie

[2:58:26] op tafel gelegd. Een grasland derogatie, zoals de motie-vlag uitspreekt. Een grasland derogatie

[2:58:34] in combinatie met grondgebondenheid. Een lagere derogatie naar het model van Ierland, 220

[2:58:41] kilogram. Of misschien zelfs nog iets lager, omdat de waterkwaliteit in Ierland beter

[2:58:46] is. Een derogatie om de komende jaren te overbruggen. En juist die mooie bedrijven

[2:58:53] te helpen. Keer op keer kreeg ik het deksel op de neus. Elk argument, elke oplossing,

[2:59:03] elk signaal heb ik bij de commissaris neergelegd. Zonder ook maar enige opening. Zelfs gisteravond

[2:59:10] heb ik nog contact gehad met de commissaris over een aantal punten. Ik constateer dat

[2:59:16] de weg naar Brussel dicht zit. En Kamerleden of organisaties die mij vragen alsnog te gaan,

[2:59:24] overvragen mij, alsof ik niet op zeer indringende wijze de problemen met de commissaris heb besproken.

[2:59:32] En ik hoor ook geen argumenten of oplossingen anders dan ik al bij de commissaris onder

[2:59:36] de aandacht heb gebracht.

[2:59:40] Mijn harde conclusie is dat een nieuwe delegatie, in welke vorm dan ook, Nederland nu niet gegeven

[2:59:48] is.

[2:59:53] Er werd gerefereerd aan de opmerking van mevrouw Schreyer dat er ruimte was in Brussel.

[2:59:57] Gelukkig zegt diezelfde mevrouw Schreyer blij te zijn met de mesbrief die deze minister

[3:00:04] naar de Kamer heeft gestuurd.

[3:00:07] De enige mogelijkheid om opnieuw naar Brussel te gaan is wanneer dit pakket, dat ik u voorleg,

[3:00:15] aangevuld met de maatregelen van de agrarische partijen, is geïmplementeerd.

[3:00:24] En we dus hebben laten zien aan Brussel dat we serieus zijn in de maatregelen die we nemen.

[3:00:30] is er dan een kans op een nieuwe derogatie? Ik weet het niet. Er is geen garantie. Maar

[3:00:38] dat zou een moment kunnen zijn, zonder dat ik nu al wil vooruitlopen op een uitkomst van die

[3:00:44] gesprekken. Dus aan de slag. Het risico van een juridische procedure, want dat hoor ik ook,

[3:00:52] bij niet nakoming van een derogatiebeschikking, en dat komt ook voorbij in de plannen van de

[3:00:59] de agrarische sector, moet niet worden onderschat dat risico.

[3:01:04] In de beantwoording van vragen van BBB ben ik hier duidelijk over.

[3:01:08] Daarbij gaat het niet alleen om de gevolgen van Europese inbruikprocedures,

[3:01:11] maar ook van nationale procedures die veel sneller effect kunnen hebben.

[3:01:17] Dit risiconemen is volstrekt onverantwoord.

[3:01:20] We helpen onze boeren er echt niet mee.

[3:01:23] Daarom heb ik en heeft het kabinet dit pakket bij u neergelegd.

[3:01:26] Omdat ik de overtuiging heb dat niks doen geen optie is.

[3:01:29] We helpen die vader er niet mee, die oudere boer, en zeker die jonge boer niet.

[3:01:35] Nu niks doen legt een enorme verantwoordelijkheid op onze schouders, omdat het katastrofaal zou

[3:01:41] blijken te zijn.

[3:01:42] Vanwege de mestproblemen, oplopende kosten en vanwege de generieke korting die op de

[3:01:47] boeren afkomt.

[3:01:48] Voorzitter, een verantwoordelijkheid die ik niet kan dragen, maar die ook de Kamer niet

[3:01:53] zou moeten willen dragen.

[3:01:57] We zullen in gezamenlijke verantwoordelijkheid besluiten moeten nemen.

[3:02:02] Over partijpolitieke opvattingen heen, los van de formatietafel.

[3:02:07] Die verantwoordelijkheid geldt ook voor de keten.

[3:02:10] Hoewel ook daar stappen worden gezet, wat ik ook terug heb gezien in het plan, vind ik

[3:02:15] dat vanuit de verwerkende industrie, zoals de zuivel en de retail, meer oplossingen moeten

[3:02:20] worden aangedragen die bijdragen aan korte termijnproblemen.

[3:02:23] Ik ga er graag verder met een over in gesprek, maar het valt me wel op vanuit het bedrijfsleven

[3:02:28] dat er heel snel naar de overheid wordt gekeken.

[3:02:31] Met Rabobank zijn gesprekken gevoerd, zij willen constatief meedenken.

[3:02:36] Waarbij het voorliggende pakket maatregelen wat op termijn verlichting biedt, het maatregelenpakket

[3:02:41] wat ik neer heb gelegd, aangevuld met agrarische partijen, wel een randvoorwaarde is.

[3:02:46] En ik hoop dat we met de hele financiële sector tot goede afspraken kunnen komen de komende

[3:02:50] periode.

[3:02:52] Sommigen willen gokken met de bestaanszekerheid van onze boeren door te wachten op een nieuw

[3:02:57] rechtse Europa, alsof dat kansen zou bieden.

[3:03:00] Zeker als het gaat om regelingen en administratieve last en druk, zal er vast nog meer verlichting

[3:03:05] komen.

[3:03:06] Zoals ook al is ingezet door de huidige landbouwvisserijraad en de huidige commissie.

[3:03:11] Maar het mestprobleem is een typisch Nederlands probleem.

[3:03:15] We hoeven niet te rekenen op veel steun.

[3:03:17] Rechtser betekent ook nationalistischer, met meer aandacht voor de belang van eigen boeren.

[3:03:22] De Nederlandse landbouw doet het gewoon te goed in de ogen van velen.

[3:03:28] Het moet je uiteindelijk ook gegund worden.

[3:03:31] Het pakket is in balans, met maatregelen die aansluiten bij en oog hebben voor de autonome

[3:03:37] ontwikkelingen in de sector, ontwikkelingen van verkoop van dierrechten van mensen die

[3:03:41] graag willen stoppen, maar ook een financiële ondersteuning maximaal binnen de kaders, grondgebondenheid

[3:03:48] via glaslandnorm.

[3:03:49] Zoals gezegd, het pakket is in balans.

[3:03:51] Het geheel van de maatregelen zijn de bouwstenen die tezamen het bouwwerk vormen.

[3:03:56] Over de kleuren en de vormen van de stenen kunnen we het hebben, maar het bouwwerk is

[3:04:01] de basis.

[3:04:02] Met de verrijking vanuit de agrarische sectorplannen.

[3:04:07] Voorzitter, uw Kamer heeft in eerste termijn vragen gesteld, aanbevelingen meegegeven en

[3:04:11] aanvoelingen gedaan.

[3:04:12] Ik zal op alle punten ingaan.

[3:04:15] Veel zou moeten worden uitgewerkt, aangepast.

[3:04:18] Met deze voorstellen vraag ik natuurlijk niet om een blank op sjek.

[3:04:22] De uitgewerkte voorstellen komen terug in uw Kamer, maar wel per maatregel.

[3:04:27] Want welke maatregelen we snel kunnen nemen, gaan we snel nemen.

[3:04:32] Maatregelen die meer tijd vragen, zullen we later naar de Kamer brengen.

[3:04:36] Zeg ik ook wat dat betreft, de heer Grim wist na, er is geen tijd te verliezen.

[3:04:41] En ik constateer dat mijn plannen kunnen rekenen op een ruime meerderheid van de Kamer.

[3:04:46] En ik ben er blij mee en dankbaar voor, zal ik een keer zeggen.

[3:04:49] Ook voor al die boeren die nu letterlijk in de shit zitten.

[3:04:55] Ik zie het als een opdracht van de Kamer om voortvarend aan de slag te gaan met de verdere uitwerking.

[3:04:59] en zo snel mogelijk met concrete voorstellen naar de Kamer te komen, inclusief financiële dekking.

[3:05:06] Tot zover mijn inleiding, mevrouw de voorzitter.

[3:05:09] Dank u wel, minister. Er is een introductie van het lid Kostic.

[3:05:15] Dank u wel, voorzitter. Er zijn gesprekken gevoerd met de Rabobank constructief,

[3:05:20] maar wat betekent dat? Gaan zij betalen voor deze maatregelen die de minister wil gaan doorvoeren?

[3:05:27] Dus gesprekken met de banken die zien op verschillende maatregelen.

[3:05:33] Dat gaat om verlichting voor de komende jaren.

[3:05:35] Gewoon bedrijfseconomische verlichting.

[3:05:38] Want het is ook een financieel probleem.

[3:05:39] Het is ook een mestafzetprobleem, maar ook een financieel probleem.

[3:05:42] Aflossingvrije periode, ik noem een voorbeeld.

[3:05:44] Dat soort gesprekken moet u dan denken.

[3:05:46] Ook hoe kunnen we ervoor zorgen dat investeringen in renewals straks op een goede manier kunnen plaatsvinden.

[3:05:53] Hoe kunnen we ook duurzame investeringen verder een vorm geven?

[3:05:56] Dus het is een breed palet aan maatregelen waar we aan denken.

[3:05:59] En daar wil ik ook verder over praten met de banken.

[3:06:01] Net zoals ik dat ook met de ketenpartijen wil doen.

[3:06:06] Mevrouw Pot.

[3:06:08] Ja, voorzitter. Nou, blij dat de minister eigenlijk vrij concreet toezegt dat hij hiermee aan de slag gaat.

[3:06:13] Toch nog even verder concretiseren.

[3:06:16] Hij geeft eigenlijk drie dingen aan waar ik vragen over heb.

[3:06:18] Het ene is het zoet en het zuur zeg ik maar even.

[3:06:23] zouden natuurlijk in het scenario wat de minister schetst op verschillende momenten

[3:06:27] naar de Kamer kunnen komen.

[3:06:28] Hoe voorkomen we dan dat we straks met een pakket zitten waar alleen maar zoet in zit?

[3:06:33] Want volgens mij heeft de minister zelf gezegd het is een compleet en samenhangend pakket.

[3:06:37] Het tweede is, kunnen we zorgen dat het hele pakket voor de zomer naar de Kamer komt?

[3:06:41] En ten derde is die dekking waar de minister het over heeft,

[3:06:45] heeft die ook voldoende aan de fondsen die er nu liggen?

[3:06:48] Of heeft die daar ook iets van het transitiefonds nodig wat nu nog vast zit?

[3:06:53] Ja, het is niet zo dat wij met zoet en zuur naar de Kamer komen.

[3:06:59] Kijk, het zoet wat hierin zit is een graslandpremie.

[3:07:05] Die geldt dit jaar al, volgend jaar ook.

[3:07:08] Die willen we gaan ophogen.

[3:07:09] Daar kunnen we direct mee aan de slag.

[3:07:12] Een maatregel als bijvoorbeeld, het is geloof ik genoemd al zo net door de heer Grimwis,

[3:07:16] een maatregel als het afromingspercentage van 10% omhoog brengt naar 30%.

[3:07:21] Dat kan ik zelf via, volgens mij, een ministeriële regeling doen.

[3:07:25] Dus dan ga ik zo snel mogelijk dat doen.

[3:07:27] Voor afroming in andere sectoren zul je langere stappen moeten doen.

[3:07:32] Als we praten over bijvoorbeeld de brede opkoopregeling...

[3:07:35] die we zo breed mogelijk willen inzetten...

[3:07:37] zodat ook die bedrijven die nu niet voor de opkoopregeling in aanmerking kwamen...

[3:07:43] zoals mevrouw Bromet ook vroeg...

[3:07:47] maar die moet wel weer opnieuw genotificeerd worden in Brussel.

[3:07:49] Dat vraagt gewoon meer tijd.

[3:07:51] We gaan hem bouwen, we gaan zo snel mogelijk willen we met de regeling naar Brussel laten,

[3:07:54] geen misverstand over bestaan.

[3:07:55] Maar voordat die effectief is, dat zou begin 2025 zijn.

[3:07:59] Dus zo vragen verschillende maatregelen, vragen verschillende tijdspaden en het is niet mijn

[3:08:04] inzet om met het hele pakket te wachten tot dat laatste maatregel is geïmplementeerd

[3:08:09] kan worden.

[3:08:10] We moeten gewoon los.

[3:08:11] We moeten gewoon stappen zetten om zoveel mogelijk maatregelen nu te implementeren om de effecten

[3:08:16] zo snel mogelijk ook met elkaar te kunnen bereiken.

[3:08:18] Dus daar zou verschillen zitten.

[3:08:20] En er zit heel veel zuur in het pakket.

[3:08:24] Ik vind het gesprek over zoet en zuur...

[3:08:27] Er wordt weleens gezegd door mensen, een opkoopregeling, dat is toch zoet?

[3:08:31] Want ja, je stelt geld beschikbaar voor boeren.

[3:08:33] Beste mensen, het is een hartstikke zure regeling.

[3:08:35] Want je praat over het stoppen van bedrijven, het stoppen van boeren die het boeren in hun DNA hebben.

[3:08:41] Dus het zijn allemaal, stuk voor stuk behouden dan...

[3:08:44] Nou ja, de Graslandpremie zijn het voor de rest allemaal ingrijpende maatregelen.

[3:08:53] De transitiefonds heeft er wel iets over gezegd in de brief.

[3:08:57] Voor de zomer het hele pakket.

[3:08:59] Ik kom dus niet met een nieuw pakket.

[3:09:01] Het is niet zo dat ik met een integraal plan kom.

[3:09:03] Ik wil nu gewoon aan de slag.

[3:09:06] We zullen maatregelen moeten nemen.

[3:09:08] Maatregelen die snel kunnen, komen snel.

[3:09:10] Maatregelen die wat meer tijd vragen, komen later.

[3:09:13] Maar we moeten nu aan de slag.

[3:09:15] En als we wachten op een pakket dat helemaal uitgekristalliseerd is...

[3:09:21] Ja, dan laten we nu al kansen liggen.

[3:09:23] Dus ik wil echt nu aan de slag met een pakket.

[3:09:26] Mevrouw Pot.

[3:09:28] Ja, voorzitter, dat begrijp ik en dat deel ik op zich ook met de minister.

[3:09:32] Maar ik vrees toch een beetje en toegegeven,

[3:09:35] ik loop nog niet zo lang mee, maar kijk van de zijlijn wel af en toe toe met deze

[3:09:38] Kamer, dat we dan uiteindelijk met een pakket zitten waar, laat ik dan zo zeggen,

[3:09:43] dan zijn zoet en zuur niet de goede woorden, maar waarbij de relatief wat

[3:09:46] makkelijker maatregelen vloeiend door de Kamer komen en waarbij we dan met z'n allen ontzettend

[3:09:53] gaan zitten twijfelen en hikken tegen die maatregelen die meer ingewikkeld zijn.

[3:09:58] Misschien is dat dan nog meer een oproep aan de mensen hier in de Kamer dan richting de minister,

[3:10:02] maar ik spreek hier wel even mijn vrees uit dat dat gaat gebeuren.

[3:10:06] Ik vraag toch de minister nog heel even in te gaan op die dekking, want ik heb mij heel hard

[3:10:11] stuf gelezen, maar we kregen nog brieven tot tien minuten voor deze vergadering, geloof ik.

[3:10:15] Dus deze is mij niet helemaal bijgebleven.

[3:10:20] Laten we het zo zeggen.

[3:10:22] Toen we de brief bijna klaar hadden, kregen we de vragen.

[3:10:25] We hebben de brief omgebouwd naar de beantwoording van de vragen.

[3:10:28] Het zou kunnen zijn dat hij daartussen doorgeschoven is.

[3:10:34] Het transitiefonds kan een hele goede dekking zijn.

[3:10:39] We hebben wel gezegd als kabinet dat we het pakket integraal van belang vinden.

[3:10:43] Dus alle bouwstenen bij elkaar.

[3:10:44] Dat heb ik ook net gezegd in mijn toelichting.

[3:10:47] En dat betekent ook dat als ze kijken naar dekkingsmaatregelen...

[3:10:50] ...dat het ook op die integraliteit zou moeten zitten.

[3:10:52] En niet dat één van de maatregelen niet door zou gaan.

[3:10:56] Alle maatregelen gaan door wat mij betreft.

[3:10:59] Dank u wel. De heer Vlag.

[3:11:03] Nemen we die kwalijk nog een vraag?

[3:11:05] Heel kort dan.

[3:11:06] Is de minister bereid om dan op zeer korte termijn...

[3:11:10] ...een brief naar de Kamer te sturen...

[3:11:11] ...met het tijdspad voor de verschillende maatregelen?

[3:11:15] Ik kan dat wel doen, waarbij we de verschillende maatregelen op rij zetten.

[3:11:19] Ook in combinatie met de maatregelen die ook door de agrarische partijen zijn aangedragen.

[3:11:24] Om te kijken wanneer we denken te komen met voorstellen naar de Kamer toe.

[3:11:28] Dat vind ik op zich prima.

[3:11:30] Maar nogmaals, mijn oproep aan het eind is ook helder.

[3:11:36] Ik ga door met de maatregelen en ik kom met maatregelen.

[3:11:39] Want ook een afromingsmaatregel...

[3:11:45] Voor heel veel mensen klinkt dat vanzelfsprekend.

[3:11:47] Maar je komt wel aan de rechten van bedrijven.

[3:11:50] Dus dat heeft ook weer effect.

[3:11:52] Het is ook een hele zure maatregel.

[3:11:53] En toch, die kun je vrij snel ophogen.

[3:11:56] Kun je vrij snel doen.

[3:11:58] Maar we moeten ons wel realiseren dat het praten over maatregelen...

[3:12:04] U nuanceert het zelf ook al.

[3:12:05] maar er zit niet zoveel echt zoet in dit pakket.

[3:12:09] Dat is...

[3:12:10] Dat is de eerste toezegging van de minister, een brief.

[3:12:13] En wanneer kunnen wij als Kamer die brief verwachten?

[3:12:17] Ja, weet u, die ligt er niet morgen, want we zullen eerst op basis van wat er nu ligt

[3:12:23] een gesprek moeten hebben met de garagepartijen.

[3:12:26] En dan met elkaar concluderen.

[3:12:28] Deze maatregelen gaan we dus toepassen.

[3:12:30] En dan pas komt die brief.

[3:12:32] Dus dat zou wel een week of drie duren, minimaal.

[3:12:36] Oké, dank u wel.

[3:12:37] De heer Vlag.

[3:12:39] Dank u wel.

[3:12:40] Ik doe niets af aan de inspanningen van de minister in Brussel.

[3:12:43] Sterker nog, die waardeer ik enorm.

[3:12:45] Hij noemt een aantal opties die daar besproken zijn met de Europese Commissie.

[3:12:50] Wat ik me afvraag, de afgelopen weken kwam ook naar boven

[3:12:53] dat het Wageningenrapport van Herman de Boer daar onvoldoende bekend was.

[3:12:57] Is dat ook nog opnieuw besproken, zeg ik als eerste vraag.

[3:13:00] En de tweede is, maar misschien komt de minister daar nog apart op terug,

[3:13:03] over het aanwijzen van Nederland als kwetsbare zone als geheel.

[3:13:06] Als hij daar apart op terugkomt, wacht ik daarop en dan laat ik het even bij het eerste deel van mijn vraag.

[3:13:12] Het rapport van de heer de Boer, die is natuurlijk bij ons bekend, maar die is ook bij de commissie bekend sinds februari vorig jaar.

[3:13:17] Dus zij kennen dat rapport, is ook besproken met de commissie.

[3:13:21] In het gesprek werd een suggestie gewekt dat het niet zo zou zijn, maar we hebben het nagekeken.

[3:13:27] Uit mijn hoofdval, volgens mij op 9 februari is hij verstuurd, 23, naar de commissie en is overheen geweest.

[3:13:32] Dus dat is bekend.

[3:13:36] Dank u wel. Dan de heer Pierik.

[3:13:40] Dank u wel, voorzitter. Ik ben blij dat de minister aangeeft dat hij zijn stinkende best doet om verder te werken aan maatregelen, pakketten en het oplossen van de mescrisis.

[3:13:54] Hij geeft aan dat hij de komende weken ook heel intensief wil gaan overleggen met de agrarische partijen.

[3:14:00] De eerste vraag is eigenlijk van met welke agrarische partijen gaat de minister dan overleggen?

[3:14:04] want er zijn nogal verschillende opvattingen binnen de Gradische Partijen

[3:14:07] ook over de maatregelenpakketten die wenselijk zijn.

[3:14:11] En de tweede vraag daaraan vast is, de minister heeft het over,

[3:14:14] ja, als de maatregelen geïmplementeerd zijn

[3:14:18] en nou ja, een doel is verwezenlijk, zeg maar, dan zou er misschien

[3:14:23] nog weer wat ruimte in Brussel zijn voor eventueel een nieuwe derogatie.

[3:14:29] Dat vind ik nogal een, nou ja, ver weg

[3:14:34] beeld, zeg maar, is het niet mogelijk dat we zeggen, Joop, maar als we nou met die maatregelenpakketten

[3:14:40] en geborgde innovaties en geborgde reducties kunnen aangeven van dat er echt die doelen

[3:14:48] op het gebied van waterkwaliteit, die doelen op het gebied van klimaat, die doelen op het

[3:14:53] gebied van stikstof te reduceren zijn, is dat dan niet een goed moment om naar Brussel

[3:14:59] te gaan?

[3:15:02] Twee zaken, mevrouw de voorzitter.

[3:15:05] Er zijn agrarische partijen die nu de stap naar voren hebben gezet om te komen met concrete plannen.

[3:15:11] Met die partijen ga ik praten, met andere partijen niet.

[3:15:13] Ook al krijg ik het verzoek om met andere partijen te gepraten, ik ga het niet doen.

[3:15:17] Want we gaan er geen tweede rondje landbouwakkoord van maken.

[3:15:20] Want dan weet ik dat we een half jaar aan het praten zijn zonder dat we überhaupt tot maatregelen komen.

[3:15:24] Dus deze partijen, ik vind het moedig van hun om de stap naar voren te zetten.

[3:15:28] Ook als je kijkt naar het verdeelde landschap van de agrarische partijen.

[3:15:31] Ik respecteer wat ze hebben ingebracht en we gaan daarmee het gesprek aan.

[3:15:35] Dat is één.

[3:15:38] Dan, meneer Pierik heeft mij, ik zou zeggen, meneer Pierik heeft me fout verstaan, nee,

[3:15:43] dan heb ik me fout uitgedrukt, laat ik het zomaar stellen.

[3:15:47] De zender is altijd verantwoordelijk voor de ontvangst van de boodschap.

[3:15:52] De heer Pierik zegt dat als je deze maatregelen implementeert, zou er dan misschien in Europa

[3:15:58] ruimte zijn voor een nieuwe derogatie.

[3:16:00] Dat heb ik niet gezegd.

[3:16:02] Ik heb gezegd, het heeft nu geen enkele zin om naar Europa te gaan praten.

[3:16:07] Keer op keer praat ik daar.

[3:16:08] Ik heb bijna wekens contact met de eurocommissaris gehad, de afloopperiode.

[3:16:13] Het heeft geen zin.

[3:16:15] En ik ga het ook niet doen.

[3:16:17] Ik ga het ook niet doen, nu.

[3:16:19] Want we moeten aan de slag met het pakket.

[3:16:21] En het is inderdaad zo dat als je laat zien dat je het serieus neemt als Nederland...

[3:16:26] en je implementeert het pakket...

[3:16:29] en je komt niet alleen met dit is een belofte van het pakket...

[3:16:32] maar we hebben laten zien, we hebben ze geïmplementeerd, de maatregelen zijn genomen.

[3:16:36] Dan is dat het moment om weer met de bussen te gaan praten, zonder dat ik nog weet wat de uitkomst zal zijn.

[3:16:41] En ik zeg ook niet dat dat het moment zou kunnen zijn waarop er misschien weer nieuwe kansen op derogatie.

[3:16:46] Dat is een moment om weer te gaan praten, want dan heb je in ieder geval een serieuze positie aan tafel.

[3:16:53] Dat is het enige wat ik daarvan kan zeggen, omdat je maatregelen hebt genomen en geïmplementeerd.

[3:16:58] Maar waar dat toe leidt, kan ik u op dit moment niet zeggen.

[3:17:00] En ik neem er ook absoluut geen voorschot op, want ik heb in de afgelopen maanden gemerkt hoe vast het zit.

[3:17:07] Dus om dat los te krijgen, dat is zomaar niet klaar.

[3:17:10] Maar laten we maar aan de slag gaan. Laten we met serieuze maatregelen aan de slag gaan.

[3:17:14] En laten we laten zien dat het ons menens is door te leveren.

[3:17:19] Daar komt het eigenlijk op neer.

[3:17:25] Ik maak me enigszins zorgen over het draagvlak straks van allerlei maatregelen en pakketten

[3:17:32] die dan genomen worden, omdat de partijen die nu een stap naar voren hebben gezet maar

[3:17:37] een deel van de agrarische sector vertegenwoordigen.

[3:17:40] Is het niet zorgelijk dat dat draagvlak dan te beperkt is straks?

[3:17:49] Ook al waren de voorstellen er niet gekomen van de agrarische partijen, dan nog had ik

[3:17:56] dit pakket doorgezet, kan ik u vertellen. Juist vanwege de gesprekken die ik voer.

[3:18:02] Ik heb drie voorbeelden genoemd en ik ken er veel meer.

[3:18:05] Ik heb met groepenboeren op mijn tafel gezeten.

[3:18:08] Er zijn zoveel boeren die zeggen, adem maar, ga doorpakken.

[3:18:11] Wat er ook gezegd wordt door de organisaties, ga door.

[3:18:14] En ik heb ook gezegd, voor die individuele boeren doe ik het.

[3:18:17] Voor die mensen die in de knel zitten.

[3:18:19] Voor die mensen die grote zorgen hebben over de toekomst van hun bedrijf.

[3:18:22] kan ik hem nog overdragen op mijn kinderen.

[3:18:25] Bestaan ik over twee jaar nog.

[3:18:27] Voor die mensen, voor die boeren, vind ik dat we nu maatregelen moeten nemen.

[3:18:33] Niemand is blij met die maatregelen.

[3:18:35] Maar ze snappen wel dat er iets moet gebeuren.

[3:18:38] En ze hebben begrip voor het pakket wat ik heb neergelegd.

[3:18:42] En ik ben blij dat partijen die ook eerder hebben gezegd...

[3:18:47] nou, we gaan niet doorpraten over pakketten...

[3:18:49] die nu toch de stap naar voren zetten.

[3:18:51] Dus dat is mij ook wel de indicatie dat er steeds meer draagvlak aan het ontstaan is

[3:18:56] voor maatregelen.

[3:18:58] En nogmaals, ik ken ook agrarische partijen die zeggen, ga maar naar Brussel, ga maar

[3:19:02] gedogen.

[3:19:05] Nou ja, de minister-president heeft het gehad over de politiek van de illusie.

[3:19:10] Ik kan het ook niet anders dan dat dik onderstrepen.

[3:19:13] We zullen nu gewoon echt met elkaar aan de slag moeten.

[3:19:19] Ik heb het voorstel van de Agrarische Partijen ook gelezen, maar daar staat ook heel nadrukkelijk

[3:19:23] in.

[3:19:24] Ga maar naar Brussel.

[3:19:25] Het is niet zo dat het alleen maar maatregelen zijn op pagina 1, maar op pagina 2 staat

[3:19:30] ook echt van ga maar naar Brussel.

[3:19:34] Ja, en als u dus mijn brief ziet, die ik heb gestuurd naar aanleiding van de voorstellen

[3:19:39] van de Agrarische Partijen, dan staat er ook in dat sommige delen aansluiten, anderen niet.

[3:19:45] Wij zullen het dan met de Agrarische Partijen over moeten hebben.

[3:19:47] En ik heb dus ook aangegeven dat het pakkettenmaatregelen, ook delen vanuit het agrarische pakket, daar moeten

[3:19:54] we mee aan de slag.

[3:19:55] Zo snel mogelijk implementeren.

[3:19:56] En ik zie ook dat de agrarische sector dat wil.

[3:20:00] En dat de agrarische sector zegt, gaan we naar Brussel of lukt dat niet, komen we met

[3:20:05] een eigen afbouwpad.

[3:20:07] Dat is hetzelfde als wanneer we bijvoorbeeld gaan gedogen.

[3:20:10] Dat zou eenzelfde verhaal zijn.

[3:20:12] En vergis je niet, er wordt vrij makkelijk gepraat over infractie, inbreukprocedures

[3:20:16] vanuit Europa, maar alle verordeningen vanuit Europa die worden verankerd in nationale wetgeving

[3:20:23] en regelgeving.

[3:20:24] En dat betekent ook dat op het moment dat je iets doet waardoor je eigen wetgeving ondermijnt,

[3:20:29] want dat doe je in feite, dat dan ook nationaal partijen zullen opstaan en zeggen wij gaan

[3:20:35] maatregelen nemen, wij gaan een proces starten en dan ben je heel snel, ben je je positie

[3:20:41] kwijt.

[3:20:41] Dat gaat, dat kan ik u vertellen, veel sneller dan de juridische analyses, u spreekt het ook,

[3:20:46] Dat gaat veel sneller nog dan een infractieprocedure, al liggen daar ook

[3:20:49] mogelijkheden op tafel om eventueel sneller in te kunnen grijpen.

[3:20:52] Laten we dat nou niet doen.

[3:20:54] Laten we aan de slag gaan met dit pakket en laten we dat met elkaar doen.

[3:20:57] En ik roep ook u, want ik heb de heer Pierik ook in de eerste termijn gehoord.

[3:21:02] En ik weet ook de liefde die de BBB heeft voor de agrarische sector.

[3:21:06] Hetzelfde geldt voor de PVV.

[3:21:07] De liefde voor de agrarische sector.

[3:21:09] Ik heb ook liefde voor de agrarische sector.

[3:21:12] En het raakt mij dat zoveel boeren zo geweldig in de kanalen zitten.

[3:21:17] Het raakt mij dat er zoveel extensieve boeren zijn, grondgebonden, die in gebieden zitten

[3:21:22] waar ze eigenlijk het altijd keurig hebben gedaan, die nu worden geraakt en die niet

[3:21:28] weten hoe hun toekomst eruitziet.

[3:21:30] Daar dragen wij, het kabinet, maar ook uw Kamer, gezamenlijk verantwoordelijkheid voor.

[3:21:37] En als wij met elkaar, en dat zei ik ook bewust, over partijpolitieke kaders heen, los van

[3:21:46] de formatietafel, nu niet, de verantwoordelijkheid nemen, dan zijn we nog meer verantwoordelijk

[3:21:54] geworden voor het niks doen en voor de catastrofe die dan onpassaf komt.

[3:21:58] En ik roep ook de partijen die nu nog kritisch staan ten opzichte van het pakket op om de

[3:22:03] stap te zetten.

[3:22:03] En laten we nou zien, als Nederlandse politiek, dat we in de volle breedte achter de boeren

[3:22:11] gaan staan en ze willen gaan helpen.

[3:22:13] Ik hoor van links tot rechts steun voor het pakket, met vragen, met opmerkingen.

[3:22:20] Dat gaan we allemaal doen.

[3:22:22] Maar ik doe een hartstochtelijke oproep aan de hele Kamer om nu te kiezen voor de verantwoordelijkheid,

[3:22:30] het nemen van verantwoordelijkheid om deze catastrofe af te wenden.

[3:22:32] Als we deze maatregelen niet doen, dan zijn we geen knip van de neus waard.

[3:22:37] En dat is echt wat ik tot in mijn, we hebben een MP die heeft het over zijn vezels, nou

[3:22:42] dit voel ik tot in mijn diepe Friese vezels kan ik u vertellen.

[3:22:47] Dus een hartstochtelijke oproep om allemaal de schouders eronder te zetten, want onze

[3:22:55] boeren, het klinkt gek he, als je zo'n maatregelenpakket naar de Kamer stuurt klinkt het gek, maar onze

[3:23:01] boeren verdienen het.

[3:23:04] Dank u wel. Mevrouw Verden.

[3:23:09] Dank u, voorzitter.

[3:23:10] Naar dit vurige pleidooi van de minister denk ik dat ik naar de bekende weg ga vragen.

[3:23:17] Maar dan is het maar hardop uitgesproken, denk ik dan.

[3:23:20] Want ik vind die brief, net als mijn collega Pot, belangrijk.

[3:23:24] Dat we weten welke bouwstenen wanneer komen.

[3:23:28] En ik hoorde net de minister antwoorden.

[3:23:31] Ik wil dat eerst samen met de partijen uit de sector doen.

[3:23:37] Ik heb daar minimaal drie weken voor nodig, dus daarna.

[3:23:40] Maar ik zou de minister willen vragen dat er sowieso daar een einddatum aan zit.

[3:23:46] Dus of dat dan drie weken is of vier weken.

[3:23:49] Maar stel het gaat niet zoals de minister hoopt, dat overleg met de sectoren,

[3:23:53] dan zou die brief daar niet van afhankelijk moeten zijn.

[3:23:56] Ik wil eigenlijk gewoon binnen vier weken weten waar wij als Kamer aan toe zijn,

[3:23:59] waar we op kunnen rekenen en waar we u en uw werk wanneer kunnen ondersteunen.

[3:24:05] Ik heb net ook een hartstikke oproep van de voorzitter gehoord om toezeggingen in te doen,

[3:24:10] zodat we dat zou afspreken. Dus ook al komen we met de agrarische partijen niet verder,

[3:24:13] stokt het ergens, misschien op één maatregel, ik noem maar wat, dan nog voor vier weken,

[3:24:19] voor over vier weken heeft u, maximaal over vier weken heeft u zicht op welke maatregelen

[3:24:24] het kabinet verder gaat uitwerken met alles erop en eraan.

[3:24:28] qua planningen en zo nog niet de uitwerking zelf is aansprekend.

[3:24:33] Dank u wel. Dan kunt u volgens mij verder met de...

[3:24:36] Oh, de heer Vlag heeft toch nog een vraag.

[3:24:39] Ja, ik val denk ik niet zo op, want ik had al een bak in mijn vinger opgestoken.

[3:24:42] Maar excuus, voorzitter.

[3:24:44] Ja, de minister doet een hartelijk oproep.

[3:24:47] En daar zet ik een hartelijke oproep tegenover.

[3:24:50] Want ik hoop dat ik het verkeerd verstaan heb.

[3:24:51] Maar ik hoorde hem zeggen, ik ga in gesprek met die partijen die nu een stap naar voren hebben gezet.

[3:24:56] En ik ga niet in gesprek met die andere partijen.

[3:24:59] Dat ga ik ook niet doen, zei hij letterlijk.

[3:25:01] En daar sprak irritatie uit.

[3:25:03] Daar sprak ook frustratie uit over het mislukte landbouwakkoord.

[3:25:05] Maar ik zou daar diezelfde hartstochtelijke oproep tegenover willen zetten.

[3:25:09] Dezelfde eenheid die u bepleit in de Kamer, bewaakt die ook in de sector.

[3:25:13] En u bent de minister van alle boeren.

[3:25:16] Zorg ook dat u, zeg ik via de voorzitter, in gesprek blijft met alle partijen en alle boeren in de sector.

[3:25:23] En sluit niemand daarbij uit.

[3:25:29] Er zijn nu een aantal partijen die hebben elkaar gevonden in het pakket maatregelen en ik waardeer

[3:25:35] dat en ik weet hoe kwetsbaar verdeeld de sector is wij hebben het is geen frustratie het is gewoon

[3:25:46] feitelijke constatering ik kan u zeggen in alle gesprekken die ik de afgelopen maanden heb gevoerd

[3:25:54] over de mes problematiek waarin zit wat we zegt hadden we het landbaar akkoord maar gaat en dat

[3:25:59] Dat is geen frustratie, want het is gewoon een feitelijke constatering.

[3:26:02] En was het kabinet me niet gevallen, want dan hadden we ook een landbouwplan met elkaar besproken...

[3:26:05] en waren we ook met de uitvoering bezig van het landbouwplan.

[3:26:14] Maar ik voorzie dat partijen die mij nu oproepen om maar te gaan gedogen...

[3:26:21] om maar een infractieprocedure op ons laat afkomen...

[3:26:26] dat ik daar niet een constructief gesprek mee ga voeren om te komen tot oplossingen.

[3:26:32] Anders dan een lang gesprek.

[3:26:35] Ik kan u verzekeren, die vier weken die ik nu heb toegezet, mevrouw de voorzitter,

[3:26:39] die worden vier maanden als we dit gaan doen.

[3:26:42] En dat begint niet dan.

[3:26:43] Ik krijg dagelijks boeren aan de telefoon, wanneer komt het?

[3:26:47] Wanneer ga je aan de slag?

[3:26:48] We hebben geen tijd te verliezen.

[3:26:52] En het was niet een frustratie, het was een veilige consultering.

[3:26:55] En we gaan dus niet een kleintje lambo kort overdoen.

[3:26:58] Daar hebben we de tijd voor gehad.

[3:26:59] We hebben een half jaar met elkaar op tafel gezeten, we moeten nu maatregelen nemen.

[3:27:03] Dat klinkt misschien hard en dat realiseer ik mij, want het beeld erbij is dat ik daarmee boeren zou uitsluiten.

[3:27:14] Ik kan u zeggen, ook van partijen die niet hebben bijgedragen aan het maatregelenpakket van de agrarische partijen,

[3:27:24] zijn er ook boeren lid van organisaties die daar niet aan hebben bijgedragen,

[3:27:27] die toch mij bellen en zeggen, en toch moet er wat gebeuren.

[3:27:30] Dus ik denk dat ook in de achterbannen van dat soort partijen er best begrip is...

[3:27:35] dat we een pakket maatregelen gaan doorvoeren.

[3:27:39] En dat ook daarmee het draagvlak onder boeren in de breedte...

[3:27:43] en dan praat ik niet over boerenorganisaties, maar de boeren die erachter zitten...

[3:27:45] het draagvlak in de breedte misschien wel groter is dan we met elkaar denken...

[3:27:48] omdat de nood veel hoger is dan we met elkaar soms misschien ons nog realiseren.

[3:27:53] Want die sanering vindt plaats.

[3:27:55] En dat is hier zelfs aan tafel net genoemd op een indrukwekkende manier.

[3:28:02] Dan de heer Holman.

[3:28:04] Dank u wel, voorzitter.

[3:28:07] Ik heb de minister horen zeggen

[3:28:08] dat hij geen ruimte ziet

[3:28:10] om op korte termijn naar Brussel te gaan

[3:28:12] om iets binnen te halen.

[3:28:14] Ik had de hoop en een klein beetje de verwachting

[3:28:16] dat daar misschien nog enige ruimte zou zitten.

[3:28:19] Ik heb ook gehoord dat de minister zegt

[3:28:20] van als ik een concreet

[3:28:23] pakket heb kunnen ontwikkelen

[3:28:25] dan is er mogelijk

[3:28:26] ruimte om in Brussel

[3:28:28] weer het gesprek aan te gaan

[3:28:30] ...en mogelijk de mogelijkheid dat we nog iets kunnen regelen in het belang van onze boeren.

[3:28:36] Als u toch toezeggingen doet of verwachtingen schept van...

[3:28:39] ...hoe lang denkt u nodig om een zodanig pakket te hebben dat u...

[3:28:44] En dan zou ik het liefst met boeren gaan bewijzen of spreken van...

[3:28:48] ...dat de mensen in Brussel echt het leed van de boeren gaan zien.

[3:28:52] Hoe lang denkt u nodig te hebben om een compleet pakket waardig genoeg voor Brussel...

[3:28:57] om mogelijk een voet tussen de deur te krijgen, te hebben.

[3:29:02] Ja, meneer Homan, allereerst even over de gesprekken die we gevoerd hebben.

[3:29:06] Ik heb een lang gesprek gevoerd met de commissaris, met de commissie dus,

[3:29:11] over het pakket maatregelen.

[3:29:13] Ik heb gesproken over afroaming in alle sectoren.

[3:29:16] Ik heb gesproken over een opkoopregeling.

[3:29:19] Ik heb gesproken over een voermaatregel.

[3:29:20] Ik heb gesproken over een graslandnorm.

[3:29:24] Dat hele pakket is neergelegd bij de commissie.

[3:29:27] Dat is nogal wat, als je dat bij de commissie neerlegt.

[3:29:30] Dat zou eigenlijk ook voor de commissie als...

[3:29:32] Laten we zeggen, in termen van...

[3:29:33] Wij komen met een plan naar de commissie en dat moet voldoende zijn.

[3:29:36] Wat ik lees en hoor her en der.

[3:29:38] Nou, dan zou dat plan toch wel voldoende moeten zijn geweest...

[3:29:41] om de commissie tot beweging te brengen.

[3:29:43] En dat is niet aan de orde.

[3:29:45] En daarom zeg ik...

[3:29:46] Ik zeg ook niet dat wij op het moment dat we weer naar Brussel gaan...

[3:29:49] dat we ruimte krijgen.

[3:29:50] Ik zeg alleen dat ik, als er een moment is...

[3:29:52] dat je met elkaar weer naar Brussel zou willen gaan...

[3:29:55] Dat het moment is waarop je laat zien, we hebben de besluiten genomen en geïmplementeerd.

[3:30:00] En dat is dus dit jaar niet meer.

[3:30:02] Dan is het op zijn vroegst begin volgend jaar.

[3:30:04] Dat moeten we ons realiseren.

[3:30:06] Daarvoor zullen we hard aan de slag moeten met elkaar om de maatregelen te implementeren.

[3:30:10] Ik ben tot in mijn tenen gemotiveerd om daar snel mee aan de slag te gaan.

[3:30:15] Zodat we zo snel mogelijk gaan leveren aan Brussel.

[3:30:19] En dan zeg ik niet dat Brussel dan onze weer een stuk derogatie gaat geven.

[3:30:24] Maar dat is vanuit mijn perspectief, vanuit het perspectief van het kabinet...

[3:30:29] misschien een moment om het gesprek weer aan te gaan.

[3:30:32] Niet meer dan dat.

[3:30:33] Eerst meneer Van Kampen, dan mevrouw Boumet.

[3:30:36] Voorzitter, ik wil de minister danken voor de wijze waarop hij de Kamer heeft toegesproken.

[3:30:41] En ik heb daar respect voor.

[3:30:45] Want de wijze waarop hij zich hier opstelt...

[3:30:47] en de Kamer hoort, getuigd van politiek-bestuurlijke moed...

[3:30:51] en maakt ook indruk op mijn fractie.

[3:30:55] Dus wij zien de vervolgstappen die de minister heeft aangekondigd

[3:30:59] heel graag tegemoet.

[3:31:01] Ik zou mijn vraag willen richten op het verlengde van wat de heer Holman aangeeft

[3:31:06] en dat gaat over die komende jaren 2025, 2026, 2027.

[3:31:11] Het woord derogatie zal ik niet snel meer in de mond nemen,

[3:31:14] want daar moeten we het niet over hebben.

[3:31:15] Daar heeft de minister, denk ik, heel overtuigend hoe afschuwelijk

[3:31:18] mijn fractie dat ook vindt, maar heel duidelijk over aangegeven wat de verwachtingen daarvoor zijn.

[3:31:24] Maar we lopen fysiek, praktisch, operationeel gewoon tegen het feit aan...

[3:31:29] dat als boeren geen milieudelict willen plegen, die mestkelders gewoon vol zitten.

[3:31:34] De BBB heeft daar een aantal voorstellen voor gedaan hoe je dat dan opvangt.

[3:31:38] Je kunt er van alles van vinden.

[3:31:41] Maar het praktische feit is dat die mest er is en die moet een plek krijgen.

[3:31:47] Hoe kijkt de minister operationeel, fysiek en praktisch naar de komende jaren?

[3:31:52] Hoe gaan we dat het hoofd bieden?

[3:31:54] En is daar dan het gesprek over te voeren met de Europese Commissie om de hulpvraag te stellen?

[3:32:02] Excellentie.

[3:32:03] Dat is een lastige.

[3:32:09] Omdat de maatregelen die we nu op tafel leggen...

[3:32:13] Die hadden eigenlijk vier jaar geleden genomen moeten worden, vijf jaar geleden genomen moeten worden.

[3:32:17] Als we, met de kennis van nu zeg ik dan maar, dan hadden we nu een ander gesprek met elkaar gehad.

[3:32:26] Niet minder ingrijpend voor de sector, maar we hadden wel een ander gesprek met elkaar gehad.

[3:32:31] De grote druk zit er natuurlijk op die jaren.

[3:32:39] Ik kom toch weer op die derogatie terug.

[3:32:41] Als je kijkt naar de vormen van derogatie die we hebben neergelegd bij de Europese Commissie...

[3:32:44] om juist hier verlichting in te brengen, dan lopen we daar vast.

[3:32:49] Dus ik hoef op dat gebied van de commissie niks te verwachten.

[3:32:53] Je zou... Kijk, er zijn best...

[3:32:56] Je komt dus eigenlijk in een mix van maatregelen terecht.

[3:32:59] Een van de punten die voorbijkwam, komt ook in de vragen voorbij...

[3:33:02] en dat kan ik direct wel beantwoorden, is de mestverwerkingscapaciteit.

[3:33:06] Ik hoor dat daar...

[3:33:08] Overigens spreekt daar ook het plan van de agrarische sector over.

[3:33:11] Ik hoor dat daar belemmeringen zijn.

[3:33:14] Dus een van de punten die ik zou willen noemen, ik ga versneld met de provincies, want die zijn bevoegd gezag in gesprek om te kijken hoe we de belemmering kunnen wegnemen.

[3:33:21] En hoe we dat kunnen versnellen.

[3:33:23] Want er zijn mogelijkheden om die capaciteit te vergroten en het buitenland af te zetten.

[3:33:26] Houdt ook wel een keer op, want ook het buitenland is heel ver.

[3:33:30] Oekraïne, om voorbeeld te noemen, kan heel veel mes gebruiken, maar om het er heen te brengen is een enorme kostbare operatie.

[3:33:36] Gaat gewoon niet lukken.

[3:33:37] Waar ik wel bang voor ben, en dat zeg ik er maar bij, ik moest toen de heer Pierik met zijn betoog kwam,

[3:33:44] want ik weet dat ook zijn liefde voor de grijsse sector groot is, en ik kom met een aantal maatregelen.

[3:33:48] Nou, straks zal ik er nog een paar vragen aan beantwoorden.

[3:33:51] Een van de maatregelen is silo's volgooien op de Maasvlakte en dat soort zaken.

[3:33:58] Ik moest even, en dat is niet richting u, maar mevrouw Bromet begon over Verkoopten en De Bie.

[3:34:04] Die hadden ook een oplossing, een mestprobleem.

[3:34:05] In elke winkel, als je daar ging kopen, kreeg je een emmertje mes mee...

[3:34:09] en die moest je in je eigen tuin maar verwerken als burger.

[3:34:11] En zo zou de burger het nestprobleem van de boer oplossen.

[3:34:15] Nou ja, en als je kijkt naar het jaartal dat we in het filmpje gemaakt hebben...

[3:34:19] dat is wel heel lang geleden.

[3:34:21] Wat is er veranderd, zou je in de tussentijd kunnen zeggen.

[3:34:23] Kijk, ik wil ook naar dat soort oplossingen serieus kijken.

[3:34:26] Maar waar ik wel een beetje bang voor ben, en daar moeten we wel ook eerlijker zijn naartoe...

[3:34:31] Op het moment dat we nu zeggen...

[3:34:33] ...we gaan bewijzen verspreken...

[3:34:35] ...alle lege capaciteiten volzetten met mest...

[3:34:39] ...wat doen we er volgend jaar?

[3:34:43] Wij hebben bijvoorbeeld berekend...

[3:34:45] ...eh...

[3:34:46] ...eh...

[3:34:47] ...WB heeft het punt meer...

[3:34:49] ...we hebben berekend hoeveel fossiele capaciteit er nodig is...

[3:34:53] ...we hebben berekend...

[3:34:54] ...manier je allemaal tankers zou kopen...

[3:34:56] ...zeg maar, nou dan heb je nu...

[3:34:58] ...ik geloof 35 tankers nodig en volgend jaar heb je dubbele nodig.

[3:35:01] Het...

[3:35:01] Omdat het stapelt.

[3:35:03] En in feite betekent dat niet anders dan dat je toch het probleem wat naar voren schuift.

[3:35:08] Want het betekent dat als je bijvoorbeeld voor dit jaar dat zou doen,

[3:35:12] dat zou betekenen, en je zou bijvoorbeeld een ruime mestplaatsingscapaciteit willen hebben,

[3:35:18] dan moet dit er nog een keer overheen.

[3:35:21] Dus we schuiven echt het probleem naar voren.

[3:35:23] En ik denk dat we moeten kijken.

[3:35:26] Ik wil alles onderzoeken.

[3:35:28] Daarom heb ik ook gezegd in mijn bijdrage, ik hoor initiatieven vanuit de Kamer.

[3:35:32] En die wil ik ook op summaritisch goed beoordelen.

[3:35:36] Maar we moeten ook een beetje oppassen...

[3:35:37] dat we niet een beetje whistle thinking doen.

[3:35:40] Dan schuiven, dan doen we het op die manier.

[3:35:42] En straks dan redden we het wel met elkaar.

[3:35:45] Want ik zie dat niet gebeuren.

[3:35:46] En dan kan het probleem nog wel eens groter zijn.

[3:35:49] Want dan hebben we nog een veel grotere capaciteit weg te werken.

[3:35:54] Dus ik vind dat we daar terughoudend mee moeten omgaan.

[3:35:58] Voorzichtig zijn.

[3:35:59] Zorgen dat je maatregelen neemt.

[3:36:01] Je houdt bij zijn, ook in de komende jaren.

[3:36:03] Maar dat daar druk op zit, dat daar juist geen eenvoudige oplossingen zijn...

[3:36:10] dat laat zich snel raden met de problematiek die je op dit moment hebt.

[3:36:14] Meneer Van Kampen, kijk even uit, want u stelt lange interrupties.

[3:36:17] En dadelijk ben ik door uw interruptie scène.

[3:36:19] U hebt er nog twee nu, hè?

[3:36:21] Nee, ik leer het nooit.

[3:36:23] Nee, voorzitter, helder wat de minister aangeeft.

[3:36:26] En wat mij betreft zijn er twee vraagstukken.

[3:36:28] Je hebt het logistieke probleem.

[3:36:29] Die mest waar we nu mee zitten, en dat mag op geen enkele wijze,

[3:36:34] in welke vorm van oplossing waar de minister ook over spreekt,

[3:36:36] leiden tot het uitstel van het structurele probleem.

[3:36:39] En daar heeft hij dat maatregelenpakket voor nodig,

[3:36:41] waar mijn fractie begrip voor heeft en waar wij constructief naar kijken.

[3:36:46] Want, voorzitter, en dan sluit ik af,

[3:36:48] je wil niet dat die boeren door handelen van de overheid,

[3:36:53] door dat waar we misschien allemaal wel eens voor in de spiegel hebben te kijken,

[3:36:57] Dat die boeren daardoor met overmacht komen te zitten en milieudelicten plegen.

[3:37:02] Want dat is gewoon het gevolg van het logistieke probleem waar we tegen aan lopen.

[3:37:06] En ik ben blij dat de minister daar creatief naar wil kijken.

[3:37:10] Meneer de minister.

[3:37:12] Ik herinner me nog het dilemma wat mevrouw Verder, meneer de voorzitter, vorige keer heeft geschetst.

[3:37:19] In het debat.

[3:37:20] Op wat ook op indruk maakt.

[3:37:22] Dat je zo klem zit van, nou ja, wat moet ik nou?

[3:37:27] En dat gaan veel boeren, die merken het nu al, en die gaan het nog meer merken.

[3:37:32] Dus ik hoop ook dat we...

[3:37:35] Dat vind ik ook wel even een punt.

[3:37:36] Ik heb natuurlijk een maatregelenpakket neergelegd.

[3:37:39] Ik zie de agrarische sector bezig.

[3:37:41] Ik zie binnen de Kamer een aantal oplossingsrichtingen gebracht worden.

[3:37:47] Het denken blijft niet stilstaan.

[3:37:50] Dus als er morgen weer een nieuw idee komt...

[3:37:52] waarvan ik denk, hé, dat moeten we onderzoeken.

[3:37:53] En ik zou u vertellen, ook in mijn contacten met de agrarische sector komen soms ideeën voorbij en die leg ik direct neer aan de organisatie.

[3:37:59] Onderzoek dit, want kan dit een oplossing bieden?

[3:38:02] En ik denk dat we zo moeten blijven werken dit jaar.

[3:38:05] We moeten niet op een gegeven moment, als we zeggen dit is dan het pakket, daar mee doorgaan.

[3:38:11] Natuurlijk moeten we daar mee doorgaan, maar ondertussen blijven zoeken naar andere oplossingen.

[3:38:16] Mensen, ook organisaties, ook de ketenpartijen, blijven prikkelen om mee te blijven denken in oplossingen.

[3:38:23] Want anders wordt dat gewoon echt een groot probleem, dus er ligt ons nog heel veel werk

[3:38:29] te doen.

[3:38:30] Mevrouw Bromet, ik wist trouwens niet dat u van de verkoop- en biergeneratie was.

[3:38:35] Zo oud had ik u niet in zin geschat, mevrouw Bromet.

[3:38:37] Kompliment.

[3:38:39] Dank u wel, voorzitter.

[3:38:42] Ja, ik schrik eigenlijk wel van, ik bedoel, ik heb het plan van de BBB gelezen over die

[3:38:46] mestzakken overal in het land en die lege silo's die gevuld moeten worden met mest.

[3:38:50] Ik vind het echt heel treurig dat het zo ver heeft moeten komen.

[3:38:54] Maar ook de minister zegt, we hebben onderzocht of we tankers kunnen huren om het in op te slaan.

[3:39:00] Is dat nou een serieus idee van het ministerie van LNV geweest?

[3:39:03] Excellent, nee, dat is niet een idee van het ministerie geweest.

[3:39:07] We hebben analoog aan opmerkingen die er in de media worden gemaakt over.

[3:39:12] Kan dit een oplossing zijn? Kan dat een oplossing zijn?

[3:39:15] Alles onderzoeken we, maar we komen ook heel snel tot de conclusie

[3:39:21] Ik zie dat bepaalde oplossingen geen oplossingen zijn.

[3:39:23] Maar we willen gewoon alles onderzocht hebben.

[3:39:26] Ik zou geknip van de neus waard zijn als minister in deze crisis...

[3:39:29] wanneer het niet alle oplossingen die voorbij komen...

[3:39:31] om er toch serieus naar te kijken.

[3:39:33] En bij de ene zeggen we van...

[3:39:34] hé, dit biedt een kans, dat moeten we verder uitwerken.

[3:39:37] Bij de andere zeggen we van...

[3:39:37] nou, dit biedt een kans als we dat op een andere manier doen.

[3:39:40] En bij de andere zeggen we...

[3:39:40] nou, kijk eens wat dat betekent, dat kunnen we dus niet doen.

[3:39:43] En ik vind vooral het plan om heel veel mest te gaan opslaan...

[3:39:47] vind ik echt het probleem vooruit schuiven.

[3:39:48] Dat moeten we niet doen.

[3:39:49] Dus wat dat betreft, denk ik dat dat niet direct een oplossing is.

[3:39:53] Dat heb ik net volgens mij zo verwoord.

[3:39:55] En als ik daar niet duidelijk in ben geweest, bij deze.

[3:39:58] Goed om te horen, want Nederland hoeft wat ons betreft niet te veranderen

[3:40:02] in één grote mestopslagplaats.

[3:40:05] Ik heb wel een vraag over de opkoopregeling, want de minister zegt

[3:40:08] ik moet weer naar Brussel om daar in verband met staatssteun toestemming voor te vragen.

[3:40:12] Maar het vorige debat heb ik gevraagd hierna, toen zei de minister

[3:40:15] Nee, ik hoef niet naar Brussel om staatssteun ontheffing te krijgen.

[3:40:21] Dus hoe zit het nu en hoe snel kan het gaan?

[3:40:23] Want hij heeft wel ook beloofd dat het voor 1 januari 2024 opengesteld zou kunnen worden, zo'n nieuwe regeling.

[3:40:31] Hoe zit dat, meneer de minister?

[3:40:33] Ja, we zijn natuurlijk afhankelijk van Europa.

[3:40:36] Nee, het is een nieuwe regeling en ik weet niet hoe het misverstand kan zijn ontstaan.

[3:40:43] Maar als het gaat om een opkoopregeling, een nieuwe opkoopregeling, dat is een nieuwe opkoopregeling

[3:40:47] die we wel baseren natuurlijk op elementen van de vorige opkoopregelingen, zonder bijvoorbeeld

[3:40:54] six of drempels en dat soort zaken, want dat moet breed zijn.

[3:41:02] Omdat wij daarbij aansluiten, zeg maar, kan het snel gaan, maar we moeten naar Brussel

[3:41:06] om te notificeren.

[3:41:07] Als we bijvoorbeeld praten over een graslandpremie,

[3:41:10] dat soort zaken, dan hoeven we geen staats te hebben.

[3:41:11] Dat zit allemaal onder de deminimisregeling.

[3:41:13] Maar voor een opkoopregeling zullen we wel even naar Brussel toe moeten.

[3:41:16] Maar ik verwacht wel, en daarom wil ik ook graag aan de slag.

[3:41:19] Zodat we voor de...

[3:41:21] Ik zou bijna zeggen zomervakantie.

[3:41:23] Maar voor het zomereces een regeling hebben uitgewerkt,

[3:41:27] die na de vakantie genotificeerd kan worden in Brussel.

[3:41:30] Zodat die begin 25 kan worden opengezet.

[3:41:32] Dat is een beetje de planning die ik voor ogen heb.

[3:41:34] Maar daar zijn we van een heleboel afhankelijk, ook van de Tweede Kamer.

[3:41:38] Want kijk, laat ik dat ook nog noemen.

[3:41:41] Wij komen straks met voorstellen naar de Kamer.

[3:41:44] Het ene voorstel, daar kan ik als minister heel snel in acteren.

[3:41:48] Het andere voorstel heb ik de Kamer weer nodig.

[3:41:50] En er moet ook snelheid zijn in de Kamer.

[3:41:53] Ik zeg het er maar bij, want we zullen ook met elkaar de schouders eronder moeten zetten.

[3:41:57] Vandaar ook die brede oproep, politiek gezien.

[3:42:00] Dat vraagt ook wat voor de Kamer, in de besluitvormingstekten en dat soort zaken.

[3:42:03] Maar laten we kijken hoe ver we daarmee kunnen komen, maar we zullen met elkaar de schouders eronder moeten zetten.

[3:42:07] Mevrouw Bouhamed.

[3:42:09] Ja, voorzitter. Het pakket zoals de minister heeft voorgesteld, bevat geen harde aantallen of reducties,

[3:42:16] omdat het afhankelijk is van zoveel factoren.

[3:42:18] En ik wil wel aan de minister vragen, hoe zit dat nou met die algemene heffing die je op gaat leggen aan boeren

[3:42:24] als het niet lukt om tot die reducties te komen? Dus de generieke korting.

[3:42:30] De generieke korting. Het is een korting die in 2025 zou moeten worden vastgesteld.

[3:42:39] Ten opzichte van 2020. Op dit moment zitten alle sectoren onder de mestplafonds.

[3:42:45] Maar die zitten geen 10% onder de mestplafonds.

[3:42:49] Ik heb bijvoorbeeld de pluimvissector aan de telefoon gehad.

[3:42:52] Ik heb de andere intensieve sectoren aan de telefoon gehad die zeiden...

[3:42:55] waarom zouden wij nu een afroaming moeten hebben...

[3:42:58] want wij hebben geen mestprobleem. En dat is ook zo.

[3:43:00] Laat ik dat ook maar luidop zeggen.

[3:43:02] De pluimveesector heeft de mestverwerking perfect geregeld.

[3:43:06] Zes procent van de mest van de pluimveesector komt in Nederland terecht.

[3:43:10] De rest gaat naar andere sectoren, naar het buitenland, verwerkt in korrels.

[3:43:14] Nou, ze liggen daar nog. Die hebben dat goed voor elkaar.

[3:43:19] En desalniettemin zullen we ook daar een afroming moeten laten plaatsvinden...

[3:43:25] Want ook de pluimveesector krijgt een generieke korting als we niet ingrijpen.

[3:43:32] Ook de varkensector krijgt een generieke korting als we niet ingrijpen.

[3:43:35] Dus om die plafonds te halen, zullen we deze maatregelen breed moeten inzetten.

[3:43:41] De plannen van de agrarische partijen, en dat zijn vooral de melkveepartijen die die plannen hebben ingediend.

[3:43:46] Maar ik blijf breder kijken, omdat die plafonds gewoon breder zijn.

[3:43:49] En het werkt ongeveer zo dat in 26 wordt vastgesteld wat de werkelijke productie is geweest.

[3:43:59] Vervolgens wordt dan vastgesteld hoe hoog of hoe sterk de verlaging er moet zijn.

[3:44:04] Dat zou misschien 10% zijn, misschien 5%, misschien 6%, misschien 4% op dat moment.

[3:44:09] En in 27 wordt dat dan geëffectueerd.

[3:44:11] Dat is het pad, het implementatiepad van de generieke korting, zeg maar.

[3:44:18] Maar alle sectoren staan daar voor aan de lat.

[3:44:23] En vandaar dat ook de varkensector, ook de pruimsector, dat we echt gaan afromen.

[3:44:27] Dat kan niet anders.

[3:44:29] Dank u wel voor de beantwoording.

[3:44:30] We gaan nu verder met de blokjes.

[3:44:32] Kan de minister aangeven welke blokjes er allemaal komen?

[3:44:34] Dan sta ik interrupties toe op het einde van elk blokje.

[3:44:38] Ik heb een blokje dat gaat even over het pakket van deze minister, meneer de voorzitter.

[3:44:44] En dan heb ik een blokje algemeen.

[3:44:46] Die is wat dikker.

[3:44:47] Omdat ik anders tien blokjes moet hebben, wijspreken, en dat lijkt me ook niet erg effectief.

[3:44:52] Dus twee blokjes maar, prima.

[3:44:53] Als u even iedere keer aangeeft als u op het einde van een blokje bent, als u wil vertellen.

[3:44:57] En hoe lang denkt de minister om u voor nodig te hebben, gewoon met de planning van de schorsing van de dinerpauze voor de leden?

[3:45:04] Nou ja, kijk, ik hoor er zes interrupties, dus u kan nog heel veel vragen krijgen naar aanleiding van de opmerking die ik maak.

[3:45:09] Maar als de Kamer mij ruimte geeft om de vragen in één keer te beantwoorden, dan ga ik er heel snel doorheen.

[3:45:20] De vraag van mevrouw Bomet, daar hebben we inmiddels over gesproken.

[3:45:27] De vraag van de heer Verkampen, en dan sluit ik aan bij wat de agrarische partijen hebben

[3:45:33] gezegd over structuurmaatregelen.

[3:45:35] Als je nou een koopregeling hebt, hoe ga je om met de grond, hoe zou je ervoor dat boeren

[3:45:39] ook dat werk gebruik kunnen maken voor de grond om te kunnen extensiveren?

[3:45:43] Dat moet in de uitwerking een plek krijgen.

[3:45:45] Dus, laten we zeggen, de combinatie van structuur en opkoop die de agrarische partijen daarin

[3:45:50] benoemen, die omarm ik wat dat betreft ook.

[3:46:00] De heer Vlag zegt nog iets over de beëindigingsregeling, ook gunstig op oude stallen.

[3:46:05] Het wordt wel een brede regeling.

[3:46:07] We willen wel kijken of we een incentive kunnen inbouwen waardoor boeren die nu echt denken

[3:46:11] van nou, misschien wil ik over drie jaar stoppen, die misschien die beslissing naar voren kunnen

[3:46:15] halen.

[3:46:18] Ik weet vanuit de agrarische sector dat bijvoorbeeld een LBV Plus regeling ook daartoe heeft geleid

[3:46:22] dat soms mooie stallen, jonge stallen, zijn afgebroken.

[3:46:25] Dat is de consequentie van zo'n regeling.

[3:46:28] Ja, de regeling moet er worden uitgewerkt.

[3:46:30] Ik wil er naar kijken, maar we moeten hem ook niet te veel beperken, want het gaat er

[3:46:33] niet om dat we zo breed mogelijk ook, hé, ik noemde je het voorbeeld van die boer die

[3:46:36] de stallen oud had inderdaad, en die zegt, ja, het past niet in geen enkele regeling,

[3:46:40] maar help me.

[3:46:41] Nou, voor dat soort bedrijven moeten we juist ook een oplossing bieden vanzelfsprekend.

[3:46:44] Het geldt overigens ook voor de pasmelders.

[3:46:46] Er zijn pasmelders die wel willen stoppen.

[3:46:48] Die nu niet in gerenkele regeling vallen.

[3:46:51] En die kunnen we hier ook mee helpen.

[3:46:54] Pasmelders hebben we ook gebeld.

[3:46:55] En het geldt natuurlijk ook voor de hele deken.

[3:46:57] Waardoor ook misschien weer ruimte ontstaat om pasmelders te kunnen legaliseren.

[3:47:05] Wat ik toch ga doen, want het zijn inderdaad twee dikke blokjes met hele stapels.

[3:47:09] Dus het maakt niet uit.

[3:47:10] Ik heb normaal liever zes losse blokjes.

[3:47:12] Dus ik ga toch interrupties toestaan.

[3:47:14] En anders worden het ook te saai voor de toehorens allemaal.

[3:47:16] Maar allereerst...

[3:47:17] Dat vindt deze minister niet, meneer de voorzitter.

[3:47:20] Allereerst een beetje interactie.

[3:47:22] Allereerst mevrouw Podden, dan mevrouw Vedder.

[3:47:25] Mevrouw Vedder dan.

[3:47:29] Voorzitter, over de

[3:47:32] beëindigingsregeling en

[3:47:33] pasmelders gesproken.

[3:47:36] Ik zou graag van de minister willen weten

[3:47:38] of hij ook kans ziet om

[3:47:41] met... want we

[3:47:41] halen met die beëindigingsregeling

[3:47:43] natuurlijk mest

[3:47:45] productie uit de markt, maar daarmee ook stikstof.

[3:47:50] En ik zou aan de minister willen vragen of hij kans ziet om de stikstofruimte die met

[3:47:54] zo'n brede beëindigingsregeling vrijkomt te allokeren, om dat bij voorrang te gebruiken

[3:48:00] voor het legaliseren van pasmelders die liever niet zouden willen stoppen, maar gewoon door

[3:48:04] willen met hun vak.

[3:48:05] Meneer de minister.

[3:48:07] Ja, grote onrechte pasmelders, dus dat we die bij voorrang moeten zien te helpen, dat

[3:48:14] Nou, mijn collega van Natura Sixtof heeft ook kort geleden een brief naar de Kamer gestuurd...

[3:48:18] over de aanpak van pasmelders.

[3:48:20] Dat ligt uitermate gecompliceerd, zoals je hebt kunnen lezen.

[3:48:23] Dat is echt lastig.

[3:48:25] Dit kan wel ruimte bieden.

[3:48:27] Je hebt altijd met additionaliteiten dat soort zaken te maken.

[3:48:29] Dat blijft.

[3:48:31] Maar het zou te gek zijn...

[3:48:33] dat wanneer je zo'n regeling nu hebt...

[3:48:34] en veel boeren maken er gebruik van...

[3:48:36] en vervolgens wordt er geen pasmelder gelegaliseerd.

[3:48:38] Dus daar moeten we echt goed naar kijken...

[3:48:40] hoe we dat ook op een maximale manier kunnen inzetten.

[3:48:43] Met alle voorbehouden die ik erbij wil maken, maar dat staat ook in mijn brief.

[3:48:50] Als je pasmeld is langs twee lijnen, direct opkoop of stikstofreductie.

[3:48:55] Dan de vraag van GroenLinks PvdA over de subsidie aan boeren ter compensatie van verlies en

[3:49:02] derogatie.

[3:49:03] De regeling die we hebben is geen verlies- aan-derogatie-regeling, het is een grasland-subsidie.

[3:49:10] Dat is wezenlijk anders.

[3:49:10] Boeren die grasland hebben.

[3:49:14] En deze regeling wil juist boeren stimuleren om het areaal grasland overeind te houden.

[3:49:21] En dan kunnen ze geld krijgen.

[3:49:22] Het is niet zo dat elke boer die derogatie verliest en bijvoorbeeld gaat zeggen van ik ga een deel van mijn land richting akkerbouw brengen.

[3:49:29] Die krijgt van ons geen steun.

[3:49:31] Dus het is echt een regeling behoudt grasland.

[3:49:35] Mevrouw Bommet.

[3:49:37] Ja voorzitter, ik vind het toch wel bijzonder hoor dat grasland dat dan subsidiabel is.

[3:49:41] Ik snap wel de gedachte van uw minister, maar dat kun je ook met regelgeving doen.

[3:49:45] Waarom moeten we subsidie geven voor het behoud van grasland?

[3:49:50] Volgens mij, meneer de voorzitter, heb ik in mijn pakket een graslandnorm zitten.

[3:49:55] Dat gaat over regelgeving op het gebied van behoud grasland.

[3:49:59] En deze regelgeving, die willen we nu echt inzetten.

[3:50:02] Grasland is gewoon een belangrijke oplossing voor een aantal problemen.

[3:50:07] Uitspoeling, CO2 noem maar op.

[3:50:09] En het is buitengewoon belangrijk dat we blijven stimuleren dat er grasland is.

[3:50:12] en dat bedrijven zich niet gaan omzetten naar andere vormen van tilton bijvoorbeeld.

[3:50:16] Dat moeten we echt zien te voorkomen.

[3:50:18] En daar is juist deze regeling voor bedoeld, juist om ook doelbereik te hebben.

[3:50:22] Dan de vraag, de de minimisregeling, ja dat is een nadeel, wij pleiten in Europa al langer

[3:50:29] voor de verhoging van de de minimisregeling.

[3:50:32] De voorstellen over de 2,5 ton, die kennen wij, de Europese Commissie is ook van plan

[3:50:38] om dat te gaan verlengen.

[3:50:39] Dus wij dringen er ook op aan om meer ruimte te creëren.

[3:50:44] Maar er moet eerst wat bewogen worden.

[3:50:51] Kijk, die 280 is overigens ook niet een vervanging voor de deminimis.

[3:50:54] Dat is een aanvullende regeling, steunkader Oekraïne.

[3:50:59] Daar hebben we al eerder gebruik van gemaakt.

[3:51:01] In het kader van de GOB-regelingen, de eco-regelingen.

[3:51:06] Is 50 miljoen extra beschikbaar gesteld.

[3:51:08] Nou, die is ook binnen die regeling opgevangen.

[3:51:11] Dus we hebben er vaker gebruik van gemaakt.

[3:51:12] Dus het biedt de mogelijkheid, maar daar moeten we nog goed naar kijken.

[3:51:15] En het is op dit moment nog niet gepactueerd.

[3:51:17] Maar een belangrijk punt, en we blijven overigens van mening...

[3:51:20] dat een deminimumsregeling van 20.000, over drie jaar ook nog eens een keer...

[3:51:26] dat zal ook omhoog moeten de komende periode.

[3:51:28] Daar zetten we ons ook voor in in Europa.

[3:51:30] Aanstaande maandag is de Lambo-Visserijenraad.

[3:51:32] Daar ben ik vanzelfsprekend weer.

[3:51:33] En dan komt dit punt ook weer aan de orde, zeg maar.

[3:51:35] Dan gaan we daar ook weer voor pleiten.

[3:51:38] Ja, voorzitter, dank voor die inzet en daar begrijp ik dus uit dat het een pleidooi is,

[3:51:43] ook concreet voor 2020, niet alleen 24, maar ook 25, en dat het ook de inzet is om het

[3:51:50] eigenlijk gewoon gelijk te trekken met de rest van het mkb, want voor de rest van het mkb

[3:51:53] is het wel 2,80, terwijl voor de landbouw 20 is, 20k, dat is heel raar.

[3:51:58] En mijn laatste punt hierbij, voorzitter, is, zet de minister zich ervoor in en maakt

[3:52:04] dat het geen papieren tegemoetkoming wordt.

[3:52:08] Want dat is natuurlijk het risico als de minister onverrichte zaken terugkeert uit Brussel...

[3:52:13] en het mag allemaal niet of volgend jaar niet...

[3:52:16] dan is het allemaal leuk en aardig, een extra graslandpremie.

[3:52:19] Maar dan is het in de praktijk voor de meeste boerenbedrijven nul.

[3:52:22] Excellentie.

[3:52:24] En daarom zetten wij ons daar voor Europa voor in.

[3:52:26] Maar ik heb Europa er wel voor nodig.

[3:52:27] Dat begrijpt de heer Grimmers ook volgens mij, voorzitter.

[3:52:31] Dus wij zetten ons daar voor in.

[3:52:33] Maar ja, geen succes op garantie, want ik heb me wel voor meer dingen in Europa ingezet...

[3:52:37] waar ik geen steek verder mee ben gekomen, zoals u weet.

[3:52:40] Meneer Grimmers, knik de bevestiging voor de mensen thuis, maar dat kost natuurlijk geen interruptie.

[3:52:45] Excellent. Dank u wel.

[3:52:46] Dan het voersporen in het totaalpakket, de handhaving.

[3:52:51] Ja, die optimalisering van die ruwbijwet goud in het voer kan echt een forse bijdrage leveren in de problemen.

[3:52:59] Het is ook niet eenvoudig.

[3:53:01] Dat is afgelopen jaar ook wel gebleken.

[3:53:03] Dat het ook niet eenvoudig is om die te verlagen.

[3:53:06] Dat heeft te maken met weersinvloeden.

[3:53:07] Dat heeft te maken met de grondsoort waarop de veehouder zit.

[3:53:12] Helaas is het wettelijk afdwingen van de voermaatregel niet mogelijk.

[3:53:15] We hebben te maken met de veroderingen van 2009.

[3:53:24] En wij kunnen daar niet op interveneren.

[3:53:27] Dus wij doen het echt, we willen dat doen.

[3:53:29] En ik ben ook heel blij dat de sector die stap ook nu wil zetten om met een gecertificeerd systeem te komen.

[3:53:34] Er zijn private gecertificeerde systemen die dit heel goed kunnen oppakken.

[3:53:39] Dus ik ben er ook van overtuigd dat dit gaat kunnen werken, zeg maar.

[3:53:42] En we gaan dit samen ook met de sector verder uitwerken.

[3:53:46] Voorzitter, wil ik de volgende vraag aan de minister stellen.

[3:53:49] Dan komen we weer bij de afrekenbare stoffenbalans.

[3:53:53] Dit is de manier om dit te implementeren.

[3:53:56] En de boer die goed doet, wordt beloond.

[3:53:58] En de boer die niet goed doet, die komt er verder vanaf.

[3:54:02] We praten er al jaren over.

[3:54:03] Afgelopen maanden hebben we een paar keer vaker de suggestie gedaan.

[3:54:08] De aangewezen partij om dit te doen en te initiëren is de Zuivel.

[3:54:12] En ik heb gezien dat de Zuivel een van de meewerkende partijen is.

[3:54:16] Die heeft zijn verantwoordelijkheid genomen.

[3:54:18] Zou u heel indringend dit bij de Zuivel neer willen leggen...

[3:54:21] en hen uitdagen om dit voor 1 januari volgend jaar klaar te hebben?

[3:54:25] Ik geleid die vraag door naar de minister.

[3:54:29] Ik wil bij de zuivel erop aandringen om het voor 1 januari volgend jaar klaar te hebben.

[3:54:35] Ik weet niet of het kan, maar ik ben daar echt afhankelijk van de zuivel.

[3:54:38] En natuurlijk gaan we hier met de zuivel ook het gesprek over aan.

[3:54:40] Dat zal helder zijn, want dit biedt gewoon een kans.

[3:54:43] En die moeten we gaan uitnutten.

[3:54:45] En ik heb ook kennisgenomen van de voorstellen van de Agrarische Partijen.

[3:54:50] Dan de vraag hoe verhoudt de lange termijn oplossing graslandnorm zich ten opzichte van doelsturing van de heer Grunwis?

[3:54:58] Wij hebben daar in de brief ook iets over gezegd.

[3:55:01] In het landbouwkoord is hier ook over gesproken om te kijken hoe je een graslandnorm ook op

[3:55:07] enig moment in die graslandnorm de ruimte kunt geven aan boeren om te kiezen voor doelsturing

[3:55:13] in plaats van een graslandnorm.

[3:55:15] Dat moet verder worden uitgewerkt bij de graslandnorm.

[3:55:17] Maar bij de wetgeving over de graslandnorm zullen wij doelsturing in die wetgeving gaan

[3:55:21] meenemen.

[3:55:22] Dus daar worden dan harde afspraken over gemaakt.

[3:55:27] Het is natuurlijk wel belangrijk dat het goede alternatieven zijn.

[3:55:30] Dat het op een goede manier alternatief geregeld kan worden, zodat het op geboorte is.

[3:55:34] Want uiteindelijk wil je daar ook rechten uit kunnen ontlenen.

[3:55:38] Maar wij gaan hier wel mee aan de slag.

[3:55:41] En een belangrijk punt voor de boeren.

[3:55:44] Er zijn ook boeren die zeggen, doe mij maar glas aan de norm.

[3:55:46] Want dan verdoel ik aan de nomering en ben ik klaar met hoe ik mezelf...

[3:55:49] Maar ik vind juist het buitengewoon belangrijk, zodat we ook aanstaande maandag weer het pleitje bij de Lambo-Visserijraad...

[3:55:54] dat ook in Europa meer ruimte komt voor het agrarische ondernemerschap van de boer.

[3:56:00] En de techniek is er. In de industrie doen we het al heel lang.

[3:56:02] Waarom doen we het niet in de landbouw?

[3:56:03] De techniek is er, we kunnen meten, dus we moeten nou die stappen echt gaan zetten.

[3:56:07] En we zijn daar ook druk bezig binnen het ministerie.

[3:56:11] Ook met verantwoordelijkheden, hoogambtelijk, om hier sturing aan te geven.

[3:56:16] Of niet, meneer de DG?

[3:56:18] Dank u wel, meneer Kermis.

[3:56:20] Ja, voorzitter, dank. Ik ben blij met deze toezegging.

[3:56:24] Ik wil hem even scherp hebben.

[3:56:26] De minister zegt, het is een lange termijn oplossing...

[3:56:30] maar het wordt dus of je mag kiezen als melkveehouder voor de graslandnorm...

[3:56:35] of voor doelsturing, en dat is dan een hard instrument.

[3:56:38] Het kan dus niet zo zijn dat doelsturing een soort vogel in de lucht blijft...

[3:56:41] en dat je ondertussen wel aan die graslandnorm moet gaan voldoen in 2032.

[3:56:46] Ik kan u alleen vertellen hoe de discussie bij het landbouwakkoord liep...

[3:56:49] omdat we dit nog moeten uitwerken.

[3:56:51] Met Lammelkoord hadden we bijvoorbeeld een ingroeipad voor de norm.

[3:56:54] Voor de graslandnorm.

[3:56:56] Dat zit er nu ook weer in.

[3:56:58] En toen was de discussie op welk moment kun je de overstap maken naar doelsturing.

[3:57:02] In dat ingroeipad.

[3:57:04] Dat soort mechanieken, daar moet u aan denken, meneer de voorzitter.

[3:57:08] Maar die gaan we verder uitwerken.

[3:57:12] Mevrouw Ferg?

[3:57:15] Dank voorzitter.

[3:57:16] Ook van mijn kant een vraag over de graslandnorm.

[3:57:19] Ik wilde graag de minister vragen of hij...

[3:57:22] Kijk, in mijn ogen zou de graslandnorm ingestoken moeten worden vanuit de wens...

[3:57:28] dat hij het doel moet dienen om zoveel mogelijk grasland te behouden.

[3:57:32] En zeker in de gebieden waar het graslandareaal onder druk staat...

[3:57:35] dat juist daar we niet per ongeluk met een graslandnorm...

[3:57:41] het beetje gras wat daar ligt eruit gaan drukken.

[3:57:45] En dan denk ik natuurlijk aan hele specifieke gebieden.

[3:57:47] Ik hoor graag van de minister hoe hij daarnaar kijkt

[3:57:51] en of hij het uitgangsprincipe deelt met het CDA.

[3:57:57] Een goede, maar ook belangrijke vraag, meneer de voorzitter,

[3:57:59] omdat er ook zorgen overleven in de agrarische sector

[3:58:01] als je met een graslanddorm komt.

[3:58:03] Kijk, die graslanddorm, daar word ook weleens van gezegd van ja,

[3:58:07] moet je dat nou wel doen?

[3:58:09] Ten eerste, als het gaat om de doelen die we met elkaar willen bereiken,

[3:58:11] is grasland buitengewoon belangrijk.

[3:58:13] Nou, dat heb ik net al gezegd.

[3:58:14] Ten tweede, breng je ook op bedrijfsniveau

[3:58:16] ...mestplaatsing en mestproductie veel meer in balans.

[3:58:19] En dat helpt ook weer uiteindelijk wel weer in de overproductie van mest.

[3:58:26] Daarnaast is het natuurlijk belangrijk...

[3:58:28] ...als je een graslandnorm hebt, dat je ook de kringloop sluit...

[3:58:32] ...omdat je je eigen eiwitproductie op orde hebt.

[3:58:35] Vandaar dat het belangrijk is, ook in het kader van het mestpakket...

[3:58:38] ...om toch te werken aan die graslandnorm. Dat evenals algemene inleiding.

[3:58:42] En inderdaad, we moeten voorkomen dat die graslandnorm ertoe leidt...

[3:58:46] dat er bedrijven zijn die, omdat zij niet meer kunnen voldoen aan die norm,

[3:58:51] zeggen dat het laatste beetje grasland wat ik had,

[3:58:53] zei dat ik kom in bouwland en ik ga er andere tilten doen

[3:58:55] die misschien wel uitspoelingsgevoeliger zijn.

[3:58:57] Dit is een belangrijk punt.

[3:58:58] En dus ik begrijp volledig wat mevrouw Verder zegt.

[3:59:02] En hier moeten we dus ook naar kijken

[3:59:03] als we die graslandnorm verder gaan uitwerken.

[3:59:05] Om dit te voorkomen, dat effect mag er niet in zitten.

[3:59:09] De minister vervolgt zijn beantwoording.

[3:59:11] Dan de vraag van de SGP.

[3:59:13] Kan er meer dierlijke mest in de akkerbouw?

[3:59:14] Ook de akkerbouw die heeft mestplaatsingsplafonds.

[3:59:21] Die produceert zelf geen mest, dus dat zou wel heel bijzonder zijn.

[3:59:25] Nee, daar gelden ook de plafonds voor.

[3:59:28] En daarnaast heb je natuurlijk nog de mestings van verschillende tilten.

[3:59:33] Maar ook zij hebben te maken met plafonds.

[3:59:35] Dus je kunt zo niet meer met dierlijke mest.

[3:59:36] Wat ik wel zie, is dat er natuurlijk veel tilten zijn...

[3:59:40] waarbij bijvoorbeeld na een eerste ronde dierlijke mest...

[3:59:44] Uiteindelijk kunstmest wat gebruikt.

[3:59:47] En ik hoop van harte dat we met renewer daar ook mogelijkheden hebben...

[3:59:50] om daar het kunstmestgebruik ook terug te dringen.

[3:59:53] Je moet je voorstellen, als er tilten zijn waar je met dierlijke mest overheen gaat...

[3:59:58] sla, weet ik veel wat.

[4:00:00] Dan kan die reuk aan blijven.

[4:00:02] Vandaar dat ze dat niet willen toepassen.

[4:00:03] Maar dat je renewer bijvoorbeeld op een reukloze manier kunt toepassen...

[4:00:06] net zoals kunstmest nu.

[4:00:08] En op een precieze manier kan dat ook weer kansen bieden voor de akkerbouw.

[4:00:11] Dus we zullen ook met de akkerbouw aan de slag moeten gaan...

[4:00:13] ...om te kijken hoe je op innovatieve manieren die renewal kunt gaan plaatsen.

[4:00:17] Maar de extra dierlijke mest in de akkerbouw is op dit moment...

[4:00:20] ...we hebben ook gesprekken gevoerd met de akkerbouw...

[4:00:22] ...is op dit moment bijna niet mogelijk.

[4:00:24] Verder en dan Vlag.

[4:00:26] Maar mevrouw Verder, denk eraan dat u nog maar twee interrupties hebt.

[4:00:30] Dus denk aan de dertig secondes.

[4:00:35] Voorzitter, de NAV kwam terecht op de lijn...

[4:00:40] ...dat de introductie van de nieuwe fosfaatindicator...

[4:00:44] de bottel nek is voor het kunnen plaatsen van dierlijke mest,

[4:00:47] want het zit hem vaak vast op de P-norm.

[4:00:50] Terwijl bij de introductie van die nieuwe fosfaat-indicator

[4:00:53] er was beloofd dat het geen effect zou hebben op de P-ruimte.

[4:00:57] En dat blijkt nu dus toch het geval te zijn.

[4:00:58] Zou de minister daarnaar willen kijken?

[4:01:01] Excellentie.

[4:01:01] Ja, dat is ook de vraag die volgens mij de heer Vlag stelde net.

[4:01:05] Daar kan ik me alleen op anticiperen.

[4:01:07] Hij zit maar in het algemene pakket.

[4:01:10] Wat we zouden kunnen doen is dat wij een onderzoek laten doen...

[4:01:15] naar hoe je dat zou kunnen doen.

[4:01:17] Maar het heeft twee kanten.

[4:01:21] Je zou daarmee ruimte kunnen creëren voor sommige boeren...

[4:01:27] om meer stikstof te kunnen plaatsen.

[4:01:31] Aan de andere kant kan het ook betekenen...

[4:01:34] dat bij sommige teelten het juist naar beneden gaat.

[4:01:37] Dus pas op.

[4:01:39] Maar ik ben wel bereid om opdracht te geven om een onderzoek ernaar te doen.

[4:01:43] Want ik vind het op zich wel een interessante suggestie natuurlijk.

[4:01:45] Maar dan betekent dat je differentiatie krijgt in de plaatsing.

[4:01:48] Nou, dat kan.

[4:01:50] Maar dan betekent dat ook weer dat andere teelten misschien juist wat minder nodig hebben.

[4:01:59] Want je gaat kijken, hoeveel hebben de teelten nodig?

[4:02:02] En wat geeft dan dat als extra ruimte in de plaatsing?

[4:02:04] Dat is in principe de vraag die er was, maar het werkt twee kanten op.

[4:02:10] Een hele feitelijke vraag, de renewer is een aantal keer genoemd, maar dat valt toch ook

[4:02:15] onder de 170 kilogram, aan de interne kant en niet aan de externe kant van de balans?

[4:02:20] De renewer valt nu onder de 170, maar die gaat vallen boven de 170.

[4:02:25] Dus de voorstellen van de Europese Commissie zijn op dit moment zodanig dat je bij de plaatsingsruimte

[4:02:31] van dierlijke mest ga je naar 170.

[4:02:33] En je krijgt 100 kilogram extra ruimte door renewer.

[4:02:38] Dus en, laten we zeggen, als als dat uw vraag was,

[4:02:41] als het gaat om extra plaatsingsruimte, dan komt u er met renewer, zou u kunnen stellen.

[4:02:45] Maar het is voor mij veel meer een vervang van kunstmest.

[4:02:49] Het gaat om een verduurzaming van de agrarische sector.

[4:02:52] Het is ook geen shummelmest.

[4:02:54] Ik vind dat ook niet passend.

[4:02:57] Iedereen gaat over zijn eigen teksten.

[4:02:58] Het is gewoon een hele serieus alternatief...

[4:03:02] waarbij we mest recyclen tot een product...

[4:03:04] wat echt ook op een goede manier, verantwoorde manier, kunstmest kan vervangen.

[4:03:10] Maar lid Kossis mag dat zo vinden.

[4:03:12] Dat we niet in Noord-Korea leven, mag ze dat vinden in ieder geval.

[4:03:15] Meneer de minister, u kunt verder gaan, maar die antwoord.

[4:03:19] Ja, dank u wel.

[4:03:20] Dan de vraag over de herziening van de NV-gebieden.

[4:03:22] Dan krijgt u vragen meer.

[4:03:23] Het gaat dan voornamelijk niet zozeer om de vervuiling van het water.

[4:03:30] Die zijn met recente data vastgesteld.

[4:03:33] De bijdrage van de agrarische partijen, de 19%, onder en boven de 19%, daar gaat het dan om.

[4:03:39] Er is veel vraag uit de agrarische sector om te komen tot een hernieuwde bronanalyse.

[4:03:43] Ik ben met de waterschappen en de provincies in gesprek om te komen tot een hernieuwde bronanalyse.

[4:03:50] Voor heel Nederland, waarbij we dus de cijfers van de nv-gebieden waarop we dat baseren gaan

[4:03:58] actualiseren.

[4:04:00] En dat proberen we dan per stroomgebied te realiseren, zodat er zo'n vijfhonderd stroomgebiedjes

[4:04:05] zijn.

[4:04:06] Voor vijfhonderd stroomgebieden gaat de thee, die begint op te breken, voor vijfhonderd gebieden

[4:04:13] gaan doen.

[4:04:13] Moeten we even een sanitaire stop-in plannen, meneer de minister?

[4:04:15] Wat zegt u?

[4:04:16] Moeten we een sanitaire stop-in plannen?

[4:04:17] Nee, dat niet.

[4:04:18] Nee, nee, nee.

[4:04:21] Praten en drinken gaat niet zo makkelijk bij mij, begrijp ik inmiddels te merken.

[4:04:29] Dus de huidige inzet die loopt door tot met eind 25.

[4:04:35] Dan hebben we ook nog een onderhandeling voor het achtste nitraatprogramma.

[4:04:41] En wat wij dus doen, is dat we voor die tijd ervoor zorgen...

[4:04:46] onderhandelingen starten met de Europese Commissie over het achtste programma,

[4:04:50] actieprogramma Nitraat, dat we de bronanalyses geactualiseerd hebben voor

[4:04:54] alle waterschappen en voor alle stroomgebieden.

[4:04:58] Meneer Kennis.

[4:05:00] Voorzitter, collega Vlag noemde ook terecht nog Noorders-Helvers.

[4:05:03] We noemden allebei het waterschap Amstelgooi en Vecht, maar daar is het

[4:05:08] toch wel evident dat het Amsterdam is en niet de boeren.

[4:05:11] Daar is de bijdrage van de boeren volgens mij onder de 14 procent.

[4:05:15] Dat is ver onder de 19.

[4:05:16] Waarom moeten we dan wachten tot eind volgend jaar?

[4:05:18] Waarom niet per direct?

[4:05:19] Voor die boeren voelt het echt als onrecht, omdat zij op slot zijn gezet.

[4:05:23] Het is gewoon een gelijk mesplaats in zijn ruimte.

[4:05:25] Dus waarom niet op dit moment kritisch naar eigen beleid kijken...

[4:05:29] wat op onjuiste uitgangspunten is vastgesteld?

[4:05:33] De minister.

[4:05:35] Het gaat erom dat we op goede manier de feitelijke data gebruiken om het vast te kunnen stellen.

[4:05:44] Ja, weet u, als je kijkt naar de bronanalyse, de discussie die we daar nu over voeren,

[4:05:53] wat belangrijk is, is dat we de hele taart in kaart gaan brengen.

[4:05:58] Dus wat is de bijdrage van lambo, wat zijn de bijdragen van andere sectoren?

[4:06:03] En er kunnen fouten gemaakt zijn, maar wij hebben deze gegevens,

[4:06:07] op basis van de waterschapsgegevens, hebben we de keuzes gemaakt.

[4:06:11] Die zijn gewoon aangeleverd door de waterschappen.

[4:06:13] De 19%, de plus of de min 19, is ook door de waterschappen aangedragen.

[4:06:20] En met die gegeven zijn we naar de Europese Commissie gegaan.

[4:06:25] Het probleem is dat we bij sommige waterschappen...

[4:06:29] Kijk, wat belangrijk is, is dat op het moment dat je die bronnenanalyse doet...

[4:06:33] dat je dat volgens een methodiek doet die in heel Nederland geldt.

[4:06:38] En er zijn waterschappen die zeggen dat ze inderdaad actuelere gegevens hebben,

[4:06:44] maar als je die, de meteorologie die heeft geleid tot die analyse,

[4:06:50] als je die vergelijkt met het generale meteorologie, dan blijkt die af te wijken.

[4:06:54] Dus dan heb je niet meer een uniforme aanpak van het toewijzen van de dv-gebieden.

[4:07:02] Je hebt niet meer een uniforme bronanalyse.

[4:07:06] En wat we nu doen is dat wij dat nu gaan gelijktrekken.

[4:07:10] We komen straks tot een uniforme bronanalyse die voor alle waterschappen hetzelfde is.

[4:07:14] Ook een geactualiseerde.

[4:07:15] Ik krijg heel veel de vraag, kunt u dat actualiseren?

[4:07:19] Want deze gegevens zijn van 2013.

[4:07:22] Ik wil een minstwaarschuwing geven.

[4:07:25] Want ik wil heel graag voldoen aan het verzoek om te actualiseren.

[4:07:29] Daar zijn we dus nu heel hard mee bezig.

[4:07:33] Maar vergis u niet.

[4:07:35] Het kan er ook toe leiden dat we meer gebieden krijgen die boven de negentien procent zitten.

[4:07:42] Dat is het risico wat we daarmee wel nemen.

[4:07:46] Maar ik vind het wel terecht, natuurlijk altijd terecht, om van de meest recente gegevens

[4:07:50] uit te roemen.

[4:07:50] Wij willen een uniforme aanpak hebben en als wij verschillende cijfers naast elkaar

[4:07:56] leggen die op verschillende manieren tot stand zijn gekomen, dan heb je geen uniforme aanpak

[4:07:59] meer.

[4:07:59] Dat zou eigenlijk tot grote rechtsongelijkheids leiden binnen de Graafschapssector, want

[4:08:03] Dan is de ene boer, omdat hij een afwijkende methode heeft, krijgt hij wel ruimte en de ander niet.

[4:08:10] Dat moeten we ook niet doen.

[4:08:11] We moeten hier kiezen voor een uniform aanpak en dat doen we ook.

[4:08:15] Meneer Vlag.

[4:08:17] Ja, voorzitter, ik kan er niks aan doen, maar ik vind het toch wel een beetje een bureaucratisch en juridisch antwoord.

[4:08:22] Want rechtsongelijkheid, heeft de minister het over, die is er nu ook.

[4:08:25] Er zijn een aantal waterschappen waar gewoon duidelijk aan toonbaar de bijdrage van de agrarische sector onder de 19 procent ligt.

[4:08:29] En ik wil de minister eraan herinneren dat er een aangenomen Kamermotie ligt

[4:08:34] die twee dingen vraagt, namelijk om een aantal met naam genoemde waterschappen

[4:08:39] niet meer aan te wijzen als N-V-gebieden en in het totale land te gaan meten.

[4:08:43] Het tweede deel kondigt de minister aan dat te gaan doen, maar het eerste deel ligt nog.

[4:08:48] Excellentie.

[4:08:49] Ja, gebaseerd op de cijfers die we hebben en die we ook hebben afgekaart met de Europese Commissie.

[4:08:53] Wij kunnen niet zomaar zeggen, we hebben dus de analyses gemaakt met de waterschappen.

[4:08:58] Vervolgens is daar de aanwijzing van de nv-gebieden op gekomen.

[4:09:02] We hebben al onderhandeld dat het schaalniveau waarbinnen we de nv-gebieden aanwijzen...

[4:09:11] In het begin van 2023 zijn er drie waterschappen aangewezen als nv-gebied.

[4:09:15] We hebben gezegd dat we daar eigenlijk vanaf moeten.

[4:09:17] In Noord-Holland bijvoorbeeld heeft dat ertoe geleid omdat we een niveau dieper zijn gegaan...

[4:09:22] ...namelijk op het gebied van toestroomgebieden.

[4:09:24] Dus de waterschap eigenlijk ontrafelt in de toestroomgebieden.

[4:09:27] Bijvoorbeeld in Noord-Holland zijn ook weergebieden niet meer aangewezen als een veegebied.

[4:09:31] Dus wij hebben daar wel stappen in gezet.

[4:09:33] Maar dit is de afspraak die we hebben gemaakt met de Europese Commissie.

[4:09:37] Het volgt uit de derogatiebeschikking.

[4:09:40] En dit gaat niet meer veranderen voor 2024 en 2025.

[4:09:45] We laten met elkaar alles op alles zetten...

[4:09:47] ...om ervoor te zorgen dat wij straks, halverwege 2025, actuele data hebben...

[4:09:51] ...die uniform kunnen worden geïnterpreteerd en kunnen worden toegepast...

[4:09:54] ...zodat we straks bij de onderhandeling van de achtste actieprogramma...

[4:09:57] ...deze ook kunnen meenemen.

[4:09:58] Uw laatste interruptie, meneer Vlag.

[4:10:03] Ik krijg dood op een tweede termijn dadelijk, hè.

[4:10:05] Ja.

[4:10:07] Meneer de minister kan doorgaan.

[4:10:17] Ik kom met kopje algemeen, meneer de voorzitter.

[4:10:19] Soms is het arbitrair, is het nou onder het pakket of niet...

[4:10:22] ...maar we hebben geprobeerd een onderscheid te maken.

[4:10:25] Ja, de drie vragen van NRC op twee manieren.

[4:10:29] Ik denk dat we in de dingen die ik heb gezegd...

[4:10:33] wel een antwoord in plezier heb gegeven op deze vragen voor beide punten wat mij betreft.

[4:10:41] Met een hormon bevestigd had, overigens, voor de mensen die het niet kunnen volgen.

[4:10:45] Ja, en bedrijven die geen gebruik hebben gemaakt van derogatie, kan de minister garandeer

[4:10:48] dat ze geen slachtoffer worden?

[4:10:50] Vraag van mevrouw Bromet.

[4:10:51] Eigenlijk heeft mevrouw Federer het antwoord opgegeven, omdat er ook heel veel intensieve

[4:10:55] bedrijven zijn die geen gebruik hebben gemaakt van derogatie.

[4:10:59] Dus ik ken, en dat heb ik ook gezien in het pakket van de agrarische sector,

[4:11:05] specifiek de biologische sector, om te kijken wat je daar aan ruimte zou kunnen geven.

[4:11:09] Maar ja, wij zullen wel die korting breed moeten toepassen.

[4:11:14] En we kunnen niet zeggen dat we alleen die bedrijven pakken die die derogatie hebben gehad.

[4:11:22] Mevrouw Komend.

[4:11:24] Ja, voorzitter, dan ga ik even mijn buren erbij halen.

[4:11:27] Want de een is een biologische boer zonder derogatie...

[4:11:29] en de ander is een vleesveehouder zonder derogatie.

[4:11:31] En die worden dus straks gekort...

[4:11:35] zonder dat ze deel hebben gehad aan het probleem.

[4:11:39] Excellent.

[4:11:41] Ja, dat klopt.

[4:11:42] Maar dat komt ook omdat de mestproductieplafonds...

[4:11:48] niet gaan over het derogatiebedrijf.

[4:11:50] Die gaan over de totale mestproductie in Nederland.

[4:11:53] Die gaan er niet alleen over het derogatiebedrijf.

[4:11:55] En dat betekent dus dat als je praat over sectorale plafonds...

[4:11:59] Dat geldt voor de hele Rundveerhouderij.

[4:12:04] En die plafonds hebben we al langer.

[4:12:07] Daar is nog nooit een onderscheid gemaakt tussen wel of geen derogatie.

[4:12:15] De minister kan doorgaan.

[4:12:23] Het gedogen, ik heb daar al iets over gezegd.

[4:12:25] Dat was een vraag van mevrouw Nijhoff.

[4:12:31] Gaan we gedogen? Nee, we gaan niet gedogen.

[4:12:33] Ik ben daar in mijn inleiding duidelijk in geweest.

[4:12:36] Ook als je kijkt naar de risico's die we daarbij lopen, die veel groter zijn.

[4:12:40] Ook voor nationale procedures.

[4:12:42] Als we dat gaan doen, dan zijn we echt niet goed bezig.

[4:12:46] En daar helpen de boeren echt niet mee.

[4:12:51] Dan de vraag van D66.

[4:12:52] Waarom komt de minister nu plaats met een plan van aanpak?

[4:12:55] Wij waren vorig jaar allang bezig met een plan van aanpak.

[4:12:58] Dat heette het Landbouwakkoord.

[4:13:00] Daarna waren we bezig binnen het kabinet met een plan van aanpak.

[4:13:04] toen het kabinet viel. Nou, ik ben heel blij dat we deze discussie nu met elkaar hebben die ook,

[4:13:09] als je kijkt naar de toekomst, ook structurerend werkt binnen de agrarische sector. Dat is ook

[4:13:14] gewoon goed. De vraag van mevrouw Pot, het toezeggen sterke grondpositie in te nemen om

[4:13:22] jonge boeren tegemoet te komen. Ja, de zorgen bij jonge boeren, die zijn er eigenlijk langs twee

[4:13:27] lijnen. De zorgen over de hele problematiek en dus zeggen ze, we hebben begrip voor het pakket,

[4:13:31] We steunen het en gaan ermee in de slag.

[4:13:34] Maar het pakket kan ook negatieve uitwerking hebben voor jonge boeren.

[4:13:37] En daar moeten we heel goed op kijken.

[4:13:38] Ik heb er iets gezegd over de afroaming in een brief.

[4:13:41] Ook als het gaat om de grondpositie, waar ik ook net tegen meneer...

[4:13:44] ...als antwoord op de vraag van de heer Kamp gezegd heb.

[4:13:47] Dus daar moeten we heel goed op kijken.

[4:13:48] En natuurlijk praten we daar ook met die jonge boeren over.

[4:13:52] Overigens, dat wil ik erbij zeggen.

[4:13:55] De agrarische partijen zijn gekomen met een pakket van maatregelen...

[4:14:00] Wat ik respecteer en waardeer.

[4:14:02] Maar er was één partij die voortdurend met ons in gesprek is geweest.

[4:14:07] In het hele traject, de jonge boeren.

[4:14:10] En ik waardeer dat.

[4:14:11] Nou, mogen ze een schouderklopje geven in het bijzonder.

[4:14:17] Dan de vergunningsruimte voor messenwerkers.

[4:14:20] Ja, ik hoor dat daar problemen mee zijn.

[4:14:23] Het is zo dat provincies zijn daar het bevoegd gezag.

[4:14:28] Dus alles wat we kunnen doen is...

[4:14:30] We gaan met de provincie in gesprek.

[4:14:32] We gaan kijken waar de knijlpunten zitten en we gaan de provincies aansporen om zo snel mogelijk te doen wat er moet gebeuren.

[4:14:40] Dus die toezegging die geef ik u.

[4:14:45] Overigens is het wel zo, en dat moet u zich wel realiseren.

[4:14:48] Het gaat om een natuurvergunning en een stikstofvergunning.

[4:14:54] We hebben ergens nog een stikstofprobleem als het gaat om vergunningen.

[4:14:59] Dus ik zeg graag met de provincies over in gesprek.

[4:15:04] Maar hebben we daarmee morgen behoorlijk verruimd, dat is maar zeer de vraag.

[4:15:08] Want we hebben te maken met de regelgeving.

[4:15:10] Soms is het zelfs ook juist de reden waarom er niet meer ruimte is.

[4:15:14] Dus dat is best nog wel even een punt waar we heel specifiek naar moeten kijken.

[4:15:20] Maar wanneer gaat de minister met de provincies in gesprek?

[4:15:23] En wordt het ook teruggekoppeld naar de Kamer?

[4:15:26] Nou, ik stel voor om dit punt ook mee te nemen in de maatregelen.

[4:15:30] Want dit is voor mij weer een maatregel, zeg maar, die ik nu overneem van de Kamer.

[4:15:34] En dat komt dus wat mij betreft in de brief over het maatregelenpakket wel terug.

[4:15:38] Dank u wel voor de toezegging, meneer de minister.

[4:15:41] Eh, de heer Vlag, de fosfaatindicator.

[4:15:45] Ik heb er al iets over gezegd.

[4:15:49] Ik had het volgens mij over de beurt, maar ik bedoel, ik wil het CDM daar advies op vragen.

[4:15:54] Maar let op, dat kan consequenties twee kanten op hebben.

[4:16:01] Dan heel Nederland aanwijzend kwetsbaar gebied.

[4:16:03] Ik krijg daar meer vragen over.

[4:16:14] Een niet kwetsbaar gebied betekent een gebied waar je volstrekt geen enkele maatregel neemt

[4:16:24] op het gebied van mestplaatsing, mesttoepassing en noem maar op.

[4:16:33] Dus dat zou betekenen dat de waterkwaliteit er verbetert zonder dat je maatregelen neemt.

[4:16:43] Ook geen gebruikersnormen, geen normen van mestaanwending.

[4:16:47] Als je dat doet in die gebieden, dan zou de waterkwaliteit moeten verbeteren.

[4:16:53] Je kunt eigenlijk concluderen dat dat voor Nederlands eindelijk nergens het geval zal

[4:17:01] zijn of heel erg beperkt.

[4:17:07] En overigens is het zo dat we niet alleen te maken hebben met de nitraatrichtlijn, ik

[4:17:12] Ik kom dat in het debat vaker tegen.

[4:17:14] We hebben te maken met de nitraatrichtlijn.

[4:17:16] Ook als het gaat om de normen die gesteld worden in de nitraatrichtlijn.

[4:17:20] Dat is de 50 milligram.

[4:17:21] Er komen ook andere normen hier voorbij.

[4:17:23] Maar we hebben ook te maken met de kaderrichtlijn water.

[4:17:25] En daar gelden andere normen voor.

[4:17:29] Dus let op.

[4:17:32] Die twee, daar moeten we aan voldoen.

[4:17:34] 27 kaderrichtlijn water, ook een hele grote opgave.

[4:17:37] Dus ook al zou je misschien één gebiedje in Nederland vrij kunnen geven.

[4:17:40] Let maar op, dan zou je voor de kaderrichtlijn water...

[4:17:43] We hebben steeds maatregelen moeten nemen om ervoor te zorgen dat het gebied niet verder vervuilt.

[4:17:49] Dus als je het zou willen, dan zou het rivierengebied misschien op groen kunnen komen staan.

[4:17:55] En voor de rest heb je geen enkele mogelijkheid in Nederland.

[4:17:57] Voor de rest is heel Nederland verontreinigd.

[4:18:00] Dus het is geen oplossing.

[4:18:05] Meneer Vlag, uw laatste interruptie.

[4:18:07] Ja, daar ga ik dan ook goed gebruik van maken, voorzitter.

[4:18:09] Het wordt ook wel een beetje technisch.

[4:18:11] De minister zegt dat er alleen het Rivierenland aanmerkingen zouden komen.

[4:18:14] Ook in Noord-Nederland zijn er gebieden die nu geen NV-gebieden zijn en die wellicht ook

[4:18:17] in aanmerking zouden kunnen komen voor niet kwetsbaar gebied.

[4:18:21] Nederland heeft ervoor gekozen om volgens artikel 3.5 te werken van de Nitraatrichtlijn, waarbij

[4:18:26] het hele land als kwetsbaar gebied aanwijst.

[4:18:28] Er zijn ook landen die dat anders doen.

[4:18:30] Die pakken artikel 3.4 en dat mag ook door de tijd wat wijzigen.

[4:18:33] Dan kun je dus zelf bepalen dat een aantal gebieden in Nederland geen kwetsbare gebieden zijn.

[4:18:38] Dus de minister zegt dat het geen oplossing is.

[4:18:40] Maar volgens mij ligt daar toch een deel van de oplossing binnenhand bereikt.

[4:18:44] Dus ik zou toch willen vragen om daar nog wat dieper in te gaan.

[4:18:46] Mag ook in een brief, mag ook hier, wat u wil.

[4:18:50] Excellent.

[4:18:50] Dat het niet een NV-gebied is, wil dan niet zeggen dat het niet een kwetsbaar gebied is.

[4:18:58] Kwetsbaar voor vervuiling.

[4:18:59] Want dat is de terminologie.

[4:19:02] Het gaat niet om dat het een...

[4:19:04] Het gaat om dat het een kwetsbaar gebied is, precies wat ik zeg eigenlijk.

[4:19:06] En dat is wat anders dan een NV-gebied.

[4:19:09] Dus het is echt niet zo dat, dat misverstaan me ook uit de wereld helpt,

[4:19:12] dat als je niet-NV-gebied bent, dat je nog steeds niet een kwetsbaar gebied bent.

[4:19:18] U moet zich voorstellen, wat gaat er gebeuren in de niet-NV-gebieden,

[4:19:23] als je de normeringen helemaal loslaat?

[4:19:28] Dan krijg je dus daar een gebied waar geen beperking zit op de plaatsingsruimte van mest.

[4:19:36] Helemaal niks.

[4:19:38] Die gebieden zijn binnen de kostenkeren vervuild.

[4:19:40] En daarmee zijn ze kwetsbaar gebied.

[4:19:43] En dat is precies de reden waarom heel Nederland aangemerkt is als kwetsbaar gebied.

[4:19:48] Waarom bij de rivieren niet?

[4:19:49] Omdat daar zoveel stroming zit dat vervuiling daar niet blijft zitten in het water.

[4:19:54] Dat is het enige.

[4:19:56] Dus dat is best...

[4:19:57] Het is een heel ingewikkeld verhaal.

[4:20:00] En als de Kamer...

[4:20:00] Want ik krijg hier vaker vragen over.

[4:20:02] En als de Kamer hier nog wat meer achterhoofdinformatie over wil...

[4:20:05] dan ben ik best bereid een brief over te sturen.

[4:20:09] Maar...

[4:20:09] Want deze vraag heb ik natuurlijk ook gesteld.

[4:20:11] Wat denkt u?

[4:20:14] Alles komt voorbij.

[4:20:15] En ook deze komt in de media voorbij.

[4:20:17] Dus ik heb die vraag gesteld.

[4:20:18] Maar ik ben inmiddels tot de conclusie gekomen dat ook dit geen oplossing gaat bieden.

[4:20:21] Juist omdat het een kwetsbaar gebied is.

[4:20:23] Dus dan gaat die nutriënten verontreinigd.

[4:20:25] Want die zijn echt verontreinigd.

[4:20:27] Maar het gaat hier om de definitie kwetsbare gebieden.

[4:20:32] En wanneer kunnen we de brief verwachten?

[4:20:35] Nou, ik heb niet gehoord dat die brief moet komen.

[4:20:38] Met een vlag, want hij heeft geen interrupties meer.

[4:20:40] Hij zei anders graag in een brief. Dat heeft hij erbij gezegd.

[4:20:44] Daarom wil ik het ook vragen.

[4:20:45] Dat heeft geen interrupties meer.

[4:20:47] Ja, meneer de voorzitter.

[4:20:49] Het wordt niet anders met een brief, wat ik u zeg.

[4:20:53] En ik wil best een brief sturen.

[4:20:55] Maar we moeten ook ervoor zorgen dat we aan de slag gaan met het maatregelenpakket.

[4:20:58] Dus we moeten ook de mensen niet overvragen.

[4:21:01] Als de Kamer zegt we willen een brief, dan krijgen we een brief.

[4:21:03] Maar het verhaal wordt er niet anders van, meneer de voorzitter.

[4:21:08] U hebt dadelijk nog een tweede termijn, mevrouw Nijhoff en mevrouw Leeuw.

[4:21:14] Ik wil nog heel even op de vraag van mijn buurman doorgaan.

[4:21:17] U zegt dat als er dan helemaal geen maatregelen zijn, want we hebben binnen de kortste keren

[4:21:21] ook een probleem, het dan geen oplossing zou zijn om bijvoorbeeld in die gebieden op 230

[4:21:28] of 250 te gaan zitten, dus dat je wel een dam neemt, maar die dus iets meer ruimte biedt

[4:21:33] dan dat het nu biedt.

[4:21:34] Dus die zou ik als suggestie mee willen nemen.

[4:21:36] Je hoeft nu niet direct...

[4:21:37] Misschien moet je op een ander moment toch eens een keer wat breder naar kijken.

[4:21:41] Want wellicht zitten daar toch nog wat mogelijkheden om flexibiliteit te creëren.

[4:21:48] Excellentie.

[4:21:49] Ja, dan zal ik nog even proberen om wat duidelijker te zijn.

[4:21:52] Want dan ben ik blijkbaar niet helemaal duidelijk geweest.

[4:21:55] Het is ook ingewikkeld dit.

[4:21:57] Een kwetsbaar gebied betekent een gebied...

[4:21:59] dat wanneer je van de normen zou afstappen, het gebied verontreinigd raakt.

[4:22:08] Aansluitend bij de vraag van mevrouw Nijhoff, meneer de voorzitter,

[4:22:11] als een gebied nu kwetsbaar is en je zou zeggen van nou ja, doe maar geen 170, doe maar 230,

[4:22:19] dan kan dat gebied weer verontreinigd raken omdat het een kwetsbaar gebied is.

[4:22:23] Want punt twee, een kwetsbaar gebied betekent, zoals ik al zei, geen beperkende maatregelen.

[4:22:33] Dus ook niet na 2030, want de vraag is concreet, kunnen we gebieden uitsluiten van heel Nederland

[4:22:43] kwetsbaar?

[4:22:44] Dat is de concrete vraag.

[4:22:48] Dat kan alleen als er totaal geen normen plaatsen.

[4:22:53] Dat is wat ik zeg, geen beperkende voorwaarden, geen normen.

[4:22:57] Die gebieden zijn er niet in Nederland, want dan raken ze weer vervuild.

[4:22:59] Dat is alleen misschien het regierengebied.

[4:23:01] Voor de rest niet. Dan raken ze gewoon weer vervuild.

[4:23:04] Dat is het probleem.

[4:23:06] Dus ook al...

[4:23:07] Dus op het moment dat je zegt, nou we doen het 2-20,

[4:23:09] dan heb je een beperkende voorwaarde en blijft het een kwetsbaar gebied.

[4:23:13] Dat is de lijn zoals het nou eenmaal werkt.

[4:23:19] De minister kan zijn beantwoording.

[4:23:21] Dan een vraag van de heer Pierik, meneer de voorzitter.

[4:23:30] over dat woonverzoek en om niet politiek te escaleren bij de commissie...

[4:23:35] om eerst in te zetten op politieke steun in de Kamer...

[4:23:37] ging het toen over de vlenging van de derogatie...

[4:23:39] of over de koude sanering in de sector.

[4:23:42] Ik wil met klem hier uitgesproken hebben...

[4:23:46] dat er nooit een inzet is geweest van dit kabinet...

[4:23:51] met een koude sanering van de sector als doel.

[4:24:00] De gedachten alleen al verwerp ik ver van me.

[4:24:04] We hebben onderhandeld over een derogatiebeschikking.

[4:24:10] Wij hebben met de Europese Commissie daar heel veel gesprekken over gevoerd.

[4:24:15] Er ontstaat ook een beeld alsof Nederland zelf zou hebben voorgesteld om dan maar een afbouwpad te kiezen.

[4:24:22] En zeker, ja, uiteindelijk na onderhandelingen vraag je een type derogatie aan.

[4:24:28] Maar ik kan u verzekeren dat als wij niet het afbouwpad hadden gekregen, hadden we geen derogatie gehad.

[4:24:33] Precies wat ik ook in mijn inleiding zei.

[4:24:34] En dan hadden wij dus per 1 januari 23 170 kilogram gehad.

[4:24:42] Het was dit of het was niks.

[4:24:44] Dat was gewoon de consequentie.

[4:24:46] En we hebben steeds ingezet op juist derogatie.

[4:24:49] En vanzelfsprekend is er eerst ingezet op verlengen van derogatie.

[4:24:52] Ook mijn voorganger heeft daar steeds op ingezet.

[4:24:55] Maar op een gegeven moment wordt duidelijk dat een verlenging er niet in zit.

[4:24:58] Dat de commissie stuurt op helemaal geen derogatie meer.

[4:25:01] En dan op een gegeven moment zeggen jongens, om nog wat te redden, om nog wat ruimte te creëren,

[4:25:06] stap je over op, dan kunnen we daar met een afbouwpad iets doen.

[4:25:08] Dat is de inzet geweest.

[4:25:12] Voor de mensen die het thuis niet weten, WO staat voor Wet Open Overheid.

[4:25:17] Zodat er meer informatie openbaar wordt gemaakt.

[4:25:20] Meneer Pierik.

[4:25:22] Ja, dank voorzitter.

[4:25:23] Misschien dat ik dan toch in de correspondentie van die WO-stukken wat mis,

[4:25:27] maar ik kom daar geen stukken tegen waarin de minister bezig is met het binnenharken,

[4:25:37] het verlengen van die derogatie.

[4:25:39] Er staat op een bepaald moment een document van ja, we kiezen voor een afbouwpad.

[4:25:46] Hoe kan ik dan weten wat voor andere overleggen er geweest zijn?

[4:25:49] Is dat dan een Mondelingen-overleg geweest?

[4:25:52] Ik kom in ieder geval geen andere stukken tegen dan op een bepaald moment het voorstel

[4:25:56] om voor die afbouwderogatie te kiezen.

[4:26:00] Als u het niet erg vindt, ben ik, omdat ik met heel andere dingen bezig ben, niet door duizend pagina's gegaan.

[4:26:09] Maar dat geldt nu ook, met de gesprekken die ik net heb gevoerd.

[4:26:12] Soms is dat telefonisch, soms is dat per app, soms is dat omdat je elkaar bij de Lambo-raad tegenkomt.

[4:26:17] Soms is het omdat je een bilateraal gesprek hebt met de Lambo-raad, om even met elkaar aan mijn tafel te gaan zitten.

[4:26:22] Is dit een optie, is dat een optie?

[4:26:23] Het was volstrekt duidelijk dat de commissie direct heeft ingezet op geen derogatie meer.

[4:26:28] Dat was de harde boodschap van de commissie.

[4:26:32] En natuurlijk is daarop ingezet.

[4:26:35] En uiteindelijk is gezegd, willen we nog wat bereiken...

[4:26:37] dan zullen we voor een afbouwpad moeten kiezen.

[4:26:40] En het afbouwpad is de derogatiebeschikking geworden.

[4:26:44] Het beeld dat dat makkelijk is weggegeven...

[4:26:48] het beeld dat dat is weggegeven in relatie met extensivering...

[4:26:51] zelfs de minister-president heeft daar zijn inzet op gepleegd...

[4:26:54] om die derogatiebeschikking te krijgen zoals hij is.

[4:27:01] Dus ik neem daar ook afstand van dat dat makkelijk zou zijn gebeurd.

[4:27:06] Absoluut niet, integendeel.

[4:27:08] En nogmaals, de commissie, wat ik ook zei in mijn inleiding,

[4:27:12] in 2018 heeft de commissie ervoor gekozen om een derogatie van twee jaar te geven,

[4:27:16] terwijl het altijd om vier jaar ging.

[4:27:18] Dat gaf al aan dat de commissie bezig was om het af te bouwen.

[4:27:24] En dat was ook de eerste boodschap die we kregen bij de Europese Commissie

[4:27:27] over verlenging van een derogatie.

[4:27:30] We bouwen het af.

[4:27:31] En uiteindelijk is...

[4:27:33] Ook als het gaat om die extensivering...

[4:27:35] Die extensivering was afgesproken in het

[4:27:37] 7e actieprogramma.

[4:27:40] In 2032 gaan we

[4:27:41] naar grondgebondenheid.

[4:27:43] En we hadden een pakket in het

[4:27:45] regeerakkoord liggen. Een pakket

[4:27:47] over verduurzaming van de agrarische sector.

[4:27:49] En daar heel veel geld bij gelegd,

[4:27:51] zoals u weet. Dat is de

[4:27:53] aanleiding geweest voor de

[4:27:55] Europese Commissie om uiteindelijk te zeggen, oké, dan willen wij in dit geval,

[4:28:03] dit specifieke geval, instemmen met een afbouwpad.

[4:28:06] En dan peer ik u uw laatste interruptie.

[4:28:08] Ja, dank u wel, voorzitter.

[4:28:10] Ja, goed, het is natuurlijk best wel een gevoelig punt.

[4:28:12] En we weten allemaal dat de derogatie is aangevraagd op basis van wetenschappelijke rapporten.

[4:28:17] Dat was eigenlijk heel goed onderbouwd.

[4:28:19] En het had wel gemakkelijk geweest als we nu ook in die duizend pagina's,

[4:28:24] ook al het teruggelezen, dat er maximale inzet gepleegd was.

[4:28:28] Ik geloof best wel dat dat gebeurd is, maar we zien het niet terug.

[4:28:34] En ja, dat geeft een beetje ongemakkelijk gevoel.

[4:28:37] Ja, dat ongemakkelijk gevoel, daar zit een ander toon in dat de derogatie is weggegeven

[4:28:44] en dat het kabinet zich toenmalig niet erg heeft ingezet om een derogatie te krijgen.

[4:28:52] Ik bestrijd dat gewoon.

[4:28:54] Ik heb natuurlijk in de periode dat ik nu zit heel veel gesprekken gevoerd, ook met kabinetsleden.

[4:29:01] Het hele kabinet heeft zich ook over de derogatiebeschikking gebogen, is er ook zeer bij betrokken geweest.

[4:29:09] Ik kan u vertellen dat toen, ik mag niet uit het kabinet klappen, maar dit wil ik wel zeggen,

[4:29:14] ik heb geprobeerd om bij het begin van de derogatieimplementatie te proberen om aan te sluiten bij de agrarische

[4:29:23] ook naar aanleiding van de motie hier in de Kamer.

[4:29:26] U weet dat ik toen teruggefloten ben door de eurocommissaris.

[4:29:30] Ik kan u vertellen, want toen heb ik gemerkt...

[4:29:34] hoe doorleefd die derogatiebeschikking...

[4:29:36] bij alle kabinetsleden aan de orde was.

[4:29:40] Ik schrok daar zelfs van.

[4:29:43] Hoe goed iedereen wist van hoe het eronder handeld is...

[4:29:46] wat dat betekent heeft, hoe de inzet is geweest...

[4:29:49] hoe spannend het is geweest.

[4:29:51] Iedereen voelde de spanning direct weer.

[4:29:53] En dat viel mij toen direct op.

[4:29:55] Ik denk dat het niet zomaar even een mededeling is die ik je doe...

[4:29:58] dat ik een brief heb gekregen van de eurocommissaris.

[4:29:59] Dit raakt de bewindspersonen.

[4:30:03] Het kan toch niet waar zijn dat je...

[4:30:06] als je zo je hebt ingezet als kabinet voor een delegatiebeschikking...

[4:30:09] dat we nu het risico lopen om kwijt te raken.

[4:30:11] Dat was de reactie.

[4:30:13] En dat is de realiteit.

[4:30:15] En, meneer Pieric...

[4:30:18] Dus ik werk dat we dat makkelijk hebben gedaan.

[4:30:21] Want ik spreek maar in de butten al omdat we...

[4:30:24] Het is geen majesteitsmeervoud...

[4:30:26] Maar het gaat hierom dat ik verantwoordelijk ben.

[4:30:28] Ook voor datgene wat mijn collega's voor mij hebben gedaan.

[4:30:31] Maar dit is de realiteit.

[4:30:33] En ik vind ook, eerlijk gezegd, dat wil ik ook wel zeggen.

[4:30:38] Die discussie moeten we nog een keer gewoon sluiten.

[4:30:41] Want we moeten vooruit kijken.

[4:30:43] We kunnen wel heel lang blijven terugkijken.

[4:30:45] Hadden we maar een derogatie gehad.

[4:30:47] Hadden we dat afbouwpad maar niet gehad.

[4:30:49] Hadden we dat niet anders moeten doen.

[4:30:51] Het is een realiteit. Het is een verordering van de Europese Commissie.

[4:30:54] Dus we hebben ons te verhouden tot die derogatiebeschikking.

[4:30:57] We lopen nu vast met enorme problemen.

[4:30:59] Laat me met elkaar, wat ik ook net zei, de haastachtelijke oproep,

[4:31:04] met elkaar de schouders ronder zetten.

[4:31:05] En dat geldt voor alle partijen hier aanwezig.

[4:31:07] Ik denk dat hier een unieke situatie kan staan waarbij alle partijen met elkaar de schouders zetten,

[4:31:12] onder het pakket maatregelen, om de problemen voor onze boeren te beperken.

[4:31:18] Dat is nu de kans.

[4:31:19] Nu kunnen we laten zien wat leiderschap is.

[4:31:22] Nu kunnen we laten zien wat het betekent om verantwoordelijkheid te nemen.

[4:31:26] Meneer de minister, maar Kamerleden...

[4:31:28] er zijn natuurlijk ook controleurs van de regering en medewetgevers ook...

[4:31:32] maar ze moeten ook vaak terugkijken.

[4:31:34] Er worden zelfs hele onderzoekscommissies en enquêtecommissies voor opgetuigd...

[4:31:37] om te kijken of het anders had gemoeten.

[4:31:40] Dus ik begrijp wel dat soms Kamerleden toch terug willen blijven kijken.

[4:31:44] Dat kunt u ons niet kwalijk nemen.

[4:31:46] En dat is ook precies de reden waarom we duizend pagina's na de Tweede Kamer hebben gestuurd.

[4:31:51] Omdat natuurlijk de Tweede Kamer het volste recht heeft om dat na te pluizen...

[4:31:54] Maar ik wil suggesties die gewekt worden toch hier weer leggen en mijn ervaringen met u delen.

[4:32:01] En dat is wat ik doe.

[4:32:02] Dank u wel, dat is duidelijk.

[4:32:03] De minister kan doorgaan met de beantwoording.

[4:32:05] Heeft u nog lang nodig, denk ik, meneer?

[4:32:06] Nou, we gaan heel snel.

[4:32:07] Maar we hebben nog wel een paar, hoor.

[4:32:09] Dat is goed.

[4:32:10] Want ik wil namelijk schorsen voor de dinerpauze zodra de minister klaar is.

[4:32:13] Dit kost iets.

[4:32:18] Ja.

[4:32:20] U hebt per se een interruptie gedaan in de tweede termijn.

[4:32:23] Ja.

[4:32:24] Ik maakte me al zorgen om mijn bloedsuikerspiegel.

[4:32:26] Ik denk niet dat die inzinkt.

[4:32:28] Ik hoorde je niet meer.

[4:32:30] Even kijken of de minister inderdaad iets heeft geleerd uit het verleden.

[4:32:33] Want koude sanering was natuurlijk niet het doel, dat is duidelijk.

[4:32:36] Maar hij en zijn voorgangers zijn al jarenlang gewaarschuwd voor die koude sanering.

[4:32:41] Erkent de minister dat hij en zijn voorgangers te veel tijd hebben verspild aan technische zijpaadjes...

[4:32:47] en smeken bij de EU, waar de minister het net minutenlang over heeft...

[4:32:51] en te weinig aan bronmaatregelen die tot een gezonde landbouw zouden leiden...

[4:32:55] en dus een koude sanering echt zouden voorkomen.

[4:32:58] En erkent de minister dat zijn maatregelen nu...

[4:33:01] de koude sanering ook weer waarschijnlijk niet gaan voorkomen?

[4:33:05] Meneer de minister.

[4:33:07] Nou, ten eerste zijn de maatregelen bedoeld om zoveel mogelijk koude sanering te voorkomen.

[4:33:15] Ja, zeker zoveel mogelijk.

[4:33:17] En ik hoop dat we een generieke korting...

[4:33:19] want er zijn twee zaken, je hebt koude sanering en een generieke korting.

[4:33:22] Maar die generieke korting is... onderschat dat ook niet.

[4:33:25] Voor veel bedrijven zit juist in die laatste procenten de winst van het bedrijf.

[4:33:28] Het overleven van het bedrijf.

[4:33:32] Ja, en wat er voor mij gebeurd is, weet ik niet.

[4:33:34] Ik sta nu voor deze opgave.

[4:33:37] Ik vind dat we met elkaar de verantwoordelijkheid moeten nemen.

[4:33:39] Ja, maar goed, we hebben vorig jaar met elkaar onderhandeld over een landbouwakkoord.

[4:33:42] Ik ben er direct mee aan de slag gegaan, zoals u weet.

[4:33:45] Ook de agrarische sector heeft tijd verloren laten gaan.

[4:33:47] We hebben met elkaar tijd verloren laten gaan.

[4:33:49] En ik heb net iets gezegd over wanneer deze maatregelen eerder zouden zijn genomen...

[4:33:53] en hoe we er nu voor zouden staan.

[4:33:54] Dus volgens mij heb ik al daarmee implicit ook een antwoord gegeven...

[4:34:02] Ik hoor heel veel herhalingen.

[4:34:04] Ik hoor het verhaal honderd keer.

[4:34:06] We zijn naar Brussel geweest en er zit echt geen ruimte in.

[4:34:09] En we hebben het allemaal fout gedaan in het verleden.

[4:34:11] Dus ik zou ook de minister willen verzoeken...

[4:34:13] Dit is niet een soort collectief bewustwordingsproces.

[4:34:15] Eén keer antwoorden is ook genoeg, wat mij betreft.

[4:34:18] Dat was uw laatste interruptie.

[4:34:20] Dank u wel, meneer de voorzitter.

[4:34:23] Dan zou één keer vragen ook voldoende moeten kunnen zijn.

[4:34:25] Maar er zijn... Ja, dat bewustwoningsproces is...

[4:34:38] Goed, dan de vraag van de heer Pierik over de 170 kilogram...

[4:34:44] Mevrouw Nijhoff-Leeuw, u wilde geen interruptie nog stellen?

[4:34:48] Meneer Erik, eerst met een punt voor orde...

[4:34:50] omdat er zometeen nog een hoofdelijke stemming is...

[4:34:52] maar ik nu niet een maaltijd op heb...

[4:34:54] dus dat we daar zometeen ook even rekening mee houden.

[4:34:59] Nee, mevrouw Nijhoff-Leeuw...

[4:35:01] De hoofdelijke stemming zou 18.45 uur plaatsvinden...

[4:35:04] maar wij hebben nog niet doorgekregen en het moet drie uur vooraf dat dat überhaupt doorgaat.

[4:35:09] Nee, er is geen hoofdelijke.

[4:35:13] Precies, er is geen zorgen daarover.

[4:35:15] Meneer de minister.

[4:35:21] De derogatienorm wordt gezegd.

[4:35:22] Ja, die norm komt uit de nitraatlichtlijn.

[4:35:24] Het is geen derogatienorm, het is de norm van de nitraatlichtlijn.

[4:35:31] In 1991 is die norm vastgesteld, dat was de eerste keer dat er een nitraatlichtlijn

[4:35:36] kwam.

[4:35:37] En toen later kwamen er achteraan de nitraatactieprogramma's.

[4:35:41] De wetenschappelijke onderbouwing is mij ook onbekend, eerlijk gezegd.

[4:35:46] De relatie met de twee Franse koeien is ook al gelegd.

[4:35:52] We hebben natuurlijk een evaluatie van de nitraatlichtlijn onder handen, de Europese

[4:35:56] Commissie is ermee gestart.

[4:35:57] ...eind vorig jaar.

[4:36:00] Er zijn verschillende suggesties gestuurd aan de Europese Commissie.

[4:36:03] Ik zou ook zeggen, stuur deze suggesties door naar de Europese Commissie...

[4:36:06] ...want die moet die evaluatie doen.

[4:36:07] En die heeft u ook...

[4:36:09] ...er is ook een publieksconsultatie bij.

[4:36:14] Hij is inderdaad ook ingebracht door de CDM...

[4:36:16] ...in de publieke consultatie al eerder, zoals u weet.

[4:36:20] Ik neem het ook mee naar Brussel.

[4:36:22] Dus wij zullen hem ook meenemen in onze input...

[4:36:25] Als het gaat om de evaluatie van de nitratelichtlijn en de aanpassingen die er zullen gaan komen.

[4:36:32] Maar tot die tijd is wel die 170 natuurlijk dwingend recht.

[4:36:36] Dat begrijp ik.

[4:36:38] Dan even de vraag van het lid Kostis, meneer de voorzitter.

[4:36:42] Hoe gaan de plannen van de minister en LTO toe werken naar een betere dierwaardig systeem?

[4:36:48] Ja, op zich vind ik die vraag, het klinkt misschien een beetje beseiden in de mestproblematiek,

[4:36:54] maar hij is zeer relevant.

[4:36:59] Want op het moment dat we gaan kijken naar een toekomstige landbouw,

[4:37:02] dan zullen we alle zaken in samenhang moeten bekijken.

[4:37:05] Dat gaat over verduurzaming, gaat over de dierwaardigheid,

[4:37:09] gaat over emissies en andere zaken meer.

[4:37:12] In die MES-plannen, want dat is bij deze minister ook wel degelijk een afweging,

[4:37:17] zie ik geen tegenstrijdigheid met dierwaardige veehouderij.

[4:37:21] Aan de andere kant weet u onze inzet.

[4:37:24] We zetten bijvoorbeeld in op een grondgebonden veehouderij.

[4:37:27] Nou, dat zegt iets over dierwaardigheid, een verbetering.

[4:37:34] Dat is natuurlijk met wijde gang makkelijker dan bij bijvoorbeeld intensieve bedrijven.

[4:37:38] Maar u weet ook dat we met het pakket dierwaardig aan de hand zijn, ook naar aanleiding van de

[4:37:42] wet dieren.

[4:37:43] We hebben er de afgelopen periode uitgebreid over gesproken, ook in het kader van land

[4:37:48] en gebied, noem maar op.

[4:37:50] Dierwaardigheid is een belangrijk thema.

[4:37:53] Als deze maatregelen tot een harde teruggang van de dierwaardigheid zouden leiden,

[4:38:02] dan wil ik graag weten waar het dan precies zit.

[4:38:04] Ik denk dat het juist niet zo is in dit pakket.

[4:38:09] Lid Kostis.

[4:38:11] Voorzitter, dat is aan de minister om ons uit te leggen.

[4:38:14] Want hij hoort dit te toetsen.

[4:38:15] Er zijn een aantal doelen die we integraal moeten gaan halen.

[4:38:19] Dierwaardigheid is er één van.

[4:38:20] Ik hoor graag van de minister hoe hij kan garanderen dat bijvoorbeeld de inzetten op Renewer er niet

[4:38:27] voor zorgt dat we straks uiteindelijk toch nog meer dieren gaan houden of hetzelfde systeem

[4:38:31] in stand blijven houden.

[4:38:32] Want we hebben met z'n allen gezegd dat we dit systeem, zoals het nu is, niet meer willen.

[4:38:36] Als je kijkt naar de voorstellen van de Europese Commissie op het gebied van Renewer, worden

[4:38:43] hier ook dingen over gezegd.

[4:38:45] Bijvoorbeeld, uw zorg over kan het leiden tot een verdere intensivering,

[4:38:49] verdere uitbreiding van het dieren.

[4:38:51] Er staat in de voorstellen dat het aantal dieren niet meer gaat uitbreiden.

[4:38:54] Dus daar zit een aantal waarborgen in de voorstellen van de Europese Commissie die daarin ook tegemoet komen.

[4:39:04] Ja, de vraag van lid Kostis, komt een minister met maatregelen die het hele systeem gaan veranderen en dat niet pleisterplakken is?

[4:39:11] Nou, dit is niet alleen de voorstellen die er nu voor liggen, is niet alleen pleisterplakken.

[4:39:16] Die hebben ook een structurerende werking.

[4:39:20] Wat ik ook in mijn brief duidelijk vermeld is dat dit slechts een onderdeel is.

[4:39:26] Wil je naar de volledige verduurzaming van de veehouderij, dan moet er meer gebeuren.

[4:39:30] Dat herken ik ook. Dat heb ik ook in de brief gemeld.

[4:39:33] Daar waren we ook mee bezig met het landbouwakkoord.

[4:39:34] Het is echt aan het volgend kabinet om met bredere plannen te komen voor de graafische sector.

[4:39:38] Dat zal duidelijk zijn.

[4:39:41] Dus we gaan 15 mei kijken of men daar ook mee aan de slag gaat.

[4:39:48] Voorzitter, de minister begrijpt, hoop ik wel, dat ik even sceptisch ben, omdat we meer dan

[4:39:53] dertig jaar bezig zijn met de zogenaamde maatregelen en uiteindelijk nog steeds in een dood systeem

[4:40:00] zitten eigenlijk.

[4:40:01] Dus als de minister ons vraagt om weer belastinggeld uit te geven aan maatregelen, dan verwacht

[4:40:07] ik van de minister een integraal pakket dat nu uiteindelijk er echt voor zorgt en garandeert

[4:40:11] dat we inderdaad toekomen aan het halen van de doelen.

[4:40:13] Dus u wil van de minister horen hoe hij dat gaat halen, anders krijgt hij van ons sowieso

[4:40:17] geen steun om dat belastinggeld weer weg te smijten om vervolgens over een paar jaar weer

[4:40:21] de boeren te zien worstelen met de shit die er is.

[4:40:27] Ik vind dat een redeneerlijn die ik niet volg, want als we kijken naar de maatregelen die

[4:40:35] we voorstellen, die hebben effect op de sector.

[4:40:41] Die zullen leiden tot minder dieren.

[4:40:45] Dat heeft gewoon effect.

[4:40:48] En om dan te zeggen van ja, over zoveel jaar zitten de boeren weer in de shit.

[4:40:52] Dit heeft doelbereik.

[4:40:53] Dit draagt bij ook aan andere doelen op het gebied van water.

[4:40:57] Stikstof gaat over water, stikstof noem maar op.

[4:41:00] Dus ik vind die redenering dat we hiermee een pleister plakken, vind ik echt geen recht doen.

[4:41:07] Er moet meer gebeuren.

[4:41:08] Geen misverstand erover.

[4:41:10] We hebben daar ook in het landbouwkort over gesproken.

[4:41:11] Er moet veel meer gebeuren.

[4:41:12] Ook als je kijkt naar agrarisch natuurbeheer en dat soort zaken.

[4:41:15] Overigens gaan de landbouwpartijen er ook op in.

[4:41:18] Dus er moet meer gebeuren.

[4:41:19] Maar dat deze stap geen doelbereik zou hebben, dat bestrijd ik als eerste.

[4:41:26] Dit kost u zijn laatste interruptie, want die andere was net lang.

[4:41:31] We matsen jullie de hele dag al, want we tellen pas vanaf 35 seconden.

[4:41:35] En niet vanaf 30, maar we moeten ergens een grens strekken.

[4:41:38] Dus dat is uw laatste interruptie.

[4:41:40] Dan niet, meneer Grimwis.

[4:41:44] Voorzitter, de minister stipte net even die evaluatie aan, die vorig jaar is ingezet door

[4:41:50] de Europese Commissie aan straat- en miniaturaterichtlijn. En uiteindelijk is dat natuurlijk de kern. Dan moet

[4:41:55] iets wat niet wetenschappelijk is vastgesteld worden, die 170 kilo, moet op de herling.

[4:42:00] Nou, de heer Van Kampen haalde mijn uitspraak al aan, van Gibraltar tot Noord-Finland dezelfde

[4:42:06] gebruiksnorm. Het is ridicuul. Wat is de inzet geweest van de minister en van het ministerie

[4:42:12] Bij de evaluatie, wat is er aangeleverd bij de Europese Commissie om allemaal te evalueren,

[4:42:18] zodat we wel een goede niet-raadtegeklaring krijgen?

[4:42:21] Meneer de minister.

[4:42:22] Meneer de voorzitter, de evaluatie loopt nog gewoon.

[4:42:24] Dus daar hebben we het nog over.

[4:42:25] Op dit moment is er een publieksinput.

[4:42:29] Dan gaan we daar in de Lambo-Visserijraad met elkaar over spreken.

[4:42:33] Overigens van Gibraltar tot Finland.

[4:42:36] Ik vind ook dat, en dat zeggen wij ook steeds bij alle, overigens niet alleen hier, maar veel breder,

[4:42:41] ...dat er veel meer maatwerk moet zijn per land.

[4:42:43] Die landen zijn verschillend.

[4:42:44] Nederland is een ander land dan Spanje, is een ander land dan Italië, is een ander land dan Duitsland.

[4:42:49] Dat betekent dus ook dat je veel meer ruimte moet hebben als land...

[4:42:53] ...om binnen de algehele doelen met een eigen maatregelenpakket te komen.

[4:42:58] Dat doen we bij het GOB, doen we dat, maar dat doen we natuurlijk ook bij de Nitraatrichtlijn.

[4:43:02] En nogmaals wat ik net ook zei, we gaan ook die 170 kilo, ook ten aanzien van de aanleiding van de opmerking...

[4:43:07] ...gaan we gewoon inbrengen bij de evaluatie.

[4:43:09] Die evaluatie loopt dus nog.

[4:43:11] Die komt straks bij de Landbouw-Visserijraad.

[4:43:14] Straks niet, niet maandag.

[4:43:16] Maar de Europese Commissie komt een keer met die evaluatie naar ons toe.

[4:43:19] En dan gaan we het er inhoudelijk over hebben met elkaar.

[4:43:21] En dan komen dat soort punten allemaal aan de orde.

[4:43:30] Dan de vraag van het lid Kwastisch, meneer voorzitter.

[4:43:37] Is de minister bereid om te investeren in boeren die geen mes gebruiken?

[4:43:39] In innovaties.

[4:43:41] Dit is onderdeel van het landbouw-innovatiebeleid.

[4:43:43] Dus dat daarin wordt geïnvesteerd, staat een beetje buiten het debat dat we nu voeren.

[4:43:49] Maar dat is onderdeel van het beleid.

[4:43:53] Meneer de voorzitter, de reneware investeringen, D66, mevrouw Potti heeft daarover gevraagd.

[4:44:03] De vraag is, ja, we moeten niet in lock-ins komen bij bedrijven.

[4:44:09] Reneware is een bewezen techniek op dit moment.

[4:44:11] We hebben ook al lang pijlers lopen, ik dacht al een jaar of tien inmiddels.

[4:44:16] pijlens lopen die hier juist over gaan. Dus we hebben dat scherp. En het wachten is nu op de

[4:44:23] toestemming om het te kunnen toepassen. Maar dit is wel bewezen techniek. Het is niet zo dat we hier

[4:44:28] te maken hebben met techniek die nog te veel in ontwikkeling is. Dus dat betekent ook op het moment

[4:44:34] dat de Europese Commissie ons toestaat om het toe te passen, dan kun je ook vrij breed die

[4:44:50] De overtuigingskracht van de minister werd zeer gewaardeerd bij de andere delen.

[4:44:54] Maar hier zou ik toch iets voorzichtiger mee zijn.

[4:44:56] Want volgens mij missen we in eerste instantie echt nog goede definities over wat Renewer nou precies behelst.

[4:45:04] Daar kunnen we volgens mij nog alle kanten mee op.

[4:45:05] Dus om nu te zeggen, voor alle vormen is dit een bewezen techniek.

[4:45:09] En dan vraag ik me ook af waarvoor is het dan een bewezen techniek?

[4:45:13] Want betekent het dan ook inderdaad dat het op alle vlakken bijdraagt aan alle dingen die

[4:45:18] het hier in deze commissie wordt toegedicht?

[4:45:20] Dus ja, ik ben daar toch wat voorzichtiger in dan de minister.

[4:45:25] En bovendien, ja, weet je, de lock-in vraag die ik had gesteld, die ging natuurlijk veel meer over.

[4:45:30] Als boeren daar dan in gaan investeren, zetten ze zichzelf dan op een gegeven moment niet helemaal klem.

[4:45:35] Ik probeer te voorkomen dat hier hetzelfde gebeurt als met luchtwassers of stalvloeren,

[4:45:43] waarbij iedereen dit binnenhaalt als het beste zins gesneden brood,

[4:45:47] en dat het dan vervolgens een wassenneus blijkt te zijn.

[4:45:52] Dat was Steven zijn laatste interruptie.

[4:45:55] Dat ben ik met mevrouw Pot eens.

[4:45:58] We hebben allemaal de ervaringen met investeringen die gedaan zijn en die uiteindelijk niet bleken te werken.

[4:46:02] Dat is hier niet aan de orde.

[4:46:04] Overigens, als we kijken naar de definitie van renewer, wordt aangesloten bij de JRC.

[4:46:09] Die heeft daar duidelijke definities over.

[4:46:12] Het wordt ook allemaal volgens de JRC-uitwerking verder uitgewerkt, het renewer.

[4:46:23] Dus daar sluit het bij aan.

[4:46:27] En het is nogmaals bewezen techniek.

[4:46:30] Renewer is ook niet bedoeld om bijvoorbeeld stikstofreductie te gaan doen.

[4:46:33] Dus als je kijkt naar deze innovatie, is dat heel anders dan bijvoorbeeld een leliesfeer,

[4:46:38] die duidelijk bedoeld is om ook stikstofreductie te gaan doen, en werkt hier wel voldoende

[4:46:44] in het kader van de reductie van stikstof.

[4:46:45] Daar gaat het hier niet over.

[4:46:46] Het gaat hier gewoon over, kan ik mest op een manier inzetten waarbij ik hem kan vervangen

[4:46:51] als vervangen voor kunstmest.

[4:46:54] Een goed systeem, kunstmest met een hele hoge CO2-uitstoot, dat gaat fors naar beneden met

[4:47:00] de nieuwe.

[4:47:02] Uitspoeling kun je met elkaar over discussiëren.

[4:47:04] wat meer uitspoelt.

[4:47:05] Ik hoor weleens partijen zeggen, kunstmen spoelt meer uit.

[4:47:07] Nou, dat is nog maar de vraag.

[4:47:09] Maar zeker de CO2-uitstoot is aanmerkelijk beperkter.

[4:47:14] En in die zin is het ook een hele duurzame oplossing.

[4:47:17] En dat draagt het bij aan de verduurzaming van de Vlaamse sector.

[4:47:19] Dank u wel.

[4:47:20] Nu gaan we de turbos even aanzetten,

[4:47:22] want ik wilde echt rond zeven uur en schorsen voor de dinerpauze.

[4:47:26] En we hebben ook met collega's te maken,

[4:47:28] die ook graag een maaltijd willen nuttigen.

[4:47:31] En ik zie uw collega ook, meneer de minister, steeds bleker worden na zoiets, hoor.

[4:47:35] Ik moet ook aan die eigen mensen denken, hè.

[4:47:38] Mij bleker worden, of mijn collega?

[4:47:42] Ja, ja.

[4:47:42] Maar weet u, kijk, ik zit natuurlijk vol vuur omdat ik mag praten...

[4:47:46] en je zult er maar de hele tijd bij moeten zitten en je mag niks zeggen.

[4:47:49] En dan ook nog maar hopen dat de minister de goeie dingen zegt, hè.

[4:47:51] Want dat is natuurlijk ook nog de grote vraag, dus nou ja.

[4:47:55] Misschien heeft die bleekheid daarom mee te maken.

[4:47:56] Wat zegt u nou weer, hè?

[4:48:04] Ik lees ook even een paar vragen voor en dan kunnen we wat sneller doorheen, meneer de voorzitter.

[4:48:07] Dan hou ik ook aan de korte teksten die ik heb toegezegd aan mijn ambtenaren.

[4:48:13] Kan de minister toezeggen dat de eindproducten van stikstofkrakers in Nieuwevallen in het

[4:48:16] voorstel van de Europese Commissie, wat de Europese Commissie in consultatie heeft gebracht,

[4:48:20] zijn ook ammoniumzouten ondergebracht?

[4:48:23] En sommige stikstofkrakers hebben dat ook als eindproduct.

[4:48:27] Ik kan nog niet zien hoe de uiteindelijke niet-raadweglijn met Renewal eruit komt te zien.

[4:48:33] Dit is aan de Europese Commissie in samenspraak met de lidstaten.

[4:48:37] Maar ik heb er wel goede hopen.

[4:48:41] Dan even kijken.

[4:48:46] Dat is ook al beantwoord.

[4:48:51] Oh ja, dan de vraag van Van Nijhoff.

[4:48:53] Ook een belangrijke vraag, maar die vraag krijg ik meer.

[4:48:55] Renieuw voor akkerbouw ziet de minister de mogelijkheid om na 17 mei renewer al in te zetten waar productie kan.

[4:49:01] En valt die gestaat 41 onder renieuwer.

[4:49:05] We kunnen dat nog niet toepassen, ook na 17 mei niet.

[4:49:09] Maar ik ga er wel alles aan doen, het landbouw is het kunnen toepassen zodra het mogelijk is.

[4:49:14] De definitieve maatregelen moeten er eerst zijn van de Europese Commissie.

[4:49:18] Wij bereiden alles voor.

[4:49:20] Dat is ook een vraag geweest eerder van de Kamer.

[4:49:22] Kun je alles voorbereiden wat nodig is?

[4:49:26] Nou, dat zijn we doen.

[4:49:28] Maar het is niet zo dat we binnen enkele weken het al klaar hebben.

[4:49:31] Op zijn vroegst, begin volgend jaar, kan het gaan werken, misschien iets later.

[4:49:35] Dus wel snel, veel sneller dan eerst zou.

[4:49:41] Dan het commissievoorstel.

[4:49:43] Als het gaat om digestate gaat het om spuiwaters zoals mineralenconcentrate, omgekeerde osmose

[4:49:49] en struviet.

[4:49:51] Mest wordt vergist voor groengasbrek.

[4:49:54] Daar kan de vraag van de digitaat ook mee.

[4:49:57] Na vergisting wordt mest digitaat genoemd.

[4:49:59] Dat is digitaat 41.

[4:50:01] Dit valt niet onder het commissievoorstel.

[4:50:02] Want hier gaat het echt nog om een digitaat van mest.

[4:50:06] En niet een gerecyclede mest, zeg maar.

[4:50:10] We gaan kijken hoe we kunnen reageren op het conceptvoorstel.

[4:50:14] En op 13 juli wordt er besproken in het Nitraatcomité.

[4:50:17] Lid Nijhoff.

[4:50:19] Ja, ik zou graag willen verduidelijken. Het gaat eigenlijk om een mescode 41, net als er een nieuwe mescode 120 is.

[4:50:25] Wat ook wel een doorbewerkte vorm is, maar dat kan misschien, ja, nahaal het nog een keer specifiek.

[4:50:30] Excellentie.

[4:50:31] Ja, meneer de voorzitter, digitaat van vergisting, want hier gaat het over digitaat van vergisting.

[4:50:35] Dat is nog steeds een mestproduct. En dat is niet een gesplitst mestproduct.

[4:50:40] Dat is het verschil. Wat je wel ziet is dat, ik was laatst bij een initiatief van 29 boeren,

[4:50:46] die met elkaar in een collectief een monomestvergis te gaan neerzetten en daarachter een renewerinstallatie.

[4:50:52] Nou, dan heb je een win-win, omdat je op die manier ook heel veel groengasproductie kunt doen

[4:50:56] en je kunt kunstmesten vervangen.

[4:51:00] Dat is wel mogelijk, maar om die staat rechtstreeks in te zetten als renewer is niet mogelijk.

[4:51:08] Ja, voorzitter, daar ga ik nog heel graag een keer specifiek met de minister over in het gesprek.

[4:51:13] en ik zal hem ook even naar uitdraai, geanonymiseerd, van het lab meenemen,

[4:51:17] zodat we daar even heel goed naar kunnen kijken,

[4:51:19] want volgens mij is deze, wat ik bedoel, net een slag verder bewerkt,

[4:51:24] waardoor die eigenlijk onder de renewal valt,

[4:51:27] alleen is de stikstof, die doet nog meer zijn werk als bij de renewal, laat maar zeggen.

[4:51:32] Dus hij zet meer groei in werking op de gras, dus meer gras sneden eraf, laat maar zeggen.

[4:51:41] Ik ben natuurlijk van harte bereid om daarna te kijken.

[4:51:44] Want wat ik al heb gezegd, alles wat we hebben, daar moeten we altijd voor openstaan.

[4:51:48] Dus ik ga graag een gesprek maken, maar ik wil ook niet valse verwachtingen wekken.

[4:51:55] Want we krijgen ook wel met betrekking tot stalinnovaties dit soort vragen.

[4:51:59] En dan blijkt het toch wel weer binnen de nitratenrichtlijn van mest te vallen.

[4:52:05] Maar ik ga graag dat gesprek aan vanzelfsprekend.

[4:52:07] Dat heel graag.

[4:52:09] Dan wordt er geïnvesteerd in mestafslag bij akkerbouw.

[4:52:12] Een vraag van de heer Vlag, meneer de voorzitter.

[4:52:15] Zodat zij meer gebruik kunnen maken van dierlijke mest.

[4:52:18] Ja zeker, er wordt al fors geïnvesteerd in akkerbouw.

[4:52:21] Te meer, omdat de mest die komt op dit moment, komt met een flink bedrag erbij.

[4:52:26] Dus die akkerbouwers investeren graag in mestafslag.

[4:52:30] Dan als laatste, is de minister bereid in gesprek te gaan met de provincie Groningen.

[4:52:36] van mevrouw Nijhoff, meneer voorzitter, hoe de plaatsingsruimte daar verruimd kan worden.

[4:52:41] Ja, ook hier zou ik dan even met u over moeten doorspreken, buitenreizenvergaderingen, want

[4:52:47] het probleem is, als landbouwgrond in gebruik is bij de landbouw, dan ligt daar een maximale

[4:52:52] plaatsingsruimte op en dat was straks 170 kilogram.

[4:52:55] Daar kan ik niet meer van afwijken, want dat zou dus een Nederlandse derogatie zijn waarmee

[4:52:59] ik direct hier vastloop.

[4:53:00] Dus ik wil graag even, ik denk dat we een vertieping moeten hebben in het gesprek over

[4:53:04] Wat wordt hier precies bedoeld? Waar knelt het?

[4:53:07] En als ik kan helpen, dan doe ik dat graag.

[4:53:09] Meneer de voorzitter, hopelijk heb ik alle vragen beantwoord.

[4:53:12] Ik kijk even rond. Ik ben tevreden over de beantwoording.

[4:53:15] Dit kost iets.

[4:53:17] Ik gebruik mijn laatste interruptie maar. Kan dat?

[4:53:21] Zeker. Mag altijd.

[4:53:22] Ik zie je een beetje boos kijken, dacht ik, maar geloof me niet.

[4:53:25] Nee, maar ik kijk altijd boos.

[4:53:28] Want dat is als ik vooral...

[4:53:29] Mijn vader zei altijd van toen ik een babytje was van...

[4:53:32] Dion wordt later directeur van de Gulpenrazijnfabriek.

[4:53:34] Dus ik schijn altijd zo gekeken te hebben.

[4:53:36] Dus mijn excuses daarvoor.

[4:53:38] Maar zo kijk ik het gemakkelijkst.

[4:53:39] Lid Constitie.

[4:53:40] Nee, ik kende u ook anders, voorzitter.

[4:53:42] Maar ik dacht even dat ik iets anders zag.

[4:53:43] Fijn.

[4:53:45] Ik hoor de minister eigenlijk nog steeds niet zeggen wat hij precies gaat doen om dat lock-in-effect te voorkomen.

[4:53:50] Namelijk dat we afhankelijk worden van die intensieve verhouderij.

[4:53:53] Daar wil ik een toelichting op.

[4:53:54] Maar de kern is, kan de minister toezeggen om belastinggeld niet te steken in renuur?

[4:54:00] Dat kan je aan de markt overlaten.

[4:54:02] Maar het geldt volledig te investeren in de helpen van boeren, met de hele keten, in

[4:54:06] de omschakeling naar extensieve natuurinclusieve biologische en weerwaardige landbouw.

[4:54:12] Excellentie.

[4:54:13] Nee, meneer de voorzitter, daar ga ik niet toe zeggen.

[4:54:16] Ik heb net genoemd hoe in de Europese verodening, die eraan zit te komen rondom Renewar, een

[4:54:21] aantal maatregelen die ook te maken hebben met niet verdere toename van veestapelen,

[4:54:26] dat soort zaken.

[4:54:27] En wij hebben gewoon subsidieregelingen voor mestverwerking.

[4:54:30] En dit is een vorm van mestverwerking waar we subsidieregelingen voor hebben.

[4:54:33] En nou ja, ik zie een wanhopige blik bij het lid Kostis, meneer de voorzitter.

[4:54:40] Maar nee, daar gaan we door.

[4:54:43] En daar zou deze regeling ook, daar zou deze installatie ook onder gaan vallen, vanzelfsprekend.

[4:54:47] Dus dat ga ik hem niet toezeggen, meneer de voorzitter.

[4:54:50] Maar lid Kostis weet, want ze heeft geen interruptie meer.

[4:54:52] Maar zodra een Kamerlid geen toezicht krijgt, kan een Kamerlid nog altijd een motie indienen.

[4:54:56] En de Kamer erover laat uitspreken.

[4:54:58] Dus dat zal vast wel een keer gebeuren.

[4:55:00] Nou, we gaan schorsen voor de dinerpauze.

[4:55:03] Een punt van orde. Meneer Van Kampen.

[4:55:05] Ja, voorzitter, want dan zouden we nu gaan schorsen voor een dinerpauze...

[4:55:08] en daarna een tweede termijn hier hebben...

[4:55:10] en daarna vanavond, later op de avond, nog een twee-minuten-debat.

[4:55:14] Dat lijkt mij praktisch niet wat veel van het goede.

[4:55:17] We zouden ons ook kunnen voorstellen...

[4:55:18] ik heb zelf geen behoefte aan een twee-minuten-debat...

[4:55:20] want dat komt niet met een motie...

[4:55:22] dat we dan nu de tweede termijn hier doormaken.

[4:55:24] Dan is het wat dat betreft klaar.

[4:55:26] Of dat we zeggen, we doen de tweede termijn gewoon als er partijen zijn die wel moties willen indienen bij een twee minuten debat, anders zitten we werkdubbel te doen.

[4:55:36] Dat lijkt me een beetje zonde.

[4:55:37] Wie steunt het voorstel van Van Kampen, let kostisch?

[4:55:43] Twee voorstellen? Nou, beide niet eigenlijk, want dit is te belangrijk.

[4:55:47] Het verdient een echt goed tweede termijn.

[4:55:51] En een twee minuten debat voor degene die dat nodig heeft.

[4:55:54] Let naar je af.

[4:55:55] Een tweede termijn wil graag.

[4:56:00] Litvlag ook. Litgrinders, Pierik.

[4:56:03] Verder?

[4:56:06] Ja, al...

[4:56:08] Mevrouw Bromet.

[4:56:09] Ja, voorzitter, ik...

[4:56:11] Ik hoef geen twee-minuten-debat.

[4:56:15] Holman.

[4:56:16] Geen twee-minuten-debat, wel een tweede termijn.

[4:56:21] Dat is in ieder geval duidelijk steun voor die tweede termijn.

[4:56:24] En dan gaan we nu dus wel schorsen, meneer Van Kampen.

[4:56:31] En...

[4:56:31] Ja, we moeten toch blijven.

[4:56:33] maar er zijn nog stemmingen vanavond ook nog.

[4:56:37] En zelfs de minister moet blijven.

[4:56:39] Dus we zien elkaar terug om 19.45.

[4:56:41] Kwart voor acht.

[4:56:43] Smakelijk eten, gezegende maaltijd.

[5:52:39] Als iedereen plaats kan nemen, dan gaan we toch alvast beginnen met de woordvoerders die er zijn.

[5:52:46] Meneer de minister, als de minister goed meeluistert, hoeven we niet met de schorster erna.

[5:52:50] Mevrouw Potten wil ik toch met...

[5:52:51] Oh, mevrouw Boumeddister, dan wil ik met mevrouw Boumed beginnen in de tweede termijn,

[5:52:54] maar u wilt er geen tweede termijn meer, hè?

[5:52:56] Dat er geen behoefte aan.

[5:53:01] Wilt u nog iemand de groeten doen ofzo?

[5:53:06] Ja zeker voorzitter, groeten aan mijn moeder die altijd meekijkt.

[5:53:09] En aan uw vader.

[5:53:10] En mijn vader kijkt vandaag ook toevallig mee.

[5:53:12] Dus ja, maar voorzitter, ik ga geen twee minuten debat aanvragen, maar ik weet niet of dat nog wel komt.

[5:53:20] Dus dat stelt mij een beetje voor een dilemma.

[5:53:23] Zeker, dat komt zeker daar op het einde van de tafel dadelijk.

[5:53:26] Oké, dan ga ik het straks doen.

[5:53:27] Is goed, mevrouw Pot.

[5:53:30] Ja, voorzitter. Ik wil de groeten doen aan mijn vader, want die heeft altijd zo'n alert aanstaan,

[5:53:34] dus die zit vast te kijken. En verder inderdaad, veel dank aan de minister en zijn ondersteuning,

[5:53:42] ook voor de heldere beantwoording. Ik denk dat er bij deze commissie best wel wat frustratie zat

[5:53:49] na het laatste debat. In ieder geval wel bij mij, laat ik voor mezelf spreken. Maar ik denk dat de

[5:53:54] minister dat nu meer dan goed heeft gemaakt en dat is heel fijn. Dus we zien uit naar de

[5:53:58] over vier weken en dan aan de hand daarvan gaan we denk ik weer verder met elkaar in conclaaf en

[5:54:05] ik hoop natuurlijk ook dat deze commissie dan net als net als ik vanzins is om dan ook heel snel met

[5:54:10] al die dingen aan de slag te gaan want laten we het nou niet laten verslappen ik denk dat dat dat

[5:54:14] dat belangrijk is en ja ik wil wel graag een twee minuten debat deze gebeurt ja dus en dan kom ik

[5:54:23] niet met allerlei spannende dingen op te maatregelen, maar nog wel met iets op renewal.

[5:54:28] Dank u wel.

[5:54:30] Het is niet vanzelfsprekend dat u nog een vader heeft.

[5:54:32] Ik zou af en toe nog willen dat ik met mijn vader nog contact heb.

[5:54:34] Je moet altijd goed realiseren, als je ouders nog hebt, hoe bijzonder dat is, en zeker als

[5:54:39] je wat ouder wordt.

[5:54:41] Meneer Pierik.

[5:54:44] Dan ga ik toch ook dit rijtje maar even afmaken, want ik heb een vader van 91 die waarschijnlijk

[5:54:49] ook wel meekijkt en een moeder van 87 die waarschijnlijk ook wel meekijkt.

[5:54:53] Dus bij deze ook de groeten aan mijn ouders.

[5:55:00] Aan de hele mannelijke zegend, als je dan ook je ouders op die leeftijd mag hebben.

[5:55:04] Zeker, ja.

[5:55:05] Heel dankbaar voor in ieder geval.

[5:55:08] Maar voorzitter, ja, ik wil de minister ook bedanken voor de antwoorden die hij gegeven

[5:55:13] heeft, vol vuur en vlam.

[5:55:15] Ik heb toch nog één zorg.

[5:55:19] En dat is...

[5:55:21] Dat wil ik toch hier uit spreken.

[5:55:23] Ik hoop niet dat de minister er heel zagrijnig van wordt.

[5:55:26] Want dat gun ik hem ook weer niet.

[5:55:28] En dat hoeft ook helemaal niet.

[5:55:29] Maar ik heb ook in heel veel situaties best wel momenten dat ik moet overleggen met partijen.

[5:55:36] Waarvan ik denk van ja, daar zou ik liever niet mee overleggen.

[5:55:39] Want dan kom ik niet veel verder mee.

[5:55:40] En toch is het goed om ook te overleggen met partijen die gewoon net een wat andere opvatting hebben.

[5:55:46] En als het gaat om draagvlak, als het gaat om het intensief overleggen met sectorpartijen,

[5:55:51] dan wil ik toch nog een pleidooi houden voor ook sectorpartijen te betrekken bij het intensieve